Дэлхэйн будын шажантанай нангин шүтээнүүдэй нэгэн болохо Алхана уулые бурхадай дагшан орон болгоһон хизааргүй эрдэм бэлигтэй, риди хубилгаатай даяанша, ёгоозори, агууехэ Марпын хубилгаан, гэлэн лама Намнанай багша тухай үргэн Буряадта дуулаагүй хүн хомор.
Намнанай Шагдар гэгээн Могойтын аймагай Хаан-Уулын дэргэ, Жараанай нуурай эрьедэ нүүдэл һуудал байдалтай хуасай угай Уридхын Намнан гэжэ айлайда 1825 ондо түрэһэн гэдэг. Тэрэнэй гэртэхин хүбүүндээ Шагдар гэжэ нэрэ үгэбэ. Анхан удаан үхибүүдтэй болоогүй сагтаа, зурхайша Гэзэгэ багшада үзэл үзүүлһыень, гурбан хүбүүтэй болохот, зүгөөр ехэ хүбүүгээ хубараг болгоболтнай, үшөө хоёр хүбүүд гараха байна гэбэ ха. Тиин һонюуша, эршэгэнүүр аад, сахилгаан түргөөр хамагые хадуужа абадаг хүбүүн багаһаа Сүүгэл дасанда хубарагаар үгтэжэ, олон ехэ ламанарай багша, тарниша, шойрошо, дасанай уншалга хүтэлдэг Вампил габжада шаби орон, түбэд, монгол үзэг бэшэгтэ һуража, шажанай табсангуудаар абиржа эхилээ. Жанчиб Од (Гэгээрэлгын туяа) гэжэ һахилай нэрэ абаад, олон жэлдэ цанид шойрын, эмэй, зурхайн г.м. мэргэжэл шудалжа, гэбшын дамжаа барижа гараһан. Тэрэ үедэ “Даша Чоймполин” Сүүгэл дасанай шэрээтээр суута махасиди, бүхы буряад соо түрүүлэн Цанид һургуули нээһэн, ламанарай дунда Дульвын һургаал сахидаг болгоһон Лубсан Һүндэб Дандарай гэгшэ 1-дүгээр шэрээтээр һуужа, Ямандага идамай мандалда хүргэхэ дүрбэн хүсэнэй адиста хүртээһэн гол багшань гэхээр байһан.
Жанчиб Од гэбшэ арад жиндагуудай дунда хүндэтэй ябаһан. Тэрэ лама шажанай номуудһаа гадуур оршон тойроной байдалаар, элдэб эрдэм шэнжэлгэнүүдээр һонирходог, олон хэлэ мэдэхэ, үргэн ехэ мэдэсэтэй хүн байһан. Набтаршаг бата бэетэй, түргэн хүдэлсэтэй, хурса хэлэтэй лама нэгэ газартаа миин һуухагүй, заатагүй юуб даа хэжэл байха. Дээдэ номой убдис бэедээ шэнгээн, абишаг, зарлигай лүндэ хүртэжэ гэгээрэн, Жанчиб Од бэрхэ эмшэ ламын, мэргэн зурхайшын солодо хүртэжэ эхилхэ зуураа, амитан зондоо баян үгытэй илгаагүй энэрхы хандажа, алибаа зоболонһоо гэтэлгэжэ ябаа. Гэбэшье, нэгэ үедэ буруу харгытай зоноор нүхэсэжэ, хамаг буянгаа, номоо алдаха тооной болоод, элдэб үбшэндэ баригдан доройтожо ябаһанаа, гэнтэ ойнгоо соорожо, дасанайнгаа Чойжил сахюусанда гэмээ наманшалан тангариглаба. Тиин Үрөөнэйн шэлэдэ Сэрхэг хүреэнэй мэргэн гэгээнэй абарал даган, гурбан жэлэй туршада даяанда һууба. Удаань Вампил багшаһаа адиста хүртэжэ, Алхана уулын оройдо, Үүдэн Сүмын ойро бүтээлдэ орожо, дээдын бурхадые дуудан, даяан бисалгал эрхилбэ. Тэрэ үедэ Алхана уула хирээн хаагалаанай, онгон сабдаг, хорото могойнуудай исалжа байһан газар һэн. Жанчиб Од гэбшэ жэл тухай даяанда һууһаар, Алхана уулые арюун сэбэр бурхадай орон болгохо хүсэлдэ абтажа, зоной барижа үгэһэн бишыхан гэр соо бүхэли жэл уншалга, бисалгал бүтээжэ һуухадаа, эндэхи хада уулые эзэлээд байһан удаган бөө, шүдхэр үхэдэлэй добтолгодо ородог байгаа. Энэ тэмсэлдээ шадалайнгаа арай хүрэхэгүй байһаниие мэдэржэ, Түбэд орон руу ошожо, Ямандага идамтай бараалхаха зорилго урдаа табиба.
Намнанай багша ёһотой Ямандагын хубилгаан гэгдэжэ, ёгоозориин эди шэди олонхой, хүнэй бэеын туяа, һанаан бодол мэтэ хамаг юумые сүмэ хараха шадалтай болоод ябаһан. Нэгэтэ Хойто Хорёор ябаад, бусаха замдаа нэгэ залуу хүбүүнтэй уулзаад, тэрэнээ Сүүгэл дасандаа дахуулжа асарһан. Тэрэ хүбүүниинь ерээдүйн алдар суута гүшэг хамба Агваан Доржиев байба ха юм. Тиихэ үедэ тэрэ зүдэрүү шэнжэтэй, залуугаар һамга абаад, жүтөөрхэжэ наншалдаад, шууяа шурхираа гаргаад, олоной хэлэ аманда орёолдожо ябаа. Намнанай багша энэ хүбүүнэй юрын хүбүүн бэшэ байһыень гансата ойлгожо, тэрэниие гашайдаба: “Ши түрэлөө төөрижэ, буруу харгыда ороош, энэ шэгээрээ ябабал, өөдэлхэгүй байнаш. Үнэн табисуураараа үндэр зэргэтэй лама болохо хубитай хүн аад, хайран бэлигээ эгээлэй боро юрьеэндэ табижа, доройтоод ябанаш. Шамда гэр бүлэ, гэргэн, хүүгэд огто нюургүй байна. Байдалаа һэлгэхэ гэбэл, мүнөөшье хожомдоогүйш,”- гэбэ. Тиин Агвааниие Сүүгэл дасанаа асаржа, һахилда хүртөөгөөд, шабида оруулаа һэн. Агваан удангүй өөрынгөө хурса хурдан ухаан бодолоо харуулжа эхилһэн. Тииһээр 1877 ондо Намнанай багша Арбаалай Агваан хоёр хубарагуудаа дахуулаад, Түбэд руу, адагуусаниие зобоохогүйн түлөө гэжэ ябагаар дабхиба. Тэдэнэй ябаһан замда олон гайхалтай ушарнууд дайралдаһан байна.
Түбэд орон ошохо замдаа Губиин элһэн соогуур махажа, ехээр умдаа хүрэжэ, зобожо ябатарнь, нэгэ моритой монгол бии болоод, жаахан гүсэ сооһоо аяншадта сай аягалжа һарбайба. Хэдэн аяга уутарнь, тэрэ бишыхан гүсэ соохи сайнь оройдоошье дундараагүй. Шабинарайнгаа гайхахадань, багшань “Намсарай (Куберу) сахюусан хайраяа үршөөгөө, ”- гээ һэн. Саашаа Хитадаар аяншалжа, Манжушри бурханай орон болодог табан оройто Утайшань уулада нэгэ-хэды сагта бүтээлдэ һуугаа. Эндэ ябатарнь, урдань нэгэ үгытэйхэн сүмэ дайралдажа, зосоонь нэгэ хитад лама алтан утаһаар оёһон шаахайгаар адис табижа һууба. Энэ бол Манзушри бурханай хубилгаантай ушарбабди гэжэ зүн бэлигээрээ таажа, адиста хүртэжэ байхадань, хургаа үргэн “тиишэ ошогты” гэжэ зааба. Тэрэ зүг руунь ябажа, гэгээн багша Еши-Һүндэбтэй уулзажа, зуун зарлигай жинан, олон уншалгын ба Ямандагын дэлгэрэнгы, хуряангы лүнгүүдтэ хүртэжэ, Ямандагын гурбан субаргануудта гурбуулан мүргэбэ. Мүн ябаһаар, үшөөшье ехэ багшатай уулзажа, заабари үршөөлдэнь хүртэһэн.
Тииһээр Түбэд орондоо хүрэжэ, абаһаар нэгэ шулуун хүмэг соо һууһан үбгэн даяаншатай ушархадань: “Ши, Марпа, хаанаһаа ябанаш?” гэжэ тэрэнэй асуун гэһээнь, “дан удаан гансааран һуугаа гээшэ гү даа” гэжэ бодоод, саашалһан байна. Харин хоёр хубарагуудынь багшамнай 800 жэлэй саана Түбэдтэ байһан агууехэ ёгоозори Марпын хубилгаан гэжэ ойлгоходоо, ехэтэ бэшэрбэ. Баруун Жуу, Һасаар ябатараа, голой үндэр эрьедэхи хүүюурэй дэргэдэ хубсаһаа угаажа байһан, хатаһан борсо болошонхой бэетэй наһажаал ламатай ушарба. Умдаа хүрэһэн Намнанай лама уһа уулгахыень гуйхадань, угаалайнгаа тэбшэ сооһоо аягаар удхажа һарбайхадань, халта маргаад, гудамхин гэһээнь, аршаанай сэбэр уһан мэтэ амталагдаба. Үбгэн лама үбэрһөө сэнхир хадаг абажа һарбайба. Хүсэһэн, зориһон Ямандага бурхантаяа одоол уулзажа, аршаан адистань хүртэжэ, хадагынь абажа, хүсэ шадал оробоб гэжэ батаар этигэһэн. Харин хоёр хубарагуудаа ехэ һайнаар Түбэдтэ түбхинүүлһэн. Тэдээндээ бүхы Һасые тойрожо, нэгэ тулюурхан гэр оложо байлгаһыень, тэндэнь хоёр танха булаша олдобо. Хүршэ айлһаа хүрзэ, лоом асаруулжа, малтагты гэжэ багшань малтуулһан. Нэгэн соонь алтан, нүгөөдэ соонь сагаан мүнгэн байжа, тэдэ һайса дасан дугангуудта, лама багшанарта даадхал хэжэ, хоёр хүбүүдэй һураха Жүдэй дасанда ехэ хандиб оруулаад, ном зааха багшанарые оложо үгэбэ. Намнанай багша өөрөөшье хэдэн жэлдэ эндэ эрдэмээ дээшэлүүлээд, бусаха дээрээ Агваан Доржиев хубарагтаа иигэжэ захиһан: “Ши иигээд удангүй ехэ лама болохош. Һүү-һай гэлдээд, дээгүүр һуурида һуулгахадань, хүхишөөд, хаан ноёдоор хабидалдажа, гүрэн түрын хэрэгтэ оролсожо байхаш, бү оролсоорой. Гансал жүдэйнгөө эрдэм һайнаар шудалаад, нютагаа бусажа, сэмүүн сагта шажанаа хамгаалха риди хубилгаатй ябахаш,” -гэбэ. Хэнэйшье мэдэһээр, Агваан шабинь хожомоо XIV-дүгээр Далай ламын багша болохо заяатай байгаал. Арбаалайшье мүн эрдэмтэ лама боложо бусаа.
Алхана ууладаа дахяад бусажа, даяан бисалгалдаа һуухадань, эндэхи һаад ушаруулагшадынь һүрдэжэ, холуур булта таража ябашоо һэн. Нэгэтэ тэрэ Агын дасан ороходонь, тэндэ Арьяабалын ёһолол боложо байгаа. Тус мүргэлдэ гурбан үдэрэй туршада һуужа, эдеэ хоол барихагүй, дуугархагүй, бодохогүй, гансал амаа норгодоод байха гуримтай һэн. Эгээл шанга ламанар 10 үдэр соол һууха аргатай байхадань, Намнанай багша 108 үдэр забһаргүй бүтээлдэ һууха шадалтай байһан. Амитан аргагүй бэшэрэн, хүндын тэмдэг болгон, тоогүй ехэ эдеэ уһа, мүнгэ зөөри үргэл барихадань, гэгээн багша хамаг үргэлынь дасандаа, жиндагуудта гээд хубааһан. Тэрэнэй һүүлээр Алхана тээшэ зорин, Ямандагын бүтээлдэ һуухаяа гараа һэн.
Эндэхи бөө удагад Намнанай ламын гайхалтай хүсэтэй болоод бусаһые мэдээд, нангин хада Алханые һайн дураараа орхижо, ондоо газарнуудые оложо, тайлгаа тахидаг болоо һэн. Хэдэн жэл Түбэдтэ байгаад ерэхэдээ, Намнанай багша Алхана уулын байгаали, хабсагай хүмэгүүдынь, үнэхөөрөө, будын шажанай бурхадай ордонгууд гэжэ дахин бүхэжэн этигэһэн юм. Дэмчог, Жанчиб бурхадаар хөөрэлдэжэ, эндэ байжа, эндэхи орон нютагай сахюусад болыт гэжэ гуйһан, идхаһан. Тиин Алхана уулын бүхы хэмжээе арюудхаха хэрэгтэ үшөө 10-аад жэл гараһан байна. Жанчиб Од ламын заабаряар 1884 ондо Үүдэн Сүмын доро субарга баригдаа. Тэрэнэй барилгые Агын буряадуудай ахамад тайшаа Түгэлдэр Тобоев ударидаа. 1881 ондо хадын хормойдо бүмбэ нюугдаа һэн. Тэрэнэй рамнайда Намнанай багша эндэ хожомынь жэл бүри Лусад тахижа байгаарайгты гэжэ захиһан байна. Намнанай багша хамта дээрээ 36 жэлэй туршада Алхана ууладаа даяанда һуужа гараад, нилээн үбгэрһэн хойноо Сүүгэл дасандаа бусажа, шэрээтээр һуугаа һэн. Тэрэ өөрынгөө нэгэшье гэрэл зураг орхёогүй. Гэрэл зурагынь хүнүүдэй абахадань, ламын дүрсын орондо ходо очир гарашадаг байһаниинь гайхалтай. Сүүгэл дасан руу орохо Үүдэн сүмэ барюулаа. Дэмчог бурханда зорюулһан хуралнуудые тон түрүүн энэ газарай дэбисхэр дээрэхи Агын дасанай ламанартай хураһан. Зүблэлтэ засагай үедэ ламын ёһололнууд, уншалга, хуралнууд хоригдоһон. 1990-ээд онуудаар лэ шажан дахин һэргэжэ эхилээд, нангин шүтээн – Алхана уула Забайкалиин дурасхаалта газарнуудай нэгэндэ тоологдожо, жэл бүри Алханын хормойдо ганса Агын, Буряадай зонһоо гадуур Ород гүрэнэй бүхы булангуудһаа 40 мянганһаа үлүүтэй зон сугларжа, бэе тамираа заһажа, гороолжо, мүргэжэ байдаг. Мүнөөнэй ламанарай одо мүшэдэй шэнжээгээр болобол, Алханын дагшанда манай байһан дундадын орон руу дээдын оронуудай бурхад буужа байдаг ха. Табан Буддануудай нэгэн - Дэмчог бурханай орон Агын дэбисхэрэй тон үндэр манлай болодог. Энэ һайхан бурхадай орониие арад зондо бэлэглэһэн Намнанай багшын алдар соло, нангин нэрэнь хэзээдэшье мартагдахагүй.
2013 ондо агууехэ ёгоозори Намнанай багшын дурсахаалда Алханын хормойдо субарга үндэрлэжэ, “Жанчуб”, “Чойпрул” субаргануудтай хамта мүнөөнэй Хамба лама ба шэрээтэнэр, ламанараар рамнайлагдаһан. Мүн 2007 ондо түрэһэн нютаг Жаранай нуурай хажууда 11 метр үндэртэй Намнанай багшын субарга бодхоогдожо, олоной баяр болоһон. Сүүгэл дасанда байһан Үүдэн Сүмые Намнанай багшын хаалга үүдэн гэжэ арад жиндагууд нэрлэжэ, ехэтэ һүзэглэн мүргэжэ байдаг. Бүрэнхы харанхы газарые арюудхан гэрэлтүүлжэ, дээдын бурхадай орон болгожо шадаһан хэмжүүргүй асари эрдэм бэлигтэй Намнанай багша буряад зоной түүхэдэ баларшагүй үндэр солотойл.
Намнанай Шагдар гэгээн Могойтын аймагай Хаан-Уулын дэргэ, Жараанай нуурай эрьедэ нүүдэл һуудал байдалтай хуасай угай Уридхын Намнан гэжэ айлайда 1825 ондо түрэһэн гэдэг. Тэрэнэй гэртэхин хүбүүндээ Шагдар гэжэ нэрэ үгэбэ. Анхан удаан үхибүүдтэй болоогүй сагтаа, зурхайша Гэзэгэ багшада үзэл үзүүлһыень, гурбан хүбүүтэй болохот, зүгөөр ехэ хүбүүгээ хубараг болгоболтнай, үшөө хоёр хүбүүд гараха байна гэбэ ха. Тиин һонюуша, эршэгэнүүр аад, сахилгаан түргөөр хамагые хадуужа абадаг хүбүүн багаһаа Сүүгэл дасанда хубарагаар үгтэжэ, олон ехэ ламанарай багша, тарниша, шойрошо, дасанай уншалга хүтэлдэг Вампил габжада шаби орон, түбэд, монгол үзэг бэшэгтэ һуража, шажанай табсангуудаар абиржа эхилээ. Жанчиб Од (Гэгээрэлгын туяа) гэжэ һахилай нэрэ абаад, олон жэлдэ цанид шойрын, эмэй, зурхайн г.м. мэргэжэл шудалжа, гэбшын дамжаа барижа гараһан. Тэрэ үедэ “Даша Чоймполин” Сүүгэл дасанай шэрээтээр суута махасиди, бүхы буряад соо түрүүлэн Цанид һургуули нээһэн, ламанарай дунда Дульвын һургаал сахидаг болгоһон Лубсан Һүндэб Дандарай гэгшэ 1-дүгээр шэрээтээр һуужа, Ямандага идамай мандалда хүргэхэ дүрбэн хүсэнэй адиста хүртээһэн гол багшань гэхээр байһан.
Жанчиб Од гэбшэ арад жиндагуудай дунда хүндэтэй ябаһан. Тэрэ лама шажанай номуудһаа гадуур оршон тойроной байдалаар, элдэб эрдэм шэнжэлгэнүүдээр һонирходог, олон хэлэ мэдэхэ, үргэн ехэ мэдэсэтэй хүн байһан. Набтаршаг бата бэетэй, түргэн хүдэлсэтэй, хурса хэлэтэй лама нэгэ газартаа миин һуухагүй, заатагүй юуб даа хэжэл байха. Дээдэ номой убдис бэедээ шэнгээн, абишаг, зарлигай лүндэ хүртэжэ гэгээрэн, Жанчиб Од бэрхэ эмшэ ламын, мэргэн зурхайшын солодо хүртэжэ эхилхэ зуураа, амитан зондоо баян үгытэй илгаагүй энэрхы хандажа, алибаа зоболонһоо гэтэлгэжэ ябаа. Гэбэшье, нэгэ үедэ буруу харгытай зоноор нүхэсэжэ, хамаг буянгаа, номоо алдаха тооной болоод, элдэб үбшэндэ баригдан доройтожо ябаһанаа, гэнтэ ойнгоо соорожо, дасанайнгаа Чойжил сахюусанда гэмээ наманшалан тангариглаба. Тиин Үрөөнэйн шэлэдэ Сэрхэг хүреэнэй мэргэн гэгээнэй абарал даган, гурбан жэлэй туршада даяанда һууба. Удаань Вампил багшаһаа адиста хүртэжэ, Алхана уулын оройдо, Үүдэн Сүмын ойро бүтээлдэ орожо, дээдын бурхадые дуудан, даяан бисалгал эрхилбэ. Тэрэ үедэ Алхана уула хирээн хаагалаанай, онгон сабдаг, хорото могойнуудай исалжа байһан газар һэн. Жанчиб Од гэбшэ жэл тухай даяанда һууһаар, Алхана уулые арюун сэбэр бурхадай орон болгохо хүсэлдэ абтажа, зоной барижа үгэһэн бишыхан гэр соо бүхэли жэл уншалга, бисалгал бүтээжэ һуухадаа, эндэхи хада уулые эзэлээд байһан удаган бөө, шүдхэр үхэдэлэй добтолгодо ородог байгаа. Энэ тэмсэлдээ шадалайнгаа арай хүрэхэгүй байһаниие мэдэржэ, Түбэд орон руу ошожо, Ямандага идамтай бараалхаха зорилго урдаа табиба.
Намнанай багша ёһотой Ямандагын хубилгаан гэгдэжэ, ёгоозориин эди шэди олонхой, хүнэй бэеын туяа, һанаан бодол мэтэ хамаг юумые сүмэ хараха шадалтай болоод ябаһан. Нэгэтэ Хойто Хорёор ябаад, бусаха замдаа нэгэ залуу хүбүүнтэй уулзаад, тэрэнээ Сүүгэл дасандаа дахуулжа асарһан. Тэрэ хүбүүниинь ерээдүйн алдар суута гүшэг хамба Агваан Доржиев байба ха юм. Тиихэ үедэ тэрэ зүдэрүү шэнжэтэй, залуугаар һамга абаад, жүтөөрхэжэ наншалдаад, шууяа шурхираа гаргаад, олоной хэлэ аманда орёолдожо ябаа. Намнанай багша энэ хүбүүнэй юрын хүбүүн бэшэ байһыень гансата ойлгожо, тэрэниие гашайдаба: “Ши түрэлөө төөрижэ, буруу харгыда ороош, энэ шэгээрээ ябабал, өөдэлхэгүй байнаш. Үнэн табисуураараа үндэр зэргэтэй лама болохо хубитай хүн аад, хайран бэлигээ эгээлэй боро юрьеэндэ табижа, доройтоод ябанаш. Шамда гэр бүлэ, гэргэн, хүүгэд огто нюургүй байна. Байдалаа һэлгэхэ гэбэл, мүнөөшье хожомдоогүйш,”- гэбэ. Тиин Агвааниие Сүүгэл дасанаа асаржа, һахилда хүртөөгөөд, шабида оруулаа һэн. Агваан удангүй өөрынгөө хурса хурдан ухаан бодолоо харуулжа эхилһэн. Тииһээр 1877 ондо Намнанай багша Арбаалай Агваан хоёр хубарагуудаа дахуулаад, Түбэд руу, адагуусаниие зобоохогүйн түлөө гэжэ ябагаар дабхиба. Тэдэнэй ябаһан замда олон гайхалтай ушарнууд дайралдаһан байна.
Түбэд орон ошохо замдаа Губиин элһэн соогуур махажа, ехээр умдаа хүрэжэ, зобожо ябатарнь, нэгэ моритой монгол бии болоод, жаахан гүсэ сооһоо аяншадта сай аягалжа һарбайба. Хэдэн аяга уутарнь, тэрэ бишыхан гүсэ соохи сайнь оройдоошье дундараагүй. Шабинарайнгаа гайхахадань, багшань “Намсарай (Куберу) сахюусан хайраяа үршөөгөө, ”- гээ һэн. Саашаа Хитадаар аяншалжа, Манжушри бурханай орон болодог табан оройто Утайшань уулада нэгэ-хэды сагта бүтээлдэ һуугаа. Эндэ ябатарнь, урдань нэгэ үгытэйхэн сүмэ дайралдажа, зосоонь нэгэ хитад лама алтан утаһаар оёһон шаахайгаар адис табижа һууба. Энэ бол Манзушри бурханай хубилгаантай ушарбабди гэжэ зүн бэлигээрээ таажа, адиста хүртэжэ байхадань, хургаа үргэн “тиишэ ошогты” гэжэ зааба. Тэрэ зүг руунь ябажа, гэгээн багша Еши-Һүндэбтэй уулзажа, зуун зарлигай жинан, олон уншалгын ба Ямандагын дэлгэрэнгы, хуряангы лүнгүүдтэ хүртэжэ, Ямандагын гурбан субаргануудта гурбуулан мүргэбэ. Мүн ябаһаар, үшөөшье ехэ багшатай уулзажа, заабари үршөөлдэнь хүртэһэн.
Тииһээр Түбэд орондоо хүрэжэ, абаһаар нэгэ шулуун хүмэг соо һууһан үбгэн даяаншатай ушархадань: “Ши, Марпа, хаанаһаа ябанаш?” гэжэ тэрэнэй асуун гэһээнь, “дан удаан гансааран һуугаа гээшэ гү даа” гэжэ бодоод, саашалһан байна. Харин хоёр хубарагуудынь багшамнай 800 жэлэй саана Түбэдтэ байһан агууехэ ёгоозори Марпын хубилгаан гэжэ ойлгоходоо, ехэтэ бэшэрбэ. Баруун Жуу, Һасаар ябатараа, голой үндэр эрьедэхи хүүюурэй дэргэдэ хубсаһаа угаажа байһан, хатаһан борсо болошонхой бэетэй наһажаал ламатай ушарба. Умдаа хүрэһэн Намнанай лама уһа уулгахыень гуйхадань, угаалайнгаа тэбшэ сооһоо аягаар удхажа һарбайхадань, халта маргаад, гудамхин гэһээнь, аршаанай сэбэр уһан мэтэ амталагдаба. Үбгэн лама үбэрһөө сэнхир хадаг абажа һарбайба. Хүсэһэн, зориһон Ямандага бурхантаяа одоол уулзажа, аршаан адистань хүртэжэ, хадагынь абажа, хүсэ шадал оробоб гэжэ батаар этигэһэн. Харин хоёр хубарагуудаа ехэ һайнаар Түбэдтэ түбхинүүлһэн. Тэдээндээ бүхы Һасые тойрожо, нэгэ тулюурхан гэр оложо байлгаһыень, тэндэнь хоёр танха булаша олдобо. Хүршэ айлһаа хүрзэ, лоом асаруулжа, малтагты гэжэ багшань малтуулһан. Нэгэн соонь алтан, нүгөөдэ соонь сагаан мүнгэн байжа, тэдэ һайса дасан дугангуудта, лама багшанарта даадхал хэжэ, хоёр хүбүүдэй һураха Жүдэй дасанда ехэ хандиб оруулаад, ном зааха багшанарые оложо үгэбэ. Намнанай багша өөрөөшье хэдэн жэлдэ эндэ эрдэмээ дээшэлүүлээд, бусаха дээрээ Агваан Доржиев хубарагтаа иигэжэ захиһан: “Ши иигээд удангүй ехэ лама болохош. Һүү-һай гэлдээд, дээгүүр һуурида һуулгахадань, хүхишөөд, хаан ноёдоор хабидалдажа, гүрэн түрын хэрэгтэ оролсожо байхаш, бү оролсоорой. Гансал жүдэйнгөө эрдэм һайнаар шудалаад, нютагаа бусажа, сэмүүн сагта шажанаа хамгаалха риди хубилгаатй ябахаш,” -гэбэ. Хэнэйшье мэдэһээр, Агваан шабинь хожомоо XIV-дүгээр Далай ламын багша болохо заяатай байгаал. Арбаалайшье мүн эрдэмтэ лама боложо бусаа.
Алхана ууладаа дахяад бусажа, даяан бисалгалдаа һуухадань, эндэхи һаад ушаруулагшадынь һүрдэжэ, холуур булта таража ябашоо һэн. Нэгэтэ тэрэ Агын дасан ороходонь, тэндэ Арьяабалын ёһолол боложо байгаа. Тус мүргэлдэ гурбан үдэрэй туршада һуужа, эдеэ хоол барихагүй, дуугархагүй, бодохогүй, гансал амаа норгодоод байха гуримтай һэн. Эгээл шанга ламанар 10 үдэр соол һууха аргатай байхадань, Намнанай багша 108 үдэр забһаргүй бүтээлдэ һууха шадалтай байһан. Амитан аргагүй бэшэрэн, хүндын тэмдэг болгон, тоогүй ехэ эдеэ уһа, мүнгэ зөөри үргэл барихадань, гэгээн багша хамаг үргэлынь дасандаа, жиндагуудта гээд хубааһан. Тэрэнэй һүүлээр Алхана тээшэ зорин, Ямандагын бүтээлдэ һуухаяа гараа һэн.
Эндэхи бөө удагад Намнанай ламын гайхалтай хүсэтэй болоод бусаһые мэдээд, нангин хада Алханые һайн дураараа орхижо, ондоо газарнуудые оложо, тайлгаа тахидаг болоо һэн. Хэдэн жэл Түбэдтэ байгаад ерэхэдээ, Намнанай багша Алхана уулын байгаали, хабсагай хүмэгүүдынь, үнэхөөрөө, будын шажанай бурхадай ордонгууд гэжэ дахин бүхэжэн этигэһэн юм. Дэмчог, Жанчиб бурхадаар хөөрэлдэжэ, эндэ байжа, эндэхи орон нютагай сахюусад болыт гэжэ гуйһан, идхаһан. Тиин Алхана уулын бүхы хэмжээе арюудхаха хэрэгтэ үшөө 10-аад жэл гараһан байна. Жанчиб Од ламын заабаряар 1884 ондо Үүдэн Сүмын доро субарга баригдаа. Тэрэнэй барилгые Агын буряадуудай ахамад тайшаа Түгэлдэр Тобоев ударидаа. 1881 ондо хадын хормойдо бүмбэ нюугдаа һэн. Тэрэнэй рамнайда Намнанай багша эндэ хожомынь жэл бүри Лусад тахижа байгаарайгты гэжэ захиһан байна. Намнанай багша хамта дээрээ 36 жэлэй туршада Алхана ууладаа даяанда һуужа гараад, нилээн үбгэрһэн хойноо Сүүгэл дасандаа бусажа, шэрээтээр һуугаа һэн. Тэрэ өөрынгөө нэгэшье гэрэл зураг орхёогүй. Гэрэл зурагынь хүнүүдэй абахадань, ламын дүрсын орондо ходо очир гарашадаг байһаниинь гайхалтай. Сүүгэл дасан руу орохо Үүдэн сүмэ барюулаа. Дэмчог бурханда зорюулһан хуралнуудые тон түрүүн энэ газарай дэбисхэр дээрэхи Агын дасанай ламанартай хураһан. Зүблэлтэ засагай үедэ ламын ёһололнууд, уншалга, хуралнууд хоригдоһон. 1990-ээд онуудаар лэ шажан дахин һэргэжэ эхилээд, нангин шүтээн – Алхана уула Забайкалиин дурасхаалта газарнуудай нэгэндэ тоологдожо, жэл бүри Алханын хормойдо ганса Агын, Буряадай зонһоо гадуур Ород гүрэнэй бүхы булангуудһаа 40 мянганһаа үлүүтэй зон сугларжа, бэе тамираа заһажа, гороолжо, мүргэжэ байдаг. Мүнөөнэй ламанарай одо мүшэдэй шэнжээгээр болобол, Алханын дагшанда манай байһан дундадын орон руу дээдын оронуудай бурхад буужа байдаг ха. Табан Буддануудай нэгэн - Дэмчог бурханай орон Агын дэбисхэрэй тон үндэр манлай болодог. Энэ һайхан бурхадай орониие арад зондо бэлэглэһэн Намнанай багшын алдар соло, нангин нэрэнь хэзээдэшье мартагдахагүй.
2013 ондо агууехэ ёгоозори Намнанай багшын дурсахаалда Алханын хормойдо субарга үндэрлэжэ, “Жанчуб”, “Чойпрул” субаргануудтай хамта мүнөөнэй Хамба лама ба шэрээтэнэр, ламанараар рамнайлагдаһан. Мүн 2007 ондо түрэһэн нютаг Жаранай нуурай хажууда 11 метр үндэртэй Намнанай багшын субарга бодхоогдожо, олоной баяр болоһон. Сүүгэл дасанда байһан Үүдэн Сүмые Намнанай багшын хаалга үүдэн гэжэ арад жиндагууд нэрлэжэ, ехэтэ һүзэглэн мүргэжэ байдаг. Бүрэнхы харанхы газарые арюудхан гэрэлтүүлжэ, дээдын бурхадай орон болгожо шадаһан хэмжүүргүй асари эрдэм бэлигтэй Намнанай багша буряад зоной түүхэдэ баларшагүй үндэр солотойл.