XIX зуун жэлэй эхеэр буряадай хойто зүгөөр будын шажан дэлгэржэ эхилээд, Баргажан голой эхирэдһээ гарбалтай һэнгэлдэр, буура, шоно, баяндай, мүн XV зуунжэлдэ хори угһаа таһарһан баргажан галзууд отогуудай мүргэхэ шара малгайтанай – гэлүгбэ шажанай дуган баригдажа, зоной сэдьхэлдэ наартай абтаһан.
Ламын шажанай баргажан уладай дунда таража захалһан тухай угай бэшэгүүд соо, талын дүүмын баримта бэшэгүүд болон арадай аман үгын дараан соо яһала олдодог. Бүри XVIII зуунжэлһээ будын шажан иишэ түүхын хоёрдохи долгёор нэбтэржэ эхилһэн. Нэгэдэхи долгиной ерэһые XI-XVI зуунжэлнүүдтэ Баргажанай Инэ гэдэг хүдөөлгын газарта олдоһон хүрэл хабтаһан дээрэхи будын шажанда хабаатай бэшэг ба очир-ваджрын зурагууд гэршэлээ. Тиин тэрэ зүйлнүүд ондоо тээһээ асарагдаагүй, эндэ хэгдэһэн гэжэ элирһэн, мүн хориин хүүштэнүүдээр (могильники) олдоһон. 1861 ондо хадын хормойн таляанһаа хитад бэшэгтэй алталмал зэд сэргэ бурхан олдоһыень, Цыренжаб Сахаров 1876 ондо Санкт-Петербург эзэн хааниие бараалхажа ошоходоо, музейдэ табиһан. Эрдэмтэд шэнжээд, тэрэниие “Пус” һахюуһан гэжэ таниба. “Хори буряадай угай бэшэг” соо хуушан сагта эндэ байһан аба хорчид гэһэн барга монгол элинсэгүүд будын шажантай танил байһан тухайнь мэдээсэгдэнэ. Бархан уулын оройдохи Тэбтэг гэжэ газарта Чингисхаанай элинсэгүүдэй бууса бии гэхэ.
1775 ондо зүүхэй отогой Эмэшхэ Бойтогой онгор отогой Дондог Магшамай хоёр Гааргын аршаанда байхадаа, монгол бэшэг заалгаһан байна. Дондогой эсэгэ Магшам Баяһанай ламын шажанда ороһон түрүүшын баргажан буряад байһан гэхэ. 1807 ондо хориин тайшаа Галсан Мардайн ба мэдээжэ ёгоозори, лүндэншэ, Ямандагын хубилгаан Молон-багша (1768-1857) хоёр Гааргын аршаанда бумхан табижа, Баргажан голдо уншалга бүтээгээ гэдэг. Тэрэ үеэр тайшаа 57 наһатай Эмэшхэ Бойтогой наһа баража, Молон багша эндэхи нютагта тон түрүүшын лама ёһоной буян үнгэргэбэ. 1810 ондо ламанар зүбшөөлшье һурангүй, Лугшахаан, Халзаарта нютагуудта бумхангуудые табижа, уншалга хэһэн. 1800 онуудһаа Хориин ламанар уряалаар ерэжэ, эндэхи үхибүүдтэ түбэд, монгол бэшэг заажа, будын шажан тухай ойлгосо хүргэжэ эхилһэн. 1810 ондо, бишэн жэлдэ һэнгэлдэр отогой Номол аймагай Суван Арамхиин гэгшэ Ямандагын хубилгаан, морин жэлтэй, 39 наһатай, Сонгоол дасанай Содбо Нимайлан ламые 20 ламанартайгаар Элэсүүн нютаг урижа, ехэ ном бүтээлгэһэн. 1812 ондо баргажан буряадай ахамад тайшаа Санхир Андрейн гэгшэ Худанай дасанай шэрээтэ Тойндол Суваанай гэгшые урижа залаад, Жаргаланта нютагта бунхан байгуулжа, ном табюулба. Санхир ноён мүн өөрынгөө мүнгөөр Арзанайн, Һитнайн ба һүүлдэнь Хайдаб Зоонойн ламанарые Хяагтын тамуужанаар дамжуулжа, түбэд эмүүдые асаруулжа эхилээд, буряадуудтаа эмэй хүлдэ ородог ургамалнууд тухай ном шудалан үзэхые баадхан дурадхаба. Ехүй яһанай Дансаран Шитнэйн 4 жэлэй туршада Эгэтын дасанда һуралсаад, 1812 ондо тэндэхи ехэ багшанарһаа һахилда хүртэжэ гэдэргээ бусаа. Тиигэжэ энэ дайдада дасанай анхан мүндэлхын ушар шалтагаан бии болоһон. Дасанда ганса шажанай ном уншаад байнгүй, үшөө ойро тойроной багашуулда түбэд, монгол үзэг бэшэг заажа, бэшэгтэй зон яһала олошоржо байгаа. 1818 ондо Хилганаһаа урагша, Бургали (Улаан Бургал) голой эрьедэ “Хүрдын сүмэ” гэжэ багахан сүмэ баригдаад, шажанай номууд уншагдажа, янзын гурим ёһололнууд үнгэргэгдэдэг болоһон. 1824 ондо Бургали голой ходо үерлэжэ, уһанда абтаха аюулай байхада, дуганиие Бархан уулынгаа хаяада дүтэлүүлжэ, Сагаан Нуур гэжэ газарта зөөлгэхэ тухай хэлсээ. Тииһээр өөһэдын томо дасан дугантай болохо тухай асуудал гаража эхилээд, 1825 оной модон хулгана жэлдэ Санхир ноён ба 5 отогуудай шүүлингэнэр, 2 мянган бүһэтэй баргажан буряадууд хамтаржа, V Бандида Хамба Данзан-Гываан Ешижамсын гэгшэдэ Баргажанай Бургали голдо дасан бариха тухай бэшэг ябуулба. Тус хэрэг зүбшөөһэн тамгатай саарһан абтажа, 1828 ондо шэнээр баригдаһан дасан рамнайлагдаа. Туй мандалынь Сонгоол дасанай шэрээтэ Содбо Нимайлан лама үргэжэ, Бургалиин “Гандан Шаддублин” нэрэ олгожо, Сахир тайшаагай гуйлтаар Сонгоол дасанай Сультим ламые шэрээтээр һуулгаба. Алдар суута Нимайлан багшын Баргажан голоор шажан нэбтэрүүлһэн үүргэ туйлай ехэ, мүнөөшье болотор арад зоной дунда тэрэ гэгээн багша тухай домог түүхэ хэлсэгдэһэн зандаа. 1832 ондо томо дасан баригдажа, шэрээтээрнь Цультим Арзанайн лама һууба (1829-1837). 1837 онһоо “Гандан Шаддублин” Баргажан дасан гэгдэдэг болоһон. 1833 ондо Зүүн-Сибириин ахалагша Бандида хамба ламын захиралтаар дасанда зүблэл татагдаад, 5 комплеэд (комплект) ламые һунгаха боложо,һэнгэлдэр отогой Дансаран Һитнайн, шоно отогой Хайдаб Зоонойн, һэнгэлдэр отогой Сүльтим Дэлэгэй, буура отогой Дамшоо Тэбжээнэй, буура отогой Цырен-Дэлэг Хамнайн гэгшэд һунгагдаба.Тииһээр Бургаали голой үерлэжэ, эрьенүүдынь нуража эхилһэн ушарһаа 1857-1858 онуудта үмхиржэ эхилһэн дасанаа Сагаан Нуурай эрьедэхи Хүйтэнэй тэбсэгтэ зөөлгэбэ. Тэндэ дасанай дуган сүмэнүүд шэнээр табигдаа. Агын дасанай шэрээтэ Галсан-Жимба Түгэлдэрэй залагдажа, эндэхи дасанай һуури болохо газар арюудхаба. 1861 ондо Баргажанай генерал-губернаторай тогтоолоор дасан шэнэ газартаа баталагдаа.
1859 оной “Баргажанай талын дүүмын ламанар ба жиндагуудай тоололгын дансын” мэдээгээр тэрэ сагта Баргажан голоор 9096 хүн ажаһуугаа. Тэдэнэй тоодо будын шажантай 8362 хүн, 8 ламанар,14 мүргэлэй газарнууд, 1 сүмэ, 1 дуган, 2 хурал (дасан) – булта модоор баригдаһан. Бөө мүргэлтэн – 683, грек-ород шажантан – 49 хүн”. Баргажанай буряадууд аха аргаараа дасангуудтаа номуудые оложо асархын ябуулга хэдэг: түбэд “Юм” ном Хяагтаһаа лама Хайдаб Зооной асараа. 1845 ондо 870 түхэриг мүнгөөр (серебром) гар бэшэмэл 108 ботито “Ганжуур” асарагдаа. 1879 ондо Цэрэнжаб Саахарай тайшаа “Данжуур” ном Баргажанай дасанда арадай гуйлтаар оложо үгэхыень, М.Бестужевай хүрьгэн Найдан Гомбоевто бэшэгээр захил хэһэн. Бурхан багшын арюун һургаалые Баргажан нютагтаа хүргэхэ хэрэгтэ олон суута ламанартай зэргэ Сахаровтан тайшаанарай гаргаһан эдэбхи үүсхэл, аша туһыень мартахаар бэшэ. 1854 ондо Бандида Хамба ЧойваанДоржо Ешижамсын (1839-1859) “1853 оной майн 15-най зарлигаар баталагдаһан ламын шажантан тухай шэнэ дүримүүдые” бэелүүлхэ хэрэгээр Баргажанай дасанда морилбо. Тэрэ үедэ тус дасанда 35 штат, 35 компледһээ гадуур ламанарай байһыень, 8 ламанарынь дасанда үлөөгөөд, эдэнэй дундаһаа Санжи Шинтаадай ламые шэрээтэ болгожо, штадһаа үлүү гараһан бэшыень хүдөө руунь бусааба. Тэрэ суглаанда байһан ламанар ба үгэльгын эзэд ехэтэ гомдожо, орилолдоһоор гаража ошоһон юм гэлсэдэг.
1881-1886 онуудаар Цыренжаб Сахаровай ахамад тайшаа байха сагта Сагаан Нуурта шулуун һууритай, гурбан дабхар гоё шэнэ дасан Оронгын дархашуулаар баригдаһан. Дасанай рамнайе Тамчын дасанай шэрээтэ Гүр-Дарма Цыдемпилэй үргэһэн. Дасанай рамнайн найрта хамта дээрэ 5000 шахуу хүн сугларжа, ехэ баясхалан болоһон юм гэхэ. Буряад дасангуудай онсо шэнжэнь болоһон зүйл гэбэл, уһанай аюулһаа, шииг нойтонһоо гэтэлүүлхэ үндэр шулуун һуури, добжоонтойгоор баригдадаг болоһон ушарынь. 1880 оной дансын ёһоор Баргажан дасанда 2 сүмэ байһан. 1889 ондо жиндагуудайнь тоо: эрэшүүл – 4884, эхэнэрнүүд – 5072, хамта дээрээ – 9956 хүн.
Бурхан шажантай болоһон Баргажан голой буряадуудай ажабайдалда аша туһатай үйлэ хэрэг болоһониинь арсашагүй: зон нэгэ газарта сугларжа, эб нэгэн угсаатан байһанаа мэдэрхэ, һуудал байдалайнгаа алибаа хэрэгүүдые шиидхэхэ, үзэг бэшэгтэй болохо гэхэ мэтэ һүр һүлдөөр үндэрлэхэ зүйлнүүдээр баяжаһан гээшэл. Дасан “һуралсалай эмхи” гэһэн ойлгосо даажа, заагүй 5 шэглэлэй эрдэмдэ һургаха һургуулитай байха жэшээтэй һэн. Тус дасанда: түбэд эмшэлэлгын, урлал зурагай, уран дархашын, ном хэблэлгын эрдэмүүдые хубарагууд шудалжа гарадаг һэн. Баргажанай дасанһаа олон ехэ зиндаатай, бэлиг түгэс ламанар гаража, Буряад орондоо, мүн гадууршье алдаршаһан. Баргажанай дасанай оршон байһан 182 жэлнүүд соо шэрээтын шэрээдэ 12 ламанар уг залган һууһан. 1853 оной майн 15-най “Зүүн Сибириин ламын шажантанай дүримүүд” соохи мэдээгээр Баргажан дасанай шэрээтэнэр гэбэл:
1.Санжи Шинтадов – 1857-1889
2.Шагжи Танхаев – 1889-1892
3.Шагжи Цыбиков, штад гэлэн, шэрээтын орондо һууба – 1892-1894,
4.Цыден Содоев – 1894-1900
5.Цырен Ламаев – 1901-1907
6.Аранза Рабжун Аюшеев – 1907-1912
7.Шагжа Жалсан Бадмаев – 1912-?, габжа, Анаа дасанай цанид һургуули дүүргээд, Баргажан дасандаа чойрын һургуули нээһэн.
Соодой ламын 9-дүгээр шэрээтэ гэгдэһэн хадань, үшөө түрүүнэй 4 шэрээтэнэрэй нэрэ мэдэгдэнэгүй.
Санжи Шинтадай (Чинтадай лама) 7 наһандаа Баргажан дасанай хубараг болоһон,14 наһандаа үндэр зиндаатай баталгата ламанарай тоодо ороод байһаниинь гайхалтай (1837 оной декабриин 28-най тоололгоор). Һүүлдэнь тэрэниие Нимайлан ламын хойто түрэл, Ямандагын хубилгаан гээд тодоруулһан байна. Онсо убдис бэлигтэй байһанаа һайс ахаруулһан, 37 жэлэй туршада Баргажан дасанайнгаа шэрээтэ байһан. Мүн Энэдхэгэй шажанай багша, ёгоозори, Бурхан багшын ойрохи шабинарай нэгэн байһан Нагарджунын дүрэ гэгдэһэн 9-дэхи шэрээтэ Соодойн лама өөрөө Санжи Шинтадай шабинь байһан. Бүхы наһан соогоо тон ехээр багшаяа хүндэлжэ ябаһан тухайнь хэлсэдэг. 1983 ондо Балбын (Непал) орондо тулку-хубилгаан ламанарые тоолоһон тобшо ном гаргахадаа, Цыден Соодойн ламые Махаянын үндэһэ табигша, “Срединный путь” (Дундадын зам) гэһэн һургаалай ном зохёоһон домогто Нагарджунын тулку гэжэ мэдэрһэн, гэрэл зурагынь ном соо табиһан байна. Тиимэһээ Баргажан дасанай ламын бүхы дэлхэйн будын шажантанда Нагарджунын нэгэ түрэл гэжэ арсашагүй тоологдоһониинь, буряад арадаймнай дунда иимэ ехэ зон түрэдэг байна гэһэн омогорхол эрхэбэшэ түрүүлнэ.
XX зуун жэлэй эхеэр Баргажан дасан Сагаан Нуурһаа зөөлгэгдэжэ, Бархан уулын бооридо урилагдаа. Шэнэ дасанай рамнай, туй мандалынь Гүшэг хамба Агваан Доржиев үргэһэн. Тэрэ үеэр Гүшэг хамба сагай эрхэдэ тааруулһан һанагдаагүй шэнэ дурадхал ламанарай үмэнэ табижа, ехэ хүлгөөн болоһон байна. Ямар саг болохоёо байһыень ойлгожо, шажанаа абархын һэдэлгэ хээ гэжэ ойлгохоор. Тиин хоёр хубаарһан дасанай нэгэндэ зунай гэрнүүдтэл багахан байрануудые барижа, огородой эдеэ тарихаар газараа хубааба. Сагаан Нуурайнь хуушан дасан бүхы барилгатаяа хамта 100 гэрнүүд байһанаа орхигдожо, дасанай оройн алталмал ганжар, жалсангууд, боди гүрөөһэдынь Номой хүрдэтэеэ абхуулаа. Дасан Барагханай аршаан дээрэ асаргдаһаар, һандаралда ороһон. Тииһээр бүхы ламанар хашалганда хамуулжа, түрмэ, сүлэлгөөр заруулжа, бэеэ муудаһан, тулиһан, зариманиинь буудуулжа алуулһаншье. “Буряад Республикын хашалганай үедэ хосорһон зоной дурасхаалай Ном” соо Баргажан дасанай ламанарай нэрэнүүд заагданхай, нэрэнүүдынь сагааруулагдаа. Тэдэнэй нангин дурасхаалда зорюулһан субарга 2006 ондо Бархан уулын хормойдо, хуушан дасанай һуурида бодхоогдоо.
1990 ондо Баргажан дасан бариха хэрэгээр радиомарафон үнгэрбэ. Баргажанай дасан Хурамхаан һууринай ойро баригдажа, 1991 оной февралиин 15-най Сагаалганай үдэр нээлгын баяр ёһолол болоһон. 2000 ондо Россиин Федерациин ба Буряад Республикын юстициин яаманай эрилтээр тус дасанай нэрэнь “Гандан Ше Дувлин” Хурамхаанай дасан гэгдэжэ хубилгагдаһан байна. 2005 ондо нютагай мүргэлшэдэй “Баргажан дасан” гэһэн эблэл бии болон баталагдажа, 1828 ондо баригдаһан хуушан Баргажан дасанаа бодхоохо ябуулга эхилһэн. Тэрэ үедэ мүнөөнэй Хамба лама Дамба Аюшын Баргажан дасанай шэрээтэ лама Цыден Намжилай ба нютагай зоноор Уулзаха хадые үгсэжэ, ном табижа байтараа, 10-аад метр саана байһан томо шулуун дээрэ хатарһан Янжима бурханай дүрые обёорһон. Анхан эгсэ энэл газарта Соодой лама “мянган бурхадай субарга” нюуһан байгаа. Буддын заншалта Сангхда ородог Баргажан дасанда мүнөө үень 4 ламанар ба хоёр хубарагууд байна. Үшөө 10 хубарагууд Заяа Хамбын нэрэмжэтэ “Даши Чойнхорлин” шажанай дээдэ һургуулида һуралсана. 2006 ондо Яаригтада 8х8 метр хэмжүүрэй багахан Сахюусан дуган баригдажа, хурал ном хурагдадаг болоо. 2006 онһоо Янжима бурханай ойро Баргажан дасанай түрүүшын дуган баригдаа. 2009 оной һүүл багаар урдахи зуунжэлэй эхеэр һандаргагдаһан анханай Согчин дуганай хэбээр “Янжима бурханай Ордон” гэһэн дуган арад олоной эдэбхи хүсөөр баригдажа эхилээ. Тиин 2014 ондо бүхы Буряад ороной, Баргажанай аймагаархинай хабаадалгатайгаар баярай оршондо рамнайлагдаа. Янжима бурханда мүргэхэеэ ганса буряадай бэшэ, мүн бүгэдэ Россиин ба хари гүрэнүүдһээшье ерэжэ байдаг. 1997 онһоо энэ дагшан орондо даяан бисалгалай бүтээлдэ (ретрит) һуухаяа хаа хаанаһаа һүзэгшэд буужал байдаг. Шэрээтэ лама Цырен Намжилайн хэлэһээр, “Одоо сагта дасан, субаргануудые бодхоожо, буян оломоор сагта ажаһууһамнай, манай үеын зоной талаан болоно гээшэл”. Дасанда жэл бүри саг сагай хуралнууд хурагдажал байдаг. Майдар, Дончод, Жэнсриг, Зула, Дүгжүүбэ ба бэшэшье уншалга хуралнуудта зон ерэжэ, өөр өөрынгөө, гэр бүлынгөө, нютаг нуга, арад зонойнгоо туһада буян үргэжэл байдагынь, бүхэшэгүй дэмбэрэлтэй.
Ламын шажанай баргажан уладай дунда таража захалһан тухай угай бэшэгүүд соо, талын дүүмын баримта бэшэгүүд болон арадай аман үгын дараан соо яһала олдодог. Бүри XVIII зуунжэлһээ будын шажан иишэ түүхын хоёрдохи долгёор нэбтэржэ эхилһэн. Нэгэдэхи долгиной ерэһые XI-XVI зуунжэлнүүдтэ Баргажанай Инэ гэдэг хүдөөлгын газарта олдоһон хүрэл хабтаһан дээрэхи будын шажанда хабаатай бэшэг ба очир-ваджрын зурагууд гэршэлээ. Тиин тэрэ зүйлнүүд ондоо тээһээ асарагдаагүй, эндэ хэгдэһэн гэжэ элирһэн, мүн хориин хүүштэнүүдээр (могильники) олдоһон. 1861 ондо хадын хормойн таляанһаа хитад бэшэгтэй алталмал зэд сэргэ бурхан олдоһыень, Цыренжаб Сахаров 1876 ондо Санкт-Петербург эзэн хааниие бараалхажа ошоходоо, музейдэ табиһан. Эрдэмтэд шэнжээд, тэрэниие “Пус” һахюуһан гэжэ таниба. “Хори буряадай угай бэшэг” соо хуушан сагта эндэ байһан аба хорчид гэһэн барга монгол элинсэгүүд будын шажантай танил байһан тухайнь мэдээсэгдэнэ. Бархан уулын оройдохи Тэбтэг гэжэ газарта Чингисхаанай элинсэгүүдэй бууса бии гэхэ.
1775 ондо зүүхэй отогой Эмэшхэ Бойтогой онгор отогой Дондог Магшамай хоёр Гааргын аршаанда байхадаа, монгол бэшэг заалгаһан байна. Дондогой эсэгэ Магшам Баяһанай ламын шажанда ороһон түрүүшын баргажан буряад байһан гэхэ. 1807 ондо хориин тайшаа Галсан Мардайн ба мэдээжэ ёгоозори, лүндэншэ, Ямандагын хубилгаан Молон-багша (1768-1857) хоёр Гааргын аршаанда бумхан табижа, Баргажан голдо уншалга бүтээгээ гэдэг. Тэрэ үеэр тайшаа 57 наһатай Эмэшхэ Бойтогой наһа баража, Молон багша эндэхи нютагта тон түрүүшын лама ёһоной буян үнгэргэбэ. 1810 ондо ламанар зүбшөөлшье һурангүй, Лугшахаан, Халзаарта нютагуудта бумхангуудые табижа, уншалга хэһэн. 1800 онуудһаа Хориин ламанар уряалаар ерэжэ, эндэхи үхибүүдтэ түбэд, монгол бэшэг заажа, будын шажан тухай ойлгосо хүргэжэ эхилһэн. 1810 ондо, бишэн жэлдэ һэнгэлдэр отогой Номол аймагай Суван Арамхиин гэгшэ Ямандагын хубилгаан, морин жэлтэй, 39 наһатай, Сонгоол дасанай Содбо Нимайлан ламые 20 ламанартайгаар Элэсүүн нютаг урижа, ехэ ном бүтээлгэһэн. 1812 ондо баргажан буряадай ахамад тайшаа Санхир Андрейн гэгшэ Худанай дасанай шэрээтэ Тойндол Суваанай гэгшые урижа залаад, Жаргаланта нютагта бунхан байгуулжа, ном табюулба. Санхир ноён мүн өөрынгөө мүнгөөр Арзанайн, Һитнайн ба һүүлдэнь Хайдаб Зоонойн ламанарые Хяагтын тамуужанаар дамжуулжа, түбэд эмүүдые асаруулжа эхилээд, буряадуудтаа эмэй хүлдэ ородог ургамалнууд тухай ном шудалан үзэхые баадхан дурадхаба. Ехүй яһанай Дансаран Шитнэйн 4 жэлэй туршада Эгэтын дасанда һуралсаад, 1812 ондо тэндэхи ехэ багшанарһаа һахилда хүртэжэ гэдэргээ бусаа. Тиигэжэ энэ дайдада дасанай анхан мүндэлхын ушар шалтагаан бии болоһон. Дасанда ганса шажанай ном уншаад байнгүй, үшөө ойро тойроной багашуулда түбэд, монгол үзэг бэшэг заажа, бэшэгтэй зон яһала олошоржо байгаа. 1818 ондо Хилганаһаа урагша, Бургали (Улаан Бургал) голой эрьедэ “Хүрдын сүмэ” гэжэ багахан сүмэ баригдаад, шажанай номууд уншагдажа, янзын гурим ёһололнууд үнгэргэгдэдэг болоһон. 1824 ондо Бургали голой ходо үерлэжэ, уһанда абтаха аюулай байхада, дуганиие Бархан уулынгаа хаяада дүтэлүүлжэ, Сагаан Нуур гэжэ газарта зөөлгэхэ тухай хэлсээ. Тииһээр өөһэдын томо дасан дугантай болохо тухай асуудал гаража эхилээд, 1825 оной модон хулгана жэлдэ Санхир ноён ба 5 отогуудай шүүлингэнэр, 2 мянган бүһэтэй баргажан буряадууд хамтаржа, V Бандида Хамба Данзан-Гываан Ешижамсын гэгшэдэ Баргажанай Бургали голдо дасан бариха тухай бэшэг ябуулба. Тус хэрэг зүбшөөһэн тамгатай саарһан абтажа, 1828 ондо шэнээр баригдаһан дасан рамнайлагдаа. Туй мандалынь Сонгоол дасанай шэрээтэ Содбо Нимайлан лама үргэжэ, Бургалиин “Гандан Шаддублин” нэрэ олгожо, Сахир тайшаагай гуйлтаар Сонгоол дасанай Сультим ламые шэрээтээр һуулгаба. Алдар суута Нимайлан багшын Баргажан голоор шажан нэбтэрүүлһэн үүргэ туйлай ехэ, мүнөөшье болотор арад зоной дунда тэрэ гэгээн багша тухай домог түүхэ хэлсэгдэһэн зандаа. 1832 ондо томо дасан баригдажа, шэрээтээрнь Цультим Арзанайн лама һууба (1829-1837). 1837 онһоо “Гандан Шаддублин” Баргажан дасан гэгдэдэг болоһон. 1833 ондо Зүүн-Сибириин ахалагша Бандида хамба ламын захиралтаар дасанда зүблэл татагдаад, 5 комплеэд (комплект) ламые һунгаха боложо,һэнгэлдэр отогой Дансаран Һитнайн, шоно отогой Хайдаб Зоонойн, һэнгэлдэр отогой Сүльтим Дэлэгэй, буура отогой Дамшоо Тэбжээнэй, буура отогой Цырен-Дэлэг Хамнайн гэгшэд һунгагдаба.Тииһээр Бургаали голой үерлэжэ, эрьенүүдынь нуража эхилһэн ушарһаа 1857-1858 онуудта үмхиржэ эхилһэн дасанаа Сагаан Нуурай эрьедэхи Хүйтэнэй тэбсэгтэ зөөлгэбэ. Тэндэ дасанай дуган сүмэнүүд шэнээр табигдаа. Агын дасанай шэрээтэ Галсан-Жимба Түгэлдэрэй залагдажа, эндэхи дасанай һуури болохо газар арюудхаба. 1861 ондо Баргажанай генерал-губернаторай тогтоолоор дасан шэнэ газартаа баталагдаа.
1859 оной “Баргажанай талын дүүмын ламанар ба жиндагуудай тоололгын дансын” мэдээгээр тэрэ сагта Баргажан голоор 9096 хүн ажаһуугаа. Тэдэнэй тоодо будын шажантай 8362 хүн, 8 ламанар,14 мүргэлэй газарнууд, 1 сүмэ, 1 дуган, 2 хурал (дасан) – булта модоор баригдаһан. Бөө мүргэлтэн – 683, грек-ород шажантан – 49 хүн”. Баргажанай буряадууд аха аргаараа дасангуудтаа номуудые оложо асархын ябуулга хэдэг: түбэд “Юм” ном Хяагтаһаа лама Хайдаб Зооной асараа. 1845 ондо 870 түхэриг мүнгөөр (серебром) гар бэшэмэл 108 ботито “Ганжуур” асарагдаа. 1879 ондо Цэрэнжаб Саахарай тайшаа “Данжуур” ном Баргажанай дасанда арадай гуйлтаар оложо үгэхыень, М.Бестужевай хүрьгэн Найдан Гомбоевто бэшэгээр захил хэһэн. Бурхан багшын арюун һургаалые Баргажан нютагтаа хүргэхэ хэрэгтэ олон суута ламанартай зэргэ Сахаровтан тайшаанарай гаргаһан эдэбхи үүсхэл, аша туһыень мартахаар бэшэ. 1854 ондо Бандида Хамба ЧойваанДоржо Ешижамсын (1839-1859) “1853 оной майн 15-най зарлигаар баталагдаһан ламын шажантан тухай шэнэ дүримүүдые” бэелүүлхэ хэрэгээр Баргажанай дасанда морилбо. Тэрэ үедэ тус дасанда 35 штат, 35 компледһээ гадуур ламанарай байһыень, 8 ламанарынь дасанда үлөөгөөд, эдэнэй дундаһаа Санжи Шинтаадай ламые шэрээтэ болгожо, штадһаа үлүү гараһан бэшыень хүдөө руунь бусааба. Тэрэ суглаанда байһан ламанар ба үгэльгын эзэд ехэтэ гомдожо, орилолдоһоор гаража ошоһон юм гэлсэдэг.
1881-1886 онуудаар Цыренжаб Сахаровай ахамад тайшаа байха сагта Сагаан Нуурта шулуун һууритай, гурбан дабхар гоё шэнэ дасан Оронгын дархашуулаар баригдаһан. Дасанай рамнайе Тамчын дасанай шэрээтэ Гүр-Дарма Цыдемпилэй үргэһэн. Дасанай рамнайн найрта хамта дээрэ 5000 шахуу хүн сугларжа, ехэ баясхалан болоһон юм гэхэ. Буряад дасангуудай онсо шэнжэнь болоһон зүйл гэбэл, уһанай аюулһаа, шииг нойтонһоо гэтэлүүлхэ үндэр шулуун һуури, добжоонтойгоор баригдадаг болоһон ушарынь. 1880 оной дансын ёһоор Баргажан дасанда 2 сүмэ байһан. 1889 ондо жиндагуудайнь тоо: эрэшүүл – 4884, эхэнэрнүүд – 5072, хамта дээрээ – 9956 хүн.
Бурхан шажантай болоһон Баргажан голой буряадуудай ажабайдалда аша туһатай үйлэ хэрэг болоһониинь арсашагүй: зон нэгэ газарта сугларжа, эб нэгэн угсаатан байһанаа мэдэрхэ, һуудал байдалайнгаа алибаа хэрэгүүдые шиидхэхэ, үзэг бэшэгтэй болохо гэхэ мэтэ һүр һүлдөөр үндэрлэхэ зүйлнүүдээр баяжаһан гээшэл. Дасан “һуралсалай эмхи” гэһэн ойлгосо даажа, заагүй 5 шэглэлэй эрдэмдэ һургаха һургуулитай байха жэшээтэй һэн. Тус дасанда: түбэд эмшэлэлгын, урлал зурагай, уран дархашын, ном хэблэлгын эрдэмүүдые хубарагууд шудалжа гарадаг һэн. Баргажанай дасанһаа олон ехэ зиндаатай, бэлиг түгэс ламанар гаража, Буряад орондоо, мүн гадууршье алдаршаһан. Баргажанай дасанай оршон байһан 182 жэлнүүд соо шэрээтын шэрээдэ 12 ламанар уг залган һууһан. 1853 оной майн 15-най “Зүүн Сибириин ламын шажантанай дүримүүд” соохи мэдээгээр Баргажан дасанай шэрээтэнэр гэбэл:
1.Санжи Шинтадов – 1857-1889
2.Шагжи Танхаев – 1889-1892
3.Шагжи Цыбиков, штад гэлэн, шэрээтын орондо һууба – 1892-1894,
4.Цыден Содоев – 1894-1900
5.Цырен Ламаев – 1901-1907
6.Аранза Рабжун Аюшеев – 1907-1912
7.Шагжа Жалсан Бадмаев – 1912-?, габжа, Анаа дасанай цанид һургуули дүүргээд, Баргажан дасандаа чойрын һургуули нээһэн.
Соодой ламын 9-дүгээр шэрээтэ гэгдэһэн хадань, үшөө түрүүнэй 4 шэрээтэнэрэй нэрэ мэдэгдэнэгүй.
Санжи Шинтадай (Чинтадай лама) 7 наһандаа Баргажан дасанай хубараг болоһон,14 наһандаа үндэр зиндаатай баталгата ламанарай тоодо ороод байһаниинь гайхалтай (1837 оной декабриин 28-най тоололгоор). Һүүлдэнь тэрэниие Нимайлан ламын хойто түрэл, Ямандагын хубилгаан гээд тодоруулһан байна. Онсо убдис бэлигтэй байһанаа һайс ахаруулһан, 37 жэлэй туршада Баргажан дасанайнгаа шэрээтэ байһан. Мүн Энэдхэгэй шажанай багша, ёгоозори, Бурхан багшын ойрохи шабинарай нэгэн байһан Нагарджунын дүрэ гэгдэһэн 9-дэхи шэрээтэ Соодойн лама өөрөө Санжи Шинтадай шабинь байһан. Бүхы наһан соогоо тон ехээр багшаяа хүндэлжэ ябаһан тухайнь хэлсэдэг. 1983 ондо Балбын (Непал) орондо тулку-хубилгаан ламанарые тоолоһон тобшо ном гаргахадаа, Цыден Соодойн ламые Махаянын үндэһэ табигша, “Срединный путь” (Дундадын зам) гэһэн һургаалай ном зохёоһон домогто Нагарджунын тулку гэжэ мэдэрһэн, гэрэл зурагынь ном соо табиһан байна. Тиимэһээ Баргажан дасанай ламын бүхы дэлхэйн будын шажантанда Нагарджунын нэгэ түрэл гэжэ арсашагүй тоологдоһониинь, буряад арадаймнай дунда иимэ ехэ зон түрэдэг байна гэһэн омогорхол эрхэбэшэ түрүүлнэ.
XX зуун жэлэй эхеэр Баргажан дасан Сагаан Нуурһаа зөөлгэгдэжэ, Бархан уулын бооридо урилагдаа. Шэнэ дасанай рамнай, туй мандалынь Гүшэг хамба Агваан Доржиев үргэһэн. Тэрэ үеэр Гүшэг хамба сагай эрхэдэ тааруулһан һанагдаагүй шэнэ дурадхал ламанарай үмэнэ табижа, ехэ хүлгөөн болоһон байна. Ямар саг болохоёо байһыень ойлгожо, шажанаа абархын һэдэлгэ хээ гэжэ ойлгохоор. Тиин хоёр хубаарһан дасанай нэгэндэ зунай гэрнүүдтэл багахан байрануудые барижа, огородой эдеэ тарихаар газараа хубааба. Сагаан Нуурайнь хуушан дасан бүхы барилгатаяа хамта 100 гэрнүүд байһанаа орхигдожо, дасанай оройн алталмал ганжар, жалсангууд, боди гүрөөһэдынь Номой хүрдэтэеэ абхуулаа. Дасан Барагханай аршаан дээрэ асаргдаһаар, һандаралда ороһон. Тииһээр бүхы ламанар хашалганда хамуулжа, түрмэ, сүлэлгөөр заруулжа, бэеэ муудаһан, тулиһан, зариманиинь буудуулжа алуулһаншье. “Буряад Республикын хашалганай үедэ хосорһон зоной дурасхаалай Ном” соо Баргажан дасанай ламанарай нэрэнүүд заагданхай, нэрэнүүдынь сагааруулагдаа. Тэдэнэй нангин дурасхаалда зорюулһан субарга 2006 ондо Бархан уулын хормойдо, хуушан дасанай һуурида бодхоогдоо.
1990 ондо Баргажан дасан бариха хэрэгээр радиомарафон үнгэрбэ. Баргажанай дасан Хурамхаан һууринай ойро баригдажа, 1991 оной февралиин 15-най Сагаалганай үдэр нээлгын баяр ёһолол болоһон. 2000 ондо Россиин Федерациин ба Буряад Республикын юстициин яаманай эрилтээр тус дасанай нэрэнь “Гандан Ше Дувлин” Хурамхаанай дасан гэгдэжэ хубилгагдаһан байна. 2005 ондо нютагай мүргэлшэдэй “Баргажан дасан” гэһэн эблэл бии болон баталагдажа, 1828 ондо баригдаһан хуушан Баргажан дасанаа бодхоохо ябуулга эхилһэн. Тэрэ үедэ мүнөөнэй Хамба лама Дамба Аюшын Баргажан дасанай шэрээтэ лама Цыден Намжилай ба нютагай зоноор Уулзаха хадые үгсэжэ, ном табижа байтараа, 10-аад метр саана байһан томо шулуун дээрэ хатарһан Янжима бурханай дүрые обёорһон. Анхан эгсэ энэл газарта Соодой лама “мянган бурхадай субарга” нюуһан байгаа. Буддын заншалта Сангхда ородог Баргажан дасанда мүнөө үень 4 ламанар ба хоёр хубарагууд байна. Үшөө 10 хубарагууд Заяа Хамбын нэрэмжэтэ “Даши Чойнхорлин” шажанай дээдэ һургуулида һуралсана. 2006 ондо Яаригтада 8х8 метр хэмжүүрэй багахан Сахюусан дуган баригдажа, хурал ном хурагдадаг болоо. 2006 онһоо Янжима бурханай ойро Баргажан дасанай түрүүшын дуган баригдаа. 2009 оной һүүл багаар урдахи зуунжэлэй эхеэр һандаргагдаһан анханай Согчин дуганай хэбээр “Янжима бурханай Ордон” гэһэн дуган арад олоной эдэбхи хүсөөр баригдажа эхилээ. Тиин 2014 ондо бүхы Буряад ороной, Баргажанай аймагаархинай хабаадалгатайгаар баярай оршондо рамнайлагдаа. Янжима бурханда мүргэхэеэ ганса буряадай бэшэ, мүн бүгэдэ Россиин ба хари гүрэнүүдһээшье ерэжэ байдаг. 1997 онһоо энэ дагшан орондо даяан бисалгалай бүтээлдэ (ретрит) һуухаяа хаа хаанаһаа һүзэгшэд буужал байдаг. Шэрээтэ лама Цырен Намжилайн хэлэһээр, “Одоо сагта дасан, субаргануудые бодхоожо, буян оломоор сагта ажаһууһамнай, манай үеын зоной талаан болоно гээшэл”. Дасанда жэл бүри саг сагай хуралнууд хурагдажал байдаг. Майдар, Дончод, Жэнсриг, Зула, Дүгжүүбэ ба бэшэшье уншалга хуралнуудта зон ерэжэ, өөр өөрынгөө, гэр бүлынгөө, нютаг нуга, арад зонойнгоо туһада буян үргэжэл байдагынь, бүхэшэгүй дэмбэрэлтэй.