XVII-XVIII зуун жэлнүүдээр Байгалай үмэнэ ажаһуужа байһан буряад зоной түүхэдэ ехэхэн үйлэ хэрэгүүд болоһон байна. Ород гүрэн хүршэ Монгол, Хитад оронуудаар хилэ табижа, үндэһэн угсаатад хасаг сэрэгтэ абтан, һуудал байдалай талаар һанагдаагүй хубилалтануудые үзөө бэлэй. Харин онсо дэбжэлтэ асарһан гол үйлэ хэрэг гэбэл – бүри хилэ табихаһаань урид, түүхын мэдээгээр XVII зуунжэлэй тэнһээ хойшо (тэрэнһээ урдашье зуунжэлнүүдтэ бурхан шажан тухай дуулаһан, мэдэһэн, һүзэгтэйшье зон байһан) буряадуудай газар дайда руу Шэгэмүниин һургаалта будын шажанай үргэнөөр нэбтэрэлгэ мүн. Аймаг бүриин зарим баяшуул үмсэдөө һэеы дуган бодхоогоод, тэрээн соогоо бурханай ном уншуулжа, элдэб ёһололнуудые бүтээдэг болоод байһан тухайнь аяншад, шэнжэлэгшэд, ород хасагууд мэдээсэһэн. 1701 ондо 11 һэеы дуганай байбашье, буряадай угай түүхэ бэшэгтэ оруулагдаагүй, теэд Номой хүрдын эрьелдэһэн узуур эхиниинь тэндэһээ. Тэрэнһээ уламжалан, буряад зондо бэшэг ном дэлгэржэ, оюун бэлигэй түлхюур олдоһон. 1712 ондо 150 монгол, түбэд ламанар Байгалай үмэнэхи нютагууд руу орожо ерэһэн, зууниинь монгол, бэшэнииь түбэд. Тэдэ ламанар сэлэнгын, хориин уг эсэгэнэрэй тоодо оруулагдаһан гэжэ Вандан Юмсунов бэшэһэн байдаг. Хяагтын Отсон-хаан уулын үбэртэ тоонтотой, халха монголой сонгоол отогой Дамба-Даржаа Заяагийн (1702-1777) гэгшэ багаһаа шажан номдо онсо эбеэлтэй байжа, 2 нүхэдөөрөө Монгол руу гаража ошоһоор, 18 жэлдэ Түбэд орондо һуралсаад, габжын дамжаа бариһан. V Далай лама – Галсан Жамсаһаа, Банчин Эрдэниһээ Номуун Хаанай нэрэдэ хүртөөд, буряад дайдаар шажан ном дэлгэрүүлхэ үршөөлтэй бусаһан түрүүшын ехэ зиндаатай буряад лама юм. Тэрэ убдис ехэтэ санваартан нютагаа морилһоной удаа 1731 ондо Манзушри бурханда хандалгатай бисалгал бүтээжэ, Эргэ Бүүргын хаяада, түргэн урасхалта Сүхэ голой эрьедэ эшэгы сагаан дуган бодхоогоод, холо ойрын лама хубарагуудые суглуулжа, түбэд ёһоной хуралнуудые хуража эхилээ һэн. Тэрэ сагһаа буряад дайдада будын шажан мандаһаар мандаһан юм. Сагаан хаанай этигэмжэтэ гүн тайжа Савва Рагузинский буряад зоной хариин лама санаартанда мэдэлтэй болохогүйнь тулада, өөһэд сооһоо ламанарые һургажа гаргаха тухай зарлиг табиһан гэхэ. Тиигэжэ буряад бүлэ бүхэн нэгэн-хоёр хурса һонор хүбүүдээ заатагүй хубарагта үгэжэ һургадаг болоһон. Үмсын багахан дугануудһаа эхилэн, буряадай дасангууд саашадаа олошоржо эхилээ. Сонгоол дасан буряадуудай дундаһаа түрүүлэн, Ород гүрэнһөө салин абажа эхилһэн Охин тайжын мэдэлэй газарта үндэрлөө. Тайжын ехэ хүбүүн Лубсан-Шиираб лама 1723 онһоо 1736 он хүрэтэр сонгоолнуудай ударидагша тайжа байгаа. Тэрэ өөрынгөө туһалагша Агваан-Пүнсэгтэ шажан мүргэлэй хэрэг даалгаһан. Эрдэмтэн А.М.Позднеев эшэгы дуганай бии бололгые Агваан-Пүнсэгэй орлогшонь байһан Дамба-Даржаа Заяагиин нэрэтэй сэхэ холбоно. 1733 ондо Сонгоол дасан Сүхэ голой баруун эрьедэхи Хилганта гэжэ газарта нүүгдээд, Хилгантын дасан гэгдэһэн. Дасанай ламанар анха түрүүн юһэн хоногой туршада Сагаан һарын хуралнуудые хураһан юм. 1741 ондо Сибириин засаг зургаанаар буряад дасан дугангуудай, лама хубарагуудай тоо бүридхэгдэжэ, Елизавета Петровна хатан хаанай зарлигаар ламанарта “нүүдэлшэ угсаатанай дунда ламын шажан дэлгэрүүлхэ эрхэ олгохо” гэгдэбэ. Сонгоол дасанда шэрээтэ табигдаад, буряадуудта 150 ламанарай штат байхаар засаг түрэһөө зүбшөөл абтаба. Тиин Балдан Брэйбун дасан тэрэ үеынгөө 11 буряад дасангуудай дунда гол дасан гэгдэжэ, 1752 ондо Сэлэнгын воеводын зарлигаар Дамба-Даржаа Заяагийн Сонгоол дасанай шэрээтээр баталагдаа.
1757 онһоо эхилжэ, түбэд маягтай шэнэ түхэлэй дасан баригдажа эхилээд, Заяа багша өөрынгөө һуралсаһан Һаса-Жуугай Балдан Брэйбун дасаниие дууряалган, томо Цогчен дуганаа тойруулжа, зургаан бага сүмэнүүдые үндэрлүүлээ. Дасанай барилгын түсэб Хамба ламын һанаашалһан түһөөгөөр бэелүүлэгдэжэ, буряадай уран дархашуул болон үнэн алдартанай һүмын ород барилгашадшье энэ хэрэгтэ хабаадалсаа һэн. 1772 ондо байгаали шэнжэлгээр эрдэмтэн Петр-Симон Паллас иишэ ерэхэдээ, барилгын томохон хэмжүүртэй байһые, мүн үндэһэн арадай гүн сооһоо тодорһон уран гартайшуулай үндэр шадабариие онсолон тэмдэглээ юм. XIX зуунжэлэй хугасаада үшөө дүрбэн бага дугангууд баригдажа, дасаниие тойроод, 300 байрын гэрнүүдтэй бүхэли һуурин бодоо һэн. Дасанай номой санда будаадын шажанай гүн ухаатанай ном сударнууд - хоморой шухаг бүтээлнүүд суглуулагданхай һэн. Чойра дуганда цанид шойрын һургуули нээгдэжэ, Ганжур габжын эдэбхеэр Түбэдэй Сэра дасанай номоор хэшээл ябуулагдаха болоһон. Жэл бүри жэгтэй һайхан найруулгатай, хубсаһа, багуудтай Дуйнхорай Цам табигдажа, хүдөөгэй буряад зондо, бүжэгтэ хабаадалсадаг нюурнуудта (залуухан лама хубарагуудай) ехэтэ хүлеэн угтагдадаг үйлэ хэрэг болоһон. 1875 оной тоосоогоор Сонгоол дасанай Согчин дуганай зөөриин сэн 9348 түхэригтэ, 11 сүмын дотоодо хогшол - 10115 түхэригтэ, хамаг дуган сүмэ соохи эд хэрэгсэлынь – 42562 түхэриг 30 мүнгэтэ болоһон. 1889 оной дасанай приходой жиндагуудай тоо гэбэл: эрэшүүл – 4634, эхэнэрнүүд – 4435, дүн хамта 9069 хүн һэн. Хуушан сагай шэрээтэнүүдэй нэрэнүүдынь "1853 оной майн 15-най Зүүн-Сибириин ламын шажантанай дүрим” гэһэн архивай дансаһаа абтаба:
1.Хаймчик Будаев – 1853-1863 онуудаар.
2.Ширап Цырен Намжилов – 1863-1888
3.Жамьян Цырен Намжилов – 1889-1897
4.Эрдэни Ширап Хадасанов, гэлэн – 1897-1898
5.Доржопыл Бадмаев – 1898-1911
6.Доржи Цыренжапов – 1911-1916
7.Бимба Будожапов Очиров, хасаг – 1916-
1908 ондо нютагай баяшуул суглаа хэжэ, дасанаа Хилгантаһаа Мөөрөөшэ худар зөөлгэжэ, шулуугаар байшангынь бодхоохо тухай хэлсэбэ. Юуб гэхэдэ, хуушан дасан байд гээд лэ үерэй уһанда абтажа, хохидолдо орожо байгаа. Тиин шэнэ дасанайнгаа һуури бэдэрхэ хэрэгынь тон арсалдаатай болоходонь, Бандида Хамба Лама Даши-Доржо Этигэловые залажа, үнэн мүр олгохыень гуйба. Хамба лама Хүмэн-хаан уула өөдэ гаража, нэгэ-хэды сагта бисалгал хэжэ, ном табиһанай удаа Заяа Хамбын бүмбэ нюуһан газарые мэргэн оложо, сонгоол угсаата жиндагууд тэрэниие ёһотойл Заяа хамбын хубилгаан байна гэжэ ойлгон бэшэрээ. 1914 ондо Забайкалиин сэрэгэй губернаторай 1911 оной ноябриин 7-ной №7269 тогтоолоор Хушуунай Үзүүр гэжэ газарта баригдаха гэгдэн, шэнэ Согчин дасан урданайхиһаа һүртэй түхэлтэй, хэмжүүрээрээшье һураггүй томоор баригдаа. Гурбан дабхар гол дуганииь 30-39 метрэй хэмжүүртэй байшан һэн. Тойроод байһан бага дугангуудай зарим тэдынь хуушан газарһаань зөөлгэн асарагдаа, зариманиинь шэнээр баригдаа. Бага дугануудынь Тамчын дасанай ехэ дуганһаа хэмжүүрээр бага бэшэ гэхээр бэлэй. Сонгоол дасан досоо газаагүй уран һайхан шэмэглэлтэй, баян гоё дасан һэн. Гороо хэхэ шулуу шэнгээһэн зүргэнүүд, тойроод долоон бага ба хүрээнэй гадаа талын гурбан дугангууд, хашаагай дүрбэн захаар таримал модод бии һэн. Хүмэн-хаанай үбэрһөө модон соргонуудаар сэбэрхэн уһан харьялан урдаха. Хуралай үедэ тус дасанда урдандаа мянгаад ламанар хурадаг һэн. 1923 оной бэшэлгээр Мөөрөөшын Сонгоол дасанда 256 ламанар тоодо ороһон байна. Зүгөөр XIX зуунжэлэй 30-аад онуудай сэмүүн сагуудаар энэ һайхан дасан һандаргагдажа, үгы хэгдээ һэн.
XIX зуун жэлэй 80-90-ээд онуудаар будын шажан дахин һэргээгдэжэ эхилээ. Мөөрөөшэ тосхоной ба дүтын нютагуудай үндэр наһатан һүзэгтэнэй эмхи байгуулжа, хуушан дасанайнгаа һуурида модон дуган бариха үүсхэл гаргаа. 1991 ондо модон дасан бодхоогдожо, Бакула римбүүшэ ба Жадо римбүүшэ хоёр рамнайлһан. Дасанай шэрээтээр Монголой Занабазарай нэрэмжэтэ шажанай дээдэ һургуули түгэсхэһэн Дамба Аюшеев лама табигдаба. Тиин 1992 ондо Аюшеев шэрээтын эдэбхеэр хуушанайнь дуганай түһөөтэй гурбан дабхар шулуун Цогчен дуган шэнээр баригдажа эхилээ. Тус барилга Мөөрөөшэ тосхоной, дүтэ ойрын нютагуудай, мүн бүгэдэ буряад арадай хандиб дэмжэлгэтэйгээр эрхилэгдэжэ байгаа, Улаан-Үдэдэ үргэн ехэ марафон эмхидхэгдэжэ, хүгшэн залуугүй иишэ ерэһэн улад шадал соогоо шармайн, бадар зөөри бага бэшэ суглараа. Энэ дэмбэрэлтэй хэрэгтэ залуу шэрээтэ Дамба Аюшеев тон ехэ үүргэ даажа, ударидахы бэлиг харуулан, аша үрэтэйгөөр ажал ябуулһан гэжэ онсолхоор. 1994 ондо шэнэ дуган рамнайлагдажа, барилгын хэмжүүрээр ба гадаа, дотоо талын шэмэглэлээр урданай дасанһаа дутуугүй томо һайхан дасан үндэрлэһэн. Сонгоол дасанаа барижа, досоохи, газаахитайнь түгэс бүтээһэн шэрээтэ ламые бүгэдэ буряад зон урагшатай бэрхэдэ тооложо, Бандида Хамба Ламын шэрээдэ залажа һуулгаһаниинь, мүнөө болоходо, зүб шиидхэбэри абтаһаниинь харагдажа байна.
Мүнөө үедэ гол дуган бодхоогдоод, субарга баригдажа, бага дугануудай зарим тэдынь һэргээн бодхоогдожо байнхай. Гомбо сахюусантай Мөөрөөшын дасан хуушанайнгаа “Балдан Брэйбун” һахилай нэрэтэй зандаа, тэрэ нэрые түбэдһөө оршуулбал, “Буддын суртаалай дүүрэн суглаанай аша үрэ” гэһэн удхатай. Эргэ Бүргэһөө эхитэй тус дасамнай гурбан бандида хамба ламанарые үргэһэн габьяатай: нэгэдүгээр Хамба Лама Дамба-Даржаа Заяагийн, хоёрдугаар Хамба Лама Содномпил Хэтэрхэйн, мүн XXIV Хамба Лама Дамба Аюшын. Ород гүрэнэй будын шажантанай Сангхада ородог Хяагтын, Хилгантын, Мөөрөөшын гэһэн нэрэнүүдые дааһан Балдан Брэйбун дасанда үдэр бүри эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай туһада хурал ном хурагдажал байдаг.
Дасанһаа холо бэшэ байһан хабсагай дээрэ Арьяабалын “Ом Мани Бадмэ Хум” гэһэн зүрхэн тарни өөрөө тодорһон түүхэтэй. Тэрэниие 200 жэлэй саана түрүүшын шэрээтэ лама Дамба-Даржаа Заяагиин багша хёрхо мэргэнээр обёорһон гэхэ. 2003 ондо тэрэ нангин газарта нютагай һүзэгшэдэй хүсөөр Арьяабала бурханда зорюулһан дуган баригдаа. 2013 ондо “Балдан Брэйбун” дасанай хашаа дотор зургаан аймагай “Чойнхорлин” сүмэ бодхоогдоо. Тус дасанай үмэнэ аша буянтай үйлэ хэрэгүүд замхангүй үргэлжэлһөөр. Мүнөө үедэ дасанай шэрээтээр Б.Шареев лама һуужа, дасанайнгаа ламанартай үдэр бүри эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай туһада сахюусаа хуража, саг сагайнгаа хурал ном бүтээжэл байдаг юм.
Ород гүрэнэй, хүршэ Монголой, Үбэр Монголой, Байгалай үмэнэхи Буряадай бурхан шажантан болодог буряад-монголшье, мүн ондоошье яһанай мүргэлшэд олоороо иишэ ерэжэ, мүргэжэ байдаг юм. Буряадай түрүүшын дасанай алдартай, Отсон-Хаанай дагшан орондо сүндэрлэнхэй, Очирваани, Манзушри, Арьяабала бурхадтай болон Буряадай түрүүшын Бандида Хамба Ламын урда хойто түрэлтэй саадын нарин холбоотой Балдан Брэйбун дасамнай буурашагүй мүнхэ түүхэтэйл.
1757 онһоо эхилжэ, түбэд маягтай шэнэ түхэлэй дасан баригдажа эхилээд, Заяа багша өөрынгөө һуралсаһан Һаса-Жуугай Балдан Брэйбун дасаниие дууряалган, томо Цогчен дуганаа тойруулжа, зургаан бага сүмэнүүдые үндэрлүүлээ. Дасанай барилгын түсэб Хамба ламын һанаашалһан түһөөгөөр бэелүүлэгдэжэ, буряадай уран дархашуул болон үнэн алдартанай һүмын ород барилгашадшье энэ хэрэгтэ хабаадалсаа һэн. 1772 ондо байгаали шэнжэлгээр эрдэмтэн Петр-Симон Паллас иишэ ерэхэдээ, барилгын томохон хэмжүүртэй байһые, мүн үндэһэн арадай гүн сооһоо тодорһон уран гартайшуулай үндэр шадабариие онсолон тэмдэглээ юм. XIX зуунжэлэй хугасаада үшөө дүрбэн бага дугангууд баригдажа, дасаниие тойроод, 300 байрын гэрнүүдтэй бүхэли һуурин бодоо һэн. Дасанай номой санда будаадын шажанай гүн ухаатанай ном сударнууд - хоморой шухаг бүтээлнүүд суглуулагданхай һэн. Чойра дуганда цанид шойрын һургуули нээгдэжэ, Ганжур габжын эдэбхеэр Түбэдэй Сэра дасанай номоор хэшээл ябуулагдаха болоһон. Жэл бүри жэгтэй һайхан найруулгатай, хубсаһа, багуудтай Дуйнхорай Цам табигдажа, хүдөөгэй буряад зондо, бүжэгтэ хабаадалсадаг нюурнуудта (залуухан лама хубарагуудай) ехэтэ хүлеэн угтагдадаг үйлэ хэрэг болоһон. 1875 оной тоосоогоор Сонгоол дасанай Согчин дуганай зөөриин сэн 9348 түхэригтэ, 11 сүмын дотоодо хогшол - 10115 түхэригтэ, хамаг дуган сүмэ соохи эд хэрэгсэлынь – 42562 түхэриг 30 мүнгэтэ болоһон. 1889 оной дасанай приходой жиндагуудай тоо гэбэл: эрэшүүл – 4634, эхэнэрнүүд – 4435, дүн хамта 9069 хүн һэн. Хуушан сагай шэрээтэнүүдэй нэрэнүүдынь "1853 оной майн 15-най Зүүн-Сибириин ламын шажантанай дүрим” гэһэн архивай дансаһаа абтаба:
1.Хаймчик Будаев – 1853-1863 онуудаар.
2.Ширап Цырен Намжилов – 1863-1888
3.Жамьян Цырен Намжилов – 1889-1897
4.Эрдэни Ширап Хадасанов, гэлэн – 1897-1898
5.Доржопыл Бадмаев – 1898-1911
6.Доржи Цыренжапов – 1911-1916
7.Бимба Будожапов Очиров, хасаг – 1916-
1908 ондо нютагай баяшуул суглаа хэжэ, дасанаа Хилгантаһаа Мөөрөөшэ худар зөөлгэжэ, шулуугаар байшангынь бодхоохо тухай хэлсэбэ. Юуб гэхэдэ, хуушан дасан байд гээд лэ үерэй уһанда абтажа, хохидолдо орожо байгаа. Тиин шэнэ дасанайнгаа һуури бэдэрхэ хэрэгынь тон арсалдаатай болоходонь, Бандида Хамба Лама Даши-Доржо Этигэловые залажа, үнэн мүр олгохыень гуйба. Хамба лама Хүмэн-хаан уула өөдэ гаража, нэгэ-хэды сагта бисалгал хэжэ, ном табиһанай удаа Заяа Хамбын бүмбэ нюуһан газарые мэргэн оложо, сонгоол угсаата жиндагууд тэрэниие ёһотойл Заяа хамбын хубилгаан байна гэжэ ойлгон бэшэрээ. 1914 ондо Забайкалиин сэрэгэй губернаторай 1911 оной ноябриин 7-ной №7269 тогтоолоор Хушуунай Үзүүр гэжэ газарта баригдаха гэгдэн, шэнэ Согчин дасан урданайхиһаа һүртэй түхэлтэй, хэмжүүрээрээшье һураггүй томоор баригдаа. Гурбан дабхар гол дуганииь 30-39 метрэй хэмжүүртэй байшан һэн. Тойроод байһан бага дугангуудай зарим тэдынь хуушан газарһаань зөөлгэн асарагдаа, зариманиинь шэнээр баригдаа. Бага дугануудынь Тамчын дасанай ехэ дуганһаа хэмжүүрээр бага бэшэ гэхээр бэлэй. Сонгоол дасан досоо газаагүй уран һайхан шэмэглэлтэй, баян гоё дасан һэн. Гороо хэхэ шулуу шэнгээһэн зүргэнүүд, тойроод долоон бага ба хүрээнэй гадаа талын гурбан дугангууд, хашаагай дүрбэн захаар таримал модод бии һэн. Хүмэн-хаанай үбэрһөө модон соргонуудаар сэбэрхэн уһан харьялан урдаха. Хуралай үедэ тус дасанда урдандаа мянгаад ламанар хурадаг һэн. 1923 оной бэшэлгээр Мөөрөөшын Сонгоол дасанда 256 ламанар тоодо ороһон байна. Зүгөөр XIX зуунжэлэй 30-аад онуудай сэмүүн сагуудаар энэ һайхан дасан һандаргагдажа, үгы хэгдээ һэн.
XIX зуун жэлэй 80-90-ээд онуудаар будын шажан дахин һэргээгдэжэ эхилээ. Мөөрөөшэ тосхоной ба дүтын нютагуудай үндэр наһатан һүзэгтэнэй эмхи байгуулжа, хуушан дасанайнгаа һуурида модон дуган бариха үүсхэл гаргаа. 1991 ондо модон дасан бодхоогдожо, Бакула римбүүшэ ба Жадо римбүүшэ хоёр рамнайлһан. Дасанай шэрээтээр Монголой Занабазарай нэрэмжэтэ шажанай дээдэ һургуули түгэсхэһэн Дамба Аюшеев лама табигдаба. Тиин 1992 ондо Аюшеев шэрээтын эдэбхеэр хуушанайнь дуганай түһөөтэй гурбан дабхар шулуун Цогчен дуган шэнээр баригдажа эхилээ. Тус барилга Мөөрөөшэ тосхоной, дүтэ ойрын нютагуудай, мүн бүгэдэ буряад арадай хандиб дэмжэлгэтэйгээр эрхилэгдэжэ байгаа, Улаан-Үдэдэ үргэн ехэ марафон эмхидхэгдэжэ, хүгшэн залуугүй иишэ ерэһэн улад шадал соогоо шармайн, бадар зөөри бага бэшэ суглараа. Энэ дэмбэрэлтэй хэрэгтэ залуу шэрээтэ Дамба Аюшеев тон ехэ үүргэ даажа, ударидахы бэлиг харуулан, аша үрэтэйгөөр ажал ябуулһан гэжэ онсолхоор. 1994 ондо шэнэ дуган рамнайлагдажа, барилгын хэмжүүрээр ба гадаа, дотоо талын шэмэглэлээр урданай дасанһаа дутуугүй томо һайхан дасан үндэрлэһэн. Сонгоол дасанаа барижа, досоохи, газаахитайнь түгэс бүтээһэн шэрээтэ ламые бүгэдэ буряад зон урагшатай бэрхэдэ тооложо, Бандида Хамба Ламын шэрээдэ залажа һуулгаһаниинь, мүнөө болоходо, зүб шиидхэбэри абтаһаниинь харагдажа байна.
Мүнөө үедэ гол дуган бодхоогдоод, субарга баригдажа, бага дугануудай зарим тэдынь һэргээн бодхоогдожо байнхай. Гомбо сахюусантай Мөөрөөшын дасан хуушанайнгаа “Балдан Брэйбун” һахилай нэрэтэй зандаа, тэрэ нэрые түбэдһөө оршуулбал, “Буддын суртаалай дүүрэн суглаанай аша үрэ” гэһэн удхатай. Эргэ Бүргэһөө эхитэй тус дасамнай гурбан бандида хамба ламанарые үргэһэн габьяатай: нэгэдүгээр Хамба Лама Дамба-Даржаа Заяагийн, хоёрдугаар Хамба Лама Содномпил Хэтэрхэйн, мүн XXIV Хамба Лама Дамба Аюшын. Ород гүрэнэй будын шажантанай Сангхада ородог Хяагтын, Хилгантын, Мөөрөөшын гэһэн нэрэнүүдые дааһан Балдан Брэйбун дасанда үдэр бүри эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай туһада хурал ном хурагдажал байдаг.
Дасанһаа холо бэшэ байһан хабсагай дээрэ Арьяабалын “Ом Мани Бадмэ Хум” гэһэн зүрхэн тарни өөрөө тодорһон түүхэтэй. Тэрэниие 200 жэлэй саана түрүүшын шэрээтэ лама Дамба-Даржаа Заяагиин багша хёрхо мэргэнээр обёорһон гэхэ. 2003 ондо тэрэ нангин газарта нютагай һүзэгшэдэй хүсөөр Арьяабала бурханда зорюулһан дуган баригдаа. 2013 ондо “Балдан Брэйбун” дасанай хашаа дотор зургаан аймагай “Чойнхорлин” сүмэ бодхоогдоо. Тус дасанай үмэнэ аша буянтай үйлэ хэрэгүүд замхангүй үргэлжэлһөөр. Мүнөө үедэ дасанай шэрээтээр Б.Шареев лама һуужа, дасанайнгаа ламанартай үдэр бүри эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай туһада сахюусаа хуража, саг сагайнгаа хурал ном бүтээжэл байдаг юм.
Ород гүрэнэй, хүршэ Монголой, Үбэр Монголой, Байгалай үмэнэхи Буряадай бурхан шажантан болодог буряад-монголшье, мүн ондоошье яһанай мүргэлшэд олоороо иишэ ерэжэ, мүргэжэ байдаг юм. Буряадай түрүүшын дасанай алдартай, Отсон-Хаанай дагшан орондо сүндэрлэнхэй, Очирваани, Манзушри, Арьяабала бурхадтай болон Буряадай түрүүшын Бандида Хамба Ламын урда хойто түрэлтэй саадын нарин холбоотой Балдан Брэйбун дасамнай буурашагүй мүнхэ түүхэтэйл.