XVIII зуун жэлэй тэнгээр монголой талаһаа гараһан Цахар Барас-баатар ба Хангин Цолом-хушуучи хоёр албатан зонтойгоо Үчөөтэ голой зүүн эрьеһээ Сэлэнгын баруун бэеын Оронгын Ухаа Толгой хүрэтэр байражаха заяатай байһан. Тииһээр атаган зон хоёр хубааржа, 1-дэхи атаган отогынь Зэдэ голоо зубшан, хойноо Бүринхаан уула түшэглэн һууба. 2-дахи атаган отог улад Галуута нуур тойроод, Загастай, Тамчын талаар зөөжэ ябадаг болобо. Тииһээр 2-дахи атаган отогой зоной мүнгэ зөөреэр рабжамба лама Пунсог Жамса Тангадун ударидан, Зэдэ голой зүүн бэедэ, мүргэлтэй Номто уулын хормойдо 1749 ондо эшэгы дуган табижа, будын шажанай хурал ном хурагдадаг болоо һэн. 1770 ондо эшэгы сүмын һуурида модон дуган баригдажа, Пунсог Жамса лама рамнайень үргэжэ, Жамсаран сахюусатай “Лхундуб Дэченлин” Дэрэстэйн дасан гэжэ нэршэжэ, саашадаа олон нэрэ зүүһэн: Атаган, Зэдын, Атаган-Дэрэстэйн, Дэрэстэйн гээд. Түрүүшын шэрээтээр Пүнсэг Жамса рабжамба һуужа, эрдэмтэ лама Тунгалаг Садагун туһалагшань болоо. Саашадаа 2 унзад, 2 тахилша, 2 нярба, 2 дуганша ламанар нэмэһэн. 1770 ондо модон дуган бодхоогдожо, олон сүмэнүүд жэл бүри һубарин бии болоо: 1771 - Майдари, 1772 – Догшод, 1773 – Гүнриг, 1774 – Шэгэмүни, 1775 – Хүрдын, 1776 – Ламрим, 1778 – Дархи, 1779 – Сандуй, 1780 – Номуун Хаан гэхэ мэтэ. Тиин ламанарайшье тоо олошоржо, Атаган-Дэрэстэйн дасан Сонгоол, Тамчын дасангуудай удаа бии болоһон түрүүшын томо дасангуудай нэгэн юм.
1749-1770 онуудаар Пунсог-Жамса шэрээтын эдэбхеэр дасан шэнээр баригдажа захалаа. Дасанай хоёр дабхар Согчин дуганиие тойроод, түрүүшын сүмэнүүд дээрэ Жүд, Мамба, Найдан, Дэмчог, Арьяабала, Хангал дуганууд бии болоод, мүн буса барилганууд нэмэгдээ. Дасанһаа хойшо, Номто уула хүрэтэр, субарганууд сайран жэрылдэжэ, бишыхан модон ба һэеы гэрнүүд соо лама, хубарагууд байдаг һэн. 1789 ондо түрүүшын шэрээтэ тагаалал боложо, жүдбэ лама Мандахиин гэгшэ шэрээдэ һууба. 1791 ондо Тунгалаг Шиираб Мүнхын 3-дугаар шэрээтэ болобо. 6 жэлэй хойно засаг лама Сангуин һуужа, саашань жүдбэ лама Цагаан Нохой шэрээдэ һууба. 1800 ондо Ринчин Салугин шэрээтээр томилогдоод, заһабариин ехэ ажал ябуулаа. Бүхы һэеы дугануудаа һэльбэн, шэнэлээ, мүн ондоо шэнэ сүмэнүүд бүтээгдээ: 1803 ондо – Отоши, 1804 – Сэндэмэ, 1805 – Дэмчиг ба Найдан хоёр, 1807 – Арьяабала, 1809 – хоёрдохи Хүрдын сүмэ. Ринчин ламын нирваан болоходо, 7-дугаар шэрээтээр засаг лама Дашын һунгагдаа, 1830 ондо – 8-дугаар шэрээтээр лацаб лама Бамбаин, 1837 ондо – 9-дүгээр шэрээтээр Чагдаржаб Вампилуун гэгшэ һуужа, Бандида Хамба Гаваан Ешижамсын ламаһаа гэлэнэй һахил абаһан. 1837 оной тоосоогоор дасанда 115 ламанар ба 27 шабинар тоологдожо байгаа. 1847 ондо Атаган дасанда Хорчид гэгээн морилжо, хэдэн үдэрэй туршада “Одбагмэд”, “Цыбэгмэд”, “Арьяабалын” ваан табиһан.
1865 ондо дасанай жиндагууд хуушарһан Согчин дуганайнгаа орондо шэнэ шулуун һууритай дасан бариха тухай зүбшэн хэлсэбэ. VII Бандида Хамба Лама Галсан Чойраб Ванчигай зууршалгаар Дотоодын хэрэгүүдэй яаманай 1865 оной сентябриин 23-най №152 тогтоолоор тус дасанай барилга зүбшөөгдэбэ. Дасанай шэрээтэ Цырен-Доржо Цынгунэй ламын ударидалга доро шулуун һууритай Согчин дуган баригдажа, буряадай бүхы дасангуудтал хэрээһэнэй түхэлтэй: дундань томо заал, дүрбэн ханадань баашнинууд, гэр тойроод, хушалтаар холбоотой нээмэл залгалаанууд бии һэн. 1868 оной зун тээшэ дуганай барилга дууһаха тээшээ болоо. Бандида Хамба Ванчигай рамнай үргэжэ, “Жигжид Лхажусум”, “Гомбо Гарнаг”, “Чойжил чинсан”, “Арьяабалын” ваан табижа, Шалши, Намсарай, Жамсаран сахюусадай жэнэн дамжуулаа. Дасанай лама хубарагууд Хамба Ламада мандал үргэхэдэнь, урдаһаань “дасандаа чойра хурал ба цанид шойрын һургуулитай болохынь хүсэбэ. Тиин 1870 ондо Сүүгэл дасанда шойра шудалжа бусаһан ламанарай хүсөөр Атаган-Дэрэстэйн дасанда Гоман дасанай гуримтай гүн шойрын һургуули Дархи сүмэ соо нээгдээ һэн. Энэл жэлдээ Дуйнхор хуралтай боложо, анха түрүүшынхиеэ Атаган дасанда Дуйнхорай Цам табигдаа бэлэй. 1882 ондо Забайкалиин сэрэгэй губернаторай тогтоолоор Зэдын дасанай Барай гэр сооһоо ном хэблэдэг хэрэгсэлнүүдыень тушаажа абаһан: түбэд хэлэн дээрэ һиилүүртэй барай хабтагайнууд – 2441, монгол хэлэнэй бар – 151, бурхадай хэб – 8, сахюусадай хэб – 43, бэшэнь мэдэгдэнэгүй, тушаажа абалганда бүридхэл хэгдээгүй. 1885 ондо Бандида Хамбаар хүргэгдэһэн жиндагуудай гуйлтаар Забайкалиин сэрэгэй губернатор буряадай 11 дасангуудта ном хэблэхэ зүбшөөл үгэһэн, зүгөөр Атаган дасан тэдэнэй тоодо ороогүй гэбэшье, барай хэбүүд шэнээр хэгдэжэ, номууд хэблэгдэжэ эхилээ. 1887 ондо Барай гэрэй хэблэһэн түбэд, монгол бэшэгтэй номууд гэбэл: янза бүриин һургаал, субашид, судар, намтар ба энэдхэг, түбэд хэлэнһээ оршуулан монголшолһон зохёолнууд һэн. Атаган-Дэрэстэйн дасанай ламанар ехэнхидээ Ямандагын, Махагалын бүтээлдэ һуудаг байһыень тусхайгаар хэблэгдэһэн, мүн тус сахюусадта балин бариха ёһололой заабаринууд гэршэлнэ.
Зэдын дасанай приход 9 хэһэгтэ хубаагдажа байгаа, 1851 оной тоосоогоор: штат ламанар – 237, отогой эрэгтэй жиндаг – 1061, эмэгтэйнь – 1301, хасагууд – 735, тэрэнэй тоодо: эрэшүүл – 735, эхэнэрнүүд – 876. 1893 ондо штат ламанарай тоо 320 байһан, жиндагууд – 5113, сүмэнүүд 17 тоотой һэн. Мамба дуганда эмшэ ламанар эм домойнгоо хүл бэлдэжэ, хатаахыень хатаажа, уур мунсаар нюдэжэ, хуби хубяар болгон гаршаглажа сүлөөгүй байха. Барай гэртэ хэбэй хабтагайнуудые онсо янзаар бэлдэхэ, бусалгаха, үзэг бэшэг һиилэхэ, барлаха гэхэ мэтын ажал бурьялжа байха. Тиихэ үедэ 50 гаран гаршагтай номууд монгол, түбэд хэлэн дээрэ хэблэгдэн гаража, тэлэг бурхадай зурагууд, баримал хүрэгүүд, мүн элдэб янзын шажанда хабаатай хэрэгсэлнүүд хүгжэлтэтэй уралагдажа байгаа. Юрэдөөл, эртэ үглөөнһөө орой үдэшэ болотор лама хубарагууд тухагүй байгша һэн. Дасанайнгаа заршамаар хурал номууд хурагдажа, хубарагууд бэшэг номоо шудалжал байгаа. 1816 ондо Агын дасан баригдажа, Дэрэстэйн дасанай шэрээтэ Ринчин Салугиниие залажа, рамнай үргүүлхэдэнь, өөһэдынгөө дасанай нэрые урагша-хойшонь һэлгээд, “Дэчен Лхундоблин” гэжэ һахилай нэрэ үршөөгөө. Тэрэ сагһаа хойшо Зэдын хүбүүд Агын дасанай шажанай һургуулида үе үедэ орохоёо ошодог болоод, хоёр дасан хоорондын таһаршагүй саадын холбоотой болоһон. Дэрэстэйн дасанай түүхэдэ дээрэһээ заяатай ехэ ехэ ламанар байһан гээшэ. Жэшээнь, шэрээтэ Цывын Доржо Тогтохын багшын тагаалал болоходо, амитан зон тон хүндэтэйгээр һүүлшынь замда үдэшэһэн, олон модо газарта жэрыжэ һубарин, гэгээн багшынгаа нангин шарилые гарһаа гарта үргэн, саашнь дамжуулжа байгаа. Дасанай ламанар Жимба зурхайша ба сартуул дооромбо Гэлэг-Жамса хоёрой хоморой, 200 жэлэй зурхайтай ном оложо, тэрэнээ һайса шэнжээд, үшөө 150 жэлэйхиие нэмэһыень, мүнөөшье тэрэ зурхайень ламанар хэрэглэжэ байдаг юм. мүн Атаган Лодой шойжоншо лама хамагые нэбтэ хаража, болоһон болоодүй сагуудай үйлэ хэрэгүүд тухай абаралдаха шэдитэй байһан. 1872 ондо Зүүн-Сибириин бүхы 34 дасангуудай приходуудай хилэ захань табигдаһан. Мүн Атаган дасанайшье мэдэлэй газар элирүүлэгдээ:
1.Зүүн тээһээ: Дээдэ Боомой хабсагайһаа Сэлэнгын зүүн бэеэр үгсэжэ, Цагаан-Усанай харуул хүрэтэр.
2.Урдаһаа: Басын харуулһаа Зэдэ гол гаталан, Хүгүүдэй дабаанай оройгоор баруулан, Дабхар дабаанай баруун хяраар дамжан, Эреэн-Үбэр голой баруун эрьеэрнь ошон, Боргой горхондо шудхадаг газарһаань голой баруун талынь барин, хойшоо үгсэжэ, Шабартын хүндын урда захаар Сүдэтэйн дабаан хүрэтэр.
3. Хойто талаһаа: Галуута нуурай дасанай урда захаар хилэлжэ, Сүдэтэйн хүндыһөө Дээдэ Боомой хабсагай хүрэтэр.
Атаган дасанай мэдэлэй газарта Дэрэстэй, Тасархай, Дабхар, Хотого, Боргой, Эхирэд, Номто, Бүлюүтэ, Болдогой тала, Нянга (Наанди), Зэдэ, Толто, Дархан уула, Жүчжир Нига, Баян Зүрхэн, Ёнхор тосхонууд ороно. 1892 ондо Согчин дуган дахин шэнээр баригдажа, Үчөөтын дасанай Тогмид Цыбигэй шэрээтэ рамнайлаа. 1893 оной тоосоогоор Дэрэстэйн дасанай ламанарай тоонь 320 тоодо хүрэнхэй, харин жиндагуудынь 5113 тоодо хүрэжэ байгаа. 1899 ондо Үчөөтын дасанай шэрээтэ ба Дэрэстэйн дасанай шэрээтын уялга дүүргэгшэ, гэлэн Самдан Юндэнэй гэгшэд Урга зорижо, дасангуудтаа элдэб янзын шажанда хабаатай эд хэрэгсэл абахаяа ошобо. 1990 ондо дасанай ламанар ба жиндагуудай гуйлтаар Хамбын хүрээнэй шэрээтэ лама Балдан Еши Доржиин Дуйнхорой, Дэмчигэй, Жэгжидэй ваан 23 үдэрэй тургшада табижа, Дуйнхор хурал ба Дуйнхорой Цам дамжуулба. 1904 оной ород-япон дайнай үедэ Дэрэстэйн дасанай ламанар дайнда ошохоёо байһан Боргойн станицын хасагуудта зорюулһан уншалгануудые уншажа, мүн дайнай газарта унаһан, шархатаһан сэрэгшэдэй гэр бүлэдэ, үншэрһэн хүүгэдтэ мүнгэ зөөри суглуулжа дамжуулһан габьяатай. 1907 ондо гэлэн лама Базаржаб Цыденэй дайнай газарта үхэхэеэ байһан сэрэгшэдые аюулһаа абарһанай түлөө Владимирскэ лентэтэй мүнгэн медаляар шагнагдаа һэн. 1911 ондо һаяхан Бандида Хамбын шэрээдэ һууһан холын ерээдүй сагта дэлхэйн гайхал болохо Этигэлэй Хамба Атаган дасан руу 3 хоногой танилсалгын шалтагаар морилһон. 1912 ондо Атаган дасан хүгжэлтынгээ үндэр шатада хүрэжэ, 17 дугануудтаа чойрын, зурхайн, түбэд аргын, дуйнхорай, одо мүшэдые шэнжэлгын, тантрын, зурагай эрдэм шудалуулжа, лама хубарагуудайнь тоо 500 гаранда хүрөөд байгаа. 1912 август һарада бурядай бүхы дасангуудта 1812 оной Эсэгын дайнда илалта туйлаһанай түлөө Хамба ламын даабарита хуралнууд хурагдаа һэн. Санкт-Петербургда Романовуудай хан түрын 300 жэлэй ойн баярта буряад ламанар уригдажа, Атаган дасанай шэрээтэ Цыбигэйдэ хүрэл медаль үгтэһэн. 1917 ондо хаанта засаг унажа, удангүй граждан дайн эхилһэн. Зүгөөр Зэдын дасан урдахияа хараад, хурал номоо хураһаар байгаа. Тиин 1925 оной декабриин 17-ной БМАССР-эй ЦИК-эй тогтоолоор һүмэ дасангууд гүрэн түрэһөө илгагдажа, ламын шажантанай дасан дуган, эд хэрэгсэлынь арадай зөөри болоо гэгдэбэ. 115 ламанар шэнэ засагта эсэргүү этэгээдүүд гэгдээ.
1930-аад онуудаар Атаган дасан хаагдажа, дуган, сүмэнүүдынь һандаргагдажа, субаргануудынь бузарлагдажа, гансааран бүтэн үлэһэн Согчин дуган соонь хүүдинсын ажал ябуулагдаа. Гал түмэр хоёрой ажал сэмүүн сагта дасаниие бүтэн гарасалдуулаа гэхээр юм. Ламанарай олонхинь түрмэ, сүлэлгөөр ябуулагдажа, һураггүй хосорһоншье, бэшэниинь элдэб хүндэ хүдэлмэридэ зарагдаһан. Дэрэстэйн дасанай 1932 оной спиисэгээр 39 гэлэн һахилтай габжа ламанар, 31 гэлэн һахилтай гэбшэ ламанар, гэлэн һахилгүй 4 гэбшэнэр, 63 хубарагууд тоологдоһон байна.
1992 ондо Дэрэстэйн арад зон Номто уулынгаа хажууда субарга бодхообо. 1996 ондо Дэрэстэй тосхоной зүүн тээ дуган баригдаа. Харин Оёор тосхонһоо 10 модоной газарта хуушан Булагай дасанай һуурида Сартуул-Булагай дасанай багахан дуган баригдаһан. 2003 ондо атаган улад шэрээтэ Баради ламатаяа отог дасанаа һэргээн бодхоохоёо хамсыгаа шаман ороо һэн. Ойро тойроной нютагуудай: Дэрэстэйн, Ёнхорой, Зэдын, Белозёрскын, Тасархайн, Боргойн, Инзагатын арад жиндагууд шадал соогоо энэ буянтай хэрэгтэ булта оролсоо. 2002 ондо Атаган дасанда ерэһэн Хамба лама Аюшын дасанай бүтэн үлэһэн ханануудыень хараад, һэльбэн заһаха хэрэгтэ түрүүшын 200 мянган түх.мүнгэ үгэжэ, саашадаа туһалжа байхаяа найдуулһан.
2006 оной январиин 8-да дасанай хойто талань нээгдээ. 2014 ондо буряадай түрүүшын дасангуудай нэгэн, атаган зоной урдын солото Дэрэстэйн дасан одоол тухандаа хүргэгдэн, шэнэ сагта шэнэ шарайтай, эндэхи нютагай байгаалиин эрдэни зэндэмэни, арад зонойнь сэдьхэлэй зула болон, Богдо Зонхобын зохёон байгуулһан дүримөөр хурал номоо хуран сүндэрлэхэнь һайхан.
1749-1770 онуудаар Пунсог-Жамса шэрээтын эдэбхеэр дасан шэнээр баригдажа захалаа. Дасанай хоёр дабхар Согчин дуганиие тойроод, түрүүшын сүмэнүүд дээрэ Жүд, Мамба, Найдан, Дэмчог, Арьяабала, Хангал дуганууд бии болоод, мүн буса барилганууд нэмэгдээ. Дасанһаа хойшо, Номто уула хүрэтэр, субарганууд сайран жэрылдэжэ, бишыхан модон ба һэеы гэрнүүд соо лама, хубарагууд байдаг һэн. 1789 ондо түрүүшын шэрээтэ тагаалал боложо, жүдбэ лама Мандахиин гэгшэ шэрээдэ һууба. 1791 ондо Тунгалаг Шиираб Мүнхын 3-дугаар шэрээтэ болобо. 6 жэлэй хойно засаг лама Сангуин һуужа, саашань жүдбэ лама Цагаан Нохой шэрээдэ һууба. 1800 ондо Ринчин Салугин шэрээтээр томилогдоод, заһабариин ехэ ажал ябуулаа. Бүхы һэеы дугануудаа һэльбэн, шэнэлээ, мүн ондоо шэнэ сүмэнүүд бүтээгдээ: 1803 ондо – Отоши, 1804 – Сэндэмэ, 1805 – Дэмчиг ба Найдан хоёр, 1807 – Арьяабала, 1809 – хоёрдохи Хүрдын сүмэ. Ринчин ламын нирваан болоходо, 7-дугаар шэрээтээр засаг лама Дашын һунгагдаа, 1830 ондо – 8-дугаар шэрээтээр лацаб лама Бамбаин, 1837 ондо – 9-дүгээр шэрээтээр Чагдаржаб Вампилуун гэгшэ һуужа, Бандида Хамба Гаваан Ешижамсын ламаһаа гэлэнэй һахил абаһан. 1837 оной тоосоогоор дасанда 115 ламанар ба 27 шабинар тоологдожо байгаа. 1847 ондо Атаган дасанда Хорчид гэгээн морилжо, хэдэн үдэрэй туршада “Одбагмэд”, “Цыбэгмэд”, “Арьяабалын” ваан табиһан.
1865 ондо дасанай жиндагууд хуушарһан Согчин дуганайнгаа орондо шэнэ шулуун һууритай дасан бариха тухай зүбшэн хэлсэбэ. VII Бандида Хамба Лама Галсан Чойраб Ванчигай зууршалгаар Дотоодын хэрэгүүдэй яаманай 1865 оной сентябриин 23-най №152 тогтоолоор тус дасанай барилга зүбшөөгдэбэ. Дасанай шэрээтэ Цырен-Доржо Цынгунэй ламын ударидалга доро шулуун һууритай Согчин дуган баригдажа, буряадай бүхы дасангуудтал хэрээһэнэй түхэлтэй: дундань томо заал, дүрбэн ханадань баашнинууд, гэр тойроод, хушалтаар холбоотой нээмэл залгалаанууд бии һэн. 1868 оной зун тээшэ дуганай барилга дууһаха тээшээ болоо. Бандида Хамба Ванчигай рамнай үргэжэ, “Жигжид Лхажусум”, “Гомбо Гарнаг”, “Чойжил чинсан”, “Арьяабалын” ваан табижа, Шалши, Намсарай, Жамсаран сахюусадай жэнэн дамжуулаа. Дасанай лама хубарагууд Хамба Ламада мандал үргэхэдэнь, урдаһаань “дасандаа чойра хурал ба цанид шойрын һургуулитай болохынь хүсэбэ. Тиин 1870 ондо Сүүгэл дасанда шойра шудалжа бусаһан ламанарай хүсөөр Атаган-Дэрэстэйн дасанда Гоман дасанай гуримтай гүн шойрын һургуули Дархи сүмэ соо нээгдээ һэн. Энэл жэлдээ Дуйнхор хуралтай боложо, анха түрүүшынхиеэ Атаган дасанда Дуйнхорай Цам табигдаа бэлэй. 1882 ондо Забайкалиин сэрэгэй губернаторай тогтоолоор Зэдын дасанай Барай гэр сооһоо ном хэблэдэг хэрэгсэлнүүдыень тушаажа абаһан: түбэд хэлэн дээрэ һиилүүртэй барай хабтагайнууд – 2441, монгол хэлэнэй бар – 151, бурхадай хэб – 8, сахюусадай хэб – 43, бэшэнь мэдэгдэнэгүй, тушаажа абалганда бүридхэл хэгдээгүй. 1885 ондо Бандида Хамбаар хүргэгдэһэн жиндагуудай гуйлтаар Забайкалиин сэрэгэй губернатор буряадай 11 дасангуудта ном хэблэхэ зүбшөөл үгэһэн, зүгөөр Атаган дасан тэдэнэй тоодо ороогүй гэбэшье, барай хэбүүд шэнээр хэгдэжэ, номууд хэблэгдэжэ эхилээ. 1887 ондо Барай гэрэй хэблэһэн түбэд, монгол бэшэгтэй номууд гэбэл: янза бүриин һургаал, субашид, судар, намтар ба энэдхэг, түбэд хэлэнһээ оршуулан монголшолһон зохёолнууд һэн. Атаган-Дэрэстэйн дасанай ламанар ехэнхидээ Ямандагын, Махагалын бүтээлдэ һуудаг байһыень тусхайгаар хэблэгдэһэн, мүн тус сахюусадта балин бариха ёһололой заабаринууд гэршэлнэ.
Зэдын дасанай приход 9 хэһэгтэ хубаагдажа байгаа, 1851 оной тоосоогоор: штат ламанар – 237, отогой эрэгтэй жиндаг – 1061, эмэгтэйнь – 1301, хасагууд – 735, тэрэнэй тоодо: эрэшүүл – 735, эхэнэрнүүд – 876. 1893 ондо штат ламанарай тоо 320 байһан, жиндагууд – 5113, сүмэнүүд 17 тоотой һэн. Мамба дуганда эмшэ ламанар эм домойнгоо хүл бэлдэжэ, хатаахыень хатаажа, уур мунсаар нюдэжэ, хуби хубяар болгон гаршаглажа сүлөөгүй байха. Барай гэртэ хэбэй хабтагайнуудые онсо янзаар бэлдэхэ, бусалгаха, үзэг бэшэг һиилэхэ, барлаха гэхэ мэтын ажал бурьялжа байха. Тиихэ үедэ 50 гаран гаршагтай номууд монгол, түбэд хэлэн дээрэ хэблэгдэн гаража, тэлэг бурхадай зурагууд, баримал хүрэгүүд, мүн элдэб янзын шажанда хабаатай хэрэгсэлнүүд хүгжэлтэтэй уралагдажа байгаа. Юрэдөөл, эртэ үглөөнһөө орой үдэшэ болотор лама хубарагууд тухагүй байгша һэн. Дасанайнгаа заршамаар хурал номууд хурагдажа, хубарагууд бэшэг номоо шудалжал байгаа. 1816 ондо Агын дасан баригдажа, Дэрэстэйн дасанай шэрээтэ Ринчин Салугиниие залажа, рамнай үргүүлхэдэнь, өөһэдынгөө дасанай нэрые урагша-хойшонь һэлгээд, “Дэчен Лхундоблин” гэжэ һахилай нэрэ үршөөгөө. Тэрэ сагһаа хойшо Зэдын хүбүүд Агын дасанай шажанай һургуулида үе үедэ орохоёо ошодог болоод, хоёр дасан хоорондын таһаршагүй саадын холбоотой болоһон. Дэрэстэйн дасанай түүхэдэ дээрэһээ заяатай ехэ ехэ ламанар байһан гээшэ. Жэшээнь, шэрээтэ Цывын Доржо Тогтохын багшын тагаалал болоходо, амитан зон тон хүндэтэйгээр һүүлшынь замда үдэшэһэн, олон модо газарта жэрыжэ һубарин, гэгээн багшынгаа нангин шарилые гарһаа гарта үргэн, саашнь дамжуулжа байгаа. Дасанай ламанар Жимба зурхайша ба сартуул дооромбо Гэлэг-Жамса хоёрой хоморой, 200 жэлэй зурхайтай ном оложо, тэрэнээ һайса шэнжээд, үшөө 150 жэлэйхиие нэмэһыень, мүнөөшье тэрэ зурхайень ламанар хэрэглэжэ байдаг юм. мүн Атаган Лодой шойжоншо лама хамагые нэбтэ хаража, болоһон болоодүй сагуудай үйлэ хэрэгүүд тухай абаралдаха шэдитэй байһан. 1872 ондо Зүүн-Сибириин бүхы 34 дасангуудай приходуудай хилэ захань табигдаһан. Мүн Атаган дасанайшье мэдэлэй газар элирүүлэгдээ:
1.Зүүн тээһээ: Дээдэ Боомой хабсагайһаа Сэлэнгын зүүн бэеэр үгсэжэ, Цагаан-Усанай харуул хүрэтэр.
2.Урдаһаа: Басын харуулһаа Зэдэ гол гаталан, Хүгүүдэй дабаанай оройгоор баруулан, Дабхар дабаанай баруун хяраар дамжан, Эреэн-Үбэр голой баруун эрьеэрнь ошон, Боргой горхондо шудхадаг газарһаань голой баруун талынь барин, хойшоо үгсэжэ, Шабартын хүндын урда захаар Сүдэтэйн дабаан хүрэтэр.
3. Хойто талаһаа: Галуута нуурай дасанай урда захаар хилэлжэ, Сүдэтэйн хүндыһөө Дээдэ Боомой хабсагай хүрэтэр.
Атаган дасанай мэдэлэй газарта Дэрэстэй, Тасархай, Дабхар, Хотого, Боргой, Эхирэд, Номто, Бүлюүтэ, Болдогой тала, Нянга (Наанди), Зэдэ, Толто, Дархан уула, Жүчжир Нига, Баян Зүрхэн, Ёнхор тосхонууд ороно. 1892 ондо Согчин дуган дахин шэнээр баригдажа, Үчөөтын дасанай Тогмид Цыбигэй шэрээтэ рамнайлаа. 1893 оной тоосоогоор Дэрэстэйн дасанай ламанарай тоонь 320 тоодо хүрэнхэй, харин жиндагуудынь 5113 тоодо хүрэжэ байгаа. 1899 ондо Үчөөтын дасанай шэрээтэ ба Дэрэстэйн дасанай шэрээтын уялга дүүргэгшэ, гэлэн Самдан Юндэнэй гэгшэд Урга зорижо, дасангуудтаа элдэб янзын шажанда хабаатай эд хэрэгсэл абахаяа ошобо. 1990 ондо дасанай ламанар ба жиндагуудай гуйлтаар Хамбын хүрээнэй шэрээтэ лама Балдан Еши Доржиин Дуйнхорой, Дэмчигэй, Жэгжидэй ваан 23 үдэрэй тургшада табижа, Дуйнхор хурал ба Дуйнхорой Цам дамжуулба. 1904 оной ород-япон дайнай үедэ Дэрэстэйн дасанай ламанар дайнда ошохоёо байһан Боргойн станицын хасагуудта зорюулһан уншалгануудые уншажа, мүн дайнай газарта унаһан, шархатаһан сэрэгшэдэй гэр бүлэдэ, үншэрһэн хүүгэдтэ мүнгэ зөөри суглуулжа дамжуулһан габьяатай. 1907 ондо гэлэн лама Базаржаб Цыденэй дайнай газарта үхэхэеэ байһан сэрэгшэдые аюулһаа абарһанай түлөө Владимирскэ лентэтэй мүнгэн медаляар шагнагдаа һэн. 1911 ондо һаяхан Бандида Хамбын шэрээдэ һууһан холын ерээдүй сагта дэлхэйн гайхал болохо Этигэлэй Хамба Атаган дасан руу 3 хоногой танилсалгын шалтагаар морилһон. 1912 ондо Атаган дасан хүгжэлтынгээ үндэр шатада хүрэжэ, 17 дугануудтаа чойрын, зурхайн, түбэд аргын, дуйнхорай, одо мүшэдые шэнжэлгын, тантрын, зурагай эрдэм шудалуулжа, лама хубарагуудайнь тоо 500 гаранда хүрөөд байгаа. 1912 август һарада бурядай бүхы дасангуудта 1812 оной Эсэгын дайнда илалта туйлаһанай түлөө Хамба ламын даабарита хуралнууд хурагдаа һэн. Санкт-Петербургда Романовуудай хан түрын 300 жэлэй ойн баярта буряад ламанар уригдажа, Атаган дасанай шэрээтэ Цыбигэйдэ хүрэл медаль үгтэһэн. 1917 ондо хаанта засаг унажа, удангүй граждан дайн эхилһэн. Зүгөөр Зэдын дасан урдахияа хараад, хурал номоо хураһаар байгаа. Тиин 1925 оной декабриин 17-ной БМАССР-эй ЦИК-эй тогтоолоор һүмэ дасангууд гүрэн түрэһөө илгагдажа, ламын шажантанай дасан дуган, эд хэрэгсэлынь арадай зөөри болоо гэгдэбэ. 115 ламанар шэнэ засагта эсэргүү этэгээдүүд гэгдээ.
1930-аад онуудаар Атаган дасан хаагдажа, дуган, сүмэнүүдынь һандаргагдажа, субаргануудынь бузарлагдажа, гансааран бүтэн үлэһэн Согчин дуган соонь хүүдинсын ажал ябуулагдаа. Гал түмэр хоёрой ажал сэмүүн сагта дасаниие бүтэн гарасалдуулаа гэхээр юм. Ламанарай олонхинь түрмэ, сүлэлгөөр ябуулагдажа, һураггүй хосорһоншье, бэшэниинь элдэб хүндэ хүдэлмэридэ зарагдаһан. Дэрэстэйн дасанай 1932 оной спиисэгээр 39 гэлэн һахилтай габжа ламанар, 31 гэлэн һахилтай гэбшэ ламанар, гэлэн һахилгүй 4 гэбшэнэр, 63 хубарагууд тоологдоһон байна.
1992 ондо Дэрэстэйн арад зон Номто уулынгаа хажууда субарга бодхообо. 1996 ондо Дэрэстэй тосхоной зүүн тээ дуган баригдаа. Харин Оёор тосхонһоо 10 модоной газарта хуушан Булагай дасанай һуурида Сартуул-Булагай дасанай багахан дуган баригдаһан. 2003 ондо атаган улад шэрээтэ Баради ламатаяа отог дасанаа һэргээн бодхоохоёо хамсыгаа шаман ороо һэн. Ойро тойроной нютагуудай: Дэрэстэйн, Ёнхорой, Зэдын, Белозёрскын, Тасархайн, Боргойн, Инзагатын арад жиндагууд шадал соогоо энэ буянтай хэрэгтэ булта оролсоо. 2002 ондо Атаган дасанда ерэһэн Хамба лама Аюшын дасанай бүтэн үлэһэн ханануудыень хараад, һэльбэн заһаха хэрэгтэ түрүүшын 200 мянган түх.мүнгэ үгэжэ, саашадаа туһалжа байхаяа найдуулһан.
2006 оной январиин 8-да дасанай хойто талань нээгдээ. 2014 ондо буряадай түрүүшын дасангуудай нэгэн, атаган зоной урдын солото Дэрэстэйн дасан одоол тухандаа хүргэгдэн, шэнэ сагта шэнэ шарайтай, эндэхи нютагай байгаалиин эрдэни зэндэмэни, арад зонойнь сэдьхэлэй зула болон, Богдо Зонхобын зохёон байгуулһан дүримөөр хурал номоо хуран сүндэрлэхэнь һайхан.