Бурхан зурадаг зурааша ламанар Самбу Ринчинэй Шагдар ба Будажаб хоёр

Зурааша ламанарай абга, Борсын лама, Эгэтын дасанай 3-дахи шэрээтэ

Эхэ эсэгэнь удаан үхибүүдгүй байжа, Абидын Дагба үеэлэһээ Цыденжаб хүбүүень үргэжэ абаа. Цыденжаб хоёртой боложо, хойноһоонь Долгор, Долсон, Цырендэлэг, Шагдар, Будажаб дүүнэрынь һубаряа. Тииһээр түрүүн Шагдар, һүүлдэнь Будажаб хоёр Анаа дасан руу хубарагта үгтэһэн. Бурхадай дүрсэнүүдые, шажанай элдэб хэрэгсэлнүүдые модоор, шабараар, зэд гууляар ба алта мүнгөөршье бүтээжэ һураад, зурааша ламанар боложо мэргэжэhэн. Тэрэ сагта дасанай зурааша ламанарай ажалынь тон орёо, хүдэлмэри ехэтэйхэн бэлэй. Тэрэ үүр-сүүрhээ эхилээд, харанхы болотор нарин нягта ажал дээрээ бүгтыжэ, нюдэнэйнгээ хараа ба үе мүсэеэ шалаажа, шархираажа байгша hэн. Шэрэеэ дуhаахагүй гэжэ ехэтэ нарилжа, заримдаа хэбтэмгэшээ гэхээр зурадаг, шэрдэдэг байһан гэхэ. Аргагүй нарин угалза хээ таталуулхадаа, мүн шэрэ будагаа адхахагүйн түлөө оролдоходоо иигэжэ зурадаг байжа болоо. Харин багахан хэмжүүрэй бүтээлнүүдые hуугаад, гартаа барижа тонгойхо. Шэрэ будагай үнжэгэн гоё, ялбагар тодо үнгэнь зураашын тэдэнээ һайнаар үрэхэ, нюхаха арга шадабариhаа дулдыдадаг hэн.

Зурааша лама бүхэндэ шэрэеэ нюхаха, худхаха, зуураха 15-30 уур мунсаханууд байха. Тон hайн шэрэнүүдые Хитадhаа гү, али Түбэдhөө асардаг, тэдэнь түрбэлгүй үнэтэйнүүд. Жэшээнь, бодото ультрамарин шэрын нэгэ hүүнтэнь (фунт) 700 түхэригтэ, пурпурин- 2000 түхэригтэ hэн. Тэрэ үедэ томо сар 25 түхэригтэ байhан. Харин ород шэрэ муу шанартай, түргөөр үнгэеэ буурадаг, үгы hаа, хобхоржо унашадаг һэн. Дасанай зурааша ламанарай оторо бэеэ шангалан, үе мүсөө зангидан һуудаг ушарһаа, нюдэнэйнь хараа эли-бодо муудажа, гарынь hалганажа, бэе тамирынь түргөөр хүгшэрдэг байгаа. Хөөрхы, эдэ зурааша ламанар зураhан бурхадайнгаа урда зула мэтээр аалихан бүхэдэг байгаал хадаа. Гэбэшье, хэhэн ажалынь хэдэн зуугаад жэлнүүдые hэтэлхэ шэдитэйл. 

Борсотон угай ахадүү зурааша ламанар зэд гуулин, шабар баримал сэргэ бурхадые бүтээжэ, мүн захатай, захашьегүй бурхадай дүрэ зурагуудые угалза хээ наринаар, үнгэ будаг хурсаар бүтээдэг hэн гэлсэдэг. Тэлэг бурхадай, сахюусадай дүрэ саарһан дээрэ зуража, хитад торгон, бумаажан бүд дээрэ сабуугаар няагаад, дээдэ доодо захадань модо зохёожо, ооһороор үлгөөд байхаар хэдэг байгаа. Тэдэ бурхадые сагаан һарын үдэрнүүдтэ, али нэгэ томо уншалгада (Сахюусаа хуруулха мэтэ) үлгэгдөөд, юрын үдэрнүүдтэ монсойтор хумигдан хадагалдаг. Тэрээнhээ гадна түрэлэйнгээ басагадай хадамда гарахадань, Шагдар Бүдэжаб хоёр бүхы заhалыень хэжэ үгэдэг байгаа. Нарин нягтаар дархалhан тахилай шэрээ, гунгарбаанууд, элдэб хэмжүүртэй, дотор замагтай, замагшьегүй, шэбхэтэйшье, гоё һайхан угалза хээтэй ханзанууд, үхэг эргэнэгүүд. Зэд-садаар, мүнгөөршье угалзатуулhан зүүдхэлэй гуу гунгарбаанууд. Мүн тэдэнэр механическэ часынуудыешье хэдэг байгаа гэхэ. «Модоор дархалхадань, хайжа байhан хабтагайнуудынь дээрэhээ хаяхадань, „пас“ гэhэн абяатайгаар дабхасан унагша hэн ха. Муугаар, hарюу-мурюу харуулданхай hаа, дэбхэншээлдэжэ, „түрд“ гэлдэхэ байгаа бэшэ гү?» гэжэ Долгор эгэшынь бэри болохо Долгорма Дондоковна Дондоковна багшамнай дурсаа бэлэй. Хоёр зурааша ламанарай Долгор эгэшэ мүн лэ тусгаар уран оёдолшон байһан юм. Тэрэ түрэлэйнгөө ба бэшэшье ламанарта хубсаhа хунарыень оёжо үгэдэг, бурхан тахилда хабаатай хамаг юумые: бадан жалсангуудые, тэнгэри, хүшэгэ болон янза бүриин тулам туулмагхануудые арhааршье, бүд-hадааршье залгажа урладаг hэн ха. Шойдор-жоодшо абгынгаа захилаар нэгэ үбэл аяар табан хүдэһэтэй дэгэл-дүтэм оёжо үгэhэн байна. Харин хоёр зурааша, алта мүнгөөр дархалдаг уран, нарин дүүнэрынь будаадын шажанай дүрэ, дүрсэнүүдые ба бурхан тахилай хэрэгсэлнүүдые дасан дугангуудтаа бүтээжэ байхаһаа гадна ахадүү, абга нагаса гэхэ мэтэ дүтынгөө, мүн ондоошье зондо тэлэг, сэргэ, рааматайшье бурхад, сахюусадые зуража, мүн гэрэй янза бүриин бараа, эрэ зоной хэтэ хутага, эхэнэрнүүдэй хоолойн, сээжын гуу, һанжуурга гэхэ мэтэ зүүдхэлнүүдые хэжэ үгэдэг байгаа.


Шагдар гэбшэ һамга абажа, хара хүн болоод ябатараа, наһа бараһан. Харин Будажаб дүүнь гэр бүлэ болоогүй, гэлэн һахилаа шангаар сахижа ябаа. Будажаб гэбшын габжын дамжаа бариха дүтэлөөд байтарынь, саг эрид хубилжа, ламанар арадай дайсад, япон тагнуулшад гэхэ мэтээр хардуулжа захалаа. Гомбо Махагала сахюусантай Анаа дасаншье hандаргаагдажа, наян тохой Майдари бурханһаа эхилээд, тахилайнь хамаг бурхад бута сохигдожо, заримань иишэ-тиишээ абаашагдаба. Хэдэн зуугаад лама хубарагууд туйлай ехэ тодхорто орожо, сүлэгдэхэнь сүлүүлбэ, түрмэлхэнь түрмэлбэ. Ямаршье гүрэн түрын хуулида харша үйлэ хэрэгүүд сүйдхэгдэжэ, ламашье, харашье зон олон мянгаараа тэрэ хёмороондо хосорhон гээшэл! Борсотон хотоной ламанар хатуу сагта хашалганда орожо, гурбаниинь хосорһон. Габжаһаа дээгүүр зиндаатай, 80 гараһан Дагбын Шойдор жоодшо Анаа, Сүүгэл дасангуудта багшалжа ябаһанаа, түрэлхидтэм хойшолонгүй байг гэжэ Сагаан түрмэдэ бэеэ тушаажа, тэрэ дороо буудуулаа гэхэ, Сүүгэл дасанда гэбшэ гараад байһан Сэмпилэй Сэдэб һураггүй үгы болоо, Ринчинэй Будажаб лама Шэтэ руу сүлэлгэдэ туугдаһаар, амиды үлөөгүй. Зурааша ламанарай Долгор эгэшынь хүбүүн Галсанай Дамба гэбшэ хардуулжа ябаһаар, баруун дайнда эрэлхэг зориг харуулжа, бэеэ сагааруулаа.Будажаб лама Шэтэ можын Бугачача гэжэ шулуу нүүрһэнэй уурхай руу баалалтын хүдэлмэридэ ябуулагдажа, зүдэрхын ехээр зүдэрһэн байна. Тэрэ сэмүүн сагай баримта — Будажаб гэбшын нэгэ бэшэг үлэнхэй хадагалагдажа байдаг. Тус бэшэг химическэ харандаагаар һургуулиин дэбтэрэй хуудаһан дээрэ бэшэгдэнхэй. Бэшэгэй хуудаһан үмхиржэ шарлаад, үзэгүүдынь баларанхай һэн. Талаан боложо, 50-аад жэлэй саана хуулбаринь абаһан байгааб. Бага зэргэ монгол ба ород хэлэнһээ буряадшалагдан дурадхагдана:

1936 оной декабриин 18 үдэр бэшэһэн Будажаб Иринченовэй бэшэг:

Сайн байна, хүндэтэ аха Шагдар, Дагбын Сэдэнжаб, Иринченэй Сырындылыг, Иринченэй Долгор, бэргэнүүд, дүүнүүд, түрэлхид ба бусад.Мэндэ амаршалан хүсэнэмби. Би мэндэ сайн. Бэе дунда зэргэ байна. Бага зэргэ хүдэлмэри хээд байнам эндэхи ороной. Бэшэгэй сонин намда үгы. Хилээмэнэй норма 800 грамм. Би мүнөөнь Бугачачын шулуун нүүрэһэнэй шахтада ажал хэнэб, зүгөөр газар доро бэшэб. Дээрэ слесареэр хүдэлнэм. Манай буряад зон эндэ 20 гү, али 30 тоотой, харин таниха зон үгы. Манай байһан шахта Шэтэһээ 400 модоной зайда байдаг. Түрэлхидни, би таанараа аргагүй гуйха байнаб, аргатай һаа, намда хэдышье һаань мүнгэ эльгээжэ үзыт даа, энэ талаар тон ядаралтай байдалда оронхойб. Намда мүнгэн оройдоошье үгы, хаа-яашье хилээмэ абажа эдиһэйб гэжэ һанадагби. Таанарни намайгаа анхаралгүй орхихогүйт гэжэ найданаб. Яажашье һаань, түрэлхидни, мүнгэ суглуулжа эльгээгыт даа. Бидэндэ шэнэ юуншье болоногүй. Хаалтын зон олон, шулуу нүүрһэнэй шахтада ажалтай. Бэшэг бэшыт гэжэ ехээр гуйнаб. Таанарайнгаа һонин һорьмой, шэнэ юун болоноб, хэр байнабта гэхэ мэтые дуулахаяа хүлеэжэ байхаб. Энэ минии хаяг: ВСЖД, ст.Пашино, рудник Бугачача.Мүнөө дээрээ баяртай гэе. 1936 он, декабриин 18, монголоор Будажаб гэжэ гар табин моторлоо.

Бэшэг ондоо хүндэ кирил үзэгөөр бэшүүлһэн байжа болоо, өөрөө түбэд ба босоо монгол бэшэгтэй, харин лата ба кирил үзэг таниха болоһон юм гү даа. Бэшэгэй доро монголоор өөрөө гар табинхай.❚