«Аянша» театрай аян замууд

Хаана юун хэгдэжэ байнаб гэжэ зондо мэдээжэ. Радио, телевидени, буряад драмын ба хүүхэлдэйн театрнууд, номой хэблэл, сонин, сэтгүүлнүүд, һургуули сэсэрлигүүд энэ асуудалаар хүдэлнэ, түсэл түлэбүүдые зохёоно, тэдэнээ арга соогоо бэелүүлхэеэ оролдонод. 

Буряад Уласай арадай зүжэгшэн, «Үльгэр» театрай түрүү зүжэгшэдэй нэгэн,
1992 ондо Ярославлиин театральна дээдэ һургуули дүүргэһэн Эржена Дамбаевна Будаева-Будажанаева тус хэрэгтэ өөрынгөө хубитые оруулха хүсэлэнтэй ябадаг халуун зүрхэтэй хүн гэжэ тэмдэглэхээр.

Эржена Дамбаевнагай үүсхэлээр 2017 оной апрелиин 22 «Аянша» гэжэ нэрэтэй хүүхэлдэйн нүүдэл театр мүндэлһэн түүхэтэй. Тэрэ эдир үетэнэй, һургуулиин ба сэсэрлигэй наһанай хүүгэдэй болбосорон хүмүүжүүлгын хэрэгтэ шударгы оролсон, эдэбхи абьяастайгаар хүдэлжэ эхилээ юм. 



«Аянша» театрай бэлигтэй залуу зүжэгшэд ажалдаа үнэн зүрхэнһөө хандадаг, зүжэгүүдтээ элдэб шэнэ онол аргануудые саг бүри нэбтэрүүлдэг, ялас гэмэ хурса удхатай найруулгануудые бэдэржэ оложо, өөһэдөөшье зохёожо табидаг байна. Тиимэһээ «Аянша» театрай хүүгэдтэ тон абтасатайгаар, һургуули сэсэрлигүүдэй эдир харагшадта дуратайгаар угтагдадаг байһаниинь гайхалгүй. Хүүгэдэй хүхилдэхөөр, урмашахаар, баярлахаар, бодолдо абтахааршье зүжэгүүдые найруулан табиха гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ. Мэргэжэлэй эрилтээр зүжэгшэн хэһэн ажалдаа тон бэеэ үгэнги, һанаамгай өөрэ, шуран бэрхэ, хэлэ амандаа хурса, махабод хүдэлсөөр нугархай, наадаха арга дадалаар үндэр байха ёһотой. Тиин хүүхэлдэйн театрай зүжэгшэн үхибүүдтэ тон дуратай байнгүй яалайб даа. Хүүгэдые мэхэлхэгүйш — тэдэмнай хүнүүдэй доторые соо харадаг бэльгүүн нюдэтэй улад гээшэл!



Мүн энээн дээрээ зүжэгтэ хабаадуулагдаха хүүхэлдэйнүүдынь хужарлан харамаар, ой гутаамаар бэшэ, багашуулай сэдьхэл татамаар зохидхонууд, наадуулха дүрэнүүдтээ тааруунууд байбал, харагшад ба найруулагшадай дундахи эбэй барисаан нягтарха бэшэ гү? «Аянша» театр хүнэй зэргэ (ростовой), элдэб шэнжэ түхэлэй хүүхэлдэйнүүдые хэрэглэдэг, үе сагтаяа зэргэ гэшхэлэн, эгээ мүнөө һонирхуулмаар дүрэнүүдые зохёон бүтээжэ, һанагдаагүй янзаар үзэгдэлнүүдээ тааруулдаг юм. 

Зүжэгшэн хүүхэлдэй хоёр зүжэгэй ябасын дууһатар нэгэ амин боложо, дундаа таһаршагүй холбоо бэелүүлэн байбал, илалта туйлаха. Хүүхэлдэйн театрай илалтань юун бэ гэбэл, хонгор сэдьхэлээ сэлин нээжэ, бүхы үзэгдэлнүүдынь алдангүй адаглан байһан эдир харагшадые найруулгануудтаа бүримүһэн этигүүлжэ шадалган, тэдэнэй урган һалбаржа байһан һанаа бодолдо арюун һайханай үрэһэ тарилган болоно. 



Одоо сагта хүүгэдэй гарай утас мэтэ гаджед руу бүхыгөөрөө орошоод, тархяа үндылгэхөөшье болинтоод байхада, «амиды хэлэнэй», сэхэ харилсаанай оршон яаха аргагүй хэрэгтэйл даа. Жэшээлбэл, угаартажа ядаран байтараа, сэбэр агаараар амилжа, һэгээ ороһоншуу мэтэ. Нюдэнэйнгээ шалатар планшед руу шагаажа, хамагһаа хүшэгэ татахын орондо, театрай гайхамшаг оршондо ороод, амияа татан, зүжэгэй үйлын ябасаар юунэй болохые хүлеэжэ, айжа, найдажа, геройнуудай хөөрэлдөө шагнажа, нэгэ уяржа, нэгэ дураа гутажа, доторхи мэдэрэлнүүдээ хүгжөөн байхада юунһээш сэнтэй гээшэл. 



«Аянша» театр Улаан-Үдэ хотын болон хотые тойроод түбхинэһэн һууринуудай һургуулинууд ба сэсэрлигүүдһээ гадна Ярууна, Сэлэнгэ, Зэдэ, Хэжэнгэ, Хяагта, Хори, Баргажан, Ивалга, Мухаршэбэр, Байгал шадарай аймагуудаар эсэшэ сусашагүй ябажа, зүжэгүүдтэеэ танилсуулжа байдаг. Мүн хүршэ Эрхүү, Шэтэ можоор аяншалжа, тоогүй олон эдир харагшадай дурыень буляажа шадаа юм гэхэдэ алдуугүй.

Урда сагуудай нүүдэлшэдэй жаяг заршам баримталһан «Аянша» театр нэгэ һууридаа һуунгүй, «Магомедэй хада руу ошоогүй бол, хада өөрөө Магомедтэ ерэхэ» гэһэншүү, тума ямбагүй, ашаа бараанһаа хашарангүй, хэтын зөөдэлшын хүнгэн шэнгэн зангаар зориһон тээшээ шууд ябашадагынь һайшаалтай. Нэгэ бүлэ мэтэ эбтэй эетэй, шэмхэхэһээ нэгэ үгэтэй болоһон хүүхэлдэйн театрайхид харгые холо гэнгүй, тогтон торонгүй, урдаа табиһан түсэбүүдээ заатагүй бэелүүлхын түлөө шармайнад. Тиигэжэл хамсыгаа шаман ябаһанайнгаа ашаар, мэргэжэлтэ уралиг аргынгаа хүсөөр үхибүүдые зүбөөр хүмүүжүүлхэ, бэлиг шадабарииень хүгжөөхэ, түрэлхи хэлэндээ дурлуулха гол зорилгоёо урматайгаар бэелүүлнэ.



«Аяншын» табиһан бүхы зүжэгүүд хото хүдөөгэй бүхы һургуули, сэсэрлигүүдтэ, мүн соёлой талаар эмхидхэгдэһэн арга хэмжээнүүдтэ харуулагдажа, эжэлүүдгүй харагшадтаа һайшаагдадаг юм. Театрай ажаябуулгада мүнөө үень 10 артистнууд хабаадалсажа, хамта дээрээ 9 зүжэгүүдые зоной үзэмжэдэ табижа байдаг. Артистнууд хэд бэ гэбэл: Буряад уласай габьяата зүжэгшэд Д. Гылыкова, С. Субботин, Д. Улзутуев, залуу зүжэгшэд А. Хишектуев, А. Будаева, Б. Протасов, Н. Разуваева, Э. Будажапов гэгшэд болоно. 

Нүүдэл театрайхин зүжэгөө табиха тайзангаа хаанашье, ямаршье эрхэбайдалда зохёожо, байгуулжа шададаг. Хүүхэлдэйн театр ондоо театрнуудта ороходоо өөрын өөрсэ шэнжэтэй, хүлһэ гоожуулма орёо ажалтай. Миин өөрөө өөрыгөө хараад наадаха бэшэ, харин гартаа үшөө хүүхэлдэйгээ барижа, хүдэлгэжэ, ябуулжа, дуугаргажа, аяг аашынь сүм харуулжа шадаха ёһотой байна ха юм. Зүгөөр «Аяншын» зүжэгшэд бэрхэшээлнүүдһээ тунхарингүй, сэдьхэлэй алибаа байдал харуулһан наада (драма), уян хүдэлсэ (пластика), үгэгүйгээр зангалга (пантомима), хүүхэлдэйнүүдые шадамар бэрхээр ябуулга гэхэ мэтые ялас гэмээр харуулжа шадана.

Түрүүшынгээ «Кошкин дом», «Нохойн наадан», «Шэнын баяр» гэһэн зүжэгүүдые Эржена Будаева-Будажанаева өөрөө зохёожо, найруулан табиһан байна. Тэрэ өөрөө шүлэг зохёодог, ехэ бага найруулга, үгүүлэлнүүдые бэшэдэг байна, уран шүлэг дуу зохёодог Цырен-Дулма Сандаковна эжынь бэлиг дамжан ерээл бэзэ.



Буряад хэлэ үзэлгын хэшээлнүүдтэй холбоотой 4 зүжэгүүд табигдаһан байна. Эндэ сэхэ хэлэлгэ бэшэ, харин эдир харагшадай анхарал татамаар буряад арадай ёһо заншал, дуу хатар, наадануудые оруулалсаа. «Алта нюуха», дуу буляалдаан, һээр шаалган гэжэ юун гээшэб гэжэ эдиршүүл мэдэхэ, таниха болоно ха юм.

Хүнэй зэргэ гэхээр хэмжүүрэй (ростовой) хүүхэлдэйнүүдэй шоу 3 зүжэгүүдээр удаа дараалан найруулагдажа, тон ехэ һонирхол үүсхэһэн юм. Эндэ урданай заншалта хүүхэлдэйнүүдһээ ондоо, мүнөө үеын хүүгэдэй харадаг мультигуудэй, компьютернэ наадануудай геройнуудые дууряан бэелүүлэгдэһэн хүүхэлдэйнүүд хэрэглэгдэжэ, танил дүрэнүүдтэеэ золгоһон үхибүүдтэ һанагдаагүй ехэ баяр болоо.



«Электроша айлшан» («Электроша в гостях») — О. Шуст, «Тахуунайн уршагта ябадалнууд» (Приключения Тахуунай) — Д. Гылыкова, «Эрхим нүхэд» («Лучшие друзья2) ба «Майнкрафт» — А. Хышектуев, «Сэсэн хүүгэд («Мудрые дети») ба «Эшэгы гэрэй үзэгдэлнүүд» («Чудеса в юрте») — Н.Разуваева гэгшэд эдэ зүжэгүүдые найруулан табиһан байна. 

«Һэеы гэрэй нюусанууд» («Чудеса в юрте») гэжэ 2019 оной зүжэгынь Буряад Уласай арадуудай хоорондохи харилсаануудай ба эрхэтэдэй эдэбхи үүсхэлэй гүрэнэй хорооной грантова мүнгэ һангай туһаар табигдаа.

«Сэсэн хүүгэд» («Мудрые дети») гэһэн 2020 оной зүжэглэмэл хэшээлнүүдынь Россиин юрэнхылэгшын грантнуудай жасын дэмжэлгээр бэелүүлэгдээ.



2021 ондо Россиин СТД-н (театральна хүдэлмэрилэгшэдэй холбооной) резиденци болохо РФ-Щелыково руу урилга абажа, А.Н. Островскиин «Саһан хүүхэн» («Снегурочка») гэһэн зохёолоорнь зүжэг табиха даабаряар ороной бүхы тээһээ сугларһан нэгэ мэргэжэлтэнээрээ суг хүдэлмэри ябуулһан байна. Хүүхэлдэйн театрайхид бэе бэеынгээ мэргэжэл шадабаритай танилсажа, арга дадалаараа хубаалдажа, хани халуунаар танилсаа, нүхэсөө. Энэ айлшалалгын хэр үрэ дүнтэй байһан тухай асуухада, Эржена Дамбаевна иигэжэ хөөрэбэ:

— "Саһан хүүхэнэй" мүндэлһэн уран зохёолшын угай буусада (именидэ) байрлаад байхада һонин, жэгтэй мэдэрэл түрэжэ байгаа бэлэй. Бидэндэ үгтэһэн даабари дээрээ хүдэлхэ, материал руугаа шэнгэн оролгодомнай тааруу эрхэ байдал тогтоогдоо һэн. Хажуугаарнь Островскиин, Соболевуудай гэр-музейнүүдтэ, уран зохёолой ба театральна музейдэ орожо хараһан, шэнжэлһэн байнабди.

Бидэнтэй сугтаа Камчаткын драмын театрайхид Саарһан театр (Бумажный театр) гэһэн һуралсалай лабораторидо хабаадалсаа һэн. Тус ажаябуулгада хабаадажа, мэргэжэлэй талаар өөһэдтөө туһатай зүйлнүүдые яһалал хадуужа абаабди. «Өөрынгөө тогоон соо бусалангүй, зон нүхэдэй олоһон арга дадалтай танилсажа байбал һайн гэжэ ойлгообди гэхээр.



Түүхэтэ газарнуудаар ябахаһаа гадна ородой агууехэ Волга мүрэн дээгүүр аяншалжа үрдиһэндөө баясаабди. Юрэдөөл, Щелыковын зон нүхэд ехэл һайнаар угтажа абаал даа».

2021 оной октябрь һарада Чечен республикада үнгэргэгдэхэ Бүхэроссиин «Ехэ гастрольнууд» гэһэн үргэн наада харуулгада «Аянша» хабаадаха урилга абанхай. «Тахуунайн уршагта ябадалнууд» ба «Эрхим нүхэд» гэһэн зүжэгүүдээ харуулха түсэбтэй байна. 
«Аянша» театрта үшөө олон аян замуудые гаталжа, түрэлхи хэлэнэйнгээ тугыень үргэжэ, эдир үетэндэ һайн муугай илгаае танюулжа, ерээдүйн эрхим эрхэтэдые болбосоруулха хэрэгтэнь үндэр амжалтануудые хүсэе.