Оперын алтан гургалдай

Абань — дайнай ветеран, сэрэгэй офицер, политрук Цыдып Доржиевич Галсанов бүхы наһаараа шахуу колхозой парторгоор хүдэлһэн. Гайхалтайнь гэхэдэ, хүдөөгэй хүн аад, оперо шагнаха тон дуратай, ажалаараа хото руу ошоходоо, аргын байгаал һаа, театр ошохоёо алдадаггүй, оперно дуунуудай шэнэ пластинкануудые оложо, гэртээ асардаг байгаа. Сүлөө сагтаа тэрэ аринуудаа гэрээр дүүрэн ханхинуулжа, аргагүй һонирхон өөрөөшье шагнажа, үхибүүдтээшье шагнуулха. Тиигэжэ ехэ басаганайнгаа ерээдүйе уридшалан зүгнэжэ, шэхэнэйнь һонорые бэлдэжэ байгаа юм гү гэхээр. Харин эжынь — буряад хэлэ бэшэг 40-өөд жэлдэ заажа гараһан, БурАССР-эй ба РСФСР-эй габьяата багша Долгорма Дондоковна Дондокова үхибүүдтээ багаһаань уран зохёол уншаха һэдэб түрүүлжэ, бултыень ажабайдалай гурим журамда саб гэмээр һургаһан габьяатай. Басаган тухайгаа Долгорма Дондоковна иигэжэ хөөрөө һэн:

«Доржо-Хандамнай бүри багаһаа ямаршье һаа дуу гүнгэнэжэл ябаха, мэдэхэ дуунайнгаа дууһашахада, сээжэлдэһэн шүлэгүүдээ дуун болгохо, илангаяа, хооһон боошхо руу тонгойгоод, сууряатуулан дуулаха дуратай һэн. Нэгэтэ 6-7 наһатай басагамнай гэрэй баруун тээхи боошхо руугаа ханхинаса дуулажа байхадань, абамнай гэртээ һууһан аад, „радио дуулана гээшэ гү?“ — гэжэ асуугаагша һэн». 

Үльдэргынгээ дунда һургуулидашье элдэб хэмжээгээр үнгэрдэг байһан найр нааданда дуу шуугаа дуулажал ябаа. Саашадаа Эрхүүгэй багшанарай дээдэ һургуулиин географиин таһагта орожо һуралсахадаа, өөрынгөө факультедэй басагадаар дуунай ансамбль байгуулан, дуулажа ябаһан, мүн гансаараншье дуулаха. 1971 ондо дээдэ һургуулияа түгэсхөөд, залуу багша нютагаа бусажа, түрэл һургуулидаа багшалба. Тииһээр байтарнь, Үльдэргэ нютаг руу филармониин концерт ерэжэ, тэдэнэй дунда Буряад ороной «алтан гургалдай»

алдар суута Чимита Шанюшкина байлсажа, үльдэргөөрхин «хоолойгоо шагнуулыш»

гэжэ Лидия Цыдыповная ехээр идхаба. Тиигэжэ, хамаг зоной дуратай Чимита Шанюшкинагай үреэлээр хүдөөгэй басаганай дуушан болохо хуби заяаниинь шиидхэгдээ һэн. Аба эжын, нютагаархинай дэмжэлгээр залуу багша Свердловск хото зорижо, Ураалай гүрэнэй консерваториин оюутан болобо. Энээнһээ урда хүгжэмэй хэшээл нэгэтэшье абаагүй, ното мэтые мэдэхэгүй байхада, түрүүшээр хүндэл һэн бэзэ. Зүгөөр Лидия шэлэһэн замдаа түдэгэсэн, маргангүй, зоригжолтой һуралсажа гараа. Тэрэнэй талаанда аргагүй һайн мэргэжэлтэн Зоя Васильевна Щёлокова гэжэ бэлиг түгэс багша дайралдажа, басаган тэрэнэй класста ябажа, удха ехэтэ хэшээлнүүдынь оперно дуушанай бага бэшэхэн дадал олгоһон. 


Ураалайнгаа консерватори 1979 ондо дүүргэжэ ерэһэнэй удаа Буряадай гүрэнэй академическэ оперо болон баледэй театрта ажалда ороһоор, гансата түрүүшын зэргын дуушан байһанаа мэдүүлээ. Театрай репертуарта лирико-колоратурно сопрано хоолойгоор дууладаг партинуудые 25 жэлэй туршада гослон дуулажа, наадаһан зүжэгүүдтээ 40 гаран партинуудые дуулажа, мартагдашагүй дүрэнүүдые байгуулжа ябаа.

 
Тэдэнэй дунда: Дж.Верди, оперо: «Травиата» — Виолетта; Д.Россини, оперо: «Севильский цирюльник» ("Севилиин һахалшан«)— Розина; Дж.Верди, оперо: «Риголетто» — Джильда; Ж.Бизе, оперо: «Кармен» — Микаэла; Дж.Пуччини, оперо: «Турандот» — Лиу; И. Штраус, оперетта: «Цыганский барон» — Арсена; Дж.Гершвин, оперо: «Порги ба Бесс» — Клара; В.Шабалин, оперо: «Укрощение строптивой» (Хэдэр хүүхэниие номгоруулга«)— Бьянка; П.Чонкушев, оперо: «Джангар» — Ага-Шавдал; Шарав, оперо: «Утерянные судьбы» («Төөригдэһэн хуби заяанууд») — Наран-Гэрэл. Эдэ рольнуудһаа гадна хүүгэдэй дуратай хүгжэмтэ онтохонуудта наадаһан: А.Спадавеккиа: «Хрустальный башмачок» («Болор гуталхан») — Фея; В.Улановский «Золотой цыплёнок» («Алтан дальбараа») — Шандаган; А.Кулешова: «Путешествие в сказку» (Онтохон руу аяншалга«) — Мышка (Хулгана); «Муха-цокотуха» — Муха (Аляаһан); Л Барт: «Оливер» — Миссис Сауэрбери, Миссис Бедуин, г.м.

Виктусовичай «Ночь умирает с рассветом» оперын һүүлээр, 1989 он

Хоморой һайхан тембртэй лирико-колоратурно сопрано хоолойтой Лидия Цыдыповна оперно классикын партинуудые гүйсэдхэхэһөө гадна концертнэ ажаябуулгануудта үргэнөөр хабаадалсажа, БГТРК-гай оркестртой суг хүдэлжэ, сэнхир экранаар дуугаа дуулажа, олон түмэн харагшад, шагнагшадайнгаа баяр баясхаланда хүртэһэн. Буряад, Саха-Яхад, Монгол, Франци, Испани мэтэ орон нютагуудаар гастрольдо ябалсажа, буряад композиторнуудай дуунуудые дэлхэй дүүрэн дэлгэрүүлжэ ябаа.

Наһанай амаралтада гараха сагтань БГАТОбаБ театрайнь захирал Л.Ц. Галсановагай тайзанай ехэ дүршэл дадалтай, мүн багшын дээдэ мэргэжэлтэй байһыень хараадаа абажа, театрай зүжэг найруулан табигшын туһамаршаар хүдэлхыень дурадхаа.
Оршон сагта Доржо-Ханда Цыдыповна анханай ажалша бэрхэ заршамаа алдаагүй, даалгагдаһан ажалдаа үнэн зүрхэнһөө оролдожо, эдэбхи үүсхэл ехэтэйгээр театрайнгаа зүжэгүүдые табилсажа, туһалалсажа ябана. Илангаяа, А. Андреевэй «Гэсэр», К. Молчановай «Зори здесь тихие» («Үүрэй сайлган эндэ намдуу»), Г.Доницеттиин «Дон Паскуале», Дж.Гершвинэй «Порги ба Бесс», М.Мусоргскиин «Сорочинская ярмарка», Д.Шостаковичай «Катерина Измайлова», Ж.Бизен «Кармен» ба хэдэн опереттын: И.Кальманай «Сильва», «Мистер Икс», И Штраусай «Летучая мышь» («Һарьһа эрбээхэй»), И.Якушенкын «Приключения Дороти» («Доротиин уршагта ябадалнууд») ба бусад. 

Валентина Цыдыпова ба Лидия Галсанова

Л.Ц. Галсанова хүүгэдэй ба томо наһатанда зорюулжа анхан табигдаһан зүжэгүүдэй удха шанарыень унагаангүй, үндэр шатада үлээхэ хэрэгтэ сэгнэшэгүй ехэ хубитаяа оруулжа ябадаг. Тус зүжэгүүдтэ залуу дуушадые саг үргэлжэ хабаадуулжа байхаяа оролдодог. Жэшээнь, Билигма Ринчиновагай Дж.Вердиин «Травиата» (Виолетта), Дж.Россиниин «Севильский цирюльник» (Розина), И.Штраусай «Летучая мышь» (Адель) гэхэ мэтэ оперануудай партинуудые дуулахадань, аха захын дүй дүршэлһөө хубаалдан, тон ехээр дэмжэһэн юм. Валентина Цыдыповагай «Катерина Измайлова» оперодо Катеринын парти гүйсэдхэхэ болоходонь, арга дадал олголсон туһалһан. И.Штраусай «Летучая мышь» оперодо залуу дуушан Эдуард Жагбаевай Орловскиин парти дуулахадань хамһалсаа. Мүн залуу тенор Соёл Батуевай Дж.Вердиин «Травиата» оперын Альфредэй, С.Рахманиновай «Алеко» оперын залуу цыганай, Дж.Пучиниин «Чио-Чио-Сан» оперодо Пинкертоной рольнуудта шэлжэн орохо сагтань зүбшөөл заабари үгэлсэжэ дэмжээ. Монгол дуушан Батэрдэнэ Доржцэдэндэ C.Рахманиновай «Алеко» оперын гол герой Алекогой дүрэ гаргаха болоходонь, рольдонь дадхаагаа гэхэ мэтэ эгэшэ мэтэ хүтэлһэн, дахуулһан ушарнууд гаражал байдаг даа.

Лидия Цыдыповна ханамжа ехэтэйгээр театрайнгаа уран һайханай хүтэлбэрилэгшэтэй сугтаа саг үргэлжэ үнгэргэгдэдэг «Буряад дуунай үдэшэнүүд», "Романснуудай үдэшэнүүд«гэһэн ба оюутад ба һурагшадта тааруулһан, буряадай уран зохёолшодой ба композиторнуудай зохёохы ажалда зорюулһан тематическа концертнуудай хүтэлбэринүүдые найруулан бэлдэдэг. Ууган буряад хэлэеэ эрхим һайнаар мэдэдэг хадаа ородһоо буряадшалха хэрэгэй гарабал, оршуулаадшье орхидог юм.
Хамта хүдэлдэг зонойнгоо дунда зулгы зохид зантай эрхим мэргэжэлтэн Лидия Цыдыповна тон ехэ хүндэтэй хүн юм. Тэрэ театрайнгаа мэргэжэлтэнэй нэгэдэлэй хорооной гэшүүн, элдэб асуудалаар үнгэрдэг зүбшэлгэндэ эдэбхитэй хабаадажа, олониитын хэрэгүүдтэ харюусалгатайгаар хандадаг заншалтай. Олон үгэгүй, доторой ехэ болбосоролтой, нарин нягта, сэхэ сэбэр хүн шэнжээрээ сугтаа хүдэлдэг зондоо дээгүүр сэгнэгдэжэ ябадагынь гайхалгүй. Театрай захиралай ба мэргэжэлтэнэй хорооной зүгһөө хүндэлэлэй тэмдэгүүдтэ ба үнэтэ бэлэгүүдтэ хүртэхэ ёһоороо хүртэдэг.


Оперые соёлой хүгжэлтэдэ ехэхэн хубита оруулжа ябаһанай түлөө 1989 ондо «БурАССР-эй габьяата зүжэгшэн», 1998 ондо «Буряад Уласай арадай зүжэгшэн» гэһэн нэрэ зэргэнүүдтэ хүртэжэ, КПСС-эй можын хорооной, БурАССР-эй Дээдын Зүблэлэй, Буряад Уласай соёлой яаманай Хүндэлэлэй тэмдэгээр шагнагданхай.


Буряадай оперо болон баледэй театрай захирал ба мэргэжэлтэнэй хороон СССР-эй арадай зүжэгшэн Г.Ц. Цыдынжаповай нэрэмжэтэ театрай бэлигтэй дуушан, зүжэг найруулан табигшын туһалагша, Буряад уласай арадай зүжэгшэн Лидия Цыдыповна Галсановагай аша габьяа сэгнэжэ, Ородой Холбооной соёлой Яаманай ба Ород Уласай соёлой мэргэжэлтэнэй Хорооной зүгһөө Хүндэлэлэй тэмдэгээр шагнаха тухай дурадхал оруулһаниинь тон зүбтэй.❚