Нар-Оюугай ая дуута оршон

Одото заяан



Энэ дэлхэйдэ хүн амитан тоо томшогүй түрэжэ байбашье, хүн бүхэнэй хуби заяан дээдын одо мүшэдэй зурхайһаа дулдыдадаг гэхэ. Тиигэжэ Нар-Оюу монгол хүүхэн гэбэшье, Ленинград хотодо түрэхэ үйлэтэй, Улаан-Үдэдэ үндыхэ заяатай байба хаяа. Абань Бадамгаравын Наранбаатар Монгол ба Буряад оронуудта тэгшэ суурхаһан хүгжэмшэн. Мүн Нар-Оюугай Дарамзагд нагаса абаншье, Дарамзагдын Оюун эжыншье Монголдоо мэдээжэ хүгжэмшэд юм. Тиимэһээ үлгыһөө ая дуунай оршондо тэнжэһэн басаганай хүгжэмдэ һэдэбтэй ургаһаниинь гайхалгүй. 

Аба эжын аша буянгаар Нар-Оюу хүүхэн 1986 оной августын 22 үдэр Ород гүрэнэй соёл болбосоролой үлгы гэгдэһэн хотодо мүндэлһэн ушарынь дэмы үнгэрөөгүй гэлтэй. Тэрэ бэе, шарай, оюун бэлигээр түгэс түгэлдэр байхаһаа гадна хүн шанараар үндэрлиг, хүмүүжэл һайтай үндыгөө. 1990 ондо Наранбаатар абыень Буряад Уласай соёлой яаман урижа, Улаан-Үдэ хото гэр бүлөөрөө нүүжэ ерээ. Тиин эрхим һайнаар хүдэлһэнэй түлөө Буряадай уран һайханай габьяата ажалтан ба арадай зүжэгшэн, Ородой Холбоото Уласай шангай лауреад гэгдээ. Нар-Оюуда аялга дуута урлаг тээшэ тэгүүлхэ амиды жэшээ нюдэнэйнь урда байгаа бшуу даа.

Эдир бага наһандаа «Дружок» сэсэрлигтэ, 51-хи, 9-хи һургуулинуудта ябаха үедөө уран һайханда абьяастайгаа харуулжа эхилээ. Түрэлхидынь энэ һонирхолынь бүримүһэн дэмжэн, Бау Ямпиловай нэрэмжэтэ хүүгэдэй уран һайханай һургуулида үхинөө оруулба. Тэндэ суутай багша Б.А. Ким, болон Т.И. Клепикова, Д.Л. Линховоин, И.Н. Морозова гэжэ бэрхэ багшанарай шаби боложо, дуунай эрдэмдэ, фортепиано дээрэ тоглолдо һураба. 

Удаань П.И. Чайковскиин нэрэмжэтэ Улаан-Үдын хүгжэмэй колледждэ ханалгатай һуралсажа, Е.А. Олерская, Л.А. Халтаева багшанарай ашаар теоретик-композитор мэргэжэл абаа юм. 2011 ондо соёлой дээдэ һургуули (ВСГАКиИ) улаан дипломтойгоор түгэсхэжэ, дирижер, академическа хоорой (багшань — Л.Н. Швецова) хормейстер, «дирижирование» гэһэн хэшээлээр багшалха мэргэжэлнүүдтэй болоһон. Эндэ һуралсаха үедөө В.А. Симоновой оюутадай эстрадна-джазова оркестртэ оролсожо ябахадаа, Ангарск хотодо үнгэрһэн «Джаз-Олимп — 2005» гэһэн мүрысөөнэй Гран-при абаа юм.



2003 ондо Уласхоорондын «Сагаан һарын одохонууд» гэһэн конкурсын дэргэдэ эстрадна дуунай арга дадал олгохо һургуулиин композитороор хүдэлөө. 2005 ондо «Оюутадай хабар» наадамда «Пусть будет так!» гэһэн залуушуулай һүлдэ дуу (гимн) бэшэжэ, мүн Гран-при шагналда хүртөө.

Хүгжэмэй далайда өөрын онгосотой

2006 онһоо Монголой композиторнуудай холбооной тон залуу композитор гэгдэһэн ушарынь хүл дээрээ бата зогсожо, хүгжэмэй далайда онгосынгоо залуурые бахим жолоодохо шадалтай байһанаа гэршэлээ.



Нээрээшье, Нар-Оюу нэгэтэ шэлэһэн мэргэжэлээрээ сухаришагүй зоригжолтой, шэнэ орьёлнуудые айлтагүй дабахые хэшээнхэй хүн. Мэргэжэлэй талаар тон зэбсэгжэнги, өөрөө дуунай ая зохёохо, өөрөө дуулаха, хүгжэмэй ямаршье инструмент дээрэ наадаха, аранжировка хэхэ гэхэ мэтэһээ эхилээд, арга боломжонь олон даа.

Кино ба театрта хэһэн ажалынь гэбэл: 2005 ондо «Первый нукер Чингисхана», 2009 ондо Эрдэни Жалцановай «Сууряан (Эхо)» кинофильмнүүдтэ хүгжэм зохёогоо, аранжировка хээ, «Улан-Удэнская история» кинофильмын гол удха (лейтмотив) найруулжа, «Обнимаю небеса» гэжэ дуу бэшэһыень, Амархуу Борхуу дуулаһан байна. «На Байкал» гэһэн залуушуулай комедиин OST болоһон «Не отпускай», «Байгал далай» дуунуудые зохёогоо. «18 наһан» дууниинь Буряад драмын театрай «Зүрхэн шулуун» гэһэн зүжэгые голлоһон аялга болоо.

Б. Наранбаатар абатаяа хамтын проектнүүд дээрэ хүдэлжэ, һайн арга дадал оложо байдаг: 2007 ондо Үндэһэтэнэй «Байгал» ансамблиин «Дух предков» гэһэн шэнэ зүжэглэлэй хүгжэм, аранжировка бүтээлсэжэ, мүн тус театрай дуушадай дуунуудта аранжировка хэһэн. «Алтаргана-2006» наадамай нээлтын ба түгэсхэлэй, Үбэр Монголдо үнгэрһэн абынгаа концерт нааданай дуу хатарнуудай, хүгжэм дуунай аранжировкануудые бэелүүлэлсээ.

2010 ондо Бүгэдэмонголой мэргэжэлтэ хүгжэмшэдэй ансамбльнууд хоорондын конкурсын ая хүгжэмынь бэшэжэ, хамта дээрээ 20 дуунай, 10 хатарай сюитын, конкурсын нээлгэ болон түгэсхэлэйнь хүгжэм зохёогоо.

Ятагаар наададаг Л. Шаралдаева (морин хуур), Нелли Раднаева (ятаг) гэгшэдтэ 10 хүгжэмтэ зохёолнуудые бэшэжэ үгөө.

Улаан-Үдэдэ үнгэрһэн «Наранай туяа», «Оюутадай хабар», Хүхэ-Хотодохи «Гурбан дабаан» конкурснуудай ба Улаан-Баатарта болоһон нагаса аба Г. Дарамзагдын нэрэмжэтэ конкурсын жюриин гэшүүн байһан.

2012-2014 онуудаар "Fireworks«.компаниин хүгжэмэй продюсер байгаа. Бээжэн хотодо үнгэрһэн 200 хари гүрэнүүдэй нэгэдэл Нар-Оюугай хүтэлбэри доро үнгэрөө.



Оюутан сагһаа Нар-Оюу академическа хүгжэм руу таталдадаг, баритон ба сопрано хоолойн 2 романс, фортепиано ба скрипкын пьесэнүүдые, хоорой гүйсэдхэхэ зохёолнуудые, скрипкын ба фортепианын пьесэнүүдые, фортепианын соната, хүбшэргэйтэ зэмсэгүүдээр наадаха сюита гэхэ мэтэнүүдые зохёогоо. 

Хитадта үнгэрһэн Олимпиада-2008 дээрэ өөрынгөө зохёоһон «Мүрөөдэл (Мечты)» гэһэн дуу ород, монгол хэлэн дээрэ ССТV4 гэжэ түб телевиденеэр гүйсэдхэһэн. «Хамтдаа нисье», «Хүсэл хяслын хайр», Буряадай артист Яков Сычевтой суг «About you», «Байгал далай» ба «Треугольники» гэжэ 5 видеоклипуудые өөрөө найруулаа.
Тэрэ сагһаа 6 авторска альбомуудые: 1) «Я здесь-1» — 22 дуун, 2007 он; 2)"Я здесь-2«, 22 дуун, 2011 он; 3) «My vision», 12 дуун, 2013 он; 4) «Интермедия», 12 дуун, 2015 он; 5) "First love«,11 дуун, 2017 он; 6) «Миний дуунууд», 14 дуун, 2019 он. 

3 сольно альбомуудые гаргаа: 1)"Я с тобой-1″ 13 дуун, 2011 он; 2) «Я с тобой-2», 14 дуун, 2011 он; 3) «Чиний тухай», 2020 он. Нар-Оюу Наранбаатар мүн хаа хаанагүй хатар наадаяа харуулжа, республикынгаа нэрэ нэрлүүжэ ябадаг хатарай «Булжамуур», «Байгалай долгинууд», «Алтан Булаг», «Жемчужина Бурятии», «Саран Туяа ансамбльнуудаар дүтэ харилсажа, хатарай хүгжэм найруулжа үгэдэг. 

Уласхоорондын «Голос кочевников», «Реинкарнация» наадамуудта эдэбхитэй хабаадалсаһан.

Буряадай дуушадтай эб хамта

Мүн мүнөөнэй эстрадын дуушадта найруулгануудаа зорюулдаг. Буряадай дуушад Чингис Раднаев, Мэдэгма Доржиева, Арюна Цыденжапова, Жаргал Жалсанов, Аюна Батурова ба бусадтай суг хүдэлдэг. Өөрөөшье багаһаа эстрадын дуунуудта дуратай. Хүгжэмэй һургуулида ябахадаа, «Пентатоник» гэһэн эстрадын дуунай бүлгэм байгуулаа. Тэндэ суг һураһан Сарантуя Жалцанова, Сойжин Жамбалова болон хамта 4 басагадай хамталиг тайзан дээрэ гаража, республикын хэмжээнэй олон конкурснуудта хабаадалсан, шалгарһан, шагнагдаһан юм.

Композитор-аранжировщик Нар-Оюу арадай хүгжэмтэ зэмсэгүүдээр гүйсэдхэхэ 500 хүгжэмэй зохёолнуудые бэшээ. Тэрэнэй зохёоһон ая дуу Буряадай эстрадын эрхим дуушад: Чингис Раднаев, Мэдэгма Доржиева, Зоригто ба Нонна Тогочиевууд, Елена Борохитова, Дарима Цырендондопова, Дулма Сунрапова, Евгения Рейзвих, Сэсэг Аюшеева, Эржэна Санжиева, Ирина Абидуева, Ирина Шагдурова, Александр Саможапов, Ольга Жигмитова, Намхайн Мөнхзул, «Лаккитон» ба бусад дууладаг.

Нар-Оюугай зохёоһон дуунуудые дуулаһан дуушад элдэб конкурснуудта илажа гарадаг байна. Жэшээнь, Елена Борохитова «Дэлхэй Дуран», Гран-при, «Алтаргана-2008»; Ирина Шагдурова «Дэлхэй Дуран», Гран-при, "Мелодии Саянских гор«конкурс, Кызыл, 2012; «Этигэл» бүлэг, 1-хи һуури, «Алтаргана-2012», 1-хи шан, «Сагаан һара-2019»; олон конкурсда илаһан Арюна Нимаева «Эрбэд соохор»; Дарима Цырендондопова «Арад зонойм дуун», Хух-Хот 2020, Уласхоорондын «Сагаан һара-2019»; Эрдэни Гармаев, «Монгол морь», Уласхоорондын «Гэгээн аласай одод» конкурсын Ган-при, Баруун-Үзэмчин, 2017 он.

2010 ондо Үбэр Монголой «Номадик» фолк-рок группа Нар-Оюугай наадамда зорюулһан шэнэ дуу гүйсэдхээ юм. 2012 году «Эхэ нютаг» дуу Үбэр Монголой «Анда» гэһэн фолк-группатай хамта Ольга Жигмитова дуулаһан байна. 2015 ондо «Реинкарнация» проектдэ 6 урданай буряад дуунуудта мүнөөнэй аранжировка хэжэ «Шоно» группатай Эрхүү хотодо, Алдар Дашиев Арюна Лодоева хоёр Буряад орондо, Долгорма Үбэр Монголдо гүйсэдхөө.

2019 ондо Улаан-Үдэдэ үнгэрһэн бүхэдэлхэйн эхэнэрэй боксын мүрысөөнүүдэй «Victory waits for you — Победа ждет тебя!» дуунай хүгжэм ба аранжировка бэелүүлээ. Д.Сунрапова, С. Аюшеева, Евг. Рейзвих, В. Бүтэд, С. Биликтуев гэгшэдтэй суг англи хэлэн дээрэ дуулаа. Одоо сагта Нар-Оюу Улаан-Баатар хотодоо байжа, Буряад, Монгол, Хитад (Үбэр Монгол ба Бээжэн хотонууд) оронуудай дуушад, хүгжэмшэдөөр нягта холбоо барижа, продюсер-аранжировщигай ажал өөрынгөө студи соо бүтээжэ байдаг.

Хүүгэдэй дуун — эхэ хэлэ һэргээхэ нэгэ хүсэн

Нар-Оюу мүнөө үень хүүгэдэй олон дуунуудые бэшээд байна. Хүүгэдэй дуу бэшэхэ гээшэ тиимэ бэлэн хэрэг бэшэ, өөрын онсо эрилтэтэй юм. Тиигэбэшье, Буряад ФМ-радиогой захирал Жанна Чимитовна Дымчиковагай хүүгэдые эхэ хэлэндээ багаһаань һургая гэһэн уряалынь үнэн зүрхэнһөө дэмжэбэ. Хэдэн шатаһаа бүридэһэн тус ябуулгада хүнгэхэн үгэ, ая дуутай дуунуудые зохёохо дурадхал тогтоон абажа, ажалаа эхилээ һэн. Монгол, буряад хэлэнүүдые һайн мэдэхэ байһаниинь эндэ ехэ туһа болоо. Шүлэгшэдэй бэшэһэн үгэнүүдые ойлгожо, заһаха газартань заһажа, хүгжэмдэ тааруулха аргатай байна ха юм.

Илангаяа, мүнөө өөрөө гурбан хүүгэдэй эжы болоод байхадаа, ямар ая дуун хүүгэдтэ абтасатайб гэжэ һайн ойлгожо, хүүгэдэй дуунуудые зохёоно. Ехэ басагандаа сээжэлдүүлжэ, дуулуулжа, хэр хүүгэдэй угтахаар дуун болооб гэжэ шалгажа, туршажа үзэнэшье. 

2013-2020 онуудта «Мүнгэн хонхонууд» гэжэ хүүгэдэй ансамбльда 10 гаран дуунуудые бэшээд, аранжировка хэжэ,"Би томо болооб" гэһэн дуунуудай диск гаргалсаа. Үхибүүдые буряад хэлэндэ һургаха зорилготой багша Сэсэгма Цыбиковагай «Юһэн эрдэни» гэһэн аудиоурогуудта 20 дуу бэшээ. 2016 ондо болоһон «Алтаргана» наадамай хүгжэм ба «Табан хушуун мал» гэһэн хүүгэдэй хатарай хүгжэмэй аранжировка бүтээгээ.

Хүгжэмөө зохёохо, ажал бүтээхэ үедэнь гурбан багашуулынь эжы абань харалсадаг. Мүн наһанайнь нүхэр ёһотой найдамтай түшэг тулгань юм. Иигэжэ хүгжэм дуугаар һолонготон байдаг эбтэй эетэй гэр бүлын бэе бэеэ дэмжэлсэн, аша туһаяа хүргэлсэн байдагынь одоо манай монгол туургатанай жаяг заршам соо байна гэжэ омогорхомоор лэ. 



Бэлигтэй залуу композиторай гүрэн түрын зүгһөө шагнал хайрада хүртэжэ, янза бүриин фестиваль, конкурснуудта хабаадажа, шангай һуурида гаража байхадань баясамаар. Нар-Оюу 17 жэлэй туршада хэжэ, бүтээжэ ябаһан ажалайнгаа түлөө гүрэн түрын зүгһөө шагнал хайрада хүртөө:

• 2015 ондо соёлой талаар ехэ хубитаяа оруулжа байһанай түлөө Буряад Уласай Соёлой яаманай зүгһөө Хүндэлэлэй грамотаар шагнуулаа.
• 2019 ондо «Монгол Уласай соёлой тэргүүний ажалтан» гэһэн медаляар шагнагдаа. 
• 2022 ондо «Буряад Уласай уралаг соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ» гэһэн хүндэтэ нэрэ соло олгогдоо.



Композитор, продюсер-аранжировщик Нар-Оюу Наранбаатар удамаараа дамжагдаһан дуратай ажалдаа хамсы шаман оролдожо, иимэ залуу наһандаа буряад-монгол арадай хүндэдэ хүртэбэ гээшэ.Саашадаашье бүри ехэ амжалтануудые туйлахань дамжаггүй. Нар-Оюугай нарата юртэмсэдэ дуу хүгжэмэй ирагуу ая зэдэлжэ, үхибүүдэй хонгёо энеэдэн шэнхинэжэ, ажабайдалай һүр һүлдэ мандуулагдан байна бшуу.