«Зүрхэмни дуу хүгжэмэй үлгы болоо»

Буряад арадай аман зохёолой ехэ хубинь болохо арадай дуунай анханай аялгые тэрэ зохёолнуудтаа хэрэглэдэг байгаа. Буряад арадай үльгэр домогуудһаа, түүхэһээ һабагшатай хүгжэмтэ удха зохёолнуудынь бүхы дэлхэйн арадуудай, ород болон зүүн зүгэй хүгжэмэй нүлөө бэедээ шэнгээһэн, мүн зохёохы маягынь энэ шэглэлээр хүгжэһэн гээд һанагдана.

Сергей Манжигеев Улаан-Үдын хүгжэмэй училищида кларнедээр наадажа һурахын хажуугаар композициин хэшээлнүүдтэ ябадаг һэн. Пионернүүдэй байшанда духовой оркестртэ наадаһан дүршэлынь хожомоо хүгжэм зохёохо ажалдань аша туһатай байһан юм.

Мэргэжэлтэ композитор болоод, духовой оркестрэй наадаха зохёолнуудые дуратай бэшэдэг һэн. 

Мэргэжэлээ дээшэлүүлхэ, уран бэлигээ улам мүлихэ зорилготой Ураалай консерваторидо һураһан байна. Эндэ һураха үедөө эгээн түрүүшын хүгжэмтэ зохёолнуудаа бэшэһэн юм. Тэдэнэй нэгэн «Баатарнуудай дурасхаалда» гэһэн симфоническа поэмэ уласаймнай түүхын гашуудалта хуудаһан болохо эрхэтэнэй дайнай үеые зураглана. Тэрэ сагай эрхээр энэ зохёол баатаршалга гаргаһан улаан сэрэгшэдтэ зорюулагдаһан түүхэтэй.
 
С.С.Манжигеев Буряад Уласай Хүгжэм зохёогшодой холбооной түрүүлэгшээр удаан хүдэлөө. Улаан-Үдын хүгжэмэй колледжын захиралай ажал олохон жэлдэ бэелүүлээ.

Буряад композиторнууд симфоническа поэмын жанрта ехэ олон зохёол бүтээһэн юм. Дандар Аюшеевэй «Баян тала», «Колхозой хабар», Жигжит Батуевай «Тайгын гэрэл», «Олонхосууд угтанай дайда», Бау Ямпиловай «Эхэ орон», «Эпическэ поэмэ», Гур Дашипыловэй, Юрий Эрдынеевэй, Баир Дондоковой, Пурбо Дамирановай хүгжэмтэ поэмэнүүдые нэрлэхээр.

Сергей Манжигеев симфоническа увертюрын жанрта зохёолнуудые бэшээ һэн. Эгээн мэдээжэ зохёолынь гэхэдэ, «Найрамдал» гэһэн увертюра болоно. Арадай дуунуудай урданай аялга хэрэглэжэ, увертюрын бүридэлдэ оруулагдаһан буряад хатар үндэһэн хатарай уян хүдэлсын маяг баримталхадаа, жэнхэни буряад удха шэнжэтэй хүгжэмтэ зохёол боложо тодороо бэлэй. 

Арадай үльгэр домогуудые хэрэглэхэдээ, буряад хүгжэм зохёогшо С.С.Манжигеев гүн ухаан бодолой, зохёохы уран бэлигэй үндэһэн арга дүрэнүүдые сахин һэргээхэ, шэнэ ами оруулха зорилго бэелүүлээ. Энэ ажалайнь ялас гэмэ гэршэ — дуу хатарай «Байгал» театрай аргагүй гоёор гүйсэдхэдэг «Байгалай сэсэг», «Хүүхэлдэйн хатар». Буряад Уласай үндэһэн урлигай манлай боложо тодорһон энэ театртай Сергей Манжигеев олон жэлэй туршада суг хүдэлөө. Дээрэ нэрлэгдэһэн хатарай хүгжэмһөө гадна «Түрүүшын зам табигшад», «Баатарнуудай хатар» болон бусад зохёолнууд. «Байгалтай» хамта хүгжэм зохёогшо бүхы СССР агууехэ гүрэнэй олон республикануудта хүрэһэн байха юм.


Дунда Азиин үзэсхэлэн хотонуудаар ябахадаа, композитор Сергей Манжигеев хараһан, дуулаһанаа согсолжо, энэ ажалайнь үрэ дүн — «Домог» гэһэн хүбшэргэйтэ хүгжэмтэ зэбсэгүүдэй гүйсэдхэхэ сюитэ мүндэлөө бэлэй. Домог суута Самаркандын 2700 жэлэй, Бухара хотын 2500 жэлэй түүхэтэй холбоотой эндэхи хүн зоной үльгэр домогууд, мантан томо ордон байшанууд, гайхалтай хүгжэм болон поэзиин үзэсхэлэн бүтээлнүүд композиторай зүрхэ сэдьхэл эзэлээ һэн. Энэ зохёолыень шагнажа байхада, перс поэзиин эхи үндэһэ табигша суута поэт, дуушан, хүгжэмшэн Рудакиин мүрнүүд яаха аргагүй ойндо ородог. Рудаки Самарканд шадар 858 ондо түрэһэн, Бухара хотодо, суута эмир Назр Саманидай хүреэндэ алдар солоёо мандуулһан гээд мэдээжэ. Тэрэнэй найруулһан гайхамшаг мүрнүүд буряад хүгжэм зохёогшын сэдьхэлэй хүбшэргэй дайраа ёһотой:


Хүрин зүрхэмни дуунай алтан үлгы болоо,
Харин шүлэгүүдни — минии һамаршагүй тамгатай.
Халуу бутарма шүлэгөөрөө зөөлэн торгон болгооб
Хүнэй хүйтэн, шулуужаһан хатуу зүрхые.
Үнэн сэхэ дуу зохёон дуулаха жаргалтай байгааб.
Т.Самбялова буряадшалба.

Буряад хүгжэмшэн эртэ урдын дууша поэдтэл адли «Зүрхэмни дуу хүгжэмэй үлгы болоо» гэжэ хэлэхэ дүүрэн эрхэтэй байгаа бшуу. Сергей Манжигеевтэ эгээн ехэ арадай бахархал, алдар соло асарһан хүгжэмтэ зохёолнуудынь дуунууд болоно. Цыден-Жап Жимбиевэй «Шамхандаа», Цырен-Дулма Дондоковагай «Дэлхэй минии альган дээрэ», Солбон Ангабаевай «Эжымни», «Яаралтай харгы» гэһэн шүлэгүүд дээрэ зохёоһон хүгжэмынь улад зоной дунда таража, мүнөө хүрэтэр зэдэлжэл байдаг юм.
Хэдэн үеын буряад поэдүүд Цыден Галсановай, Шираб-Сэнгэ Бадлуевай, Мэлс Самбуевай, Гунга Чимитовэй, Владимир Лубсановай шүлэгүүд дээрэ зохёогдоһон уянгата һайхан дуунуудыень арад зомнай дуратай дууладаг. Буряадай арадай поэт Гунга Чимитов морин хуур тухай шүлэг соогоо иигэжэ ехэ гүнзэгы удхатайгаар бэшэһэн юм:

Хүгжэм, дуунтай нүхэсэдэг
Хүн бүхэнэй ерээдүй
Золтой һайхан байха гээд
Зосоогоо би шэбшэгшэб.


Хүнэй сэдьхэл зүрхые хүдэлгэхэ шэдитэй уянгата буряад дуунай эгшэг аялгада үлгыдүүлэн байхадаа, аянга дуунайнь бүхы Юртэмсын хизааргүй уудамтай жэгтэй холбоотой байһые гайхан мэдэрдэг бэшэ гүбди? Зүрхэндэ хадуугдама хонгёо һайхан дуугаараа түрэл арадтаа зол жаргал юрөөһэн гайхамшаг уран бэлигтэн Сергей Манжигеевэй нэрэ соло улад зонойнгоо дунда мүнхэ оршохо.