Буряадай түрүүшын декадада хабаадагша

Тэрэнэй аба Цэбэгэй Ринчин залуугаар наһа баража, балшар бага Цэбэгмид, Цэбэг-Доржо, Дамбинима хүбүүдынь эсэгэгүй үлэһэн. Тиибэшье ажалша бүхэриг Цыденова Дулсан Адановна эхэнь гурбан хүбүүдээ үлэдхөөн, дааруулангүй, эбтэй эетэй, гуримтай журамтайгаар хүмүүжүүлжэ, борьбо дээрэнь бордойлгоо. 


Тиин хоёр бага хүбүүдэйнгээ арба гара наһатайдань нүгшэжэ, тэдэнь Цэбэгмид ахынгаа харууһан доро үлэһэн байна. Цэбэгмид багаһаа хүгжэм дуунда һэдэбтэй, илангаяа, лимбэ дээрэ гоёор наададаг, элдэб концерт наадануудта хабаададаг һэн. 1940 ондо Москвада үнгэрһэн Буряадай соёлой түрүүшын декадада хабаадалсаһан габьяатай. Алдар суута Кремлиин Георгиевскэ ехэ заал соо октябрь һарын 30-най үдэр гүрэн түрын хүтэлбэрилэгшэдэй болон олон яһанай харагшадай урда манай республикын түлөөлэгшэд үндэһэн соёлоо дээжэлэн харуулаа. 

1940 Яруунын аймагай эрхим гурбан лимбэшэд: Ц.Ц. Ринчинов, С.Р. Тамжитов, Г.Б. Цырендашин гэгшэд тайзан дээрэ сугтаа гаража,



хүгжэмэй үндэһэн наадхуураар уянгатуулһан буряад аялгаяа олоной һонирхолдо хүргэжэ, аргагүй ехээр һайхашаагдаа, магтуулаа бэлэй. 



Цэбэгмидэй 19-тэй байхада Агууехэ Эсэгын дайн эхилжэ, залуу хүбүүн хоёр дүүнэрээ орхижо, баруун дайнда мордоһон. Москвада сугтаа наадаһан хоёр лимбэшэдынь халуун байлдаанда унажа, бусаагүйнь харамтай. Цэбэг Ринчинович фронтдо авиадесантнигаар алба хэжэ, дайсанай тыл руу агаарһаа хаягдажа, хүүргэ, түмэр зам, склад мэтэ дайсанай барилгануудые тэһэлдэг һэн. Тэрэ хэды дахин шархатабашье, Улаан Одоной хоёр ордентой, «Шэн зоригой түлөө» болон ондоо олон дайшалхы медальнуудтай нютагаа бусаа. Тэрэнэй хожом гараһан 3-хи дүү хүбүүниинь (хүндэ үгтэһэн), буряадай элитэ поэд Булад Жанчипов ном соогоо иигэжэ дурсаһан байдаг: 

«...дайнһаа бусахадамни хоёр дүүмни багахан гэр соогоо яһала саб гэмэ байгаа һэн. Тугалтай, буруутай һаамхай үнеэтэй, хурьгатай дүрбэн хонитой, 2-3 мэшээг гурилтай — яһала баян хоёр намаяа угтажа байһан юм гээд Цэбэгмид ехэ ахамнай хөөрэгшэ бэлэй». 

Цэбэгмид Ринчинович дайнһаа бусаһаар, Зүүн-Үльдэргынгээ долоон классай һургуулида багшалжа эхилээ. Тэрэ уран зураг, хүгжэм, бэеын тамирай хэшээлнүүдые амжалтатай ябуулжа, шабинараа хүгжэмэй элдэб түхэлэй наадхуурнуудта дадхаадаг, һургуулиин инструментальна оркестршье байгуулһан юм. Шабинь ябаһан, эхин классуудай багша Матрёна Цыдыповна иигэжэ дурсаа һэн: 

«Багшамнай тон бэрхэ хүн байгаа. Зангааршье һайн, хүүгэдээр ехэ зохидоор харилсажа шададаг, тэдэнээ янза бүриин дүршэлдэ һургаһан байха. Би бага класста һуралсадаг байхадаа, багшын байгуулһан ансамбльда ябадаг, түмэр халбагаар наададаг һэмди, үшөө заримашуулнай эриинь мохоор болгоһон хажуур сохихо. Яһала гоё аялга гаргадаг һэмди гэжэ һанагшаб.»

Мүн буряадай үндэһэн наадхуур болохо лимбэ, хуур дээрэ үхибүүдые һургажа, аймагай уран һайханай харалгада, хүршэ хүбөө нютагуудаар, малшадай, таряашадай гүүртэ стангуудаар хүгжэмтэ наада харуулдаг байгаа. Цэбэгмид Ринчиновичэй багада һонор сэсэн Сэбээнэй Шэмэд үбгэн лимбэ дээрэ наадуулжа һургаһан, тиимэһээ тэрэ дадалаа дам саашань өөрынгөө шабинарта дамжуулхаяа оролдоол даа. Шабинарайнь нэгэн Бальжанима Хашитов бүхы наһан соогоо лимбээр наадажа, ямаршье найр наада шэмэглэн ябаа. Мүнөө тэрэнэй хүбүүн Нима-Цырен Хашитов лимбын ирагуу аялга гаргажа, нютагай зоной шэхэ баясуулан ябахадань урматай.

Иигэжэ хуушанай багшын хэшээлэй мартагдашагүй һайхан байһаниинь гэршлэгдэнэ бшуу.

Уян сэдьхэлтэй, уран бэлигтэй багша хүгжэмһөө гадна уран шүлэг найруулдаг, уһан ба тоһон шэрээр гоё һайхан зурагуудые зурадаг бэлигтэй һэн. хуурай утаһандал нарин мэдэрэлээрээ байгаалиин шарай һайхашаан, биирэй хүсөөр шэрэ будагаар уралжа, зоной нюдэ хужарлуулма зурагуудые бүтээн ябаа. Алишье нютагаар ябахадаа, Пиросмани мэтэ хүдөө зураашан хүнүүдэй гуйлтаар скатертиин арадашье, зузаан саарһан, бүд ба модон хабтагай дээгүүршье байгаалиин үзэгдэлнүүдые, элдэб угалзануудые зуража бэлэглэдэг һэн. Тэрэ сагаар нютагай олохон айлнуудта Сэбэг багшын зураһан зурагууд ханын хүшэгэ боложо гү, али рама соо хэгдэжэ үлгэгдэг байгаа. Ехэнхидээ «Три богатыря» мэтэ мэдээжэ зурагуудай буулгабаринууд, үгышье һаа, оршон тойрон харуулһаншье байха. Олон тиимэ хүдэлмэринүүдынь гэр гэрнүүдээр таража, үгышье болоһон ааб даа. Үльдэргын дунда һургуулиин музейдэ хэдэн зурагуудынь, өөрынь наададаг байһан хуур, лимбэнь хадагалагданхай. 

Шүлэгүүдэйнь энэ дэбтэр Эгэтын-Адаг тосхоной Доржиев Бата Дамбиевич хадагалжа ябаһанаа, тэрэнэй наһанай нүхэр Валентина Васильевна намда 2017 ондо дамжуулһан байна. Тэдэнэрэй һайгаар олдоһон тус шүлэгүүд электрон бэшэгтэ оруулагдажа, өөрынь зураһан зурагууд, мүн элдэб сагта буулгуулһан дүрэ зурагууд гэхэ мэтэ олдожо хабсарагдаад, эндэ оруулагдан, уншагшадай һонорто дурадхагдана. Мүнөө болоходо, энэ юрын хүнэй өөрынгөө нюдөөр хараһан, өөрынгөө бэеэр хабаадаһан саг бүриин ушар үйлэнүүдые шүлэглэн бэшэһэн дурсалганууд тон үнэтэй сэнтэй, түүхын олдохоһоо шухаг зүйл болоод байна гэлтэй.


Һайхан

Һаруул залуу бэень
Һайхан наранай туяан.
Һонин зугаа хөөрөөн
Һолонго татаад, гоёл.


Зохид һайхан абари
Зугаа дуунай аршаан,
Залуу шамбай наһан
Золтой ажалай эхин.


Һайхан ажалай хүсэн,
Һанаа татаад,урин.
Эрхим ажалай сууряан
Зүрхым татаад, һайхан.
Хоринск, 1980 он.
Москва тухай домог


Буряадай соёлой түрүүшын декадада хабаадаһанай удаа бэшэгдээ

Дүшэн оной һүүл багаар
Дүлэтэ дайнай урдахануур
Буряад шүлэгэй аялгаар
Болоһон ушараа домоглоноб.


Эдирхэн наһанайнгаа золтойдо
Эгээлэй холо гэлсүүлдэг
Арадайнгаа ниислэл Москва
Артист нэрээр ошоһон хүм.


Хүрин Мавзолейн үүдэндэ
Харуулайнь хүбүүдтэ дохиһон хүм.
Хүндэтэ багша Ленинэй
Хүрэгтэнь дохижо гараһан хүм.


Ехэ театрай тайзанда
Яһалашье золтой гарахадаа,
Уужам Буряад нютагайнгаа
Угалзын сараа үлээгээ һэм.


Гайхамшаг Кремлиин ордон соо
Геройнуудай олые хараа һэм. 
Георгиевскэ Ехэ заалай
Гоё һайханиие гайхаа һэм.


Совед ороной солото зон:
Стаханов, Папанин, Ляпидевский,
Марина Раскова, Малиновский
Маанадаар заал соо һуугаа һэн.


Булад һэлмэтэ Будённын
Баруун гарынь бариһан хүм.
Баатар кавалерист болохоб, гээд
Буряад ёһоор дохиһон хүм.


Буурал Кремлиин ордон соо
Бултанайнь урда гараһан хүм.
Алдарта ехэ вождьнорой
Альгынь ташуулһан азатай хүм.


Залгаа Кремлиин ордон соо
Засагай хүндэдэ һууһан хүм.
Уран лимбын аялгаар
Уянгын дээжэ үргэһэн хүм.


Хобуушан (хараал үгэ)


Хобууша муухай шарайш
Хотоной дорой золиг.
Хорото муухай үгэш
Олоной хорон болог!
Үлүү муухай үгэш
Үүдэн дорош няалдаг!
Үлүү үһэрюу бузар үгэш
Үргыш баряад, шатааг!
Хэрүүлшэ муухай абариш
Хэтын үедэ долиг.
Хэрзэгы муухай һанаанш
Хэлыеш татаад, хатааг!
Үльдэргэ, 1981 он.


Бэлэг

Хүрихэн сэмбэ гадартай
Хөөрхэн зөөлэхэн бээлэй һэн.
Хүйтэн окоптоо һуухадам,
Хүбүүд намда асараа һэн.


Аяар хаанаһаашьеб эльгээһэн
Аргалай үнэртэй бээлэйхэн.
Армиин хүбүүдтэ эльгээһэн
Арадайм нангин бэлэг һэн.


Хүгшэн эжы баабайнарай
Хүнжэлэйншье тайрадаһан байгаа гү?
Хөөрхэн залуухан басаганай
Хүсэлэн оёһон бээлэй гү?


Аяар хаанаһаашьеб эльгээһэн
Арадайм нангин бэлэгэй
Альганайншье жаахан халааһан
Гарым таалаад, дулаахан.

1944 он, 3-хи Белорусска фронт.


Оршуулагдаад, 1982 оной январиин 16-да «Улан Туя» сониндо хэблэгдэһэн байна.

Подарок

Когда я сидел в холодном окопе
Ребята принесли мне подарок:
Обшитые коричневым сукном
Мягкие, теплые рукавицы.
Откуда-то отправленные
С запахом кизяка рукавицы
Для солдата-фронтовика предназначенные...

сонин шуулаатай

Москва тухай домог


Дүшэн оной һүүлшэгээр
Дүлэтэ дайнай урдахануур
Буряад шүлэгэй аялгаар
Болоһон ушараа домоглоноб.


Арбаад наһанайнгаа золтойдо
Аяар холо гэлсүүлдэг
Арадайнгаа ниислэл Москва
Артист нэрээр ошоһон хүм.


Хүрин Мавзолейн үүдэндэ
Хүбүүд сэрэгшэдые хараһан хүм.
Хүндэтэй багша Ленинэйнгээ
Хүүртэнь золгоод, гараһан хүм.


Ехэ театрай ендэр дээрэ
Яһалаш олохо гараһан хүм.
Уужам буряад нютагайнгаа
Угалзынь сараа үлээһэн хүм.


Гранит Кремлиин ордон соо
Геройнуудай олые хараһан хүм.
Георгиевскэ ехэ заалай
Гоё һайханиие гайхаһан хүм.


Солото түрүү зонуудай:
Стаханов, Папанин, Ляпидевский,
Мария Раскова, Малиновский-
Маанадаар заал соо һууһан юм.


Нюусань таагдаа (шог)


Һаалиин гэртэ бэлэй
Һабатай айрагай шааяан,
Һабяаһагүй басагад ерээ,
Һабир-шэбэр гэлдээ.
Һарьмай дэглээ асараад,
Тархяа хушаад зорёон,
Һажааша болон хэбтээ,
Һониниие дуулахаа хүсөө.
Дулма басаган эмнеэд,
Дуся нүхэртөө найдаа.
Болоһон ушартаа баясан, 
Бүгэдынь хөөрэн эхилээ.
«Үнгэрһэн үдэшэ бэлэй,
Үелдэг Халимни ерээ.
Гарым зөөлөөр эльбээд,
Гайтай шангаар баряа.
Дууруу зохидоор эхилээд,
Дурым намһаа һураа.
Ажабайдалаа хөөрөө,
Абаашахаяа ерэхээр хэлээ.
Эжы абаһаам нюугаад,
Эндэһээ гарахаар зэһээ.
Нэгэш хүндэ хэлэнгүй
Нюусаар ябахаа бэлдээ»
Узбек Халим хүбүүн
Зүрхынь шангаар татаа.
Дулма басаган өөрөө
Дураа хүрөөд, зэһээ.
Дулаахан зунай һүни 
Дамба хүбүүн өөрөө
Дуралдаг басаган Дулмынгаа
Дууһан нюусынь таагаа.


Шаанай (шог)

Аймагай гудамжын нэгэндэ
Автобусай байдагта
Ажалшад олон сугларанхай
Аянда ябахаа яаранхай.


Томошье, жэжэшье ашаатан
Туранхайшье, тарганшье ахайнар,
Уралаашье будаһан абгайнар
Уусаашье һэжэрһэн худагынар
Олоншье гээшэнь аргагүй,
Ооголхо, шууяхань таһаггүй.
Илгаруулха тэдэниие аргагүй,
Иимэл үдэр байгаа һэн.


Тэрэ үедэ гэнтэ
Тиимэ нэгэ сагта
Шэнэхэн хашаагай саанаһаа
Шалбааг Шаанай шальбииһаар
Шашан, шалин дүтэлбэ.


Дүтэлөөд, тэрэнэй ерэхэдэ,
Дүрэ шарайнь танишагүй.
Анхандаа хараһан зариманай
Адаглажа тухайлмаар.


Үни сагһаа үмдэдэг
Үнэгэн малгайнь халсаршоод,
Үнэһэн тортог болошонхой.
Үрөөһэн шэхэниинь ударанхай,
Уруугаа һанжан унашанхай.
Уйгаргүй юумэн байбал даа.


Газааһаань дэгэлынь харахада,
Газарай план-картадал
Гамгүйгөөр халанхай,
Гансаш шагта тобшогүй,
Гайтай натагар байбал даа.


Нюур шарайень харахада,
Нуутагар гээшэнь хэлэшэгүй.
Нюдэн гээшэнь бүлһэгэр,
Нүхэн зурлаа үлэнхэй.


Хамар гээшэнь хабаданхай,
Хуһан мунсын түхэлтэй.
Урал гээшэнь домбогор,
Уушхан шэнги балабагар.
Ухаан бодолынь баларшоод,
Уймар юумэдэл байбал даа.


Хандирхай хармаанаа һуулижа,
Хахархай түхэриг харуулжа.
«Шимни, нүхэр, хаанаһаабши?»
«Читок абахымни туһалыш!»- гээд,
Таниһан, таняагүй хамаагүй
Татана, носоно, убайгүй.


Оохиргон хараалһаа эхилээд,
Олоһон ород үгэнүүдээ
Огтош нэгыншье орхингүй,
Ооголон шууян һүхирнэ.


Һанаагаа зобоһон зариманай
Һайхан сэдьхэлээр туһалжа,
«Ошожо амара, унта», —гээд,
Оролдон, хаин хэлэхэдэнь,


Томо шиидам далайжа,
«Тонилогты!» — гэжэ намнажа,
Тооһо шорой бурьюулан, 
Тогтожо ядан байгаа һэн.


Аянай зонууд яараһаар,
Автобусай хүдэлэмсөөр,
Арай байһан Шаанайшье
Алдалан тэндээ унашоо һэн.


Хожом тэрэниие харахада,
Хоёр хүлөө тайруулһан,
Хонхосог нүхэнэй эрьедэ
Холош ошоогүй һуугаа һэн.


Шэлтэй харын охинһоо
Шэнэхэн харгы бузарааһан
Шаанайш замда оронгүй,
Саагуур, холуур ябахые
Илангаяа залуушуулда
Эсэгын ёһоор захилтай.
Хоринск, 1968 он.


Хайрата дүү Цыбигдоржынгоо дурасхаалда

Гуниг

Хабарай дулаахан үглөөгүүр гарахадам,
Хада майлаар уняартаад байхадань,
Үргэн талаар жэргэмэл жэргэжэ,
Урихан хонхо, бүлбэнүүр татахадань,
Ухаан зүрхэмни юундэшьеб уярна.
Анхан сагһаа ахаймни гэдэг
Арюухан һанаатай дүүгээ һананаб.
Аймагай түбһөө холохоншье бэшэ
Амаран тэндэ хэбтэхынь харанаб.
Галуун шубуудай ганганаа дуулахадаа,
Газарай холые хододоол һананаб.
Гашуудал ушарай болоһые һанахадаа,
Гансатал зүрхэмни уйгаар лугшанал.
Хадын оройгоор хүхын донгодоон,
Хабарай сагай үнгэрһые һануулна.
Хайрата дүүгэйнгээ холодон ошоһондонь
Хододоол зүрхэмни гунигаар буйлана.


Хэн гээшэб? (шог)

Зантагар лааян толгойтой
Затагар нуутагар шарайтай
Бамбагар сасаг һахалтай
Бодомол шодогор ташууртай
Булай муухай хангалтай (үнэртэй)
Байгаашаш саадахиш хэн гээшэб?


Арьягар салигар һэлмэтэй
Алаараа дүүрэн мунсатай,
Хэлэхэ, хөөрэхөө һанаагүй аад,
Хэлэеэ ходо бултагашуулдаг
Халхагар һанжаһан сумаадаа
Хамаг хамхуул суглуулһан
Хажуудахиш хэн гээшэб?


Ямбатай дээгүүр хараашалһан
Яридаг шашадаг эхэнэрэй
Яаха аргагүй номнодог
Ямаанай тэхэ — энэ гээшэл!


Балшыса баригдашоо (шог)
Базаарай тэндэхи магазинда
Бальжима хүгшэн ялхирһаар,
Армида ошоһон зээхэндээ
Аршаан, сэржэм үргүүлхээ


Кармаан, кошелёгоо һэжэрбэ,
Хамаг «зөөриеэ» суглуулба.
Хахад литэр абахаяа
Хайрлангүйгөөр һалирба.


Холош гээшэнь аргагүй,
Хоёр модо лабтайхан.
Хорёо, хашаа түшэһөөр,
Хорёод дахин амарһаар,
Арай шамайхан хүрэжэ,
Архи сэржэмээ абаа һэн.


Гэндэнэй Шагдар гэнтэ
Гэртэнь хүргэхөөр забдаба.
Мэдэхэеэ нюусынь һанаба,
Мотоциклдаа һуулгаба.


Үдэшэ болохын үедэ
Үбгэд, хүгшэд олоороо
Бальжима абгайнда сугларба,
Болоһон һониноо зугаалба.


Үүдэн гэнтэ неэгдээд,
Үнөөхи Шагдар үлыгөөд,
Уһа асархаар яараһаншуу,
Углуу шанаагаар шэртэһэншүү.
Эдеэнэй үхэгэй саанаһаа
«Эмтэй, домтой сэржэмынь»
Эмнихэ зуура һабардаад,
Энгэр руугаа табижархёо.


Шэлтэй харань шэлжэрээд,
Шала дээгүүр мухаришоо.
Шагдар ехээр сошоһондоо
Шад улаан зогсошоо.


Бальжима абгайн баялигһаа 
Бардам хүртэхөө һанаһан аад,
Баабайн Шагдар хулгайшан
Балшыса сэхэ баригдашоо.


Барилгашадтаа мэндэ амар!
Үбэгэд маанадай жааханда
Үмсын хуушан байхада,
Үрсэгэрхэн гэр соо һуухадаа, 
Өөнтэгшэ манай һанахада,


Бургааһа шугыгаар халхалха
Бууса байраяа түхеэрдэг
Буряадай заншал байһан ха,
Бултыень тэрэниие һанамаар ха.


Мүнөө сагай һайханда
Мүнхэ һуури түхеэрхэдэ, 
Бүгэдэ зондоо туһатай
Барилгашадтаа мэндэ амар!


Хүндэ шулуу үргэдэг,
Хүйтэн газар малтадаг
Хүсэтэй залуу барилгашадтаа
Хүгшэд,үбгэдһөө мэндэ амар!


Һайхан жаргалай түлөөдэ
Һамшангүйгөөр хүдэлдэг
Хүндэ модо үргэдэг
Хүбүүд, таанартаа мэндэ амар!
Шэрэ шонхын үнэрһөө
Шиидшье һанаа алдадаггүй
Шамбай улаахан басагадтаа
Шэди нэмээн, мэндэ амар!


Ажалша бэрхэ барилгашад,
Амжалта ажадатнай хүсөөд,
Аба эжын дээжэ үгөөр
Аршаан сэржэм үргэлтэй!


Хуушан сагай һурагша һэм
Ямаадха үнгэ дэгэлтэй
Ябаган жалжагы гуталтай
Тугалай арһан үмдэтэй
Туранхай шүрдэгэр бэетэй
Эреэн ситец сүүмхэтэй
Эрдимдэ һураха хүсэлэнтэй 
Эхин һургуулида ороһон хүм.


Хуушан сагай тулюурта 
Гутахаш ухаан юун байхаб.
Үншэн тулюур ябааш һаа,
Урагшаа дабхиха һанаатай
Модон морхигор коньки хээд, 
Сайн ханзын түмэрөөр
Халтирхай ула халанхай
Хабаяа туршадаг ябаа һэм.


Дмитрын Козлов багшадаа
Дүрбэ, табые табюулдаг
Дүүрэн сэдьхэлдээ баяртай
Дуулажа гэртээ ошодог һэм.
Дулсан эжыдээ магтуулаад,
Дурынь хүндэлэн урмашадаг
Дундуур һурагша болоһон хүм.


Ажалша залуушуулда ном заадаг
Аюушын Цыремпил зураашые
Зурагаа зурахынь хүлеэжэ,
Зутараар тахижа һаладаггүй.
Һайханууд зурагуудынь харахадаа,
Һанаа сэдьхэлээ амардаг һэм.
«Өөрөө зурааша болохош даа» — гээд,
Үбгэн Цыремпил багша
Үрзэгэр жаахан тархиием
Өөгшөөн зохидоор эльбэдэг һэн.


Хориин № 1 һургуулиин һурагшадтаа уулзалгын үедэ тэдэндэ зорюулнаб

Захяа
 
Һаруул һайхан шарайетнай харахадаа,
Һанаа сэдьхэлээ хүдэлгэн,
Үбэгэн абын юрөөлөөр
Өөгшөөжэ таанартаа дохилтой.


Сэсэн сэбэрхэн сэдьхэлдэтнай
Сээжэеэ дүүрэн баясалтай
Саашаа ургаха замдатнай
Сэгнэшэгүй һайшаалтай.


Багшынгаа зааһан заабариие 
Баялиг алтанһаа үлүүгээр 
Халуун сээжынгээ оёор соо
Хэтэдээ мүнхэлэн хадагалагты!


Амбааршье дүүрэн алтатай һаа,
Адаг баянда тоотой юм.
Эрдэмэй дээжые олоходотнай,
Эрхим баянда тоотой юм.


Үбэгэд, хүгшэдэй үгые
Үнэтэй дээрэ тоологты!
Үлүү һайхан сэдьхэлээрээ 
Үргэн олондоо суурхагты!


Шог ёгто шүлэгүүд


Ямаан шүрдэгэр һахалшни
Яһалхан шарайеш гутаанал.
Ярдаг хэрзэгы үгэшни
Ябаха замыеш бузарланал.


Үрзэгэр шэрүүн һахалшни
Өөрынш нюурые зүдэрөөнэл.
Үлүү сухалтай абаришни
Үргэн харгыеш зутараанал.


Бүүлхэ хилээмэ нэгэ доро угзарха
Ведро сайе хоёр удаа гулдируулха
Амаргүй баридаг абын хүйхэр ханидаа
Эмээхээрүүлхэеэ татаа һаа,
Эренын гуяда убайлхашгүй ябуулха
Эжын эрхэ хөөрхэй хаш даа барһан.
Бүхэ һүхэ, бүхэтэр хажуур алдангүй,
Барагхан зантай барһан хаш даа, хөөрхыхэн.


Хабарай сагай туһа ехэл
Хада уулын үбэрнүүд халзайраад,
Хагдарһан ногооншуу шурдын захалаад,
Ханзын оёортохи булажамуур хоморжоо,
Хандуухай абгайн сухалынь эхилээл,
«Хабарай хатуу ерээл» гэнэ,
Асалха үбһэн хомор болоод,
Абида аба шуухиран татаад,
«Аргынь бидэ олохол байхабди,
Аянай зондо туһалхал ёһотойбди.
Хабар гээшэмнай хагсуушье байбал,
Хамаг амитаниие туһалхал байхал.
Хада голооршье харьялна горход,
Хагда ногоон хуушараад һальбил
Харбажа тэрэниие ногоон бултайбал,
Таряалан далайгаа ургуулха гэһэн
Тамшаан эдеэлхэ талхаяа бэлдэһэн.
Хатуушье һаа, бултанда туһатай хабарай һайнда ургаса гарадаг.
Ууртайшье һаань, хабарайнгаа сагые
Ургаса бүхэниие уһаар хангадаг
Юундэ муушалха ямар зомто» —гээд,
Абида аба абяагүйгөөр амилаад,
Алас саашаа шэртэн хараад һуугаа һэн.



Үбгэн гвардиин үгэ


Үлбэр тулюур, дүлиишэгтөө
Өөнтэг нэгэтэш һанадаггүйб.
Үргэн совед орондоо
Өөрынгөө хубитые үргэһэндөө


Хархис муухай дайсантай
Хабаараа тэмсэһэн золтойдоо
Халуун сээжынгээ оёор соо
Хаба шадалаараа хүхидэг хүм.


Буурал Кремлиин ордон соо
Будённын гарые бариһанаа,
Баатар кавалерист болохоб — гээд,
Буряад ёһоороо дохиһоноо,
Бултыень ходол һанадаг хүм.

Кавалерист хүсэд ябаашгүй
Халтар хатарша моирнойнгоо
Хабаһа, дэлһыень аршаа һэм.
Хазаар ногто, эмээлынь
Хоёр һара соо арилгаа һэм.


Аластаа саадахи ажални
Агаарай онгосоор ниидэдэг
Арадайнгаа түлөө дэбхэрдэг
Агаарай десант болоо һэм.


Гунгарбаа, һахюуһа зүүгээшгүй,
Гвардиин тэмдэг мүнөөшье
Баруун үбсүүнэйнгээ энгэртэ
Баһаш зүүнхэй зандаалби.


Арюухан Совед оронойнгоо
Арбаад орден медалиие
Уйтан жаахан үбсүүндээ
Урмашан, хүхин зүүдэгби.


Хархис муухай фашистанаар
Хабаараа тэмсэһэн золтойдоо
Халуун сээжынгээ оёор соо
Хаба шадалаараа хүхидэгби.


Дайнай муухай абяан
Дахин нэгэтэш дуулдангүй,
Дариин тортог үнэр
Дандаа тонилон тонилог лэ!


Түүхэдэ ороһон бүхэсоюзна түрүүшын урлиг соёлшодой декадада хабаадагша, Яруунын аймагай эрхим гурбан лимбэшэдэй нэгэн, аймаг нютагуудаар «лимбэшэ Ринчинов» гэжэ суурхаһан бэлигтэй багша, эрэлхэг сэрэгшэ, уян хүгжэмшэ, уран зурааша, уран найруулагша, бэрхэ тамиршан Цэбэгмид Цыбикович Ринчиновэй нэрэ обогынь Буряад Уласайнгаа соёлой түүхын дансада таблагдан мүнхэрмөөр аша габьяатай байнал даа.❚