Даша Намдаков: урлигайнь удха Үхэригһөө

ҮЛЬГЭРЭЙНЬ ЮРТЭМСЭ - ҮХЭРИГ



Уран баримал гээшэ хүнэй гараар бүтэдэг дэлхэйн урлалай тон эртэ урдын үзэгдэл. Һаял хүн боложо ябаһан хоёр хүлтэй амитад борохон амидаралдаа хэрэглэхээр гурбан хэмжүүртэ (трехмерный) зүйлнүүдые шабараар, шулуугаар, модоор хэхэеэ ухаалдиһан. 

Даша Намдаков мүнөө үеын хүншье һаа, Зүүн-Сибириин хизааргүй ехэ хүбшын соорхойдо нюугдаһан бишыхан тосхондо мүндэлжэ, зэрлиг байгаалиин халуун амиие арһа мяхаараа мэдэржэ үндыһэн. Түрэхэ гарахаһаань хүбүүе тойроод агы нүхэтэ хабсагайнууд, могойн гулдиршагүй шэдхэнүүд, манаар орьёлһон намагууд, ан арьяатанай урамдаан, буйлаан гэхэ мэтэ үльгэрэй юртэмсэ тойрожо байгаа. Тиимэһээ аянгын дуута эхэ байгаалидаа эртын Homo sapiens хүнүүдэй бэшэрэлээр бэшэржэ, тэдэнэй хонгор нюдөөр оршонгоо шэртэһээр үндыгөө. Хараһан үзэһэнөө сэдьхэлдээ шэнгээн, тон өөрсөөр дүрсэлжэ ябаһаниинь, ерээдүй сагайнь урлиг соёлдо нэбтэрээ гэхээр. 



Үхибүүн хаһадаа гүйжэ наадажа ябахадаа, түбһэн хүнэй обёорхогүй юумые обёорхо, юрын зүйлые һанагдаагүйгөөр түһөөлхэ өөрын онсо хараатай байгаа. Тэрэ байгаалиин үер хүсые нимгэн сэдьхэлээр мэдэрдэг, зарим сагта мэдээ табижа унадагшье һэн ха. Даши Намдаковай скульптуранууд соо дүүлиһэн ангуудай, эбхэрһэн долгидой, мушхарһан гэшүүһэдэй, эртэ урдын булашануудһаа олдоһон зүйлнүүд болон шулуун дээрэхи зурагуудай, мүн түүхын шата бүриин урлалай түхэл маягууд шэнгэнхэй. Уран барималшын бэльгүүн нюдэндэ юрэ бодото бэшэ, харин нарин тооһото юртэмсэнүүдэй, үльгэр онтохоной, эртын шажан мүргэлэй дүрсэнүүд уран гараарнь өөршэлэгдэн, бүтээлнүүдэйнь дунда һуурияа эзэлнэ.

Орос уласта, мүн гадаада холууршье суурхаһан бэлигтэн Даша Бальжанович Намдаков Байгалай үмэнэхи хизаарай Үхэриг нютагта 1967 оной февралиин 16 үдэр түрэһэн. Хориин 11 эсэгын галзууд угай түмэршэ дархан хүхүүрэй Бальжан ба Буда-Ханда Намдаковтанай найман хүүгэдэй зургаадахи үринь боложо алтан дэлхэйдэ мүндэлөө. Хэр угһаа түмэршэ, мүнгэшэ үбгэ эсэгэнэрэйнь хүүдинсэдэ алта мүнгэн зүүдхэлнүүд, тоног зэмсэгэй шэмэглэлнүүд, гэр тойроной шэрэм түмэр, сад гуулин хэрэгсэлнүүд бүтээгдэн байһаниинь сохом даа. Мэдээжэ дархан Бальжан абаһаань «юу хэжэ шадахабта» гэжэ һуралтагүй, бүхые хэдэг алтан гартай хүн байһан юм. Янза бүриин түмэрөөр, модо шулуугаар дархалха, нооһон утаһаар хибэсшье нэхэжэрхидэг, илангаяа, ураяа гаргажа, элдэб зүйлээр шажанай хэрэгсэлнүүдые, сэргэ ба тэлэг бурхадай дүрсэнүүдые бүтээдэг байһан. Бүри урданһаа хөөргын галаар түмэр хайлуулаад, балтаар сохижо дабтадаг, шудхадаг шандааһа шангатай дархашуулые баатарнуудтай жэшэжэ, 99 тэнгэриин эди шэдитэ дархашуулай удамууд гэдэг һэн. Тиимэһээ энэ ушар Даша Намдаковай зохёохы намтарта онсо һуури эзэлдэг байжа болоо.



Угайнгаа удха уһанда алдаагүй Даша хүбүүн багаһаа ухамай хёрхоор оршон тойроноо шэртэжэ, өөрын үзэсхэлэн юртэмсэ досоогоо байгуулдаг һэн. Һанаан бодолдонь хии үзэгдэлнүүд, элдэб халуун хүйтэн амитадай дүрсэнүүд исалан байха. Бага наһандань наадаха нааданхайн үгышье һаа, ядалсаагүй, аха эгэшэ, дүүнэр сугтаа бүхэли үдэрөөр ой модон соогуур «байра байдал» түхеэржэ үнжэдэг һэн. Намдаковтанай хүүгэд булта түбһэндэ шадамар, уран гартайнууд байжа, юумэнэй арга оложо ядадаггүй бэлэй. Шугын бургааһануудые оройгоорнь уяжа, хонгил хэжэ шургаха, голой элһэ шабараар ордонгуудые бариха, элдэб түхэлтэй шулуу, мүшэрнүүдээр янзын хэрэгсэлнүүдые уралха. Юрэдөөл, тоглохо аргаяа олоод лэ байдаг жаргалтайл сагынь юм һэн. Хожом һургуулида ороһонойнь удаа эрхэ сүлөөгөөр билтарһан эдир хаһынь шэдитэ дэлхэй эгээлэй боро юрьеэндэ дарагдаа. Хамтын байрын хатуу журамда эбсэжэ ядаад сэдьхэлээ унажа (депрессидэ орожо) үбдөөшье. Хоолой хотонь үбдэжэ, 4 дахин мэсэ заһалганда оробошье туһа болоогүй. Тиин нютагай удаган үбшэнэйнь шалтаг оложо, эхэ байгаалиһаа холодоһонһоо эхитэй гэжэ элирүүлээ.

УРЛИГ СОЁЛОЙ ЗАМААР

Хожомынь Даша Намдаков Улаан-Үдэ ерэжэ суута уран барималшан Геннадий Васильевай мастерскойдо хүдэлбэ. Москва хотын 1905 оной дурасхаалта уран һайханай академическэ тусхай дунда һургуулида конкурсаар орожо шадангүй, Новосибирск хотын инженер-барилгашанай дээдэ һургуулиин архитектурна факультедта орожо һуралсаба.



1988 ондо Красноярск хотын уран зурагай дээдэ һургуулида орожо һуралсахадаа, Л.Н. Головницкий гэгшэһээ захалаад, эрхим бэрхэ багшанарта заалгаба. Тус һургуулияа түгэсхөөд, Даша Намдаков Улаан-Үдэ бусажа, 1990 ондо ювелирнэ мастерской нээжэ, эртэ урдын булашануудһаа олдоһон зүүдхэлнүүдые дууряаһан бронзо дүрсэхэнүүдые бүтээжэ захалаа.

«Мүнгэ тангаар һайса ядалсаабди. Сбербанкда хүдэлдэг һамганайнгаа салин нэмэлсэжэ байжа бронза абадаг һэмди. Бронзоор юумэ шудхаха гээшэ ехэ орёо технологитай. Ганса хүнэй хэхэ ажал бэшэ. Туһамаршад заагүй хэрэгтэй гэбэшье, салин түлэхэ мүнгэн хомордоо. Ондоо аргын олдобол, шудхагшад олон байха һэн бэзэ». — гэжэ барималшан хэлэһэн. 

2000 ондо Эрхүү хотодо Даша Намдаковай анха түрүүшын выставка нээгдэжэ, амжалтын алхамууд эхилээ һэн. Өөрынь хэлэһээр: «Хэһэн ажалаарни юрэл ойро тойронойл буряад, ород зон лэ һонирхохо бэзэ», — гэжэ һанаһаниинь, тэрэ тиимэ бэшэ, яһа уһанай илгаагүй үргэн олондо һайшаагдаад, саашанхи зохёохы замынь үргэдэһөөр үргэдөө. Эхин үзэсхэлэнэйнгээ амжалтатай үнгэрһэнэй удаа 2004 ондо Даша Намдаков Москва хото руу зөөһэн. Тэндэ баримал бүтээлнүүдээ бүтээхэ оршон байдалынь урагшатай зохёогдожо, мэргэжэлээ улам нарижуулһаар, Европа, Ази, Америка түбиин гүрэнүүдээр суурхажа эхилээ.



2007 ондо Сергей Бодровой «Монгол» кинодо уран шэмэглэл бүтээһэнэй түлөө 2008 ондо «Ника-2008» ба «Сагаан заан» («Белый слон») шагналнуудта хүртэжэ, уран шэмэглэлээр 1-хи һуури эзэлээ юм. 2009 ондо Даша Намдаков хэсэг үзэсхэлэнгүүдэй тула соёл урлагай талаар Ород Уласай засаг зургаанай шангай лауреад болоо һэн.

Даша Намдаков үбгэ эсэгэнэрэйнгээ дархан шанар алдаагүй, бэлиг шадабарииень бүри дээшэнь һалбаруулжа, мандуулжа ябадаг. Зүйл бүриин: хүрэл, алта мүнгэн, үнэтэ шулуун, мамонтын һоёо, адуунай дэлһэн, янзын модоор хэгдэдэг багашье, томошье хэмжүүрэй бүтээлнүүдээ уран наряар шудхажа, дабтажа, зорожо, мүлижэ бүтээдэг. Баримал дүрсэ гү, али гоёолто зүүдхэл гү, дарамал зурагууд, нэхэмэл хибэсүүд гү, үндэһэтэнэй удхатай хүүхэлдэйнүүд гү — бултал Намдаковай гараар хэгдэһэн, эртэ холын нүүдэлшэ угсаатанай урлалые, гурбан сагай шэнжэнүүдые холбон шэнгээһэн бүтээлнүүд гэжэ гансата танихаар юм. Хүүхэлдэйһээ бэшэниинь үндэһэтэнэй заншалта урлал юм аабза. Харин хаанаһаа гэнтэ иимэ сувенир хэдэг болоо юм гэхэдэ, Даша ходол эгэшэ дүүнэртээ һанаагаа зободог байһан. Тэдэнь булта ангай арһаар унты гутал оёдог байһан. Үбэлэй гутал арһа шүрбэһөөр оёлгон тиимэ бэлэн хэрэг бэшэ. Тиин Даша нэгэтэ хүүхэлдэй урлаха дурадхал оруулхадань, булта урашуул һэн хойноо 90 наһатай эжынь хүрэтэрөө халуунаар дэмжээ юм. Санжима, Норжима, Доржима Намдакованууд оёхо мэргэжэлээ үргэлжэ дээшэлүүлэн, багадаа наадаагүйгөө наадаһан мэтээр гоё гоо бүд һад холоһоо захижа асаруулжа, үндэһэн хубсаһа хунар үмэдхүүлһэн, уран гоё зүүдхэл зүүлгэһэн буряад шэгтэй хүүхэлдэйнүүдынь хаа хаагуур харуулагдажа, магтаал һайшаалда хүртэдэг. 



Буряадай барималшын уран бүтээлнүүд дэлхэйн олон гүрэнүүдээр үзэсхэлэндэ табигдажа байдаг. Санкт-Петербург, Москва, Нью-Йорк, Гуанчжоу гэхэ мэтэ хотонуудай урлиг соёлой музейнүүдтэ табигдажа, харагшадай магтаалда хүртэдэг. Тэрээнһээ гадна үмсын суглуулбаринуудтаа Д.Намдаковай бүтээлнүүдые абаха дуратайшуул олон. Жэшээнь: В.В. Путин («Стихия»), М.Ш. Шаймиев («Всадник»), Ю.М. Лужков («Вечер»), Р.А. Абрамович («Старый воин»), мүн Германи, Франци, Бельги, Швейцари, Финлянди, Япони, США, Тайвань гэхэ мэтын газарнуудаар таранхай. Дэлхэйн мэдээжэ: Ума Турман, Герхард Шрёдер, Вилли Нельсон гэхэ мэтэшүүл бүтээлнүүдыень һайхашаан гэртээ абанхай. Тэрэ мэтые бултыень тооложо барахаар бэшэ.

ДАЯАР ДЭЛХЭЙГЭЭР СУУРХАБА

Даша Намдаковай бүтээлнүүд Ород уласта болон хари холын оронуудаар, дүтын СНГ-н гүрэнүүдээр мэдээжэ болонхой. Микеланджело, Роден г.м. суутанай бодото шэнжэ (реализм) бэелүүлһэн бүтээлнүүдтэ ороходоо, шэнэдхэһэн (модернизм) маягтай, хүн түрэлтэнэй хамаг сагуудай урлиг аргые нэгэдүүлһэн (синтез) бага ехэ барималнуудынь манай гүрэнэй олон хотонуудай болон республикануудай түб талмайнуудаар табигданхай:


2013 онһоо Кызыл хотодо Енисей мүрэнэй хүбөөдэ «Царская охота» гэгдэһэн урда сагай изагууртанай агнуури харуулһан хоёролжон морито хүшөө бодонхой. Хазаар морито хүрэл дүрсэнүүдһээ айхабтар ехэ эршэ хүсэн мэдэрэгдэн, олоной зүрхэ сэдьхэл татана. Скифүүдэй домогһоо мэнэ гараһандал, номо һаадаг дэлин харбаһан зориг түгэлдэр хаан хатан хоёр хурдан хүлэгүүдээрээ дүүлилдэн, Тывагай түб хотын һүр һүлдэ болоод байна. Түрүүн тус хүшөө Италида хүрэл түмэрөөр шудхагдаад, тэндэхи Пьетрасанта хотын Пьяцца дель Дуомо талбайда табигдажа, итальянцуудта ехээр һайшаагдаа. Мүн Даша Намдаков Италиин эрхим уран барималшан гэгдэжэ, «Луиджи Росси» гэһэн соёлой түбтэ уласхоорондын урашуулай ехэ шанда хүртэбэ. Ази түбиин, Сибириин хүбшэдэ үндыһэн хүбүүн түби дэлхэйн эрхим барималшанай солодо хүртэхэнь гайхамшаг үзэгдэл!

"Хаанай аба хайдаг ("Царская охота") монументһээ гадна Кызыл хотын «Азиин түб» гэһэн хослолдо Үндэр томо стелэ, тэрэнээр дамжан тэнгэри руу дүүлиһэн луунууд ба зүүн-зүгэй литын 12 амитадай томо дүрсэнүүд табигдаа. Даша Намдаков ном һудар ехээр уншадаг, илангаяа, түүхын һалбаринуудаар һонирходог, тиимэһээ үндэһэн угсаатанда хабаатай гүнзэгы мэдэсэнүүдээ харагшадтаа дэлгээнэ гээшэл. Тэрэ иигэжэ хэлэһэн байна: 

«Би археологи, антропологи болон түүхэдэ хабаатай хамаг эрдэм шэнжэлгэнүүдтэ дуратайб. Ходо һонирхожо байдагби. XX зуунжэлнүүдтэ Алтайда археологууд ехэ һонирхолтой зүйлнүүдые олоһон, тэдэнь манай ээрын урдахи X-V зуунжэлнүүдтэ Саяан ууладахи Пазырыгай хүндыдэ, Укок тэбтэгтэ, Тывагай Аржан тэбтэгтэ (плато) олдоһон. Энэ газарта гайхамшаг цивилизацинууд байһан гээшэл! Газар дороһоо эндэ олдоһон артефактнууд Грециин, Египедэй, Ассири, Вавилоной соёл болбосоролһоо дутуугүй. Жэшээнь, эндэ англосакснууд байбал, дэлхэй дүүрэн энээн тухай соносхон, өөһэдтөө аша туһатайгаар дэлгэрүүлхэ байгаа. Харин бидэ даншье барюу юм, тэнэг юм гу байһандаа, эндэхи газараа хүгжөөхэеэ бодонгүй, нюугаад,дараад байнабди.»

Татарстан уласай Казань хотодо архитектурын томо хослол, гэр бүлын Түб — тогоондол түхэлтэй "Казан" гэһэн байшан голой эрьедэ ургамал модо элбэгтэй парк соо баригдаа. Хонхон тогоон хадаа хүндын хэшэг, арадай наадамай һүлдэ тэмдэг. Байшанай түхэлдэ зохисуулан, «Барас», «Зилант» гэһэн хоёр-хоёроор зэргэлүүлһэн домогто ангуудай дүрсэнүүд табигдажа, татар арадай урда сагай үльгэр түүхэ һэргээгдээ. Эрэ эмэ эжэл зилантнууд гэр бүлын һүлдэ, абаргша сахюусад болоно. 


Даша Намдаков Красноярскын уран зурагай дээдэ һургуули дүүргэһэн хадаа, тэрэ хотодо мээхэй дулаанаар хандадаг, ямар нэгэн хоморой һайхан хүшөө тэндэ табиһайб гэжэ һанаанда хэжэ ябадаг һэн. Илангаяа, РСФСР-эй арадай уран зураашан, ёһотой сэхээтэн Лев Николаевич Городницкий багшань тон хүндэтэй хүниинь һэн. Тэрэ Дашын онсо бэлигые академизмаар хизаарлангүй, өөрын хараа бодол баримталжа ябахыень һургаа. «Багшамни намда дуратай, зорюута үмсынгөө санһаа номуудые асаржа уншуулдаг, сугтаа зүбшэлсэдэг байһан. Ассириин дайдаар колесницаар гүйлгэжэ, арсалантай тэмсэжэ,фараониие хамгаалжа, эпоха бүриин үйлэ хэрэгүүд рүү бэеэрээ ороһон мэтэ болохош. Хожомынь Британиин музей соо ассириийн барималнуудай рельефүүдые шэнжэжэ һуухадаа, багшынгаа хэшээлдэ аргагүй баясаа һэмби». Тиимэһээ Красноярск хотодо «Трансформация» хүшөө табиһаниинь эндэһээ эхитэй.



«TRANSFORMATION» эртэ үеын мегалит мэтэ томо хабтагай шулуу хэрэглэһэн хүшөө Даша Намдаковай зохёохы замай тон шэнэ шата болоо. Тус хүшөө Сибириин федеральна ехэ һургуулиин үмэнэ, нарһан тужа соо табигдаа. Урдахи монументнуудтаа агууехэ угсаатанайнгаа соёл түүхые харуулха зорилго табидаг һаа, мүнөө шэнэ бүтээлдээ ганса нэгэ үндэһэтэнэй бэшэ, харин хамаг хүн түрэлтэнэй түүхын үйлэ хэрэгүүдые багтаахаяа шармайгаа. Хүшөөгэй шулуун һуури дээрэ Египедэй сфинкс, Энэдхэгэй энэрэлтэ бурхан, Хитадай луу, кентавр, эртын славянуудай нарата тэмдэгүүд (соляные знаки), пазырыгай соёлой маряаһан барасууд, хохимой тархяар малгай хэһэн шэрүүн дайша ангуушын нюур хүрэтэр һубарилдаа. Бронзо хушалтатай шулуун баримал соогоо дэлхэйн соёлой артефактнууднуудые оруулжа, хүн түрэлтэн болбол нэгэ юртэмсын үринэр, нэгэ соёлой удамууд гэһэн хараа бодол нэбтэрүүлнэ.

Түрүүн бронзо барималнуудынь Италида шудхагдадаг байһан һаа, шэнэ бүтээлынь Буряадай дархашуулай "Лотос" мастерскойдо Дашын нүхэдэй туһаламжаар шудхагдаа. Харин тус скульптурын али тээнь юу оруулалтайб, юун гэжэ бэшэлтэйб гэхэ мэтэ зүбшэл заабари археологууд, архитекторнууд, культурологууд, түүхэшэд, багшанар үгэжэ, дэмжээ юм. 



2012 ондо Лондон хотын түб талмайда Даша Намдаковай табан метр үндэртэй хазаар морито «Чингисхан» бронзо монумент табигдаа. Эндэ онсолхо зүйл гэбэл, уран барималшан тэрэ үеын сэрэгшэдэй үмэдхэл һайн шэнжэлэнхэй гэжэ ойлгохоор, монументын томо жэжэ хэсэгүүдэй угалза уршалаань тон нарибшалан хэгдэнхэй. Тус хүшөө табихын урда Даша Намдаков зохёохы замайнгаа 12 жэлэй цикл тэмдэглэһэн 45 барималнуудаа, зурагуудаа Лондоной зурагай «Хальсион» галерейдэ табижа, эртын сагуудай урлигые оршон үеынхитэй хабсарһан, бодото ба бодото бэшые ниилүүлһэн дабтагдашагүй маягаараа харагшадые бэшэрүүлээ.



Тиин хойтожэлынь «Чингисхан» монументын байһан Гайд-Паркда «Хранительница» гэһэн баримал хүшөөнь сэсэрлигэй урда захада, олоной мүр дээрэ, абаһаар харагдахаар хүндэтэй газарта табигдаба. Лондоной Вестминстер аймагайхид һүр ехэтэй хүшөө бидэниие хамгаалха хүсэн гэжэ этигэжэ, паркын сахюусан гэжэ нэрлээ.



2020 ондо элитэ барималшан Даша Намдаков Ород Уласай Зэбсэгтэ хүсэнүүдэй Гол һүмын ахамад уран шэмэглэгшээр һунгагдажа, һүмэ барилгада тон шэнэ хараа бодол оруулжа шадаа юм. Жабхалан түгэс ордон дайнай баатарнуудай, үе бүриин сэрэгшэдэй түб музей, Москва хотын үзэсхэлэн боложо, зон олоороо иишэ харгылдаг болоһон.

Даша Намдаковай бүтээлнүүд харахаһаал нэгэ ондоохон, хуушан ба шэные, бодото ба зэргэлээе, янза бүриин урлалай шэнжэнүүдые холбоһон жэгтэй һонин, һүрмэн хурса маягаараа харагшадай сэдьхэл хүлгүүлдэг шэдитэй. Тэрэнэй бүтээлнүүд зарим сагта уран зурааша Даша-Намжил Очировай зуралгын өөрсэ маяг, шог ёгтотой онтохоной геройнуудайнь дүрсэнүүдые һануулдаг. Даша Намдаковай уран бүтээлнүүдээр хаа-хаанагүй һонирходог, тэрэнэй бага ехэ хэмжээнэй барималнуудые үмсэдөө абахаяа оролдодог. Жэшээнь, Казахстанда «Ханшаим», Кемерово можодо «Золотая Шория», Эрхүүгэй Ольхон аралда Байгал далайн эрье дээрэ «Эсэгэ Байгал» («Отец Байкал») гэһэн хүшөөнүүд һуурияа эзэлжэ, зон субажа эхилэнхэй.



ҮНДЭР ХЭМЖЭЭНДЭ СЭГНЭГДЭЭ

Д.Б. Намдаковай бүтээлнүүдтэй урлиг соёл шэнжэлэгшэд танилсажа, үндэр хэмжээнэй сэгнэлтэ үгэдэг байна:

Бороноева Т.А., урлиг соёл шэнжэлэгшэ, Ород уласай урлиг соёлой академиин Хүндэтэ гэшүүн, урлиг соёл шэнжэлгын эрдэмэй кандидат:

«Даша Намдаковай уран бүтээлнүүд шэнэ аргануудые бэдэрэлгын, шэлжүүлэлгын эрхим һайхан жэшээ болоно гэхээр. Тэрэнэй уран барималнуудта зүүн зүгэй хүнэй хараа бодол, тэрэнэй оршон тойронтой харилсадаг шэнжэ тодоор үзэгдэнэ. Ажабайдалай бодото зүйлые өөрын хараа бодолоор хурсадхадаг, ехэдүүлдэг гротеск хэрэглэдэг ушар уран бүтээлшын ажалда яаха аргагүй һонирхолтой түхэл оруулдаг байһаниинь арсашагүй. Хүрэлөөр хэгдэһэн барималнуудынь урданай зүйлнүүдые һануулбашье, тон өөрын хараатай шэнэ маягаараа илгаржа, харагшадта шэнэ ойлгосо дурадхагдана (Ритуал, Улыбающийся, Великий чемпион)». 

Цой А., урлиг соёл шэнжэлэгшэ:

«Уран барималшын бүтээлнүүд соо бодото байдал (реализм), һанаанһаа абалга (фантази), ехэдүүлэн хурсадхалга (гротеск), шэнэлэлгэ (модерн), хуряангылалга (условность), шоглол (юмор) гэхэ мэтэ шэнжэнүүд харагдана. Мүн ехэнхи бүтээлнүүдынь буддын шажанай удха шанар шэнгээнхэй. Санкт-Петербургын дасанай ханада түрүүшын шэрээтэ ламын дурасхаалта гантиг шулуун барельеф Дашын гараар бүтэһэн. Эдэ бүтээлнүүдэйнь геройнууд сэрэгшэд, хазаар моритон, шажанай дүрсэнүүд, шэдитэ эхэнэрнүүд, буряад зоной угай һахюуһад, һүлдэ тэмдэгүүд, үльгэр домогой амитад. Харагшадай урда юрэ буса шэнжэтэй, һунаһан, матарһан, утаар жиигдэһэн хүл гарнуудтай дүрсэнүүдынь бүгэдэ Азиин зоной түхэл шарайтай». 

Москалюк М.В., профессор, урлиг соёлой эрдэмэй доктор, Ород гүрэнэй урлалай Академиин хүндэтэ гэшүүн, Ород уласай уран зураашадай Холбооной гэшүүн:

«Буряадай уран барималша ородой академическа һургуули гараһан гэбэшье, уран бүтээлнүүдынь бүхы дэлхэйн олониитые һонирхуулдаг. Юуб гэбэл, Даша оршон сагай мэргэжэлтэншье һаа, түүхын шата бүхэниие бэедээ шэнгээн мэдэрдэг, хүнүүдтэ тэрэниие ойлгуулхаяа хүсэдэг. Даша Намдаковай „TRANSFORMATION“ монументдэ адли бүтээл Дашада өөртэньшье, мүн бүхы оршон сагай монументальна урлалда харагдаагүй. Тус зохёон байгуулгые юун тухайб гэжэ гансата хэлэхын аргагүй орёо, юуб гэбэл, түһөөлхэ зүйлнүүд эндэнь олон. Нэгэ бүтээл соо Сибириин Столбнууд гэдэг шулуунууд дээрэ гэнтэ эртэ урдын петроглифууд гаража ерэнэ. Мүнөө үеын мэдээсэл (информаци) түргэн дэлгэрүүлдэг сагта элдэб файл, папка, хайрсагханууд сооһоо хуушанай, мүнөөнэй, ерээдүйншье юртэмсэнүүд, үзэгдөөгүй зүйлнүүд нээгдэхэ зэргэтэй хадаа элдэб хабсаралтай компьютертай зэргэсүүлмээр. Нэгэ композициинь дотор антична баханаһаа эхилээд, Ази, Европа, бүхы дэлхэй, хүн түрэлтэн, байгаалиин үзэгдэлнүүд г.м. булта багтана. Гүн ухаан, гүнзэгы удхань сахим сулжээгээр мэдээсэлнүүдэй абтадаг, ябуулагдадаг (интерактивна) арга боломжые харуулна. Томо шулуугаар дүрсэлһэн толгой ухаанай гол. Хүнүүдтэ толгойн нүхэ һүбэнүүдээр орохо, гараха, гараараа шулуу барижа, ухаан бодолдоо үзэһэнөө шэнгээжэ, түби дэлхэйн соёл болбосоролдо хабаатай гээшэбди гэжэ мэдэрхэ арга олгогдоно».

НЮТАГАА ҺЭРГЭЭХЭ ХҮСЭЛ. ТУЖА



2021 оной август һарада Даши Намдаков хүбшэ хангай Үхэриг нютагтаа ерэхэдээ, угайнгаа обоо тахилганда гаража, түрэл гарал, танил талатаяа уулзажа эльгэлээ. Тэрэнэй бага наһанай тосхоной шарай элитэ хубилжа, һандаралай шэнжэ үзэгдээ. Зүблэлтын үеэр түрэл тосхониинь томо бэшэшье һаа, үрхэ бүриһөө утаан һуунажа, ажамидарал бусалжа байһан. Таряа талхан таригдаха хадагдаха, нэгэ жэлдэ туйлай ехэ обёос ургажа домог болоһон. Хүбшэ газарай хүбүүд булта ангуурида һэдэбтэй, дайнай урда хойноншье ангай арһа тушаажа, дабһа талха, харшиин зуруул, бүд һад гэхэ мэтэеэ оложо ябаһан. Обоо мүргэл, бурхан шажан хоригдонхой байбашье һаань, эндэхи зон өөрынгөө жаяг заршам алдаагүй, угайнгаа шүтөөнүүдые тахиһаар лэ ябаа. Тэрэ сагай байдалаар буряад нютагта үдэһэн суута барималшан 7 наһа гүйсэтэрөө, ородоор нэгэшье үгэ мэдэхэгүй, сэбэр буряадаар дуугаржа ябаа. Тиимэһээ эхэ байгаалиин энгэртэ, эжынгээ хэлээр хэлэжэ, үндэһэн заншалаар хүмүүжэжэ ябаһан үхибүүн буряад сэдьхэлтэй үндыһэниинь гайхалгүй. 

«Тужа» нэрэтэй арт-парк нээхэ зорилго урдаа табихынгаа урда Даша Бальжанович 2012 онһоо Англи гүрэндэ арга боломжо үндэртэй, өөрын гэр бараатай, мастерскойтой, ажалай захилтай, найдамтай батаар түбхинөөд байһан. Елизавета хатан хаантай суг сайлаа, Уильям, Гарри хан тайжанар болон бусад изагууртантай, мүнгэ танганай эзэд баядтай харилсаа. Мүн «Чингисхан» гэһэн томо барималаа 2012 оной апрелиин 12-ой үдэр Лондон хотын уужам талмайда табижа бодхоогоо. Хүдөөгэй буряад хүбүүнэй зүүдэндэ орохоор бэшэ үйлэ хэрэг ушарһан гээшэ. Теэд, хэды хүндэ ямбада хүртэжэ байбашье, нютагайнь татаса үлүү хүсэтэй байгаа. Нэгэтэ нэгэ үдэр үхибүүдэйнгээ булта англяар дуугаралсахые шагнаад, һэгээ ороһондол, хари газараар эдэмни шэнгэжэ, уг гарбалнай үрин тарин гэхэнь гээшэ гү гэһэн гүнзэгы бодолдо абтаба. Тиигэжэ түрэһэн үдэһэн дайдаяа бусажа, тоонто нютагаа һэргээхэ хүсэлдэ эжэлүүдгүй абтаба. Тиин Ород уласайнгаа Москва хотодо нүүжэ, Буряад орондоо дүрбэн сагта ерэхэ аргатай болоо һэн.



2021 оной август һарада Байгалай үмэнэхи хизаарай засаг зургаанай, соёлой яаманай ба Арт-Фонд гэһэн Даша Намдаковай мүнгэ һангай дэмжэлгээр Шэтэ хотоһоо 150 модоной газарта оршодог Үхэриг тосхоной дэргэдэ «Тужа» гэһэн ленд-парк нээгдэхэ гэһэн шиидхэбэри абтаба. Тиигэжэ хизаарай угсаата арадуудай үндэһэн соёлые дэмжэхэ гэһэн гүрэнэй политикын хараа бодол гол түлэб оролсоо.

Даша Бальжанович Буряад ФМ радиодо үгэһэн интервьюдээ иигэжэ хэлээ: «Нютагайнгаа обоодо ерээд харахадам, хүн зон ехэ түргөөр иишэ-тиишээ тарашоод, үсөөхэн хүнүүд үлэшообди. Тиихэдэнь ехэтэ урмаа таһаржа, яаха хээхэ гээшэб, яажа нютагаа һэргээхэ гээшэб гэһэн асуудалнууд сахилгаан түргөөр толгойдом орожо эхилээ. Бодолоороо намтай суг үлөөд байһан нүхэдтэеэ һайса зүбшэлдөөбди. Тиигэһээр эндээ хүн зониие суглуулжа, нютагай байдал һэргээхэ бодолоо бэелүүлхэ проект зохеогообди».

Оршон сагта Үхэриг нютагай нюур шарай элитэ хубилжа байнхай. Холо ойгуур суурхаһан «Тужа» арт-комплексын үмэнэ оршодог тосхоной зон ажал хэрэгтэй боложо, урма баяртайнууд. Нютагһаа үни гараһан, ондоо тээгүүр байражаһан эндэхи хүнүүд, түрэл гаралнууд Үхэригөө бусажа, угайнгаа бууса һэргээнэ,үбгэ эсэгынгээ хуушан гэрнүүдые шэнэлнэ. «Тужа» ленд-паркын хэгдэжэ эхилһэн сагһаа хойшо энэ дайдаар халуун ажал бусална. Трактор машинанууд модо шулуу зөөнэ, һүхэ хюрөө гэхэ мэтэ дарханай зэр зэмсэгүүд таһалгаряагүй хүдэлнэ. Шэнэ гэрнүүд, гостиница, ресторан, айлшадай амяарлан байха байранууд, мастерскойнууд гэхэ мэтэ барилганууд хойно хойноһоо бодоно, гол дээгүүршье хүүргэ хэгдэнэ. Хүршэ хүбөө нютагуудһаа хүн зон туһа хүргэхэеэ оролдоо, ерэжэ гар хүрэлсэн туһалалсаа, мүн ондоо аймагуудһаашье эдеэ уһа, мяха тоһо эльгээжэ хангалсаа. Юрэдөөл, арад зоной барилга (народная стройка) болоо гэхээр! Гол һонирхохо зүйл гэбэл, Даша Намдаковай өөрынь һанаашалгаар, эскизээр, өөрөө эндээ байжа ударидан бүтээһэн, тээ тэрэ ой сооһоо мэнэ гаража ерэһэн мэтэ годигор-бэдигэр гэшүүһэтэ модон дүрсэнүүд, мүн сууда гараһан уран барималшын бүтээлнүүдэйнь хуулбаринууд паркын сээл хүхэ огторгой оройтой музей соо һуурияа эзэлнэ. Иишэ морилһон айлшадай һонирхохо зүйл аргагүй олон: ой соогуур, хада уулаар аяншалха,агнаха; гол мүрэн, нуурнуудаар тамарха, загаһашалха; буряадай жэнхэни байдалаар һонирхохо, үнеэ һааха, морёор гүйлгэхэ, хони хайшалха, һэеы дараха; элдэб мастерскойнуудта гутал хүбсаһа оёхо гэхэһээ эхилээд, хүн бүхэндэ өөрынь һанаанда хүрэмэ зүйл олдохонь сохом. Мүн түб хотонуудһаа мэдээжэ зүжэгшэд, дуушад ерэжэ, наада харуулжа байха юм ха. Юрэдөөл, арга боломжонууд олон, саашадаашье ажал ябуулагдаха, хүгжэхэ байһаниинь элитэ.

Иигэжэ хүдөө холын Үхэриг тосхоной хүгжэлтэ унаган тоонто нютагаа хэзээдэшье зүрхэндөө тахижа ябаһан элитэ ехэ уран бэлигтэн Даша Бальжиевич Намдаковай абьяас үүсхэлэй үрэ дүн гээшэ. Зүгээр энэ ехэ хүдэлмэриие яагаад гансааран бүтээхэб даа. Орон нютагайнгаа шарайе һэргээхэ буянтай ажал олоной олигтойгоор, нютагай зоной, эрхим хүбүүд басагадай, урашуул дархашуулай ажалша уран гараар, оньһон хурса ухаагаар ленд-паркын хамаг барилга бодожо байна ха юм. Зон бурхан нэгэн!