Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Шулунова Клавдия
- Буряадай гүрэнэй дуу хатарай үндэһэн “Байгал” театрай ветеран
- РСФСР-эй габьяата зүжэгшэн
- Ажалай Улаан Тугай Орденоор шагнагдаһан
Клавдия Доржиевна Шулунова 1932 оной августын 29-дэ Шэтэ можын Ага нютагта алба хаагшадай гэр бүлэдэ түрөө. 1934 ондо эсэгэнь Доржо Морхоевич Шулунов Зэдын аймагай дотоодын хэрэгүүдэй таһаг эльгээгдээ. Тэндэл Клавдия Шулуновагай һургуулиин наһан үнгэрөө. Һургуулида һуража ябахадаа, дуунда, хатарта, зураха дуратай басаган 1948 оной апрелиин 28-да түрүүшынхиеэ Петропавловскынгаа Соелой Байшанда сээжэһээ гараһан бүдүүн хоолойгоор В. Захаровай «Два сокола», мүн тиихэдэ Ж. Батуевай «Басагадууд, хүбүүд» гэһэн дуунуудые дуулажа, харагшадые гайхуулаа. Тэрэ гэһээр дуун хадаа тэрэнэй наһанайнь хэрэг болоһон байна.
1951 ондо комсомолой райком тэрэниие Хяагтын культпросветһургуули эльгээнэ. Тэндэ олон тоото концертнүүдтэ хабаадахадань, 1954 оной март соо республикын уран һайханай һайн дуратанай харалгын жюри тэрэнэй шанга хоолойень һайхашаажа, энэл концертэнь Буряадай оперо болон баледэй театр соо табигдаа. Һүүлдэнь Москва, Союзуудай Байшангай Колонно танхим г. м. газарнуудта дуулаа. Бүхэроссиин уран һайханай һайн дуратанай 1-дэхи харалгада Ц. Зарбуевай үгэ дээрэ Г. Дадуевай зохеоһон «Буряад оромнай» гэһэн дуу аргагүй гоёор гүйсэдхэһэн юм.
Москваһаа ерээд, Клавдия Шулунова болзорһоонь урид гүрэнэйнгөө шалгалтануудые тушаагаад, «Байгал» гэһэн дуу хатарай ансамбльда эльгээгдээ. Энэ ансамблин гастрольдо гарахаа байһан үе һэн. Эндэ хүдэлхэдөө, Клавдия Шулунова дуу гүйсэдхэлгын, тайзан дээрэ байха г. м. олон оньһон, нюусануудта һураа, хүгжэмэй талаар эрдэм мэдэсэеэ дээшэлүүлээ.
Сагһаа урид нүгшэһэн РСФСР-эй арадай зүжэгшэн Е. М. Егоров Клавдия Шулунова тухай иигэжэ бэшэһэн байдаг: «Клавдия Доржиевна Шулуновагай зохёохы ажал минии нюдэн дээрэ үнгэрөө. Энэ басаган тайзан дээрэ гансата гарашоо. Өөрынгөө үсэд нэтэрүүдэ зохёохы ажалдаа ехэ амжалтануудые туйлаа. Жэлһээ жэлдэ тэрэнэй гүйсэдхэхы шадабаринь улам мүлигдэдэг һэн. Тэрэнэй наһанайнь зорилго хадаа өөрыгөө урлал соо бэшэ, харин урлалые өөр соогоо бэдэрдэг байһан. Һайн хүн гээшэ мэргэжэл бэшэ, харин мэргэжэлдээ дуратай хүн гээшэ ямар гоёб даа, илангаяа бэлигтэй тэрэ хүнэй урагшатайшье, дэлгэр сагаан сэдьхэлтэйшье байхадань. Иимэл хүнүүдэй тоодо Клавдия Доржиевна ороно».
Клавдия Шулунова түрэхэһөө арадай дуушан, ансамбльда дуулажа ябахадаа 100-гаад дуунуудые бэлдэжэ гүйсэдхэһэн юм. Тэдэнэй дунда арбаад арадай, мүн тиихэдэ совет композиторнуудай дуунууд оролсоно. Клавдия Шулуновагай репертуартань «Утушка луговая», «У зелёного дуба», «Ой цветёт рябина», «У колодца» г. м. олон тоото һайхан дуунууд бии.
«Юушье хэхэдээ, аргагүй наринаар юумэндэ хандадаг һэн. Тэрэ ород арадай дуунуудые, мүн тиихэдэ оршон үеын ород композиторнуудай дуунуудые дуулаха ехэ дуратай байгаа. Энэнь дуушанай онсо шэнжэнь һэн. Тэрэнэй хажуугаар өөрынгөө буряад композиторнуудай дуунуудые мартахагүй. Илангаяа тэрэнэй хатартай, наадатай, шогтой дуунуудта дуратай байһаниинь мэдээжэ. Бурхан шэнгеэр тэрэ дуушан Лидия Руслановае һанадаг һэн, юундэб гэхэдэ, өөрөө энэ багшада һураһаншье һаа, багшаяа һажааха гэжэ оролдохогүй, өөрынгөө нюуртай байха гэжэ оролдоо. Клавдия Шулуновагай исскуство хараа һаа, концертдэнь ямаршье яһанай хүнүүд дуратай: киргиз, грузин, латыш, узбек, монгол, англи, чех, яхадшье яһанай зон ехэтэ һонирходог» — гэжэ Оросой Холбооной габьяата ажал ябуулагша, композитор Б. О. Цырендашиев хэлэһэн байдаг.
Аяар 50 жэлэй туршада үндэһэтэнэй дуу болон хатарай «Байгал» ансамблиин гол дуушан тайзан дээрэ гараһан юм! Болгарида, Лаоста, Вьетнамда, Эхэ оронойнгоо бүхы хото городуудаар буряадайнгаа соёл харуулжа, үндэр дээрэ үргэжэ ябалсаа.
Клавдия Доржиевна комсоргооршье, профоргооршье, парторгооршье хүдэлөө. Арбаад жэлэй хугасаа соо буряад үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей- интернадта 8-дахи хүгжэмэй һургуулида хүдэлхэдөө, 8 жэлынь захиралаар ажаллажа, энэ һургуулиие жэшээтэ болгожо, үндэр дээрэ табилсаа. «Байгал» театрайнгаа, филармониингоо ветерануудай эмхиие хүтэлбэрилөө.
1959 ондо Москвада үнгэрһэн буряад уран зохёолой болон соёл урлалай 2-дохи декадада Ажалай Улаан Тугай Орденоор шагнагдаа һэн. Һүүлээрнь Буряадай АССР-эй арадай зүжэгшэн, тиигээд РСФСР-эй габьяата зүжэгшэн гэһэн нэрэ зэргэнүүдтэ хүртөө бэлэй.
1951 ондо комсомолой райком тэрэниие Хяагтын культпросветһургуули эльгээнэ. Тэндэ олон тоото концертнүүдтэ хабаадахадань, 1954 оной март соо республикын уран һайханай һайн дуратанай харалгын жюри тэрэнэй шанга хоолойень һайхашаажа, энэл концертэнь Буряадай оперо болон баледэй театр соо табигдаа. Һүүлдэнь Москва, Союзуудай Байшангай Колонно танхим г. м. газарнуудта дуулаа. Бүхэроссиин уран һайханай һайн дуратанай 1-дэхи харалгада Ц. Зарбуевай үгэ дээрэ Г. Дадуевай зохеоһон «Буряад оромнай» гэһэн дуу аргагүй гоёор гүйсэдхэһэн юм.
Москваһаа ерээд, Клавдия Шулунова болзорһоонь урид гүрэнэйнгөө шалгалтануудые тушаагаад, «Байгал» гэһэн дуу хатарай ансамбльда эльгээгдээ. Энэ ансамблин гастрольдо гарахаа байһан үе һэн. Эндэ хүдэлхэдөө, Клавдия Шулунова дуу гүйсэдхэлгын, тайзан дээрэ байха г. м. олон оньһон, нюусануудта һураа, хүгжэмэй талаар эрдэм мэдэсэеэ дээшэлүүлээ.
Сагһаа урид нүгшэһэн РСФСР-эй арадай зүжэгшэн Е. М. Егоров Клавдия Шулунова тухай иигэжэ бэшэһэн байдаг: «Клавдия Доржиевна Шулуновагай зохёохы ажал минии нюдэн дээрэ үнгэрөө. Энэ басаган тайзан дээрэ гансата гарашоо. Өөрынгөө үсэд нэтэрүүдэ зохёохы ажалдаа ехэ амжалтануудые туйлаа. Жэлһээ жэлдэ тэрэнэй гүйсэдхэхы шадабаринь улам мүлигдэдэг һэн. Тэрэнэй наһанайнь зорилго хадаа өөрыгөө урлал соо бэшэ, харин урлалые өөр соогоо бэдэрдэг байһан. Һайн хүн гээшэ мэргэжэл бэшэ, харин мэргэжэлдээ дуратай хүн гээшэ ямар гоёб даа, илангаяа бэлигтэй тэрэ хүнэй урагшатайшье, дэлгэр сагаан сэдьхэлтэйшье байхадань. Иимэл хүнүүдэй тоодо Клавдия Доржиевна ороно».
Клавдия Шулунова түрэхэһөө арадай дуушан, ансамбльда дуулажа ябахадаа 100-гаад дуунуудые бэлдэжэ гүйсэдхэһэн юм. Тэдэнэй дунда арбаад арадай, мүн тиихэдэ совет композиторнуудай дуунууд оролсоно. Клавдия Шулуновагай репертуартань «Утушка луговая», «У зелёного дуба», «Ой цветёт рябина», «У колодца» г. м. олон тоото һайхан дуунууд бии.
«Юушье хэхэдээ, аргагүй наринаар юумэндэ хандадаг һэн. Тэрэ ород арадай дуунуудые, мүн тиихэдэ оршон үеын ород композиторнуудай дуунуудые дуулаха ехэ дуратай байгаа. Энэнь дуушанай онсо шэнжэнь һэн. Тэрэнэй хажуугаар өөрынгөө буряад композиторнуудай дуунуудые мартахагүй. Илангаяа тэрэнэй хатартай, наадатай, шогтой дуунуудта дуратай байһаниинь мэдээжэ. Бурхан шэнгеэр тэрэ дуушан Лидия Руслановае һанадаг һэн, юундэб гэхэдэ, өөрөө энэ багшада һураһаншье һаа, багшаяа һажааха гэжэ оролдохогүй, өөрынгөө нюуртай байха гэжэ оролдоо. Клавдия Шулуновагай исскуство хараа һаа, концертдэнь ямаршье яһанай хүнүүд дуратай: киргиз, грузин, латыш, узбек, монгол, англи, чех, яхадшье яһанай зон ехэтэ һонирходог» — гэжэ Оросой Холбооной габьяата ажал ябуулагша, композитор Б. О. Цырендашиев хэлэһэн байдаг.
Аяар 50 жэлэй туршада үндэһэтэнэй дуу болон хатарай «Байгал» ансамблиин гол дуушан тайзан дээрэ гараһан юм! Болгарида, Лаоста, Вьетнамда, Эхэ оронойнгоо бүхы хото городуудаар буряадайнгаа соёл харуулжа, үндэр дээрэ үргэжэ ябалсаа.
Клавдия Доржиевна комсоргооршье, профоргооршье, парторгооршье хүдэлөө. Арбаад жэлэй хугасаа соо буряад үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей- интернадта 8-дахи хүгжэмэй һургуулида хүдэлхэдөө, 8 жэлынь захиралаар ажаллажа, энэ һургуулиие жэшээтэ болгожо, үндэр дээрэ табилсаа. «Байгал» театрайнгаа, филармониингоо ветерануудай эмхиие хүтэлбэрилөө.
1959 ондо Москвада үнгэрһэн буряад уран зохёолой болон соёл урлалай 2-дохи декадада Ажалай Улаан Тугай Орденоор шагнагдаа һэн. Һүүлээрнь Буряадай АССР-эй арадай зүжэгшэн, тиигээд РСФСР-эй габьяата зүжэгшэн гэһэн нэрэ зэргэнүүдтэ хүртөө бэлэй.