Уран шүлэгшэ Жамса Цыденов

2018 ондо «Дотор сэдьхэлэйм юртэмсэ» гэжэ тон зүбөөр нэрлэгдэһэн уянгата шүлэгүүдэй согсолбори нара хараба. Тус номой зохёогшонь гэбэл, энэнһээ урда аймагай, мүн республикын хэмжээнэй һонинуудта ульһатайхан уран шүлэгүүдээ хирэ-хирэ хэблүүлжэ, уншагшадта нэрэ солоёо мэдүүлжэ байһан уран баян хэлэтэй, үндэр хурса бодолтой залуу бэшэгшэ Жамса Цыденов мүн. 

Жамса Тумунович Цыденов 1976 ондо энэ нютагай үнэр баян айлай 6-хи, одхон үри боложо түрэһэн.


Гэртэхиниинь хониндо байһан хадань, багаһаа хүдөөгэй хара ажалтай хүсэд танилсаһан бэзэ.

Жамса 1982 ондо Эгэтын-Адагайнгаа дунда һургуулида ороһоор, 10 жэлдэ нютагайнгаа багшанарай хэшээл һургаалда хүртэжэ гараа. 

1993 ондо ВСГАК-иин буряад арадай аман зохёолой (фольклорой) таһагта

орожо һуралсаад, эрдэм соёлоор баяжан, 1996 ондо дээдэ һургуулитай мэргэжэлтэн боложо тодороо.

Тэрэл жэлдээ сэрэгэй уялгата албанда татагдажа, жэлэй туршада хатуу журамай дадхал абажа бусаа.

Һаял албанһаа бусажа, түрэл тоонто нютагтаа гэр бүлэ, үетэн нүхэдэйнгээ дунда сээжэ дүүрэн амилжа, жаргалтай ябаһан хүбүүн гэнтэ харгын аюулда орожо, туйлай ехэ үбшэ зоболондо баригдаа. Урдаа олон зорилго табижа, элүүр энхэ ябаһан залуу хүбүүнэй гэнтэ хэбтэриин болошоходо, яаһан сошордолтой, хэлэшэгүй хүндэ байдал тогтоо һэн гээшэб? Сэдьхэл бодолынь харанхалжа, урдань хара хүшэгэ татагдашаһан шэнги болоол һаабза. Энэ хатуу сагтань түрэлхидынь, эсэгэ, эгэшэнэрынь хүбүүгээ тойрожо, ёһотой түшэг тулгань боложо, алтан аминайнь согыень дэгжээлсэн, һүр һүлдыень өөдэлүүлсээ. Жамса хүн шанараараа, доторой шанга шадалаараа нютагайнгаа домогто баатар Байха Бүхые һануулаа. Баатар гэжэ ойлгосо заагүй шулуун балсантай мантан хүниие бэшэ, харин алибаа бэрхэшээлдэ дарагдашагүй доторой хүсэ тэмдэглэнэ бшуу. Манай буряад уһан сэрэгшэ Алдар Цыденжапов — хоришье хүрөөгүй шүрдэгэрхэн хүбүүн олон зониие галай аюулһаа абархын тула гайхамшагта хатуужал харуулан мүнхэрөө һэн гүб даа. Мүн энэ ушарта «Булад яажа хатуужааб?» гэһэн романай автор Николай Островский ямар үндэр жэшээ харуулаа һэн гээшэб! Харин элүүр мэндэ ябаһан аад, энэ-тэрэ ушарта уруу-духа болон, һанаа үнөөндэ хатан, хүлөөрөө гэшхэжэ, нюдөөрөө хаража, хэлэшэгүй жаргалтай ябаһанаа ойлгодоггүйшүүл, бурханай хайраар, олдонолди даа. Зүгөөр залуу шүлэгшэ Жамса Цыденовнэй оршолонгой сохилтодо нугараагүй шэнжээрээ дээрэ дурсагдагшадтай нэгэ зэргэдэ гэжэ баталхаар. 

«Дотор сэдьхэлэйм юртэмсэ» гэжэ номынь уншаад байхадаа, авторта үнэн зүрхэнэй талархал мэдүүлхэ хүсэл ерэнэ. Эндэ зохёогшын доторой нарин мэдэрэлнүүд морин хуурай утаһандал уянгаар дүүрэнги, үбһэнэйш үзүүрээр дайрабал, ханхинаха, хүнхинэхэ шанарынь элитэ. Шүлэгүүдэйнь юртэмсэ гайхалтай һайхан, байгаали, газар уһан, хада уула, тала нуганууд нюдэндэ жэрэлзэн харагдахадал гэнэ. Уран найруулагшын уянга-дураар дэлбэрһэн үнжэгэн сэдьхэл тоонто газарайнгаа наруули дэбисхэр дээгүүр хун шубуундал элижэ, аянгалан, ганганан тойроһоншуу. Жэжэхэн сэсэгүүд, эрбээхэй шумуул, харьялһан горхон, ногоолиг добо, хүхэ хүмэг, хара хүбшэ, адуун һүрэг, хонишон хүбүүн гэхэ мэтэ өөгшөөһэн, һайхашааһан зүйлнүүдынь барагдашагүй...
Шүлэг зохёолгоной гурим дүрим шудалжа боломоор, зүгөөр уянгата сэдьхэл, найруулха һэдэб гээшэмнай түрэлхиин бэлигһээ. Жамсын дотор юртэмсын оёорто хэзээ нэгэтэ, сагайнгаа ерэхэдэ, хажуудахи хүбхэнгөө дэлбэлээд, урасхал болон харьялха булагхан бурьялжал байһан байгаал даа.

Жамсада хэзээ түрүүшынгөө шүлэг найруулһан тухай хөөрэхыень дурадхахада, иигэжэ харюусаа:

«Хайшан гээд шүлэг бэшэжэ эхилээбиб гэхэдэ, оройдоол 23 наhатай ябахадаа, 1999 оной намар ехээр нюргаа гэмэлтээд, хэбтэриин болоод байхадаа, сэдьхэл зүрхэмни уйдажа, гунигта абтажа, hүнеэр дүүрэн элдэб эреэн бодолнууд толгойдомни мухарилдадаг болошоо hэн.

Тиигэбэшье, заатагүй «Буряад үнэн» газетэеэ уншахаяа алдадаггүй, Буряадайнгаа суута уран зохёолшодой номуудые захаhаань уншажа эхилээб. Нэн түрүүн, Бараади Мунгоновай «Харьялан урдаа Хёлгомнай» гэжэ роман уншахадаа, буряад хэлэндээ дахин дахин дурлааб гэхэдэ алдуу болохогүй гэжэ hананаб. Одоо нэгэл амин дээрэ уншажа дүүргээб. Уншажа байхадаа, номой геройнуудтай зэргэ хажуудань ябалсажа байhандал һанагдаа hэн. Ямар ульгам, баян хэлэн дээрэ бэшээтэй гээшэб, нээрээл, уһанай харьялан урдажа байhандал... Тиигээд лэ, саашаа бүхы

буряадайнгаа суута классигуудай номуудые Эгэтын-Адагайнгаа номой санhаа дууhыень абажа, хуу уншааб.

Ехэ эгэшэмни Эгэтын- Адагайнгаа больницада хүдэлдэг хадань, зон соо ябана ха юмши, зонhоо намда буряад номуудые оложо асарыш гээд лэ, зонhоо номуудые асаруулжа уншааб. Тиигэжэ суута зохёолшодойнгоо номуудай уран үгын охиндо абтажа, үгэнүүдые холбожо, шүлэг бэшэхэ тээшээ эдеэшэжэ эхилээб гэжэ hанагшаб. Нэгэтэ нарата үдэр эжынгээ блокнод баряад иража байтараа, дурбэлжэн мүрнүүдые обёоржорхёоб. Энээхэн дүрбэн мүнүүд тэрэ сагта ехэ сэдьхэлэйм байдалда тааруу зохид үгэнүүд байжа байгаа. Хэды дахин дабтаад, ехэ hонирхожо гоёшоогооб тэрэ дүрбэн мүрнүүдые. Тэрэл сагта сэдьхэл hанаандам, ухаан бодолдом элдэб бодолнууд бусалжа байгаал даа... Тиигээд тэрэ шүлэглэмэл мүрнүүдые саашань үргэлжэлүүлээд туршааб. Бэшэжэ туршаад, харахадам, яhала болохотой мүрнүүд болобо гү даа гэжэ hанаад лэ, амташаад, урмашаад, саашадаа далижан, үгэнүүдые холбожо, гүрэжэ эхилээлби даа. Нэгэ заримдаа hүниндөө унтажа байтарни, мүрнүүд ерэхэ. Һэреэд лэ, хэбтэжэ байхадашни, шэхэндэмни шэбэнэhэн мэтээр мүрнүүд харгылан, тодорон ерэхэл даа. Тэрэнээ саарhан дээрэ түргэхэн лэ бэшэжэ абаад, hөөргөө унташахаш. Үглөөгүүр hэреэд, тэрэ бэшэhэнээ дахин уншаад лэ, заhажа эхилхэш даа. Ехэ гэгшын ажалтай болошооб... Шүлэгүүдни заабол сэдьхэлэйм байдалhаа сэхэ дулдыдадаг гэжэ hанадагби, мүнөөдэр ямар байдалда сэдьхэлни байнаб, тэндэhээл эхи абажа шүлэгүүдни бэшэгдэдэг лэ даа. Илангаяа, хэбтэжэ хэбтэхэдээ, түрэhэн үдэhэн газараараа ябахаяа ехээр hанадаг hэмби. Зүүдэндэмни байгаали, таршааг, үргэн талын үнгэтэ сэсэгүүд, жэргэмэл шубуухайшье, үглөөнэй наранда наадаhан шүүдэр гэхэ мэтэшэлэн эли тодоор узэгдэгшэ hэн... Үшөө тиихэдэ hанадагби, эдеэшэхэ, хүгжэхэ үедэмни намда зааhан багшанарни ехэ нүлөө үзүүлээ. Дээдэ hургуулида буряад фольклор зааhан Дугаров Дашинима Санжиевич, арадай дуунай оньhо задалhан Дамбуева Валентина Цыденовна гэхэ мэтэшэлэн олон олон бэлигтэй суутай багшанарта заалгаhандаа ехэ омогтой, сэдьхэлдээ баяртай ябадагби. Илангаяа, дунда hургуулида заалгаhан багшанарни ехэ дулаанаар hанагдадаг. Эхин шатын багшамни Дашинимаева Дыжит Дымбрыловна гэжэ дүршэл ехэтэй, бэлигтэй багшада заалгаhандаа аргагүй омогтой байдагби.

Дунда класста ороходомни, буряад хэлэнэй багшамни Жамьянова Цырен-Ханда Жамсуевна хүгжэхэ үедэмни ехэл нүлөө үзүүлһэн байна гэхэб.

Замаймни залууршан болоо гэхэдэ алдуу болохогүй! Иимэ бэлигтэй багшанарта энэ наhандаа заалгаhандаа ехэ буянтай хүмби гэжэ тоолодогби. Багшанартаа үнэнхэ сэдьхэлhээ баяр хүргэжэ, доро дохихо дуран хүрэнэ..."

Зүб даа, доторой үндэр болбосоролтой хүн ганса өөрыгөө «би гээшэб» гэнгүй, аша туһа хүргэһэн зоноо мартангүй, хүндэтэйгөөр дурсан ябадаг байна ха юм. Энэ мэтээр Эгэтын-Адаг нютагай жэрэгэнэмэ жаахан булагхан тоонто газарайнгаа хүсэнһөө сорьёлон дэлбэржэ, ая-гангата талаараа таашаан мэлмэрһээр, Үдэ голдоол адли аласай холо руу шармайн тэгүүлхэл. .

«Дотор сэдьхэлэйм юртэмсэ» гэһэн согсолбори соо авторай даасатай түни абаринь, худалгүй сэхэнь, ажалша бэрхэнь, түрэл арадтаа, тоонто нютагтаа үнэнтөөр дурлан, шүлэгүүдээ бэшэдэгынь абаһаар харагдана.

Уянгата мүрнүүдынь хүнгөөр уншагдан, зоборигүй бэлэхэнээр бэшээтэй шэнги — зүгөөр энэмнай дан тиимэ бэшэ, шүлэг найруулга гээшэ, үнэндөө, шулуу малтаһанһаа өөрэгүй хара ажал аабза.

Зохёолшо сэдьхэл бодолынь хүлгөөһэн ямар нэгэн удхые голлон, дэгээ зүүгээр мэтэ үнгэтэ уран үгэнүүдээ холбоходоо, толгой һүүлэй холбоон мэтэ шүлэгэй гурим дүрим сахихахаяа оролдохо. Нэгэ шүлэг бүтээхын тула хэды дахин зураха, һэлгэхэ, хаяха, бусааха ушар гарана гээшэб. Шүлэгүүд гээшэ хүлэгүүд мэтэ аяг зантай, хүнгөөршье, хүндөөршье ургалагдаха. Жамса Цыденов уянгын түргэн эмнигүүдые яһала ургалжа һуранхай. Эндэ тэрэнэй түрэлхиин бэлигынь ба өөр дээрээ хүдэлжэ, эрдэм мэдэсэеэ үргэдхэжэ ябадагынь найруулха ажалайнь Бэлигүүн Хэерынь (Пегас) боложо, шүлэг-хүлэгүүдынь намналсан ургалалсана бэшэ гү? Мүн буряад уран зохёолшодойнгоо хамаг шахуу номуудые уншажа, түрэлхи хэлэеэ өөрынгөө хүсөөр баяжуулһан ушарынь хиидэ ошоогүй! Шүлэгүүдынь дам саашань сэсэгүүдтэй жэшэбэл, эндэ нэгэшье хэмэл: хуухаар, саарһаар хэһэн дэльбэ набша олохогүйт — газарай хүрьһэ харбан гараад, һалхинда найган, шүүдэртэ норон, һарын толон дор хубиржа, наранай туяада игаажа, хүйтэн-халуун гэнгүй, ургажал һуудаг талын хоншуухан улаалзай, бальжан-гарма, нямняанууд мэтэ уурал гарама бодото амисхаалтайл. Зохёогшомнай мүн эсэгын бэрхэ, эжын эрхэ, эрэ хүн-эрдэни, булгата Буряадайнгаа эрхэтэн, үрхэтэн байгаад, түрэһэн тоонто нютагаа, тойроод байһан байгаалияа, туургата арадаа, уурагта хэлэеэ түүрээн магтахаяа алдаагүй байбашье, саашанхи хуби заяан тухайнь эжэлүүдгүй бодомжолон, һанаата болодог, сэдьхэлээ зободог байна — олон шүлэгүүдынь энээн тушаа гэршэлнэд. 

Үргэн Яруунымнай бэлигтэй шүлэгшэн Жамса Цыденовэй уянгата шүлэгүүд 144 хуудаһатай, Шулуута баабайн гэрэл зурагтай хатуу гадартай, нютагай хүүгэдэй зурагуудаар шэмэгдэһэн 7 гаршагтай түрүүшынь согсолбориин 2018 ондо Буряадай хэблэлээр гараһандань тон ехээр баясамаар. Үшөөл үндэр амжалтануудые туйлажа, буряад уран шүлэгэй далайда нэмэри долги эбхэрүүлжэл байхыень үреэе! Доро үгтэхэ 7 бүлэгүүд нэгэ-нэгэ шүлэгөөр түлөөлэгдэн, Эгэтын-Адагай дунда һургуулиин һурагшад: Цыденов Сандан, Мункоева Лыгжима, Цыренжапова Инесса, Нимаева Зина, Никитина Елена, Пригнаева Сурэна гэгшэдэй уран зурагуудаар шэмэглэгдээ. Гадар дээрэ Ламажапова Баярма багшын гэрэл зураг.

«Түрэл нютаг» гэһэн 1-дүгээр гаршаг доро 16 шүлэгүүд оронхой. Эндэ ороһон шүлэгүүд авторай түрэһэн тоонто нютагтаа түрбэлгүй дуратай байһыень гэршэлнэ. Үнэн зүрхэнһөө гараһан ушарһаа айхабтар хүсэтэй, аялгата буряад үгэнүүдээрээ арбан зүгтөө оршоһон замби түбиеэ, орон нютагаа үри бэеын сэдьхэлэй оёорһоо магтан түүрээнэ.


ТООНТО НЮТАГ

Мүнгэн нуурнуудайм хүсэтэ долгин
Манаран зүүдэндэм ходо үзэгдэнэ,
Хэзээ нэгэтэ буусынгаа hуури
Хоёр нюдөөрөө хаража баясаhайб...


Сэлгеэн Маарагтын аршаанта булагууд
Сээжэ зүрхыем сүршэн ундалуулхал,
Түрэл нютагайнгаа эльгэн талада
Тунга ногоо дэрлэн хэбтэhэйб.


Харанхы hүни дуулим дайдынгаа
Хүгжэм шагнажа аалихан hууhайб,
Үүрэй сайхалаар жэргэмэл шубуунай
Үглөөнэй дохёо жэргэхыень шагнаhайб.


Улаахан наранай hэмээхэн шагаажа,
Үргэн талаяа дулааханаар эльбэхэдэнь,
Уhан шүүдэрэй үнгэтэн ялалзахые
Уяран сэдьхэлээ гоёшоон хараhайб...


Түрэhэн нютагhаам үнэтэй юумэн
Түби дэлхэй дээрэ байхагүй,
Сэсэгтэ замбуулинай хаанаш ябахадам,
Суранзан мэтэ татахал нютагни.


Минии тоонто юунhээш үлүү,
Минии нютаг наартай һайхан,
Сэдьхэл зүрхэндэм илдамхан тааруу,
Сэлмэг бодолойм магтаал болонхой.

«Эжы, минии эжыхэн» — 2-дугаар гаршаг доро һара наран мэтэ һаруулхан эхэеэ хэзээдэшье мартажа шадаагүй хүбүүнэй 5 шүлэгүүд һубаринхай. Залуу түлэг наһандаа зула мэтээр бүхэһэн хайрата эжынгээ дулаахан гарнуудынь, сэбэрхэн шарайень һанан, һанан, шэнэ-шэнэ шүлэгүүдээр дурсан, «зэндэмэни үгэнүүдээ» эжыдээл зорюулна.

ЭЖЫМНИ ХАЙРАТАЙ

Үлгэн дэлхэйн hайханиие бэлэглэhэн
Үнжэгэн сагаан эжымни хайратай,
Үндэр наhанай жаргал эдлэнгүй,
Үнгэтэ юртэмсэтэеэ хахасан ошолой.
Юртэмсэ сансарын жама ёhо
Юундэ иимэ тэнсэлгүй шэрүүн бэ?
Зурхэнэйнгөө халуухан ульhанда жэгнүүлhэн
Зэндэмэни үгэнүүдээ эжыдээ зорюулhамни,
Зэлэтэн ниидэhэн аянай шубуудай
Зоболонто уйлаандал сууряатан дэгдэлэй.
Үгылжэ hуухадаа, алдаhанаа мэдэрхэ
Үри бэеын табисуур иимэ юм гү? 

«Уянгын долгин» — 3-дугаар гаршагай 14 шүлэгүүд гүнзэгы философско удхатай, түхэл дүрсөөр бодомжотой уралагданхай. Зохёогшо оршон тойрон, ажабайдал, амидарал хёрхоор ажаглан бодомжолжо, досоонь хүймэһэн янза бүриин мэдэрэлнүүдээ һабагша һабагшаар татажа, нюун нөөнгүй шүлэгүүдтээ найдан, уншагшадтаяа хубаалдана. Һанаһан бодолоо бэелүүлхэ үгэнүүдые оложо шададаг байна.

ДОТОР СЭДЬХЭЛЭЙМ ЮРТЭМСЭ

Сээжэдэм
дотор сэдьхэлэйм багахан юртэмсэ,
Соморхон,
өөрын абаритай юрын эрьесэ,
Сэдьхэлни,
багахан амидаралта дэлхэйдэл эрьелдэнэ,
Сахаригтал
hүни үдэрнүүд hубарин үнгэрнэ.
Сэлмэгхэн,
hаргама гэрэлэй элшэ туяатаад,
Сэсэгхэн
гунхаhан толгойгоо өөдэнь үргэhэндэл,
Сэлгеэхэн
аршаанта агаарай hэрюухэн урасхал,
Сагаахан
hайхан мэдэрэлэй амисхалаар сүршэхэдэл....
Гэнтэ
залин буудалай зэбэнүүдтэл ялалзаад,
Гуниг
бүрхэhэн үүлээр добтолон хабшахадал,
Мэнэл,
гашуудалай дуhалаар уйдан шэдэлээд,
Минии
дотор сэдьхэлэйм шарай уйлахадал.
Сэдьхэлэймни,
багахан шэдитэ дэлхэйн шэнжэ,
Сэхээр,
гансахан наhанайм байдалhаа дулдыдадаг, 
Сээжэдэм,
дотор сэдьхэлэйм амиды байгаали,
Сэнгүүхэн,
энээхэн наhанайм гэрэлтэ толи!


«Буряадайм хэлэн, соёл» — 4-дүгээр энэ гаршагта түрэл арадайнгаа хүгжэлтэ,түүхэ соёлоор омогорхон, эхэ хэлэнэйнгээ уян һайханиие уяран магтабашье, мүнөө үеынь зүрхэ үбдэмэ эбэрүүтэй байдалда эжэлүүдгүй һаналаа табиһан 8 шүлэгүүд оронхой.


БУРЯАД ХЭЛЭМНИ СЭНТЭЙ

Торгон зөөлэн жороотой,
Мэргэн хурса бодолтой,
Талын дууша жэргэмэлэй
Мүнгэн хонгёо аялгатай.


Угай түүхэ дамжуулhан
Урин налгай арадаймнай,
Баян дэлгэр зугаатай
Буурал Буряад хэлэмнай.


Угалза нарин нугалаатай,
Уярма hайхан аянгатай,
Уян хурса гуурhатай,
Уран үгын хобоотой.


Талын хүжөөр анхилhан
Тунгалаг булагай аршаандал,
Түүхэтэ буряад арадайм
Түрэл буряад хэлэн юм.


Эхин наhанhаам тэнжээhэн
Эжым ангир уурагтал,
Эмхи тааруу сэдьхэлдэм
Эхэ буряад хэлэмни.


Буряад хэлэнэйм уянга —
Буряад сэдьхэлэйм аялга,
Буряад арадайм амалhан
Буряад хэлэм сэнтэй юм.

«Мүнхэ дуран» — 5-дугаар тус гаршаг энэ дэлхэйдэ хүбүүн ба басаган боложо мүндэлһэн хоёрой халуун зүрхэн соо инаг дуранай мүнхэ сагта бадардаг тухай 7 уянгатай шүлэгүүд түүрээнэ.

ХААНАБШИ, ДУРАМНИ?

Шүүдэрэй дуhалнуудые бэедээ наадхуулhан,
Эдеэшэг мойhоной харахан тобшонуудтал,
Энхэ амгалан байдалым буляаhан
Шиниим нюдэдэй дулаахан хараса.
Холшорхон наhыем нэгэтэ хүлгөөhэн, 
Харахан нюдэдыш мартаха аалби?
Хоног үдэрые холбон шэбшэнэб,
Хододоо шамайгаа хүлеэнэб hанаандаа.
Шуhан зүрхэнэйм сохисоор мүндэлhэн
Сээжэдэм задарhан галхан сэсэгтэл, 
Сэдьхэл бодолдом наhандаа мүнхэрhэн -
Шиниим дулаахан урихан шарай.
Улаахан зүрхэндэм жаргал асарhан
Урихан шарайеш мартаха аалби?
Гандажа хатаhан сэсэгтэл дурамни —
Гунхуулан толгойгоо уярна хододоо.
Сэнгүү наhанайм амиды сэсэгхэн, 
Шамайгаа хүлеэн, бэдэрнэб зүүдэндээ,
Сэбэрхэн горхондол аялга хоолойhоош
Шэнэхэн амисхалаар дурамни бадарhай.
Хадын уhандал шааян зэдэлhэн 
Хонгёо хоолойеш мартаха аалби?
Үелжэ ханилhан инаг гансахамни 
Үлхөө жаргалай hабагша залгуулыш.
Үетэн нүхэдэй дүхэриг соохоно 
Үншэн ботогондол губиин дундаханаб,
Галта сэсэгэйм арюухан дуранhаа 
Гансал мүнөө сууряан үлэнхэй.
Хонгорхон сэдьхэлыем шэмэглэн бадаруулhан 
Хайрата дурамни, хаанабши даа?
Хушуутан ниидэhэн аянай шубуудтай 
Халуухан дуранайм гуниглал шагнаарай!
«Хүнэй наһан» — 6-дугаар тус хубида энэ түбидэ юунэй түлөө амидарал бусалнаб, хүмүүн түрэлтэн юунэйй тула энэ наһаяа эдлэнэб гэхэ мэтэ бодолнууд мүн 7 шүлэгүүд дотор бодолой һабагшаар угалзатана.

2004 оной 7 һара

ҺҮНИИН НҮХЭД

Һара — минии нүхэр юм.
Һарнайгаад, хамараа үргөөшье hаа,
Һанаhан хэрэгээ хөөрэхэдэм,
Һажажа байгаад шагнадаг.


Үүрэй сайха болотор
Үргэhэ нойргүй хэбтэдэгыем,
Үндэр тэнгэриин мүшэд
Үнэн соонь гэршэлхэл.


Һаруул hүниин утада
Һанаа алдан хэбтэдэгыем,
Һүнилэн гансараа уярхыем
Һара сохом мэдэхэл.


Гажарhан сэдьхэлэйнгээ гуниг
Гансал мүшэдтэ зорюулдагби,
Мүнгэн сагаан нулимсыем
Мэдэхэл огторгойн одод.


Харанхы hүниин нухэдни
Ходол намайгаа анхардаг,
Хүндэ хүшэр сагтамни
Хэзээдэш намайгаа ойлгодог...


Хойто hүниндөө уулзахабди,
Хубаалдахабди гунигта бодолоо,
Хорбоо юртэмсын зоболонгые 
Хөөрэлдэхэбди үнэн зүрхэнhөө.


Уйдан хэбтэхэдэм уярдаг
Унаган нүхэдтөө омогтойб,
Нүгөө hүни болотор
Нюдөө анихам, баяртай!

«Шэдитэ байгаали» — 7-дугаар һүүлшын бүлэг соохи 6 шүлэгүүд зүрхэ шэмшэрмэ байгаалиин һайхан шарай уншагшадай һонорто үгын хурсаар зураглагдан, юугээршье сэгнэшэгүй энэ ехэ баялигаа сэгнэжэ, аршалжа ябаха хүсэл түрүүлнэ..

ОЙ СОО

Ой соо. Шэмээгүйхэн, онсохон байдал.
Орьёлой манлай руу тэгүүлhэн мэдэрэл.
Хангай Баабайн аялга hайхан,
Хороод эндэхэнэ шагнахам hэмээхэн:


Хүбэнэг газарай зөөлэхэн сээжэдэ,
Хүхэ ногооной анхилха hамбаанда,
Эмтэ ургамалай хангал үнэртэ,
Эрьенэ толгойм, огторгойн уудамда.


Хүбэн сагаахан үүлэнэй урасхал
Хүлгөөн байна ухаан бодолыем,
Хизааргүй далайн үлгыдэ hэжүүлэн,
Хүн бэемни hуларан, номгорно.


Уран набша угалза бүхэндөө
Үнгэтэн hалбарна эндэ тэндэ,
Урихан нюдэндэм сэлинэ хүшэгөө
Үлзы хэшэгээ бэлэглэнэ намда.


Оршолонто юртэмсэдэ байгаалиин табисууртай
Оюун бэлигтэ хүгжэмшэдэй уянга,
Хонгорхон сэдьхэлэйм hонорхон үзэмжэдэ
Хүбшын шэбэнээн бахархан наадана,


Алагхан зүрхэнэйм сохисо бүхэнтэй
Аляахан дууниинь нэгэдэн уряална,
Үргэн сээжым арюухан булагhаа
Үнгын сэсэгүүд үнгэтэн hалбарна...


Шэршүү торгон тэрлигтэй хуhад —
Шэмэгтэ мүнгэн зүүдхэлтэй басагад,
Һэрюухэн hэбшээнэй хүдэлөөн соохонуур
Һайбарлан ёохороо хатарна, дундуур.


Хүхы шубуунай ээлжээтэ донгодоон
Холо ойро сууряа татаад,
Хорёодхон залуу наhыем тоолон
Хонгёо hайханаар дууряан магтаа.


Ногоон далайн номгохон хүдэлөөндэ
Нарhан тужын хүжүүн таршаганаан,
Тоншуул шубуунай хэнгэргын абяантай
Тайгын hудалаар хүгжэмтэй нэгэдэнэ.


Хүсэтэ hалхин хангайн хүбшэргэйе
Хилгааhата хуурай аялгаар долгилуулан,
Буряадхан сэдьхэлыем онсохоноор уудалан
Баярай нулимсаар сээжыем халяагаа.


Эрхим оркестрэй хүгжэмтэ наадые
Эрхэ бэшэ шагнаhан зандааб,
Ой тайгын уянгата хүгжэмшэдэй
Ори ганса хүтэлбэрилэгшэнь мэтэб.


Эхэ байгаали эжымни маягаар
Эльгэлэн намайгаа мансылаа үбэртөө,
Хэтэ мүнхын шэдитэ нюусаар
Хүмүүн түрэлдэ баялигаа найдаа...


Эдэ бүгэдые хаража байhан
Эрхим хүндэтэ оркестрай наадые,
Бурханай хайраар сэгнэхэ сэдьхэлтэй
Бидэ болонолди — хүн түрэлтэн!


Үе наhандаа эдлэн сахижа
Үеhөө үедэ нангинаар дамжуулан,
Зүрхэ сэдьхэлэйнгээ алтан булагhаа
Зүлгэ ногоохон байгаалияа гамная!

Иимэ һайхан шүлэгүүдые бэшэжэ байһан манай зориг хүсэл түгэлдэр, оршон тойроноо энэрхы нюдөөр шэртэн, угалзата түрэл хэлээрээ үнэн зүрхэнһөө түүрээн байдаг уран зохёолшо Жамса Цыденовэй бэлигэй булаг хэзээдэшье шэргэхэгүй, хүн һүлдэнь дарагдахагүй, юундэб гэхэдэ тэрэнэй сэдьхэлэй гүн соо бүхэли юртэмсэ эрьелдэнэ: һара наранай элшэ туяа, мүшэдэй миһэлзээн, уһа голой миралзаан, аглаг талын хангал, ой модоной шууяан, ан амитадай, жэгүүртэнэй, шумуулнуудай гэхэ мэтэ амидаралай абяанууд зүүдэндэншье, һэрюундэншье дуулдажа, ухаан бодолынь һэргээжэ, бугын урамдаан мэтээр ханхинан, бэшэхэ һэдэбынь һуларуулангүй, уран зохёолой орьёл тээшэ дуудан байхал!❚