Барилдаанай баруун захада, тэмсээнэй түрүү һуурида

Эсэгын юһэн һургаалда хүртэһэн буряад хүбүүд бага наһанһаа эрын гурбан нааданда хабаадажа эхилдэг. Барилдаанай, һур харбалгын, мори урилдаанай али нэгэндэнь туршажа ябахадаа, хүбүүд бэе тамирайнгаа хүгжэлтэдэ тон ашатай һорилго хэнэ ха юм. Буряад хүбүүд басагад спортын ямар нэгэн түрэл шэлэн эрхилжэ, һайн үрэ дүнгүүдые харуулжа, орон нютагаа суурхуулжа ябахадань баясан омогорхомоор юм. 



Мүнөө үеын эрхим залуушуулай, тамиршадай нэгэн, сүлөөтэ барилдаан, армейскэ гар тулалдаан, дайшалхы самбо, панкратион мэтэ тэмсээнүүдтэ үндэр амжалтануудые туйлаһан, олон арга ниилүүлһэн (универсальный бой) гэһэн тэмсээгээр уласхоорондын спортын мастерай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн, багшанарай колледжын залуу багша, тренер Даши Жаргалович Жамбаловтай танилсая. 



Даша хүбүүн 1998 оной августын 1-нэй үдэр Яруунын аймагай түб Нарһата Һууринда түрөө юм. 2005 ондо Нарһатын дунда һургуулиин эхин класста орожо һуралсаа. Аба эжынгээ Жаргал Будацыренович Серафима Бадагаровна (Баргажанай Улюн тосхоной) хоёрой холуур ажалда ябахада, ехэнхидээ үбгэн абындаа байжа хүмүүжэһэн. Будацырен Бальжинимаевич Вера Лхасарановна үбгэн аба хүгшэн эжы (һамай) хоёрынь Сэлэнгын аймагай Жаргаланта нютагһаа гарбалтайнууд. Үбгэн абань Нарһатын совхозой ахамад агрономоор, эжынь аймагай түбэй больницада хүдэлдэг байгаа. Жаргаланта нютагаа айлшалхадаа, аша хүбүүдээ абаашажа айлшалуулдаг, тэндэхи Соёлой байшанда зураһан Угай модо-һарбаалжан харуулжа, суутай Сэлэнгын хасагуудай түүхэтэй танилсуулдаг һэн. Даша хүбүүн элинсэг хулинсагуудайнгаа дайшалхы габьяа тухай ухаан бодолдоо һайн хадуужа абаһан байха.



Бага һургуулиин шаби ябахадань, үбгэн абань хүтэлжэ, барилдаанай секцидэ асараа һэн.Тоомгүйхэн ашынгаа шуран түргэн, үсэд зантай байһые адаглан ойлгожо, зүб мүрынь олгоо гээшэл даа. Дашын түрүүшын тренер Мүнхэ Дабаевич Базаров эдир тамиршанда анхаралтай хандажа, тэрэнэй ерээдүй замай эхи табижа үгөө. Бэеынь тамирай хүгжэлтэдэ Ехэ Ярууна нуурай уһанда шунгажа, үбэлдөө мүльһэ саһан дээгүүрнь коньки санаар наадажа, Дархитын ойгоор алирһа нэрһэ түүжэ, хүдөө талаар тугал буруу эрьюулжэ, гүйжэ, харайжа ябаһаниинь һайса нүлөөлөө бэзэ. Хүдөөгэй үхибүүн гэртэхи газаахи ажалаа хэлсэжэ, түлеэ хахалжа, уһа зөөжэ, шүрбэһэ шандааһаар бүхэ, боро хүдэроор хүмүүжээшье. Мүн эжынь хооллуулһан шанартай эдеэн, тоһо зөөхэй, загаһа нугаһан, мяха шүлэн шэнгэсэтэй, шадал шэнээ орууласатай байжа, махабад шанга, зориг түгэлдэр хүбүүн хүгжөө гэе.

2011 ондо гэртэхиниинь Улаан-Үдэ руу зөөжэ, хүбүүн хотын № 4-хи һургуулида орожо һуралсаба. Тэндээ «Спартак» бүлгэмэй сүлөөтэ барилдаанай секцидэ ябажа, Кожевникова Виктория Юрьевна ба Кожевников Григорий Николаевич тренернүүдтэй һорилго хэжэ эхилээ. 4-хи һургуулиингаа 9 анги дүүргэһэнэй удаа Буряадай республиканска багшанарай колледждо (БРПК) орожо, бэеын тамирай ба спортын таһагта һуралсаад, 2016 ондо түгэсхэбэ. Колледжынгоо 2-хи курсда һуралсажа ябахадаа, тулалдаанай олон янза хамтаруулһан (универсальный бой) тэмсээнэй секцидэ Сиратов Леонид Михайлович бэрхэ тренертэй һорилго хэжэ эхилһэн байна. Тус тулалдаагаар элдэб мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, оло дахин шалгаржа, түрүүшын һууринуудта гаража ябаа. Тиин тус тэмсээгээр эрхим һайн дүнгүүдые харуулжа, Ород уласай спортын мастерай норматив дүүргэһэн байна. 



«Универсальный бой» гээшэмнай юун бэ гэбэл иимэ: 1996 ондо дзюдо барилдаагаар олимпиин чемпион, педагогическа эрдэмэй кандидат Сергей Петрович Новиков анхан «Русский бой» гэжэ нэрлэгдэһэн тулалдаанай арга зохёогоо. Тэрэнь хаалтатай һудал дабалга (полоса препятствий), хутага мэргэн шэдэлгэ (метание ножей), буудалга ба гар тулалдаа (рукопашный бой) аргануудые ниитэлһэн тамирай нэгэ түрэлэй тэмсээн. Тэрэнэй шэнэ журамынь (концепци) ФСБ-н полковник Валерий Иванович Харитонов зохёогоо.

Даша Жамбалов 18-20 наһанай юниорнуудай дундахи дэлхэйн первенствын 2-дугаар илагша ба Европын чемпионадай эрэшүүлэй дундахи тэмсээнэй мүнгэн медальда хүртэгшэ юм. Тэрэ мэдээжэ тренер Мунко Жамбаловтай бэеэ һоридог. Даша Калуга можын Медынь хотодо үнгэрһэн бүхэдэлхэйн чемпионадта универсальна бой тулалдаагаар 60 кг. жэнтэй тамиршадай дүхэригтэ тэмсэлдээд, алтан медальда хүртэһэн байна. Дэлхэйн 37 гүрэнүүдэй 200 тамиршадай хабаадалгатай универсальна бой гэдэг тэмсээн түгэсхэлдээ «лайт» янзаар тулалдаа үнгэргэгдээ. Германи, Энэдхэг, Афганистан, Непал гэхэ мэтэ гүрэнүүд жэл бүри нэмэгдэжэ, тулаалдаанда хабаадагшадай тоо улам олошорно. Манай тамиршад тус мүрысөөндэ командна зачёдоор түрүү һуури эзэлжэ, 2-хи һуурида Молдовын тамиршад гараа, 3-хи шангынь Казахстанайхид абаа.



«Бүхэдэлхэйн хэмжээнэй мүрысөөндэ тон түрүүшын шатада казах тамиршантай тулалдааб. Урда тээнь Европын чемпионадта тэрээндэ диилдэһэн байгааб. Мүнөө харюугаа абаха гэжэ бодоод, шадалаар булюу байһанаа гэршэлһэндээ урматайб. Мүн Кыргызстанай тамиршантай түгэсхэлэй тулалдаанда уулзаһамни мартагдашагүй. Залуушуулда хандажа, диван дээрээ компьютер, утасаа даражал һуунгүй, спортзал ерэжэ, тамирай ямаршье һаань түхэлоор бэеэ һорижо байгыт гэжэ уряалха байнаб», — гэжэ залуу багша Даша Жаргалович гэжэ хэлэбэ.

Алтан дэлхэйн жама ёһоор Даша хүбүүн хубита заяата наһанайнгаа нүхэртэй золгожо, гэр бүл' болонхой. Халуун зүрхөөр, дулаан үгөөр дэмжэн байдаг Светлана Дамбаевна ханитаяа жаахан хөөрхэн Ясмин басага мүндэлүүлжэ, хүнэй жаргал эдлэнэ. 

Доро эрхим бэрхэ тамиршанайнгаа туйлалтануудые тоолобол иимэ:


Сибириин тойрогой холбооной (СФО) первенствын (түрүү һуури эзэлхын түлөө тэмсээнэй) илагша;
Ород Уласай (Россиин) первенствын илагша;
Бүхэдэлхэйн первенствын илагша (юниорнуудай дунда чемпион)
Бүхэроссиин армейскэ гар тулалдаагаар «Боец Востока» гэһэн тэмсээнэй илагша;
Бронзовый призер международного турнира «Омон Кречет».
Уласхоорондын «Омон Кречет» тэмсээнэй хүрэл медальда хүртэгшэ;



Даша Жаргалович Жамбалов 2017 ондо БРПК дүүргэжэ, түрэл колледждоо ОБЖ-н багшаар ба тренерээр хүдэлжэ эхилээ һэн. Тэрэ сагһаа хойшонхи туйлалтануудынь гэбэл:
Ниитэлһэн тулалдаагаар (универсальный бой) Сибириин тойрогой холбооной (СФО) чемпион; 
Дайшалхы самбо (боевое самбо) СФО-гой чемпион;
Ниитэлһэн тулалдаагаар Россиин чемпион;
Ниитэлһэн тулалдаагаар Европын чемпионадай мүнгэн медальда хүртэгшэ;
Ниитэлһэн тулалдаагаар 2018 оной Уласхоорондын тэмсээнэй чемпион;
Ниитэлһэн тулалдаагаар 2019 оной Бүхэдэлхэйн тэмсээнэй мүнгэн медальда хүртэгшэ;
Дайшалхы самбо барилдаагаар Уласхоорондын «Дух кочевников» тэмсээнэй чемпион;
Панкратион тулалдаагаар Сибириин тойрогой тэмсээнэй мүнгэн медальда хүртэгшэ;
Панкратион тулалдаагаар Бүхэроссиин чемпионадай хүрэл медальда хүртэгшэ;



Дээрэ нэрлэгдэһэн тулалдаануудта эрхим һайнаар бэеэ харуулһанай түлөө абаһан нэрэ зэргэнүүдынь:
Дайшалхы самбо барилдаагаар спортын мастер;
Панкратион тулалдаагаар спортын мастер;
Ниитэлһэн тулалдаагаар уласхоорондын шатын спортын мастер.



Оройдоол 23 наһандаа Сэлэнгын хасагуудай удам Даша Жамбалов иимэ үндэр дабаануудые дабажа үрдинхэй. Тэрэ тулалдаан бүридэ элинсэгһээ дамжаһан эрэлхэг зориг, хүсэ шадал, тренернүүдэйнгээ олгоһон эрхим арга дадал харуулжа шадана. Олон тоото илалта, туйлатануудайнгаа түлөө олониитын магтаалда, гүрэн түрын шагналда хүртэжэ ябадаг. Буряад республикын засагай зүгһөө Алексей Цыденов толгойлогшо өөрынгөө гараар мүнгэн шан барюулаа һэн. БРПК-гайнь Хүндэлэлэй самбарта түрүүшүүлэй зэргэдэ Даша Жамбаловай гэрэл зурагынь табигданхай. Мүнөө үень түрэл колледждоо багшаар, тренерээр ажаллажа, эдир шабинартаа жэшээ болон дахуулжа ябанал даа. Энэ бэеэрээ Даша Жаргаловичай зааһан, һургаһан шабинар үндэр хэмжээндэ нэрээ нэрлүүлхэ, бэеэ харуулха гэжэ найдамаар байна.