Буряад-монгол ороной мэдээжэ зон
Эрдэмэй түлөө тайзанаа орхиhон бэлигтэн
26 мая 2022
3397
Урлал шэнжэлгын эрдэмэй доктор, профессор, РСФСР-эй урлалай габьяата ажал ябуулагша Валентина Цыреновна Найдаковагай 95 жэлэй ойдо
Агууехэ дайнай һүүлээр үлэн хооһон, хүшэрхэн үе бэлэй. 1948 ондо хилээмэ карточкаар үгэхые болюулаад байгаа. Совет Армиин Округой театрай ахамад режиссер Николай Демидовэй Улаан-Үдэ ерэхэдэ, тэрэниие таниха байһан Гомбо Цыдынжапов уласай театрай драматическа труппын ахамад режиссерой тушаалда уриба. Н.В.Демидов 1930-аад онуудта МХАТ-да хүдэлhэн, алдар суута К.С.Станиславскитай һанал нэгэтэй, тэрэнэй уран арга дүрэнүүдые дэмжэhэн, дам саашань хүгжөөхэ хэрэгтэ ехэ хубитаяа оруулһан габьяатай һэн. Николай Васильевич хүн талаараа ехэ сэбэр һайхан зантай, гайхамшаг бэрхэ багша-психолог байһан юм. Ерээдүй буряад артистнуудые тайзанай нюусануудта һургахаһаа гадна, ород болон хилын саанахи театрнуудай суута артистнуудай туйлалтануудтай танилсуулhан байна.
Софья - В.Найдакова
1949 оной эхиндэ уласай Хүгжэмэй-драматическа театр Буряад-Монголой драмын театр, мүн оперо болон баледэй театр гээд хоёр боложо хубаараа бэлэй. Хоёр шэнэ труппада залуу артистнар тон хэрэгтэй һэн.
1949 оной апрель һарада Буряад-Монголой комсолой ехэ суглаан дээрэ Театрально-хүгжэмэй училищиин оюутан Валентина Найдакова ВЛКСМ-эй XI съездын делегадаар һунгагдаа һэн. Кремлиин Ехэ ордон соо комсомолой съезд болоо бэлэй. Зүблөөнэй һүүлээр ниислэлэй суута театрнуудай зүжэгүүдые хаража, бахаа ханаагаа. Ехэ театрта агуу балеринэ Галина Улановагай хатархые хаража хужарлаа.
Буряад-Монголой театрально-хүгжэмэй училищи дүүргэжэ байһан оюутадай Н.В.Демидовэй хүтэлбэри доро бэлдэһэн дипломно гурбан зүжэг дээдэ үеын артистнарай, мэргэжэлтэ багшанарай үндэр магтаалда хүртэhэн юм.
Сагай гүйдэл зогсошогүй, ажабайдал үдэр бүри хубилжал байха даа. Оперо болон баледэй театрай байшан үшөөл баригдажа байгаа, драмтеатрай бүлэг өөрын байшангүй бэлэй. Энэ шалтагаанаар олонхи залуу артистнууд театрай захиралһаа дипломуудаа гэдэргэнь абаһан юм. Дээдэ һургуулида һуралсалаа үргэлжэлүүлхэ хүсэлтэй Федор Сахиров, Цыден Цыренжапов Москвагай ГИТИС-эй режиссерой факультедтэ һурахаяа ябашоо һэн. Гунга Чимитов М.Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институдта поэзи болон прозын таһагта һураха болобо. Александр Серебряков, Октябрь Дамбаев БГПИ-гэй түүхын таһагта һурахаяа оробо. Василий Найдаков Эрхүүгэй университедэй хэлэ бэшэгэй факультедэй буряад-монголой таһагай оюутан болобо. Женя Болотова Мария Гергесова хоёр БГПИ-гэй заочно таһагта һураха болоо. Хоёр басагад хадамда гараа. Харин Буряад-Монголой драмын театрай богоһо алхажа орохоёо гурбаниинь лэ хүсэбэ: Гунсыма Бадмаева, Валентина Найдакова, Полина Шапова. Эдэнэр училищида hуража эхилхэдээ, БМАССР-эй габьяата артист В.К.Халматовай шабинар байгаа.
Н.В.Демидов багшатаяа
Дайнай һүүлээр театр өөрын автобусгүй, бүхы намараа үбэлэй шэмэрүүн хүйтэн болотор дээрээ даралгагүй полуторкада һуужа, театрайхид аймагуудаар гастрольдо ябадаг һэн. Буга һарын янгинама хүйтэндэ фанерэ даралга бии болобо. Аймагай түбтэ багахан зочид буудалда, хүдөө нютагта айлда, заримдаа клуб соо, һандали дээрэ хонодог байгаа.
Буряад Уласай габьяата артистка
Валентина Найдакова 1950 ондо БГПИ-гэй литературна таһагта заочноор һуража эхилнэ. Гастрольнуудай забһараар шалгалтануудаа экстернээр тушаадаг һэн. Өөрын саг үргэлжын байшангүй театр түхэреэн жэл аймагуудаар ябажа, зүжэгүүдээ харуулжал байба. А.Островскиин «Залинта аадар» гэжэ суута зүжэгтэ Катеринын роль гүйсэдхэхыень В.Найдаковада дурадхаба. Энэ зүжэг урид Хүгжэмэй-драматическа театрта режиссер А.И.Канинай найруулгаар табигдаһан, Катериные БМАССР-эй габьяата артистка М.Н.Степанова наададаг һэн. Мария Николаевна һургуулиин наһанай хүүгэдтэй хадаа нүүдэл театртай ото зөөжэ ябаха аргагүй байгаа. Катеринын хэлэхэ үгэнүүдые бэшэжэ үгөөд, «сээжэлдэ, турша, шадахал байхаш» гэжэ эгэшэ нүхэрынь һайханаар юрөөһэн юм. Варварын роль Гунсыма Бадмаевада үгтэбэ. Н.В.Демидов багшынгаа зүбшэлнүүдые дахин һанаандаа оруулан, Катеринын зүрхэ сэдьхэлэй доһолоон, һайн һайхан тээшэ тэгүүлһэн зан абарииень өөртөө тааруулан, өөрөө иимэ эрхэ байдалда ороод байһандал харуулха гэжэ залуу зүжэгшэн оролдобо.
Өөрөө грим хээд байхадань, театрай ахамад уран зурааша Б.Б.Чернутов һайшааба. Премьерэ Серовэй нэрэмжэтэ клубта болоод, удаань ехэ тайзантай аймагуудай түбүүдтэ энэ зүжэгөө харуулба. Тэрэ үедэ театрые мэдээжэ драматург, Россиин урлалай габьяата ажал ябуулагша Н.Г.Балдано хүтэлжэ байгаа.
Катерина - В.Найдакова
1951оной эхиндэ Хэжэнгэдэ П.Павленкын «Зол жаргал», А.Островскиин «Залинта аадар», нэгэ акктай пьесэнүүдэй үдэшэ, мүн концерт харуулаа һэн. Тиихэдэл Катеринын рольдо бүримүһэн ороһоноо актриса мэдэрээ бэлэй. Суг наададаг нүхэдынь хүшэгын саана шэмээгүй хараад зогсоно, зал соо сэдьхэлээ уярһан харагшадай хэнииншьеб һугшаран, нелбоһоо аршана хэбэртэй. Нэрьемэ альга ташалган... Зүжэгэй һүүлээр харагшадтай халуун хөөрэлдөөн болобо. Хүшэгын саана нюурһаа грим аршажа һуухадаа, зоной үнэн зүрхэнэй баяр бахархалай, артистнуудые магтаһан үгэнүүдые урмашан шагнаба. Клубһаа гараад, харахадань, «Залинта аадар» гэжэ зүжэгэй афишаһаа өөрынь дүрэ зураг үгы болоһон байба. Ехэ голхоронгёор энээн тухай Н.Г.Балданодо хэлэхэдэнь, Намжил Гармаевич энеэбхилээд, иигэжэ асууба: «Шинии наадаһан Катеринын дүрэ харагшада ехээр һайшаагдаад, зурагыень гэртээ абаад ошоо гэжэ ойлгоногүй гүш?» Театрташье залуу артистые анхаржа, Бүхэроссиин театральна бүлгэмэй (ВТО) гэшүүндэ абаба.
1951 оной намар нэгэдэхи курс эрхимээр дүүргэһэн тухай данса абаад, Василий дүүтэйгээ Эрхүүгэй университедэй хоёрдохи курсда абахые гуйһан мэдүүлгэтэй эльгээжэрхибэ. Тиигэжэ тус университедэй ород хэлэ бэшэгэй таһагай хоёрдохи курсда очно һурахаар абтаба. 1953 ондо хүндэтэ багша Н.В.Демидов нүгшөө бэлэй. Москвада һуража байһан Федор Сахиров, Цыден Цыренжапов багшаяа хүдөөлүүлсэһэн юм.
Валентина Найдаковагай Эрхүүдэ хоёр жэл һураад байхада, түрэл театрнь одоошье өөрын байшантай болоо гэжэ дуулдаад, гэдэргээ бусаба. Университедээ заочноор 1955 ондо дүүргээ һэн. ГИТИС дүүргэһэн Ф.Сахиров, Ц.Цыренжапов театртаа ерэбэ. Ф.Сахировай найруулан табиһан Горькиин «Дайсад» соо Надя Бардинагай, Г.Николаева, С.Радзинскиин «Түрүүшын хабар» соо Настя Ковшовагай, А.Баряновай «Тэрэ талада» тагнуулшан Валиин, Э.Вильдегэй «Гэрэй онгон» соо Лаурын рольнуудые гүйсэдхэһэн байна.
Уран зурааша Филипп Ефремович Гергесовтэй айл болоод, 1956 ондо Ефрем хүбүүн түрөө һэн. Үглөөнһөө һүни болотор театртаа байхадань, Сэсэрэн Балдановна эжынь үхибүүень харадаг байгаа. Гэнтэ Буряадай эрдэмэй түбһөө хонходожо, ГИТИС-эй дэргэдэ театр шэнжэлэлгээр аспирантурада нэгэ һуури байна, һурахаяа ошохо гүт гэжэ һурахадань, зүбшэһэн юм. 1959 оной августын һүүл багаар шалгалта тушаагаад, СССР-эй арадуудай театрай кафедрын дэргэдэ, урлал шэнжэлэлгын эрдэмэй доктор, профессор Георг Гоянай хүтэлбэри доро аспирантурада һуража эхилбэ.
1959 ондо Москвада Буряад урлалай болон уран зохёолой хоёрдохи декада үнгэрөө бэлэй. Арбан үдэрэй туршада Х.Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театрайхид гүрэнэй ниислэлэй харагшадта уран бэлигээ харуулаа. Гурбан зүжэгтэ В.Найдакова хабаадуулагдаа: Б-М.Пурбуевай «Үетэн» соо Сэрэгмаагай рольдо, А.Грибоедовэй «Ухаанһаа гай тодхор» соо Софьиин, хитад драматург Цао Юйн «Тайфун» зүжэгтэ (Ц.Цыренжаповай найруулга) Сы Фынэй рольдо наадаа һэн.
Ниислэлэй томо хэблэлнүүд, сэтгүүлнүүд манай уран бэлигтэниие үндэрөөр сэгнээ, мэргэжэлтэдшье магтаа бэлэй. Олон бэлигтэн гүрэнэй шагналнуудта, үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ хүртөө. Тэдэнэй тоодо В.Ц.Найдаковада Буряад Уласай габьяата артисткын хүндэтэ нэрэ олгогдоо һэн. Театрай захирал Цырен Аюржанаевич Балбаров Улаан-Үдэдөө бусана гүш, али аспирантурадаа үлэнэ гүш гэжэ харюу үгэхыень яаруулба. Москвада үлэнэб гээд харюусажархиһан юм. Зүб шиидхэбэри абаһанаа һүүлдэ ойлгоо бэлэй...
Эрдэмэй ажал уряалаа
СССР-эй олон үндэһэ яһатанай театрнуудай түрүү дүй дүршэлтэй, ниислэлдэ гастрольдо ерэһэн хари гүрэнүүдэй эрхим театрнуудай зүжэгүүдтэй саг үргэлжэ танилсаха аргатай болоһон ерээдүй эрдэмтэн алишье талаар хүгжэжэ байгаа. Томо режиссернуудай шэнэ туйлалтые, бэдэрэлгын ажалые, бэлигтэй артистнуудай зохёохы туршалгануудые хараха, шэнжэлхэ аргатай болоо. Кафедрадаа аспирантнуудай шэнжэлэлгын ажалые бултаараа зүбшэн хэлсэдэг заншалтай һэн. Иимэ бурьялма ажабайдалай амисхал зүрхэ сэдьхэл тэнжээдэг, урлалай, ажабайдалай һайн һайханиие уудалан үзэхые уряалдаг байгаа.
1963 ондо В.Ц.Найдакова урлал шэнжэлгын эрдэмэй дид-докторой диссертаци хамгаалба. Хамгаалгын урда тээ Улаан-Үдэдэ «Современный бурятский драматический театр» гэжэ номоо хэблээ. РСФСР-эй Соёлой яаман эрдэмтые ВСГИК-тэ театральна мэргэжэл шадабариин кафедрын ахалагша багшын тушаалда хүдэлхыень зууршалба. Тэрэ гэһээр В.Ц.Найдакова олон мянган оюутадта ород, Баруун Европын, СССР-эй арадуудай, Зүүн зүгэй, Сибириин үндэһэн театрнуудай түүхэ тухай хэшээлнүүдые заагаа. Ерээдүй режиссернуудта драмын теори уншаа, мүн рецензентнүүдэй һуралсал ябуулаа.
В.Найдакова Тывада
1962-1968 онуудта театральна мэргэжэл шадабариин кафедра даажа ябаа. 1966-1976 онуудта ГИТИС-эй заочно докторантурада һураад, 1980 ондо докторой диссертаци хамгаалаа. Этнологи, этнографи болон антропологиин талаар, соёлой теориин болон түүхын (культурологиин) талаар диссертационно соведүүдэй гэшүүн байгаа.
1990 ондо ВСГИК-эй хэдэн багшанартай хамта Буряадай Рерихэй бүлгэм байгуулаа һэн. Арбан нэгэн жэлэй туршада тус бүлгэм толгойлжо, Агни-йогын һургаал тухай лекцинүүдые уншаһан юм.
В.Ц.Найдакова Сибириин театрнууд тухай хэдэн пособи, драмын теори тухай һуралсалай ном, үндэһэн буряад болон монгол театрнуудай хүгжэлтэ тухай монографинуудые бэшээ. Аспирантнуудай ажал хүтэлдэг, тэрэнэй һургаһан урлал шэнжэлгын эрдэмэй табан дид-доктор шэнэ үеын оюутадые театрай урлалай һургаал болон түүхэтэй танилсуулжа байдаг.
РСФСР-эй урлалай габьяата ажал ябуулагша, Россиин соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, БурАССР-эй эрдэмэй габьяата ажал ябуулагша, Буряад Уласай Гүрэнэй шангай лауреат гэһэн В.Ц.Найдаковагай үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ 2015 ондо Россиин үндэһэн театральна «Алтан баг» гэһэн шан нэмэһэн юм. Александр Калягинай амаршалгын телеграмма соо иимэ үгэнүүд бэшэгдэнхэй: «Хүндэтэ, хайрата Валентина Цыреновна! Россиин театрай урлалай хүгжэлтэдэ Танай хубита гайхамшаг ехэ. Эсэгэ ороной театральна соёлой аша туһада Танай бэелүүлһэн ажал сэгнэшэгүй. Театр шэнжэлгын эрдэмэй түлөө тайзанаа орхиһон гээшэт. Иимэ зоримгой алхам хэхэеэ зүрхэсэхэ хүн үсөөн. Та ехэ эрдэмтэн болоот, театр шэнжэлгын шухала удхатай олон номуудай автор байхаһаа гадна хэдэн үеын театральна теоретигүүдые хүмүүжүүлһэн эрхим бэрхэ багша гээшэт. Тон ехэ баяр баясхалан хүргэнэб. Элүүр энхые, тэнхээ тамир Бурхан үршөөг!»
Алтан баг шан абанхай
Найдаковуудай гэр бүлын бага үри Валентина иимэ үндэр нэрэ солодо хүртэхэ хуби заяатай байгаал даа. Энэ бүлын гэшүүд Буряад ороной түүхэдэ өөрын марташагүй мүр сараа үлөөһэн юм.
Гэрэй эзэн Цырен Найдакович Найдаков (Кырмыгенов) — Түнхэнэй түрүүшын коммунистнуудай нэгэн, Түнхэндэ, Сэлэнгэдэ аймгүйсэдкомой түрүүлэгшээр хүдэлһэн байна. Будажап Найдаков — ууган хүбүүн, түрүүшын комсомолшуудай нэгэн (арбан хоёртойдоо комсомол болоо һэн). Мүнхэ Һарьдаг гэжэ нэрэ абаһан энэ бэлиг түгэлдэр поэт, сэтгүүлшэ залитай 20 наһандаа хорото дайсанай һабарһаа ами табиһан бэлэй. Тэрэнэй нэрые Түнхэнэй аймагай уран зохёолшодой нэгэдэл зүүжэ ябана. Одхон хүбүүн Василий Найдаков — хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор, профессор, СССР-эй Эрдэмэй Академиин Сибириин отделениин Буряадай таһагай хүтэлбэрилэгшэ, Ниитын эрдэмэй институдай (ИМБТ) захиралаар хүдэлөө. Бага үхин Валентина Найдакова тухай дээрэ хэлэгдэбэ.
Нүхэдэй амаршалга
Үндэһэн буряад театр тухай хэдэн захата ном хэблэһэн, Зүүн зүгэй арадуудай шэмэг эрдэни болохо Цамай наадан тухай гайхалтай һонин шэнжэлэл хэһэн, Сибирь болон Алас Дурна зүгэй театрнуудай түүхые гүнзэгыгөөр удхалан шэнжэлэгшэ, театрай урлалай теоретик болон түүхэшэн Валентина Цыреновна Найдакова гайхамшаг наһанайнгаа толотомо замые арадтаа зорюулаа.
1949 оной эхиндэ уласай Хүгжэмэй-драматическа театр Буряад-Монголой драмын театр, мүн оперо болон баледэй театр гээд хоёр боложо хубаараа бэлэй. Хоёр шэнэ труппада залуу артистнар тон хэрэгтэй һэн.
1949 оной апрель һарада Буряад-Монголой комсолой ехэ суглаан дээрэ Театрально-хүгжэмэй училищиин оюутан Валентина Найдакова ВЛКСМ-эй XI съездын делегадаар һунгагдаа һэн. Кремлиин Ехэ ордон соо комсомолой съезд болоо бэлэй. Зүблөөнэй һүүлээр ниислэлэй суута театрнуудай зүжэгүүдые хаража, бахаа ханаагаа. Ехэ театрта агуу балеринэ Галина Улановагай хатархые хаража хужарлаа.
Буряад-Монголой театрально-хүгжэмэй училищи дүүргэжэ байһан оюутадай Н.В.Демидовэй хүтэлбэри доро бэлдэһэн дипломно гурбан зүжэг дээдэ үеын артистнарай, мэргэжэлтэ багшанарай үндэр магтаалда хүртэhэн юм.
Сагай гүйдэл зогсошогүй, ажабайдал үдэр бүри хубилжал байха даа. Оперо болон баледэй театрай байшан үшөөл баригдажа байгаа, драмтеатрай бүлэг өөрын байшангүй бэлэй. Энэ шалтагаанаар олонхи залуу артистнууд театрай захиралһаа дипломуудаа гэдэргэнь абаһан юм. Дээдэ һургуулида һуралсалаа үргэлжэлүүлхэ хүсэлтэй Федор Сахиров, Цыден Цыренжапов Москвагай ГИТИС-эй режиссерой факультедтэ һурахаяа ябашоо һэн. Гунга Чимитов М.Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институдта поэзи болон прозын таһагта һураха болобо. Александр Серебряков, Октябрь Дамбаев БГПИ-гэй түүхын таһагта һурахаяа оробо. Василий Найдаков Эрхүүгэй университедэй хэлэ бэшэгэй факультедэй буряад-монголой таһагай оюутан болобо. Женя Болотова Мария Гергесова хоёр БГПИ-гэй заочно таһагта һураха болоо. Хоёр басагад хадамда гараа. Харин Буряад-Монголой драмын театрай богоһо алхажа орохоёо гурбаниинь лэ хүсэбэ: Гунсыма Бадмаева, Валентина Найдакова, Полина Шапова. Эдэнэр училищида hуража эхилхэдээ, БМАССР-эй габьяата артист В.К.Халматовай шабинар байгаа.
Н.В.Демидов багшатаяа
Дайнай һүүлээр театр өөрын автобусгүй, бүхы намараа үбэлэй шэмэрүүн хүйтэн болотор дээрээ даралгагүй полуторкада һуужа, театрайхид аймагуудаар гастрольдо ябадаг һэн. Буга һарын янгинама хүйтэндэ фанерэ даралга бии болобо. Аймагай түбтэ багахан зочид буудалда, хүдөө нютагта айлда, заримдаа клуб соо, һандали дээрэ хонодог байгаа.
Буряад Уласай габьяата артистка
Валентина Найдакова 1950 ондо БГПИ-гэй литературна таһагта заочноор һуража эхилнэ. Гастрольнуудай забһараар шалгалтануудаа экстернээр тушаадаг һэн. Өөрын саг үргэлжын байшангүй театр түхэреэн жэл аймагуудаар ябажа, зүжэгүүдээ харуулжал байба. А.Островскиин «Залинта аадар» гэжэ суута зүжэгтэ Катеринын роль гүйсэдхэхыень В.Найдаковада дурадхаба. Энэ зүжэг урид Хүгжэмэй-драматическа театрта режиссер А.И.Канинай найруулгаар табигдаһан, Катериные БМАССР-эй габьяата артистка М.Н.Степанова наададаг һэн. Мария Николаевна һургуулиин наһанай хүүгэдтэй хадаа нүүдэл театртай ото зөөжэ ябаха аргагүй байгаа. Катеринын хэлэхэ үгэнүүдые бэшэжэ үгөөд, «сээжэлдэ, турша, шадахал байхаш» гэжэ эгэшэ нүхэрынь һайханаар юрөөһэн юм. Варварын роль Гунсыма Бадмаевада үгтэбэ. Н.В.Демидов багшынгаа зүбшэлнүүдые дахин һанаандаа оруулан, Катеринын зүрхэ сэдьхэлэй доһолоон, һайн һайхан тээшэ тэгүүлһэн зан абарииень өөртөө тааруулан, өөрөө иимэ эрхэ байдалда ороод байһандал харуулха гэжэ залуу зүжэгшэн оролдобо.
Өөрөө грим хээд байхадань, театрай ахамад уран зурааша Б.Б.Чернутов һайшааба. Премьерэ Серовэй нэрэмжэтэ клубта болоод, удаань ехэ тайзантай аймагуудай түбүүдтэ энэ зүжэгөө харуулба. Тэрэ үедэ театрые мэдээжэ драматург, Россиин урлалай габьяата ажал ябуулагша Н.Г.Балдано хүтэлжэ байгаа.
Катерина - В.Найдакова
1951оной эхиндэ Хэжэнгэдэ П.Павленкын «Зол жаргал», А.Островскиин «Залинта аадар», нэгэ акктай пьесэнүүдэй үдэшэ, мүн концерт харуулаа һэн. Тиихэдэл Катеринын рольдо бүримүһэн ороһоноо актриса мэдэрээ бэлэй. Суг наададаг нүхэдынь хүшэгын саана шэмээгүй хараад зогсоно, зал соо сэдьхэлээ уярһан харагшадай хэнииншьеб һугшаран, нелбоһоо аршана хэбэртэй. Нэрьемэ альга ташалган... Зүжэгэй һүүлээр харагшадтай халуун хөөрэлдөөн болобо. Хүшэгын саана нюурһаа грим аршажа һуухадаа, зоной үнэн зүрхэнэй баяр бахархалай, артистнуудые магтаһан үгэнүүдые урмашан шагнаба. Клубһаа гараад, харахадань, «Залинта аадар» гэжэ зүжэгэй афишаһаа өөрынь дүрэ зураг үгы болоһон байба. Ехэ голхоронгёор энээн тухай Н.Г.Балданодо хэлэхэдэнь, Намжил Гармаевич энеэбхилээд, иигэжэ асууба: «Шинии наадаһан Катеринын дүрэ харагшада ехээр һайшаагдаад, зурагыень гэртээ абаад ошоо гэжэ ойлгоногүй гүш?» Театрташье залуу артистые анхаржа, Бүхэроссиин театральна бүлгэмэй (ВТО) гэшүүндэ абаба.
1951 оной намар нэгэдэхи курс эрхимээр дүүргэһэн тухай данса абаад, Василий дүүтэйгээ Эрхүүгэй университедэй хоёрдохи курсда абахые гуйһан мэдүүлгэтэй эльгээжэрхибэ. Тиигэжэ тус университедэй ород хэлэ бэшэгэй таһагай хоёрдохи курсда очно һурахаар абтаба. 1953 ондо хүндэтэ багша Н.В.Демидов нүгшөө бэлэй. Москвада һуража байһан Федор Сахиров, Цыден Цыренжапов багшаяа хүдөөлүүлсэһэн юм.
Валентина Найдаковагай Эрхүүдэ хоёр жэл һураад байхада, түрэл театрнь одоошье өөрын байшантай болоо гэжэ дуулдаад, гэдэргээ бусаба. Университедээ заочноор 1955 ондо дүүргээ һэн. ГИТИС дүүргэһэн Ф.Сахиров, Ц.Цыренжапов театртаа ерэбэ. Ф.Сахировай найруулан табиһан Горькиин «Дайсад» соо Надя Бардинагай, Г.Николаева, С.Радзинскиин «Түрүүшын хабар» соо Настя Ковшовагай, А.Баряновай «Тэрэ талада» тагнуулшан Валиин, Э.Вильдегэй «Гэрэй онгон» соо Лаурын рольнуудые гүйсэдхэһэн байна.
Уран зурааша Филипп Ефремович Гергесовтэй айл болоод, 1956 ондо Ефрем хүбүүн түрөө һэн. Үглөөнһөө һүни болотор театртаа байхадань, Сэсэрэн Балдановна эжынь үхибүүень харадаг байгаа. Гэнтэ Буряадай эрдэмэй түбһөө хонходожо, ГИТИС-эй дэргэдэ театр шэнжэлэлгээр аспирантурада нэгэ һуури байна, һурахаяа ошохо гүт гэжэ һурахадань, зүбшэһэн юм. 1959 оной августын һүүл багаар шалгалта тушаагаад, СССР-эй арадуудай театрай кафедрын дэргэдэ, урлал шэнжэлэлгын эрдэмэй доктор, профессор Георг Гоянай хүтэлбэри доро аспирантурада һуража эхилбэ.
1959 ондо Москвада Буряад урлалай болон уран зохёолой хоёрдохи декада үнгэрөө бэлэй. Арбан үдэрэй туршада Х.Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театрайхид гүрэнэй ниислэлэй харагшадта уран бэлигээ харуулаа. Гурбан зүжэгтэ В.Найдакова хабаадуулагдаа: Б-М.Пурбуевай «Үетэн» соо Сэрэгмаагай рольдо, А.Грибоедовэй «Ухаанһаа гай тодхор» соо Софьиин, хитад драматург Цао Юйн «Тайфун» зүжэгтэ (Ц.Цыренжаповай найруулга) Сы Фынэй рольдо наадаа һэн.
Ниислэлэй томо хэблэлнүүд, сэтгүүлнүүд манай уран бэлигтэниие үндэрөөр сэгнээ, мэргэжэлтэдшье магтаа бэлэй. Олон бэлигтэн гүрэнэй шагналнуудта, үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ хүртөө. Тэдэнэй тоодо В.Ц.Найдаковада Буряад Уласай габьяата артисткын хүндэтэ нэрэ олгогдоо һэн. Театрай захирал Цырен Аюржанаевич Балбаров Улаан-Үдэдөө бусана гүш, али аспирантурадаа үлэнэ гүш гэжэ харюу үгэхыень яаруулба. Москвада үлэнэб гээд харюусажархиһан юм. Зүб шиидхэбэри абаһанаа һүүлдэ ойлгоо бэлэй...
Эрдэмэй ажал уряалаа
СССР-эй олон үндэһэ яһатанай театрнуудай түрүү дүй дүршэлтэй, ниислэлдэ гастрольдо ерэһэн хари гүрэнүүдэй эрхим театрнуудай зүжэгүүдтэй саг үргэлжэ танилсаха аргатай болоһон ерээдүй эрдэмтэн алишье талаар хүгжэжэ байгаа. Томо режиссернуудай шэнэ туйлалтые, бэдэрэлгын ажалые, бэлигтэй артистнуудай зохёохы туршалгануудые хараха, шэнжэлхэ аргатай болоо. Кафедрадаа аспирантнуудай шэнжэлэлгын ажалые бултаараа зүбшэн хэлсэдэг заншалтай һэн. Иимэ бурьялма ажабайдалай амисхал зүрхэ сэдьхэл тэнжээдэг, урлалай, ажабайдалай һайн һайханиие уудалан үзэхые уряалдаг байгаа.
1963 ондо В.Ц.Найдакова урлал шэнжэлгын эрдэмэй дид-докторой диссертаци хамгаалба. Хамгаалгын урда тээ Улаан-Үдэдэ «Современный бурятский драматический театр» гэжэ номоо хэблээ. РСФСР-эй Соёлой яаман эрдэмтые ВСГИК-тэ театральна мэргэжэл шадабариин кафедрын ахалагша багшын тушаалда хүдэлхыень зууршалба. Тэрэ гэһээр В.Ц.Найдакова олон мянган оюутадта ород, Баруун Европын, СССР-эй арадуудай, Зүүн зүгэй, Сибириин үндэһэн театрнуудай түүхэ тухай хэшээлнүүдые заагаа. Ерээдүй режиссернуудта драмын теори уншаа, мүн рецензентнүүдэй һуралсал ябуулаа.
В.Найдакова Тывада
1962-1968 онуудта театральна мэргэжэл шадабариин кафедра даажа ябаа. 1966-1976 онуудта ГИТИС-эй заочно докторантурада һураад, 1980 ондо докторой диссертаци хамгаалаа. Этнологи, этнографи болон антропологиин талаар, соёлой теориин болон түүхын (культурологиин) талаар диссертационно соведүүдэй гэшүүн байгаа.
1990 ондо ВСГИК-эй хэдэн багшанартай хамта Буряадай Рерихэй бүлгэм байгуулаа һэн. Арбан нэгэн жэлэй туршада тус бүлгэм толгойлжо, Агни-йогын һургаал тухай лекцинүүдые уншаһан юм.
В.Ц.Найдакова Сибириин театрнууд тухай хэдэн пособи, драмын теори тухай һуралсалай ном, үндэһэн буряад болон монгол театрнуудай хүгжэлтэ тухай монографинуудые бэшээ. Аспирантнуудай ажал хүтэлдэг, тэрэнэй һургаһан урлал шэнжэлгын эрдэмэй табан дид-доктор шэнэ үеын оюутадые театрай урлалай һургаал болон түүхэтэй танилсуулжа байдаг.
РСФСР-эй урлалай габьяата ажал ябуулагша, Россиин соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, БурАССР-эй эрдэмэй габьяата ажал ябуулагша, Буряад Уласай Гүрэнэй шангай лауреат гэһэн В.Ц.Найдаковагай үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ 2015 ондо Россиин үндэһэн театральна «Алтан баг» гэһэн шан нэмэһэн юм. Александр Калягинай амаршалгын телеграмма соо иимэ үгэнүүд бэшэгдэнхэй: «Хүндэтэ, хайрата Валентина Цыреновна! Россиин театрай урлалай хүгжэлтэдэ Танай хубита гайхамшаг ехэ. Эсэгэ ороной театральна соёлой аша туһада Танай бэелүүлһэн ажал сэгнэшэгүй. Театр шэнжэлгын эрдэмэй түлөө тайзанаа орхиһон гээшэт. Иимэ зоримгой алхам хэхэеэ зүрхэсэхэ хүн үсөөн. Та ехэ эрдэмтэн болоот, театр шэнжэлгын шухала удхатай олон номуудай автор байхаһаа гадна хэдэн үеын театральна теоретигүүдые хүмүүжүүлһэн эрхим бэрхэ багша гээшэт. Тон ехэ баяр баясхалан хүргэнэб. Элүүр энхые, тэнхээ тамир Бурхан үршөөг!»
Алтан баг шан абанхай
Найдаковуудай гэр бүлын бага үри Валентина иимэ үндэр нэрэ солодо хүртэхэ хуби заяатай байгаал даа. Энэ бүлын гэшүүд Буряад ороной түүхэдэ өөрын марташагүй мүр сараа үлөөһэн юм.
Гэрэй эзэн Цырен Найдакович Найдаков (Кырмыгенов) — Түнхэнэй түрүүшын коммунистнуудай нэгэн, Түнхэндэ, Сэлэнгэдэ аймгүйсэдкомой түрүүлэгшээр хүдэлһэн байна. Будажап Найдаков — ууган хүбүүн, түрүүшын комсомолшуудай нэгэн (арбан хоёртойдоо комсомол болоо һэн). Мүнхэ Һарьдаг гэжэ нэрэ абаһан энэ бэлиг түгэлдэр поэт, сэтгүүлшэ залитай 20 наһандаа хорото дайсанай һабарһаа ами табиһан бэлэй. Тэрэнэй нэрые Түнхэнэй аймагай уран зохёолшодой нэгэдэл зүүжэ ябана. Одхон хүбүүн Василий Найдаков — хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор, профессор, СССР-эй Эрдэмэй Академиин Сибириин отделениин Буряадай таһагай хүтэлбэрилэгшэ, Ниитын эрдэмэй институдай (ИМБТ) захиралаар хүдэлөө. Бага үхин Валентина Найдакова тухай дээрэ хэлэгдэбэ.
Нүхэдэй амаршалга
Үндэһэн буряад театр тухай хэдэн захата ном хэблэһэн, Зүүн зүгэй арадуудай шэмэг эрдэни болохо Цамай наадан тухай гайхалтай һонин шэнжэлэл хэһэн, Сибирь болон Алас Дурна зүгэй театрнуудай түүхые гүнзэгыгөөр удхалан шэнжэлэгшэ, театрай урлалай теоретик болон түүхэшэн Валентина Цыреновна Найдакова гайхамшаг наһанайнгаа толотомо замые арадтаа зорюулаа.