XIX зуун жэлдэ Эрхүүгэй граждан губернатор гансата дүрбэн буряад дасанай барилга зүбшөөһэн зарлиг гаргаһан. Тиигэжэ холуур һууһан арад жиндагай туһада 1826 ондо Лубсан Гунгаа Сүндын гэгшын ударидалга доро Худанай дасанай бүлэг ламанар эндэһээ таһаржа, өөһэдынгөө отог газарта дасантай болохо хүсэлтэй болоһон. Тиин Бандида Хамба Гаваан Ешижамсын зүбшөөл абаһанай удаа 1827 ондо Чисаана голдо ородог Үлзытэ горхоной эрьедэ шэнэ дасан баригдаба. 1828 ондо Худанай дасанай шэрээтэ лама Тойндол Суваанай рамнай үргэжэ, Гандан Чойнпэллин һахилтай, Һама сахюусантай Чисаанын дасан гэгдэбэ. Эрхүүгэй граждан губернаторай 1832 оной декабриин 10-най тогтоолоор Чисаанын дасан засагай зүгһөө баталагдаһан түүхэтэй. Үлзытын гулваа Сагаанай гэгшэ дасанай барилга ударидаһан. Тус дасанай хуушан сагай шэрээтэнэр гэбэл:
1. Лубсан Гунга Сүндуев (1831-1861)
2. Жамса Шобогоров (1861-1866)
3. Вампил Адушиев (1866-1889)
4. Цеван Сэнгэ Номчиев (1889-1892)
5. Ринчин Чойван Эрдынеев (1892-1904)
6. Будажаб Борбоцоев (1904-1905)
7. Ринчин Агван Зургадаев (1905-1910)
8. Абида Шираб Намсараев (1910-1912)
9. Будажаб Борбоцоев (1912-1917)
10. Бальжар Ямпилов (1917-1920)
11. Рабжой Добчин Павлов һүүлшын шэрээтэ байһан аад, “шэнэлэгшэдээр” (обновленцы) Шулуутын дасан ябашоо һэн.
Гүрэ Нимаев соржо хэды шэнээн байһанайнь мэдээн үгы. Эндэ ламанарай хоёр хубаарһанай ушарһаа худхаляа болоһон. Найдан Сампилов ба Тогмид Дагбаев хоёр Шулуутын дасанай шэрээтэнэр болоһон.
Чисаанын дасанай приходто зүүн-хүбдүүд, батнай, хальбин, харгана г.м.угуудай удамууд болохо Хэжэнгын аймагай Дунда Худанай (Тураасгай, Улаан Бургааһан, Могсохон), Яруунын аймагай Баруун-Үльдэргын, Шэтэ можодо хабаатай Хёлго, Хяла, Могзон, Сохондо ба Арын-Нуур нютагуудай арад зон орожо байгаа. Чисаанын дасан Буряадай 36 дасангуудай томо дасангуудай тоодо орожо байһан. Мүн бусад дасангуудтал Агваан Доржиевай дурадхалаар байгуулһан гонууд һургуулиин, шугы соо дагсал хаялсаха гурим абаһан. Буряадай үсөөн дасанда хурагдадаг байһан “Жүд” хуралтай һэн. Эндэ мүргэлэй хоёр дабхар Шойрын, Сахюусанай, Домой, Диваажанай (Ангад), Дандар хуралай – табан дугангууд байгаа. 1831 он хүрэтэр юһэн сүмэнүүд үндэрлэһэн: Хүрдын, Майдариин, Гүнригэй, Дэмчигэй, Арьяабалын, Очирваниин, Отошын, Табан-хаанай.
Эндэхи нютагуудай ноёд һайд, арад жиндагай эдэбхи үүсхэлээр зургаан жэлэй туршада Согчин дуганаа шэнээр барюулха хэрэг ябуулагдажа, 1874 оной январь һарада Дотоодын хэрэгэй яаманай зүгһөө зүбшөөл абтажа, барилга захалһан. 1889 оной тоосоогоор дасанай приходто: эрэшүүл – 1400, эхэнэрнүүд – 1443, хамта – 2843 хүн байһан. Чисаанын дасанда анха түрүүн чойрын һургуули ба хурал тогтооһон хүниинь гэбэл, Цеваан Номчын шэрээтэ юм. Харин Жүдэй һургуули хуралтайнь гэгээн лама Ринчин Чойваан Эрдэниин шэрээтэ байгуулһан.
Тэрэ үеэр будаадын шажанай ном судар үнэнтэ янзаар шудалһан 12 баталгата ламанар хурал ном хуража, хожомынь, бараг һайн сагта хубарагуудаараа хамта 600 гаран тоодо хүрэһэн гэхэ. Тэдэнэй тоодо онсо хурдан бэлигтэй, хубилгаан шэнжэтэй, эмшэ домшо, шойрошо, жоодшо, абаралша гэхэ мэтын эрдэм түгэс санаартан олон һэн. Жэшээлхэдэ, Очирваниин хубилгаан Эрдэниин ламхай гэгшэ Сабдаг уулые ба лама Римбүүшые согдомдохо, харин Арьяабалын хубилгаан Зургаадай багша Арьяабалын зүрхэн тарниие зургаан доншуур хүргэһэн, газар тобшолдог (агшаадаг) һүүшэтэй, ерээдүй сагые уридшалан хэлэхэ шэдитэй, ядерна зэбсэг, атомна-водородно боомбонуудай бии болохые (“галаар улаабхяа һаа, галаб эрьехэ, түүдэгээр уняартаа һаа, түби тэһэрхэ”) гэжэ тухайлан хэлэһэн байдаг. II Николай хаанай басаган ехээр үбшэлжэ, ородойшье, хари гүрэнэйшье докторнуудай 2-3 жэл соо аргалжа шадаагүй байхадань, Агваан Доржиев Чесаанын дасанай эмшэ, һудалша Дампил ламые Санкт-Петербург залажа абаашаһан. Дампил лама нэгэ һарын туршада түбэд аргаар домножо, хаан хүүхэниие хүл дээрэнь гаргаа гэхэ. Дандарай Лубсан гэдэг Бадан Тураахинай түрэлэй лама эрдэм номоороо амитан зониие һайса гайхуулһан. Ямпилай Бальжар шэрээтэ Ямандагын хубилгаан, сиддхи байгаа. Бадмацыренэй Бальжан хооһон шанар олоһон хубилгаан, Оодой тарниша гэбшэ лама орон зай агшааха, һунааха, аман соогоо мүнгэ (серебро) хайлуулха шэдитэй һэн. Дандарай Дугар гэбшэ хүнэй нюдэндэ мана һуугаад байхада, хутагаар хюһажа, скальпельгүйгөөр мухар гэдэһэнэй үбшэ аргалдаг байһан. Жамбын Шойроб габжа жагты табижа, саа үбшэ сараха шадалтай байһан гэхэ. Эдэ мэтын эрдэм бэлиг ехэтэй, риди хубилгаатай, үндэр зиндаатай ламанар Чисаанын дасанай һандаралай урдахи зуунжэлэйнь түүхэдэ саг сагтаа бии боложол байһан.
1930-аад онуудай хамалган хашалганай үеэр олон ламанар гэмтэнэй тоодо орожо, түрмэ түдэгэдэ хаагдаа, сүлэлгэдэ ябуулагдаа, буудуулаашье. БМАССР-эй ЦИК-эй Президиумэй тогтоолоор 1938 оной июлиин 31-нэй үдэр Чесаанын дасан хаагдаба гэгдээ. 1938 ондо хоёр дуганиинь задалагдаад, Михайловка, Дээдэ-Худанай багшанарай байра болгогдоһон. Энэл жэлдэ Чесаанын МТС байгуулагдажа, дасанай сүмэнүүдынь хүнүүдэй байра, амбаар болоод, үнэтэй шухаг номууд жанша, хобтонуудһаа гаргагдан, талаар дүүрэн таража гү, али бүд һадай хоморто трактор, комбайнуудай тоһо торхируугай аршуул боложо һалаа. Ганжуурай 108 ботиин 2 бүридэл, Данжуурай 226 ботиин 2 бүридэл, мүн бэшэшье 12-15 мянган хэһэг номууд, сэргэ ба захата хэдэн мянган бурхадай дүрэнүүд, гуулин, мүнгэн сүгсэ наһатанууд, бүмбэ хүрдэ, хонхо дамааринууд гэхэ мэтэ тоогүй ехэ мүнгэ һангай зөөри зөөшэ гам хайрагүй усадхагдаа. Жүдэй дуган соо клуб, номой сан, аптекэ нээгдээ. 1970-аад онуудаар һүүлшынь дуган задалагдан һандараад, зарим хубинь айлнуудаар тараа. Тиихэдэ дасанай модо зөөриншэлэн хэрэглэгшэдэй зариманиинь мүнөө дууһандаа хосороо, гэр бүлөөрөө тархияа муудаһаншье зон бии һэн ха.
Тиин сагай ябаса тогтошогүй, гүрэн түрын байдалшье үргэлжэ хубилдаг байһанайхи, 1980-аад онуудаар Совет гүрэн уналда ороод, демократис үзэлтэй нам илажа, шэнэ засаг тогтоо. Бурхан шажан дахин һэргэжэ, 1991 оной июлиин 19-нэй үдэр Хэжэнгын аймагай гүйсэдхэхы хороон Чисаанын дасан һэргээн бодхоохо тухай тогтоол абаа. Тиигэжэ Чисаанын дасан шэнээр рамнайлагдажа, хурал номоо хуража эхилһэн. Шэнэ үеын түрүүшын шэрээтээр Могсохон нютагай Содномдоржын Дашанима һунгагдаад байтараа, Россиин Сангхын дид-хамбын тушаалда дэбжүүлэгдээ. Һүүлдэнь 1993 онһоо 2004 он болотор Базаров Цыдендамба ламхай шэрээтээр ороод, эдэбхи эршэмтэй ажал ябуулһан. Чисаанын дасанай һургажа табиһан лама хубарагууд: шэрээтэ Бадма-Доржо Жамбалов (1954-1967 онуудаар), шэрээтэ Нима Жапов гэбшэ (1976-198- онуудаар), унзад лама, гэбшэ Чойжол (Няней лама), эрдэмтэ гэбшэ Самдан лама гэгшэд Буряадай ламын шажанай түб Ивалгын дасанда хүдэлһэн. Дасанай барилга газаа зосоогүй тон буддын шажанай ёһо гурим соо анхарал, оролдосо ехэтэйгээр, уран наряар бүтээгдээ. Монгол, Түбэдэй шажанай һургуулинуудта хэдэн хүбүүд эльгээгдээд, эрхим һайнаар судар номоо шудалжа, бултадаа баталгата ламанар боложо, арад жиндагай хэрэг бүтээн байнад. 2004 онһоо эхилээд, мүнөө болотор Чисаанын дасанай шэрээтээр Жаргал Баиров лама табигдаад, амжалтатай хүдэлжэ, томо дуганаа бодхоохо хэрэгтэ бүхы һаналаа табинхай байна.
1. Лубсан Гунга Сүндуев (1831-1861)
2. Жамса Шобогоров (1861-1866)
3. Вампил Адушиев (1866-1889)
4. Цеван Сэнгэ Номчиев (1889-1892)
5. Ринчин Чойван Эрдынеев (1892-1904)
6. Будажаб Борбоцоев (1904-1905)
7. Ринчин Агван Зургадаев (1905-1910)
8. Абида Шираб Намсараев (1910-1912)
9. Будажаб Борбоцоев (1912-1917)
10. Бальжар Ямпилов (1917-1920)
11. Рабжой Добчин Павлов һүүлшын шэрээтэ байһан аад, “шэнэлэгшэдээр” (обновленцы) Шулуутын дасан ябашоо һэн.
Гүрэ Нимаев соржо хэды шэнээн байһанайнь мэдээн үгы. Эндэ ламанарай хоёр хубаарһанай ушарһаа худхаляа болоһон. Найдан Сампилов ба Тогмид Дагбаев хоёр Шулуутын дасанай шэрээтэнэр болоһон.
Чисаанын дасанай приходто зүүн-хүбдүүд, батнай, хальбин, харгана г.м.угуудай удамууд болохо Хэжэнгын аймагай Дунда Худанай (Тураасгай, Улаан Бургааһан, Могсохон), Яруунын аймагай Баруун-Үльдэргын, Шэтэ можодо хабаатай Хёлго, Хяла, Могзон, Сохондо ба Арын-Нуур нютагуудай арад зон орожо байгаа. Чисаанын дасан Буряадай 36 дасангуудай томо дасангуудай тоодо орожо байһан. Мүн бусад дасангуудтал Агваан Доржиевай дурадхалаар байгуулһан гонууд һургуулиин, шугы соо дагсал хаялсаха гурим абаһан. Буряадай үсөөн дасанда хурагдадаг байһан “Жүд” хуралтай һэн. Эндэ мүргэлэй хоёр дабхар Шойрын, Сахюусанай, Домой, Диваажанай (Ангад), Дандар хуралай – табан дугангууд байгаа. 1831 он хүрэтэр юһэн сүмэнүүд үндэрлэһэн: Хүрдын, Майдариин, Гүнригэй, Дэмчигэй, Арьяабалын, Очирваниин, Отошын, Табан-хаанай.
Эндэхи нютагуудай ноёд һайд, арад жиндагай эдэбхи үүсхэлээр зургаан жэлэй туршада Согчин дуганаа шэнээр барюулха хэрэг ябуулагдажа, 1874 оной январь һарада Дотоодын хэрэгэй яаманай зүгһөө зүбшөөл абтажа, барилга захалһан. 1889 оной тоосоогоор дасанай приходто: эрэшүүл – 1400, эхэнэрнүүд – 1443, хамта – 2843 хүн байһан. Чисаанын дасанда анха түрүүн чойрын һургуули ба хурал тогтооһон хүниинь гэбэл, Цеваан Номчын шэрээтэ юм. Харин Жүдэй һургуули хуралтайнь гэгээн лама Ринчин Чойваан Эрдэниин шэрээтэ байгуулһан.
Тэрэ үеэр будаадын шажанай ном судар үнэнтэ янзаар шудалһан 12 баталгата ламанар хурал ном хуража, хожомынь, бараг һайн сагта хубарагуудаараа хамта 600 гаран тоодо хүрэһэн гэхэ. Тэдэнэй тоодо онсо хурдан бэлигтэй, хубилгаан шэнжэтэй, эмшэ домшо, шойрошо, жоодшо, абаралша гэхэ мэтын эрдэм түгэс санаартан олон һэн. Жэшээлхэдэ, Очирваниин хубилгаан Эрдэниин ламхай гэгшэ Сабдаг уулые ба лама Римбүүшые согдомдохо, харин Арьяабалын хубилгаан Зургаадай багша Арьяабалын зүрхэн тарниие зургаан доншуур хүргэһэн, газар тобшолдог (агшаадаг) һүүшэтэй, ерээдүй сагые уридшалан хэлэхэ шэдитэй, ядерна зэбсэг, атомна-водородно боомбонуудай бии болохые (“галаар улаабхяа һаа, галаб эрьехэ, түүдэгээр уняартаа һаа, түби тэһэрхэ”) гэжэ тухайлан хэлэһэн байдаг. II Николай хаанай басаган ехээр үбшэлжэ, ородойшье, хари гүрэнэйшье докторнуудай 2-3 жэл соо аргалжа шадаагүй байхадань, Агваан Доржиев Чесаанын дасанай эмшэ, һудалша Дампил ламые Санкт-Петербург залажа абаашаһан. Дампил лама нэгэ һарын туршада түбэд аргаар домножо, хаан хүүхэниие хүл дээрэнь гаргаа гэхэ. Дандарай Лубсан гэдэг Бадан Тураахинай түрэлэй лама эрдэм номоороо амитан зониие һайса гайхуулһан. Ямпилай Бальжар шэрээтэ Ямандагын хубилгаан, сиддхи байгаа. Бадмацыренэй Бальжан хооһон шанар олоһон хубилгаан, Оодой тарниша гэбшэ лама орон зай агшааха, һунааха, аман соогоо мүнгэ (серебро) хайлуулха шэдитэй һэн. Дандарай Дугар гэбшэ хүнэй нюдэндэ мана һуугаад байхада, хутагаар хюһажа, скальпельгүйгөөр мухар гэдэһэнэй үбшэ аргалдаг байһан. Жамбын Шойроб габжа жагты табижа, саа үбшэ сараха шадалтай байһан гэхэ. Эдэ мэтын эрдэм бэлиг ехэтэй, риди хубилгаатай, үндэр зиндаатай ламанар Чисаанын дасанай һандаралай урдахи зуунжэлэйнь түүхэдэ саг сагтаа бии боложол байһан.
1930-аад онуудай хамалган хашалганай үеэр олон ламанар гэмтэнэй тоодо орожо, түрмэ түдэгэдэ хаагдаа, сүлэлгэдэ ябуулагдаа, буудуулаашье. БМАССР-эй ЦИК-эй Президиумэй тогтоолоор 1938 оной июлиин 31-нэй үдэр Чесаанын дасан хаагдаба гэгдээ. 1938 ондо хоёр дуганиинь задалагдаад, Михайловка, Дээдэ-Худанай багшанарай байра болгогдоһон. Энэл жэлдэ Чесаанын МТС байгуулагдажа, дасанай сүмэнүүдынь хүнүүдэй байра, амбаар болоод, үнэтэй шухаг номууд жанша, хобтонуудһаа гаргагдан, талаар дүүрэн таража гү, али бүд һадай хоморто трактор, комбайнуудай тоһо торхируугай аршуул боложо һалаа. Ганжуурай 108 ботиин 2 бүридэл, Данжуурай 226 ботиин 2 бүридэл, мүн бэшэшье 12-15 мянган хэһэг номууд, сэргэ ба захата хэдэн мянган бурхадай дүрэнүүд, гуулин, мүнгэн сүгсэ наһатанууд, бүмбэ хүрдэ, хонхо дамааринууд гэхэ мэтэ тоогүй ехэ мүнгэ һангай зөөри зөөшэ гам хайрагүй усадхагдаа. Жүдэй дуган соо клуб, номой сан, аптекэ нээгдээ. 1970-аад онуудаар һүүлшынь дуган задалагдан һандараад, зарим хубинь айлнуудаар тараа. Тиихэдэ дасанай модо зөөриншэлэн хэрэглэгшэдэй зариманиинь мүнөө дууһандаа хосороо, гэр бүлөөрөө тархияа муудаһаншье зон бии һэн ха.
Тиин сагай ябаса тогтошогүй, гүрэн түрын байдалшье үргэлжэ хубилдаг байһанайхи, 1980-аад онуудаар Совет гүрэн уналда ороод, демократис үзэлтэй нам илажа, шэнэ засаг тогтоо. Бурхан шажан дахин һэргэжэ, 1991 оной июлиин 19-нэй үдэр Хэжэнгын аймагай гүйсэдхэхы хороон Чисаанын дасан һэргээн бодхоохо тухай тогтоол абаа. Тиигэжэ Чисаанын дасан шэнээр рамнайлагдажа, хурал номоо хуража эхилһэн. Шэнэ үеын түрүүшын шэрээтээр Могсохон нютагай Содномдоржын Дашанима һунгагдаад байтараа, Россиин Сангхын дид-хамбын тушаалда дэбжүүлэгдээ. Һүүлдэнь 1993 онһоо 2004 он болотор Базаров Цыдендамба ламхай шэрээтээр ороод, эдэбхи эршэмтэй ажал ябуулһан. Чисаанын дасанай һургажа табиһан лама хубарагууд: шэрээтэ Бадма-Доржо Жамбалов (1954-1967 онуудаар), шэрээтэ Нима Жапов гэбшэ (1976-198- онуудаар), унзад лама, гэбшэ Чойжол (Няней лама), эрдэмтэ гэбшэ Самдан лама гэгшэд Буряадай ламын шажанай түб Ивалгын дасанда хүдэлһэн. Дасанай барилга газаа зосоогүй тон буддын шажанай ёһо гурим соо анхарал, оролдосо ехэтэйгээр, уран наряар бүтээгдээ. Монгол, Түбэдэй шажанай һургуулинуудта хэдэн хүбүүд эльгээгдээд, эрхим һайнаар судар номоо шудалжа, бултадаа баталгата ламанар боложо, арад жиндагай хэрэг бүтээн байнад. 2004 онһоо эхилээд, мүнөө болотор Чисаанын дасанай шэрээтээр Жаргал Баиров лама табигдаад, амжалтатай хүдэлжэ, томо дуганаа бодхоохо хэрэгтэ бүхы һаналаа табинхай байна.