Хэнзэ ногоон

Агууехэ илалтын 70 жэлэй ойдо

Цырен-Дондок Хамаевай адли нэрэтэй романай удхаар үндэһэлжэ найруулһан гурбан үйлэтэй, арбан хоёр үзэгдэлтэй драма

Наадаха нюурнууд:

Д у л м а.
Г о н г о р .
Б а л м а с у у, Гонгорой эхэ.
Г э л э г Г а р м а е в и ч, колхозой түрүүлэгшэ.
У х а а х а н, Дулмын нүхэр басаган.
Б а л м а х ү г ш э н.
Х у у м а а н, түмэршэ дархан, моришон, нюдэндөө зузаан шэлтэй.
Ц ы р е н С е м у н о в и ч, партиин айкомой нэгэдэхи секретарь.
Р а д н а, модошо дархан, барилгашан.
Б а м б а а д а й, Гонгорой эсэгэ, адуушан.
Д о л с о н, Раднын һамган.
Л ё н х о б о Ш а д а р о в и ч, колхозой партийна эмхиин секретарь.
Б о р о л д о й, адуушан, һаалишан.
А г б а а н, Боролдойн хани нүхэр.
Л и д и я Ш а р а п о в н а, врач.
У м г а а А ю ш а, Гонгорой нагаса, хониной фермын бригадир.
Б а я б а, тракторист, механизатор.
Со г т о ү б г э н, мориной тоног зэмсэг бүтээдэг.
Г э п э л, хонишон эхэнэр.
М е д с е с т р а.
Б а р и л г а ш а д.
З о н.

ОРОЛТО
Мойһоной һалбаржа байһан, хүхын дуунай үе. Дайнай эхилһээр хоёрдохи жэлэй тэн. Сэсэглэһэн мойһоной эшэ доро дайнда мордолгын хахасал.
ГОНГОР: (Дулмын урдаһаа сэхэ хаража) Хүлеэхэ гүш намайгаа, Дулмамни?
ДУЛМА: (Гонгорые хам хүзүүдэжэ) Юунэйшье болоо һаа, тэсэжэ хүлеэхэб. Дайгаа дараад, гансал амиды мэндэ бусажа ерээрэйш, Гонгорни.
ГОНГОР: Дулмамни, ши бидэ хоёр дурлалсажа, бэе бэеэ һайн мэдэхэ болоһомди, албанһаа ерэхэдэм ... энэ мойһон дороо уулзахабди. Тиигээд гэрлэхэбди.
Дурлаһан хоёр үгэ дуугүй удаан тэбэрилдээд зогсоно.


НЭГЭДЭХИ ҮЙЛЭ

НЭГЭДЭХИ ҮЗЭГДЭЛ

Оройн намар. Хүдөө нютаг. Шинельтэй, мүшэтэй малгайтай, кирзовэ сабхитай, багахан рюкзак үргэлһэн лейтенант зэргэтэй Гонгор гэртээ гүйжэ ороно. Гэртэнь хэншье үгы. Хурьгад лэ маарана. Гэр соогуураа һонирхон ябажа шэнжээд, шэлтэй тэбхэрхэн хажа соо ханада үлгөөтэй, хойно хойноһоо жэрылдэн хээтэй фотозурагуудые удаан харана. Тэндэнь фронтһоо эльгээһэн өөрынь дүрэнүүд, зэргэлээд - Дулмын лүрэ.
- Хулай! Хулай даа! – гэжэ хонидоо тууһан эжынь шарьяа абяан энэ үедэ дуулдажа, Гонгор толгой нюсэгэн зандаа газаашаа гарашаба.
БАЛМАСУУ: Баарһамни, ерэбэ ха юмши даа. Юрэдөө гээ, һанаамни дүүрэбэ. Хойноһоошни зальбаржа, сайнгаа дээжэ ото үргэжэ байгааб. Һүүлэй үедэ бэшэг хүлеэһэн гээшэм даа!.. Орожо ерэнэ аа гү гэжэ газааш гараад, харгы руу хоёр нюдэнэйнгөө һохойтор машинаһаа бууһан хүниие хараашалха хүм. Яагааш һайн юм даа, ерэбэш даа! За-а, за-а, ороё. Юундэ газаа гостойлдошобибди.
Балмасуу уяржа, уһа нюдэн болошонхой, хүбүүгээ таалаад, хүтэлөөд, гэр худараа дугшаба.
ГОНГОР: Эжы, хонидоо хаахаяа мартаалта.
БАЛМАСУУ: Хая-аа, яахашиб. Холо ошохогүй.
ГОНГОР: Хаая, хаая, зайшаха. (Гонгор гүйдэлөөр гаража ошоод, ерэнэ).
ГОНГОР: Эжы, бэетнай лагшан гү?
БАЛМАСУУ: Яашахань һэнбиб даа. Аһалдаад лэ ябагшаб. Үнөөхи муу зүрхэмнайл хаа-яа мэдүүлэгшэ. Үдэшэндөө хонидой манаанда ошоо бологшоб даа.
ГОНОГОР: Харагтылши, үдэрынь өөрынгөө, үдэшэндөө колхозойнгоо хонидые храдаг гүт?
БАЛМАСУУ: Дө-ө, хоёр толгой юумэн, эртүүр хурьгалаад, мүнөөдөө үнеэгүй намда сайгааш һүлэхэдэм хэрэгтэй болоно. Яахабши теэд ... Байза, шимни дааража, гэдэһээ һайсахан үлдэжэ ерэбэ ёһотойш даа. Юугээ шашажа һуунабиб, эдеэгээ бэлдэхэм ...
Балмасуу ушаагаа тойрон бүмбэрнэ. Гонгор баруун ханада ошожо, Дулмын дүрые харана.
ГОНГОР: Эжы, наашаагтыл даа.
БАЛМАСУУ: Юун болооб даа, хүбүүн? (Ойронь ерэнэ).
ГОНОР: Дулмын дүрэ урдань эндэ үгы һэн, та, эжы, өөрөө һуулгаа гүт?
БАЛМАСУУ: Тиигээ ... Өөрөө ... Дүрыень гэрһээнь асараа һэм...
ГОНГОР: Дулма хаанаб? Юундэшьеб һүүлэй үедэ намда бэшэг бэшэхээ болишоо. Ташье юундэ бэшэгтэм Дулма тухай харюу үгэхөө болишоһомбта?
БАЛМАСУУ: Хүбүүн, һуул даа наашаханаа. (Эхэнь орон дээрээ түрүүлэн ошожо һууба. Хоолойгоо заһан, хүбүүнэйнгээ хүлеэнги шарайе адаглан) Дулмаш шамдаа үнэн дуратай байгаа ...
ГОНГОР: Эжы, юундэ “дуратай байгаа” гэбэт?
БАЛМАСУУ: Тиимэ юумэн болошоол даа ...
ГОНГОР: Юун болооб, эжы? Дулма ондоо хүндэ хадамда гарашоо гү?
БАЛМАСУУ: (нюдөө аршаад) Шамдаа дуратайгаа ... һүлшынгээ амин дээрэ гэршэлээ һэн...
ГОНГОР: Юун?! Наһа бараа?! (Гонгор һүхирэн шахуу хэлээд, һэрд бодошобо).
БАЛМАСУУ: (түрүүн хэлэһэнээ дабтан) Тиимэл муухай юумэн болоол даа.
ГОНГОР: (хухарһан хоолойгоор) Яагааб?!
БАЛМАСУУ: Һуу даа, хүбүүм. Бэеэ бари. Дүүрэһэн юумые хүн бусаадаггүй юм ... Нарайлха болоһоноо шамда бэшээгүй һэн гү?
ГОНГОР: Үгы... Нютагайнгаа һонинуудые түрүүшын үеэр дуулгадаг байгаа.
БАЛМАСУУ: Хари, тиигэжэ хэлээшье һэн. Албанда байхадаш, “хүбүү гаргажа үгөөд, гансата нэгэ доро Гонгороо баясуулаашам дээрэ” гэдэг бэлэй. Тиигэжэ намайгаашье үгэдөө оруулһан юм. Сагайнгаа тулажа ерэхэдэ, хоног соо гэртээ зобоо, туляа. Феэлшэр болоошонь туһалжа ядаа. Колхозойнгоо машина эрижэ, аймаг абаашалган болоо. Ябалган дээрээ намайе дуудажа асаруулаад: “Эжы, хэрбэеэ гарсалдаагүй һаам, Гонгорто ерэтэрнь бү дуулгаарайгты” гээ һэн...
ГОНГОР: Тиигээд яагааб?
БАЛМАСУУ: Харгыдаа ами табижархёо...
ГОНГОР: Эх, халаг даа! (Гонгор ёолон байжа һугшараад, нюдаргаа бажуужа, шүдэеэ хабиран, сонхын можо толгойгоороо тулан абяагүй зогсобо).
БАЛМАСУУ: (ээм дээрэнь гараа табижа) Хүбүүмни, эрэ хүн эмээлтэ, хазаартые досоогоо багтаадаг гээ ... Хатуу зоригоор дайгаа даралсажа ерээ ха юмши даа.
ГОНГОР: (эхынгээ хобигорхон дала мүрые тэбэреэд) Ойлгоноб (халуунай мориндол, хэдэн дахин толгойгоо дохилзуулна).


Олон юумэ хөөрэлдэнгүй һуужа, хоол бариба. Гонгор махорко бүдүүнээр орёожо, дээрэ дээрэһээнь татаад, хараһан тээшээ хараһан зандаа нилээн хүдэлэнгүй һууһанайнгаа удаа шинелеэ үмдэбэ.
БАЛМАСУУ: Хайшаа ошохошниб?
ГОНГОР: (Арай дуулахаар гүбэрбэ) Газагуур ябаад ерэхэм даа.
БАЛМАСУУ: Гонгор, Дулмашни холо бэшэ, энээхэндэ, мойһон доро хүдөөллөөтэй.
ГОНГОР: (Сошоод) Юу? Юундэ гээшэб ... хүдөөлдэг газарта бэшэ, эндэ гү?
БАЛМАСУУ: Ами табихынгаа урда захиһан байгаа хаш.
Гонгор яаралтай гаража ошоно.


Тойруулжа хүреэлэншьегүй, модон хабтагай дээрэ нэрэ обогыень, түрэһэн, нүгшэһэн үдэрыень һиилэжэ, үнөөхи мойһоной дорохоно хүдөө табиһан байба.
ГОНГОР: Дулмамни, ямар ехэ намдаа дуратай байгаабши даа. Бидэ хоёрой инаглан ерэдэг, һүүлшынхиеэ уулзаһан, хахасаһан энэ мойһон ... Харата муухай дайнда ошоогүй һаа, би шамайгаа үхүүлхэгүй һэм... (Гонгор доошоо үбдэглэн һуужа, обоолоотой шорой дээрэнь гашуун нюлмасаа дуһалуулан байба. Малгайнгаа табан хушуу одо абажа, газарайнь толгой талада шорой ухашалжа табяад, һөөлдэнги хоолойгоор, шахан) Бусажа, шамдаа ерэһэнэймни һүлдэ тэмдэг болон, энэ минии одон шамтаяа, Дулмамни, мүнхэдөө эндэ байг.
Гонгор хүлөө хүндөөр татан, һөөргөө бусаба.


Гонгорой эжы хорёо соогоо нэгэ үбгэн хүнтэй зогсоно. Хүдэһэн дэгэлээ хөөрүүлэн татажа бүһэлһэн, хурьган малгайтай, гааһа зууһан, дүхыд гэһэн, ябахадаа хүндэшэгөөр үзэгдэһэн хүн Гонгорой урдаһаа гэшхэлбэ. Дүтэлэмсөөрөө гааһаяа эрхы дээрээ тоншороод, үбэртөө хэжэ, маһалзан энеэбхилээд, Гонгорой альгые шангаар адхажа, толгойһоонь хүл хүрэтэрнь хараба.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Шүдхэр абаг, хүмэримэрыш, шамайгаа хүлеэһэн гээшэмнай!.. Ёһотойл эрэ бэеэ бэелээ, хүдэржөө байнаш! (Гонгор юумэ хэлэбэгүй, миил мүрөө хабшагад гүүлэбэ. Баяраа багтаажа ядаһан үбгэжөөл) Болоо, болоо, хүбүүн. Саг соогоо ерээш. Бэешни?
ГОНГОР: (шархатажа, тохир болошоһон зүүн гараа харуулаад) Иимэ гартай, (һөөлдэнги хоолойгоо хургаараа заажа) иимэ хоолойтой дайнһаа бусабалби даа.
БАЛМАСУУ: Мэндэ бусаһаниинь лэ болоо. Ондоо юуншье хэрэггүй. Гэлэг, гэртэ орогты.
ГОНГОР: (гэртээ ороод, үбгэжөөлдэ һандай табижа үгөөд) Гэрэг Гармаевич, хуушан ажалдаа зандаа бэзэт даа?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (ямаан һахалаа эмирэн) Ламын үгыдэ бомбо галзуурба гэдэгтэл, байгшаб даа. Ядалданам ... шэнээ тамиршье һалантаа ... (мантагар шара толгойтой гааһаяа нэрэбэ. Хөөрэлдөөнэйнгөө забһарта хүндын баярай хундага мүргэлдүүлнэд). Хаанашье хүсэн хүрэгдэнэгүй. Үбгэд хүгшэд, һамгад бэреэд, һургуулиин шабинар... мэдэнэ ха юмши даа (духаряагаа бага ама хүрөөд орхибо). Ай даа, ерэхэдээ харгыдаа хараашье ёһотойш ... Ехэ полиингоо таряа хуряаһаар байтарнай, саһан орожорхёод, комбайнаар хадаха аргагүй, тэрэ харгын захадахи арбаад гектар талхамнай зандаа үлэшөө. (Һанаа алдан бодожо, гэр сооогуур һүндэлбэ) Гайтайл ган болоо даа. Арайл хүрэнгэдөө хүрэхэтэйхэн орооһо абаа гээшэ хабди. Морин жаадхашье тэндэ бирахагүй, гансал гараар...
ГОНГОР: Би заатагүй хадахаяа гаралсахаб.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Ши амара, юугээ ерэ ерэмсээрээ ... үшөө гарайшни шарха ... амара, хүбүүн.
ГОНГОР: Үгы даа, ошолдохоб! Зон нүхэдөөрөөшье уулзахамни хэрэгтэй. Эжы, хадуур бии гү?
БАЛМАСУУ: Амбаар соомной жэбэ жонходо эдюулшэһэн хоёр хадуур үлгөөтэй байгша...


Үүр һаял сайһан. Таряалангай газарай заха. Хара эртээр ерэһэн Гонгор гансааран хүлэртэрөө таряа хадаад, тамхилхаяа, шулуун дээрэхэнэ шинельээ дэбдеэд һууба. Айлнууд тээһээ зон субан ерэнэ.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (Гонгорто дүтэлжэ) Сайн. Холтомороо харагтылши! Эртэ ерээлши! (Хадаһан газарыень хараад) Нилээхэн таряа даражархёо байнаш. (Хадуурнуудые баряад ерээшэ хүнүүд тээшээ харуулаад) Байһан “батальоноо” баранииень бодхоогооб. Хорёод хүн.
Хэдэн үбгэд, хүгшэд, дүрбэн эхэнэр, Дулмын хани Ухаахан, Умгаа Аюша, Ахын Радна гэгшэд тэдэ хүнүүд соо харагдана.
БАЛМА ХҮГШЭН: (хоёр гараараа Гонгорой хасарыень барижа таалажа, нюдэнэйнгөө уһа пулаадайнгаа шэгшэгээр аршаад) Һанаха байха ганса хүбүүгээ энэ муухай гиитлерэй дайнда алдаалби даа, Гонгор... Шимнай, хари, бусажа ерэбэш (нюураа бүглэжэ, зоборитой хүндөөр уйлашана).
ГОНГОР: (хүгшэниие тэбэрин, толгойень эльбэжэ, аргадангяар) Балма хүгшөөдэй, түрэл гаралайнгаа, зон айлайнгаа дунда байгаад, бү эльгэеэ хүмэригты даа.
Гонгорые хойно хойноһоо үндэхэ, гарынь барихашуул һубариба. Эгээ һүүлдэ Ухаахан зөөлэхэн гараа һарбайхадаа, нюдэ руунь хирүүшэгээр шэртэнэ.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (бултанда хандажа) Зай, нүхэд, таряагаа хадажа хуряахаяа ерээбди. Харагты тэрэ, үглөөнһөө хойшо Гонгорной эды ехэ талмай хороожорхёо. Мүнөө хүдэлөөд, үдэшэ сүлөөдэ һонин һорьмойгоо хөөрэлдөөшэмнай дээрэ гэжэ һанаха байнаб. Таанар юун гэхэбта?
ЗОН: Зүб-ө-ө.


ХОЁРДОХИ ҮЗЭГДЭЛ

Наранай орохо хаһа. Бараг гоёор хубсаланхай Ухаахан Гонгортой уулзахаяа гэртэнь ерэһэниинь, суургагүй гэр соонь хэншье байбагүй, хурьгад лэ мааралдана. Гараад, үйлсэ үгсэн ябатараа, урдаһаань ерэжэ ябаһан Гонгортой золгошоно. Гонгорой тураһыень, зоболондо диилдэһыень, елэн хара үһэнэйнь ханшагһаа халта сайрантаһыень, ошотон гэрэлтэдэг нюдэндөө уйдхар хадагалһыень Ухаахан дотороо тэмдэглээдхинэ.
ГОНГОР (баяртайгаар) Ухаахан! (Альгануудаа шангаханаар адхалсана.) Уулзажа хөөрэлдэхэ сүлөөмнайшье болоногүй даа. Үдэрһөө үдэртэ ажал, хэрэг... (Гонгор Улааханиие удаахан хаража зогсод гээд, шуухирса һанаа алдаба) Дайнай үедэ аһан һайнаар хүдэлһэнэйнгөө түлөө шамайе ордендо хүртөө гэжэ дуулааб. Бэрхэш, Ухаахан...
УХААХАН: (түлгөөд, хүлөө урилан хүдэлжэ) Бидэшье даа, байгаа аабзабди даа. Энэ орожо байһан наранай элшэдэ харбагдан, улаа ягаан үнгөөр будагдаһан үүлэн шэнги, тэрэ баруун хойто зүгтэ дайнай түймэрэй соробхилон байхада, унтаха нойроо мэдэгшэгүй һэмди. Теэдшье таанадайнгаа буугай тобшо доро толгойгоо табижа, үхэл руу орожо ябахада, яагаад үлүүсэ унтаба гээшэбибди.
ГОНГОР: Бидэнтнай уялгаяа дүүргэжэ, дайсаниие даража ябаабди ... Гол горхон шэнги шуһаяа адхаруулаашье һаа, орон дайдаяа, арад зоноо аршалжа шадаабди, юу хэлэхэб ... Ара талааһаа таанадайнгаа туһаламжа үзүүлээгүй һаа, амжалта туйлахамнай бэрхэтэй һааб даа... Зай, би мүнөө тэндэхи алалсаан тухай дахин һанаагаа табиха огто дурамни үгы. Нютагайнгаа байдалаар, шиниипгээ ажал хүдэлмэриин ябасаар һонирхохо дурамни хүрэнэ.
УХААХАН: Хэдышье урагшаа һанаатай хүдэлхэдэмнай, захагүй дутагдалнууд маниие хойшонь татанал даа. (Ухаахан ула дороо хэбтэһэн мориной тонтогоол дээрэ һүеыгөөрөө зогсоод, ганса хүл дээрээ эрьелдээд абаба).
ГОНГОР: (энеэбхилэн) Багынгаа зан табяагүй байнаш.
УХААХАН: Юундэшьеб, бага наһандаа ябадагни һанаандам ороно. Жаргалтай саг байгаа һэн байна даа ...
ГОНГОР: Тиимэ даа... (Үүлэн өөдэ хаража) Тэнгэри бүрхэг, һүниндөө саһа орохо шэнжэтэй. Һэбшээн шэмэрүүн болобо, нюргыеш дагжа һүрүүлхэдээ болохо. (Гонгор шугы тээшээ хаража, Ухааханай мүр дээрэ гараа табяад) Баяртай, уулзана бэзэбди даа.
УХААХАН: (толгойгоо дохёод, миһэрэн һагад урихан нюдөөр урдаһаань хараад абаба. Хүрэһэн саһа гэшхэн саашалһан Гонгорто досоогоо хэлэнэ) Сэдьхэлдэмни мэдэрэлэй бии болоһые Гонгор ойлгобо гү, али үгы гү?


Колхозой правлени. Хуумаан, Гэлэг Гармаевич хоёр һууна. Гонгор ороно.
ХУУМААН: О-о, Гонгорной гү (танин сасуу урдаһаань үндыбэ). Ерээ гэжэ дуулаад, уулзахаяа хүлеэжэ ядажа ябааб ... Яһажаа, ондоо болоо байнаш...
Энэ үедэ Радна ороно.
РАДНА: Гэлэг Гармаевич, шаргын үргэ матаха хуһа ойһоо асархые намда мори үгыт?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (Хуумаан тээшэ хараад) Энэ һууһан эзэниинь юун гэхэб?
ХУУМААН: Мориной хорёо ошоо гүш?
РАДНА: Зуурандаа дайраа һэм. Түрүүлэгшын хара морин, танай хула, хонишодой хоёр морид лэ байна һэн.
ХУУМААН: Минии хулые барииш даа. Үдын хойто тээ ерэжэ үзөөрэйш. Үбһэндэ ошохо хүм.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Азаргаар дүүрэн адуутай байжа байхабди. Тиигээд морёор дуталдахамнай муу байна (столоо дунда хургаараа тоншосогообо). Һургадаг һаа, һүрхэйл байгаал даа. Яабаш хүсэ хүрэнэгүй ха юмбибди.
ГОНГОР: Һургахада яадаг юм. Хамһаад, хашаадшье амыень мэдүүлхэ зон бэшэ гүбди.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Радна та хоёр носолдоо һаа, носолдохо аабты. Адуушан Боролдоймной хэды мориндо бэрхэш һаа, эхэнэр хүн ха юм даа. (Раднада) танилса, нютагаймнай хүбүүн Гонгор, һаял албанһаа табигдажа ерэбэ.
РАДНА: (ошожо, Гонорой гарыень барижа, өөрэеэ нэрлэнэ) Радна. Мори һургаха тушаа хаража үзүүжэбди.
Радна Хуумаантай гаража ошоно.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (Гонгорто) Шамайе мори һургахыешни дуудаагүй һэм. Бүри харюусалгатай хэрэгээр ... (шанаагаа тулан, нэгэ хэһэг аниргүй һууба. Гонгор хүшэһэн нюргаяа хүсэлэн сэхэлнэ, яншаһан газартань эльбээд абана). Үсэгэлдэр үлүү ехээр ажаллаһанһаа бэешни хуянтаба алтай?
ГОНГОР: Бараг даа, яашахань һэм. Саһан шуурганай урда таряагаа хуряажа абаһамнайл болоо. Битнай танда нэгэ гуйлтатайб. Намайе трактористын курсда эльгээгыт. Муу һайншье һаа, битнай артиллериин лейтенант ха юмбиб.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Үгы, үгы. (Сошонгироор занган) Тиигэжэ огто болохогүй. Юу хэлэжэ байнаш? Улаан армиин командир байһанаа мэдыш. Тиигээдшье үрөөһэн шахуу гартай аад лэ ...
ГОНГОР: Гар яашахаб, эдэгэнэ бэзэ.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Зай, Гонгор, нэгэ бага хүлеэе. Мэнэ Цырен Семунович ерэхэ. Һонин хөөрэлдөөтэйбди (һөөл мэхэтэйгээр миһэлзээд абаба).
ГОНГОР: Тэрэмнай хэн гээшэб?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Ёһоор лэ хүн. Дайнда баһа хабаадаһан, дүй дүршэлтэй. Мүнөө партиин айкомой нэгэдэхи секретаряар хүдэлнэ. Үшөө дайнай урдахана манай аймагай гүйсэдкомой түрүүлэгшээр хүдэлһэн юм.
ГОНГОР: Һананагүйб даа, арайл бага байгаа хаб.
Газаа машинын жэгдэхэнээр хүнхинэхэ дуулдаба.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (сонхоор хараад) Харахан “Эмка” тогтобо, Цырен Семунович ерээ. Ши эндээ хүлеэжэ һуу. Би угтаад ерэһүү (стол дээрэ хэбтэһэн алшуур гааһаяа үбэртэлөөд, газаашаа яараба).
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (хэрэлсыһээ бууһаар) Сайн байна-уу, Цырен Семунович. (Мэндэ һайнаа хэлсээд, тон ехэ нюуса дуулгаһандал, шэбэнэн һагад хэлэбэ) Битнай ехэ баяртай байнаб. Партиин гэшүүн, офицер, нютагаймнай хүбүүн албанһаа бусаа. Оройдоо, хара багаһаа шударгы, урагшаа һанаатай хүбүүн. Холо ошохо хүн. Эртээнһээ өөрынгөө орондо бэлдэхэм бэшэ гү?
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Хүл дээрэ үнэн үгы гэжэ ородууд хэлсэгшэ, конторо соош һуугаад хөөрэлдэел.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Болохогүй, тэрэ хүбүүн тэндэ һууна бшуу.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Аа-а, тиигэбэл ойлгосотой. Намтарынь намда хэлэжэ үгэ ...
Аймагай секретарь орожо, үндэр сэхэ бэетэй, уралаа шиидэнгеэр зууһан, хүнэй урдаһаа дальдираагүй нюдөөр сэхэ хараад асуудалдань харюусадаг залуу нүхэртэй танилсаба.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: (сэхэ руунь) Нүхэр Мэргэнов, бидэ танда колхозой партийна эмхиие толгойлхыетнай дурадхаха хүсэлтэйбди. Юун гэжэ һананабта? (Гонгор тэдэ хоёрой шарайе ээлжэлүүлэн хараад, уралаа хазан һууба. Секретарь хоолойгоо эридшэг болгон) Жэшээнь, фронтдо командирнууд шиидхэбэреэ саг доронь абадаг бэзэ?
ГОНГОР: Тэндэ тиимэ, мэдэнэб. Тракторист болохо хүсэлтэй ороо һэм... Мүнөө тархяа эрьешоод һуунам ... (Түрүүлэгшэ тээшэ) Шадаха хүн гүб даа?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (ухаа алдаба) Шадангүй яахабши, хүн зомнойш дуратай байхал. Мүнөө парторг байгааша Дамба Дугаровичнай һургуулиин директор. Тэрэ нүхэрэймнай хамаг һанааниинь һургуулидаа, ажал ехэтэй, холын малшадта ошохо аргань, колхозой али бүхы ажал хүдэлмэридэ оролсохо тухань хүрэнэгүйл гээшэ.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: (Гонгорто) Тугаар түрүүлэгшэ тан тухай намда халта хөөрэжэ үгөө. Энэ харюусалгатай ажалда ядахагүйт гэжэ һананам. (Түрүүлэгшэдэ) Нүхэр Мэргэновые колхозой правленидэ заатагүй һунгаарайт. Зай, нүхэд, би саашаа нүгөө колхоз ошожо үзэхэеэ яаранаб.
Аймагай секретарь гаража ошоно.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Иимэл хүн юм даргамнай. Олоной хэрэгэй түлөө бэеэ гамнадаггүй. (Эбэрһээ алшуураа гаргажа, гааһаяа нэрээд) Зай, Гонгор, һууха таһагташни орое, харуулхам.


Үйлсэдэ зоной оог хашхараан, һүхирэлдөөн болошоно. Юунэй болоһые хүнүүд хоорондоо хэлсэнэ.
- Харыт, харыт! Халтар эмниг алдуураа!
- Жолоогоо газараар шэрээд, эмээлээ дороо оруулаад, гүйдэл дундаа тангаршаажа ябанал!
- Гонгор тэрэниие һургахаяа гаргаһан юм.
- Гонгор гү, яагаа гээшэб?
- Хара тодхорто Гонгорной дайралдаба гээшэ гү?
- Эмнигынь юунһээшьеб айһандаа гэнтэ үргэжэ, хажуу тээшээ халба һүрөөд, Гонгор эмээл дээрэһээ шэдүүлшоо.
- Нэгэ хүлынь дүрөөдэ шагтагалдаад, мориндоо шэрэгдээ ха. Үдьхэлүүлээ гү, али шулуу шохой мүргөө гү, мэдээгээ алдаһан гэнэ.
- Бүтэн бүлеэн үлэһэй даа.


Больницын палата. Гонгор нойрмоглоно, улуурна: “Үгы! Үгы! Нүхэр военврач, би шархатаһан гараа тайруулхагүйб! Яабашье өөрымни гар ха юм! Үгы, үгы ...”. Һэгээ ороно. Һүүжэ дээрээ эрьелдэхэ гэхэдэнь, бэень хүлюулжэрхиһэндэл хүдэлбэгүй. Сэлсэгэр сагаан халаадтай врач басаган оронойнь ойро ерэнэ.
ВРАЧ: А-а, һэрибэбты? .. (Гонгорой һугада градусник хабшуулба. Хэдэн минута үнгэрһэн хойно доктор һугаһаань градуснигаа абажа хараад, нюдөөрөө Гонгорто миһэд гээд) Энээхэн эм уужархигты, үшөө халуунтай байнат.
ГОНГОР: (эмыень уугаад, һөөлдэнги хоолойгоор аалихан) Хүлисэгты, би таниие танихагүй байнаб.
ВРАЧ: Врач Лидия Шараповна, юрынхеэр – Лида.
ГОНГОР: Һайн бэлэйт, Лидия Шараповна. Би - Гонгор Мэргэнов. Баһа дайнай газарта госпитальда хэбтэнэб гэжэ дэмырээн соогоо бодоод абабаб.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Мэдэнэб, мэдэнэб, улуурхадатнай шагнааб. Зай, амарагты, эдэгэхэ тээшээ болобот.
Хүнгэхэн гэшхэдэлээр гаража ябашаба. Һайшаагдаһан залуу эхэнэрэй хажуудань байгаа һаа, зохид һэн, теэд яахаб. Шадал тэнхээгээ алдаһан Гонгор нойрто дахин абтана. Һажаг гээд, үүдэнэй саана хүнүүдэй хөөрэлдөөнһөө гү һэреэд, шагнаархана.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Хайшан гэжэ ябаһаар моринһоо унаа гээшэб?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Яһала тэрэ мориёо һургаад, аалихан ябуулжа ябатарнь, талада, хонхосог соо хулганаа маряажа хэбтэһэн үнэгэн дайралдажа, гэнтэ ута һүүлээ шарбаад харайшахадань, эмниг мириниинь үргөөд, халба һүрөө.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (һанаа зобонгёор) Ай даа, тиихэдээ моринойнгоо дүрөөдэ шэрэгдээ ха юм даа. Үшөө ээллээл гээшэ. Яагаа бэрхэ гуталынь һугарааб... Тэрэ үгы һаа... (саашань юун гэһэниинь дуулдабагүй).
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: ...Тиихэдээ бараг бы даа. Унтажа байна гэнэ гүт? Хүнтэй хөөрэлдэхэ аргагүй... Халууниинь буурахагүйдөө муул даа... Яһаниинь гэмтээгүй хадаа болоо... Зай, һанаагаа амарбаб. Юрэдөө, энээхэн эдихэ юумэ асараа хүм. Үгөөрэйгты... Мүнөө яаража ябанаб. Ерэжэ байхаб даа. Зай, баяртай...


ГУРБАДАХИ ҮЗЭГДЭЛ

Һүни. Радна Долсон хоёр унтаридаа ороод хэбтэнэ. Шэбхэтэй үүдыень хэншьеб нэергэбэ.
ДОЛСОН: Хашартай сааш! Харанхы һүниин зоргоор хэн юуниинь бэ?! Хү амаруулхын табилангүй...
РАДНА: Абяа юундэ үгэнэш даа. Һогтуу галзуунь ябаа һаа, баһа һалаха һандахагүй.
Үүдэн аргааханаар нэергэгдэһээр.
ДОЛСОН: Һогтуу хүн бэшэ шэнги...
Газааһаа бүдүүн хоолой: “Долсон!.. Би ерээд байнал дяа. Үүдээ нээгыш!..”.
РАДНА: Шиниил гэм... Абяагүй хэбтээ һааш, унтаа гэжэ һанаад, арилха һэн. Һагшуур шэнги һабигануур дааһаа.
РАДНА: (бодожо, гэрэлээ носоогоод) Энэ хэн бэ?
СААДАХИНЬ: Айлшан, айлшан.
Радна үүдэнэйнгөө гохигор шэбхые өөдэнь үргэбэ. Арадаа холшообо мэшээг үргэлһэн, нюргаар үндэр, хүжүүнээр хүдэлһэн хүн үүдээрнь багтажа ядангяар ороод, мэшээгээ стул дээрэ табяад: - Мэндээ! – гэжэ гараа һарбайба. Радна гарыень адхахалаараа, халта залда гэбэ: шэгшыһээнь эхилээд, хоёр хургань узуураараа үгы байба.
РАДНА: Танаа юундэ танинагүйбиб даа? Яагаа орой хайшаа морилжо ябана гээшэбта?
БАМБААДАЙ: (бүдүүрхүүгээр) Таниие минии таняагүйдэ, та намайе хаанаһаа танихатнай һэм. Долсонойхи эндэ гү?
РАДНА: (дурагүйтэн) Рад-нын-хи эндэ байдаг.
БАМБААДАЙ: (шэлүүһэн малгайгаа абажа, саһыень һэгсэрсэгээгээд) Би Бамбаадай гээшэб.
РАДНА: А-а, үнөөхи Бамбаадай гэдэгынь та гүт? Дуулаһамби, дуулаһамби ...
Долсон тан тухай хэлэгшэ. Та Долсоной хани нүхэр байһанта ... Байһанта ...
Радна зэбүүрхэмэ бодолгодо абтан, аниргүй болошоно. Дотор хубсаһан дээгүүрээ тэрлигээ хэдэрһэн Долсон таһалга сооһоо гарана.
ДОЛСОН: (улаан шарайгаа мэшэелзүүлэн) Бамбаадай аалши? Яагаа зүүдэн шэнги юм (ошожо гарыень барихадаа, халууханаар адхажа, нюдэеэ урихан болгоод, амаа жуутылгахадаад орхино). Арба гаран жэлэй саана һураг суугүй гаража ошоо һэнши.
БАМБААДАЙ: Амиды мэндэ хүлөө шэрэжэ ябабал...
ДОЛСОН: (Раднада) Хүнэй дааража ерээд байхада, юундэ пеэшэнэйнгээ ойро ошоод гозойшоо хүмши, угайдхадаа галаа түлииш.
РАДНА: Зай, хашартай даа, бү гонгино (зартагайда гал аһаана).
ДОЛСОН: (Бамбаадайда) Байза, баруун таһалгада орожо хөөрэлдэелши. Ши, Радна, сайгаа халаагаад, аяга табаг бэлдэнэ аабзаш даа.
Долсон Бамбаадай хоёр таһалгада ороно.
РАДНА: (хойноһоонь хараад, өөртөө) Харыш, һогнойлдоһон яярнуудые! Намһаа холо ошожо байжа нюуса хөөрэлдэхөөр тиимэ һонинтой болоодхибо бы.
БАМБААДАЙ: Энэ хүйхэртэй үнинэй алтайш? Яагаа ёһорхуу юм.
ДОЛСОН: Хайшан гэхэб, тиигээд лэ һуугшалди даа. Гансаараа һуухань баһа нэгэ би-да-а... шинии орхижо ошоогүй һаа...
БАМБААДАЙ: Нюда амандаа урдань юундэ хараагүй һэнбиб?
ДОЛСОН: Танихагүйш даа. (Радна тухай хөөрэлдэхэ дурагүй) Холын нютагай... дархан.
БАМБААДАЙ: Ойлгосотой... (үндыжэ, хүбэнтэй үмдэнэйнгөө хармаанда гараа хээд, таһалга соогуур алхалба).
ДОЛСОН: Зай, шимни, тэб гэжэ тэнгэриһээ буушаһандал, хаанаһаа бии болошобош? Һонин һорьмойгоо хөөрыш даа.
БАМБААДАЙ: Хожом үрдинэ бэзэб.
Гурбуулан столдо һуужа, сайлаһан нэрэ зүүбэд. Бамбаадай Радна хоёр хэрэлдэһэн эрэ тахяануудтал, хоорондоо хүлзэлдэн, үгэ хүүр хэлсэбэгүй. Хюһагдаагүй һахалтай Бамбаадай тахатай валенкануудаа тайлаад, хүбэнтэй үмдэеэ, хуушан солдат самсаяа тайлангүй, наагуурхи орон дээрэ дахаар хушаад, бүхөөр унташана.



УМГАА АЮША: (гэрэйнгээ үүдэ забһартуулаад, толгойгоо бултайлгажа, шагнаархан хараашалһан Долсондо) Долсон гүш даа? Юрэдөө энэ Радные шамда тушаажа үгэхэ гэһэмни, оройдоо орожо үгэнэгүйл. Урдань иитэрээ уудаггүй Раднашни иимэ харанхы һүни һогтуу юумэн тэмтэржэ, унажа ябахадань, дайралдажа асарбаб. Юундэ сугтаа уугаашадынь һогтуу хүниие хүргэжэ үгөөгүй юм. Газаа унашоо һаа, одоол һалаха байгаа. Үбэлэй һүни ута.
ДОЛСОН: (дурагүйтэн) Юундэ һайшаа болоод энээниие асараабши? Зууража үхэхэ харгыгаа бэдэрхэдээ, хара архи залгяа гүбэ. Хэн шүдхэрынь энээндэ архи уулгаа юм? (Раднада) Энээнһээ хойшо энээ руу һогтуу галзуу ерээд үзэлши ... миил, миил үһэ зүһыш хуу зулгаажархихаб! Шамтай шамшьегүй ... Юу бэгзыгээд һуугаабши? Оро! Бодо, бодо! (хэды еды үдьхэлхэдэнь, Радна дуу гаранагүй).
УМГАА АЮША: Долсон, нэгэ бага аргаалыш даа. Харахы һүниин зоргоор хараал шэрээл бү табииш! (Долсон Радные үрсэгэнүүлнэ) Радна бодоод лэ архи намнадаг, уудаг һэмбы! Нүгөө гарһаань бари, тэлээд оруулая.
ДОЛСОН: (зубсаагайнга хормойе сэлеэд, булсагар гуяа харуулан, үргэжэ ядаад) Хая саашань, даарахадаа ороно аабза (гэрэйнгээ үүдэ хаб-яб хаагаад орошоно. Радна хойноһоонь даб гэжэ мүлхиһөөр хэрэлсы өөдэ гаража, тэмтэрэн найгарган, гэртээ ороно).
УМГАА АЮША: (толгойгоо һэжэржэ) Хоорондоо мухаляатайл хоёр хаш даа (харина).



Һогтуу Раднын ороходо, Долсон тэрэниие харахаар бэшэ юумэн ушаагайнгаа амһарта һуужа, ушааг соо һүнэжэ байһан согуудые хабшагаараа худхана. Радна үүдэ ороһоор, пиршаганатар хоолойгоо татан, малгайгаа абажа шэдэжэрхинэ.
ДОЛСОН: (ууртайгаар) Юундэ малгай толгойгоо зүгэлхысэ шэдээ хүмши, али малгайдаа хороо гаргаба гүш? Хубсаһаа хара даа: хуу саһан. Болёол байнаш даа. Хадаһаа һолжорһон үхибүүнһээ доро болошоод ябаха.
РАДНА: (хүлөөрөө шала дэбһээд, мүргэдэг бухадал хүлзэн, һүхирбэ) Хүрөө, хүхэ эмэ!
БАМБААДАЙ: (баруун таһалга соо хубсаһатайгаа хэбтэһэнээ, өөртөө хэлэнэ) Долсоной бэеэ баряагүй һаань, шууяан гарахаараа гарахань. Раднын элдэбхэнээр аашалаа һаань, бажуужархихада, небось, мэдэхэ. Туршаг даа, шамайе. Миил бүтүүхэн гүбеэд хаяхаб.
Радна дэгэлээ тайлажа хаяад, шуһаа татан, алахаяа маряажа ябаһандал, нюдэеэ үзүүрлэн, хоёр нюдаргаяа адхан, Долсондо аалихан дүтэлбэ. Долсон дала мүрэеэ хабшагануулан, гартаа бариһан хабшагаа энеэдэтэйгээр далгашуулан уйлаганашаба. Хабшагынь абажа, шаажархиха һанаатай забдахынь тэндэ, баруун таһалгын үүдээр гаража ерэһэн Бамбаадай хоёр алхахадаа Радна дээрэ арсаландал буушаба. Бамбаадайн хүндэ нюдаргые даангүй, һүбээ руугаа мундуугаар буулгуулһан Радна хажуу тээшээ алдалшаба. Үхибүү үргэһэндэл, Радные гар дээрээ абажа, орон дээрэнь абаашаад, хирмэдэхи хутагыень абажа орогүй шэдээд, дээһээр гарнуудыень шангаар уяжархёод, юунээшье болоогүй юм шэнги, орондоо ошожо хэбтэхынгээ урда Долсондо захина:
Һайса унтаһан хойнонь тайлажархёорой.


Үглөөгүүр. Раднын һэрихэдэ, зүүн таһалга соонь Бамбаадай Долсонтойнь хөөрэлдэнэ хэбэртэй. Ороходонь, эдеэлжэ садаһан хоёр милайлдажа, үгэ дуугүй. Хэнииньшье Радна тээшэ харабагүй. Дулсан шүдэеэ зуруулай модоор шэгшэлнэ. Бамбаадай стул дээрэ ядайнхай, налагар юумэн үбсүүндээ мантан нюдаргатай гарнуудаа хэрээһэлэнхэй, хүлөө урагшань жиижэрхёод, уруугаа хараад һууна. Радна ошожо, хайнагташаһан хүйтэн уһа толгойдоо адхажа, нюураа угаана. Удаань орон дороһоо модон хайрсагаа гаргажа, досоонь хубсаһануудаа, бэлэй, малгайнуудаа оложо хээд, үгэшье хэлэнгүй гэрһээ гарана.
ДОЛСОН: (һард бодожо, үүдэнэй урда захада үлгөөтэй зубсаагаа хэдэрээд, хойноһоонь гаража, харшын үүдэнэй уяа тайлажа байһан үбгэндөө) Элдэбээ гарангүй, ажалдаа ошохоёо мэдэ! (Хайрсагыень шүүрэжэ, һөөргөө табилба).
РАДНА: (зуудаг нохойдол ярд гэбэ) Һунаажархёогүйдэм орхи!
ДОЛСОН: Яагаа үхэһэмши, һала саашаа (хайрсагтайнь орожо, гэрэйнгээ үүдэ хааба).
РАДНА: Хара үлэгшэн дааһаа! Хүзүүем унаад һуухам гэжэ һанаа гүш?!
Уур сухал дундаа газаашаа гэшхэлшэнэ.


Гэр соо Бабмаадай Долсон хоёр.
БАМБААДАЙ: Долсон, Радна иихэдээ хайшаа ошобоб? Юушье дуугарангүй гарахань юуб? Али ши бидэ хоёрые хамтаршаба гэжэ һанаа гү?
ДОЛСОН: Өөрөө ямар хүсэлэнтэй манайда сэхэ ерээ хүмши? (Үһэнһөөнь доошоо унажа, хоолойдонь бойлторголдошоһон пулаадаа абажа, хадааһанда үлгэбэ).
БАМБААДАЙ: Балмасууда орохогүйем мэдэнэш... Теэд ондоо хэнээдэ оробо гээшэбиб? Магад, шамайе гансаараашье аалам гэжэ һанаа һэм.
ДОЛСОН: Минии гансаараа байгаа һаа, яаха һэмши?
БАМБААДАЙ: (дурагүйтэнгеэр) Зэ гэжэ даа, мэдэнэгүйб.
ДОЛСОН: А-а, мүнөө яахабши?
БАМБААДАЙ: (аляархуу гэтэнги нюдэ руунь хараад, хүндөөр һанаа алдажархина. Нилээд удаан бодолдо абтаад һууһанайнгаа удаа бодоод, ябасагаажа) Долсон, би анханда тэнэгшэг ябахадаа, шамда һэшхэлтэй һэм. Мүнөө, дуулана гүш, хүйтэршооб. Хуу юумэн худал, хооһон гэжэ тоолодог болошонхойб. Дайнһаа бусаагүй һаа, холо дээрэ байгаа. Үхэл абаагүй ха юм, абаагүй ... Теэд яахабши, энэ амиды ерээд ябаналби даа. Амиды ябаһанайм үрэ бии юм гү? Хамаг юумэн намда хамаагүй болошоо. Ши Раднатайгаа һууха ёһотойш, би энэ гэһээр ябахаб. Адаглажа, шүүжэ үзэхэдэм, ши балай хубилаагүй хэбэртэйш даа.
ДОЛСОН: (тоһондо аһаһанай галдал дүрд гэшэбэ) Тиимэ гүш? Яа гээбши?.. Һэ! Би хубилаагүйб, хубилхашьегүйб. Бурханһаа ямар табисууртайбиб – тиимэл ябахаб! Хамаагүй гэнэш!.. Хамаагүйл болошоһон хадаа нэгэшье бэшэг намда бэшээгүйш.
БАМБААДАЙ: Түрмэдэ ороһомни... шинии садаха гэдэхэгүй хобдог сэдьхэлһээл ехэнхинь болоо бэлэй...
ДОЛСОН: Өөрөө архи ууһанаа, амаараа гаратараа шэхэһэнээ мартаа аалши?
БАМБААДАЙ: Иигэжэл хэлэхэ хүнши даа.
ДОЛСОН: Би шамайе һамганһааш һалгааһан, үхибүүнһээш таһалһан, үри шэрэдэ унагаажа, түрмэдэ оруулһан хүншни боложо һүүлэй һүүлдэ һалахамни гү? Теэд харюугаа абыш! Би энэ гэһээр үбгэнһөө һалаад, шинии түлөө толгойгоо үгэхэб!
БАМБААДАЙ: (намдуугаар) Үгы даа, шинии толгой намда хэрэггүй. Өөрынгөө тархи шааһан руугаа шаагаад һалаа һаамни дээрэ.
ДОЛСОН: Би хэлэхэеэ хэлэбэб. Өөрөө мэдэ (баруун таһалга руугаа хондогод гээд орошоно).
БАМБААДАЙ: (хойноһоонь) Юу хондогошообши? Намда ондоо бодохо юумэн үгы.
ДОЛСОН: (хашхарна) Тиигэбэл, тонил гараад!
БАМБААДАЙ: Бү бадаша! Би шамда нохой бэшэб.
ДОЛСОН: Амыем үдэхэ гээ гүш? Тулажа ерээ һаа, шамда хараалаа хүргэхэб!
БАМБААДАЙ: Яагаа аймшагтай юмши.
ДОЛСОН: Бү ёсхогонолши даа!
БАМБААДАЙ: (даруугаар) Хубиингаа хэрэг шиидхэтэрни гэрһээ бү үлдэ, зай? Би та хоёрто һаалта хэхэгүйб. Түрүүлэгшэтэй хөөрэлдөөд, үлэхэ һаа, үлэхэб, ябаха һаа, ябахаб.
ДОЛСОН: (аалидангаар) Яанаш, шинии дуран...


Боро хараанай таһаржа байха үе. Колхозой түрүүлэгшын кабинет. Гэлэг Гармаевичай гарахаяа һуутар оодон хонин дэгэлтэй, шэлүүһэн малгайтай үндэр хүн үүдээр оробо. Үгэгүй үүдэндэ зогсошоходонь, миисгэй нюдэдынь ялас гэжэ, хүйтөөр халтирба.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (урдаа табиһан дэнгээ ехэ болгоод, гараараа нюдэеэ һүүдэртүүлэн хараад) Энэм хэмши даа? Зүб таниба гүб, али үгы гү, Бамбаадай бэшэ бэзэш?
БАМБААДАЙ: Тиимэ ... Нюдэнтнай һайн зандаа байна. (Ерэжэ гарыень шангаар адхаһан хойноо стул дээрэ лабхайса һуужа, малгайгаа абаад) Танихагүйнь гээшэ гү гэжэ һанаалби.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Хүрэжэ ерэбэ ха юмши даа (үбэрһөө алшуураа гаргаба).
БАМБААДАЙ: Амиды мэндэ газар гэшхэжэ ябабал, нэгэтэ нэгэл нютагаа тэхэригдэдэг байна.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Зүбынь аргагүй даа (гааһаяа носоогоод), үнихэнэйш харагдаагүйш.
БАМБААДАЙ: Сагай ябаса түргэн байна даа. Та урданайхидаа ороходоо һураггүй үбгэрөө байнат. Бишье баһа (һанаа алдаад, һайса бууралтаһан толгойгоо эльбэбэ).
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Хүлһөө буушоогүйхэн гээшэ гүб даа. Шадалаараа үшөөл һолжорогдоно. Теэд яахабши, иимэ сагта гэрэй оёорто һууха гүш. Эрэшүүлэй дууһан дайнһаа бусаһан һаа, дала гарашаһан би юу хэжэ хүндэлэндэ хүлөө табилсаха бэлэйбиб.
Бамбаадай махорка гаргажа, бүдүүнээр орёогоод, шэлтэй дэнгэй амһарһаа носообо. Даахидал няалдаһан үһэниинь үнинэй абхуулагдаагүй, һамнагдаашьегүй. Зурагар зурагар уршалаа һууһан бүдүүн улаан хүзүүниинь үнихэнэйшье угаагдаагүй, хара. Баруун хасар дээрэхи ирбагар шархань нюуртань һүрөөтэй зэрлиг шэнжэ оруулна.
БАМБААДАЙ: (махоркаёо һоросогоожо, утааеннь хушуугаа жомбойлгожо үлеэгээд) Дуулааб. Олон хүн һалаа байна даа. Хэдыхэн лэ хүн бусаа.
Дуугай байдал тогтоно.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Шиниимнай бусаһан һайн байна.
БАМБААДАЙ: Тиигэжэш һанаһандатнай болоо даа. Сэхыень хэлэхэдэ, Гэлэг Гармаевич, бишни ябахыень ябааб. Түрмэдэ һуугааб, дайнай дари унхидааб.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Түрэһэн нютагһаа үлүү һайхан нютаг олдодоггүй юм. (Түрүүлэгшэ бодожо, хуушан шалынгаа хахинатар хойшо урагшаа алхалба). Бишье партизан болоод, шинии эсэгэтэй Үдэ, Шэтэгүй зайжа, ондоо нютагуудаар ябахадаа, энээн тухай яһала шэбшэһэн байхаб, нүхэр. Хэнэйшье бэе ганса. Хараасгайн дальбараашье уурхайгаа оложо тэхэридэг юм.
БАМБААДАЙ: Тэндэ ябахадаа элдэб юумэн тухай бодомжолооб. Хэндэ хэрэгтэйбиб?.. Намһаа хүйтэрһэн һамга, үхибүүндээ гү?.. Мүр нэгэн гээд, зайхаяа шиидээ һэм.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Тэрэш буруулхуу бодол даа (Гэлэг Гармаевич стулдаа ошожо һуугаад, гааһаяа үбэртэлбэ).
БАМБААДАЙ: Ондоогоор яаха байгаабиб?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Ухаархуу хүн аад, төөреэ байнаш. Ядахадаа эсэгынгээ алтан нэрэ һанаха байгааш... Зон нютаг тухайгаа хөөрэлдэнэбди, бодоод үзыш, нютагайшуулай дурасхаал гээшэ нангин юм лэ. Шамай мартаха гэжэ һанаа гүш? Хэды үгы болоошье һааш, уг унгяарш хэлсэжэ, һай мууеыш һанажа ябахал. Зүб бэшэ гү?
БАМБААДАЙ: Тэрэшье зүб.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Юу хэлэхэб, хүнэй наһан гээшэ аргамжа томоһонтой адли бэшэ, орёо ха юм даа. Алдуу хэдэггүй хүн үсөөн бэшэ юмэгшэ ... Нэгэндээ нэтэрхэ хэрэггүй. Хүн нэгэ үдэрөөр һуудаггүй, үглөөдэр тухайгаа бодохо зэргэтэй. Би шамда һургаал заахаяа һананагүйб. Ойлгог гэһэндээ хэлэнэм ...
БАМБААДАЙ: Голынь харбабат, Гэлэг Гармаевич. Төөришөөд лэ ябагдана гээшэ.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Нютагаа бусаһан хадаш, хэхэ юумэн захаһаа байха. Зобохо юумэн үгы (бодожо, тон өөрын хүндэл мүр дээрэнь гараа табиба).
БАМБААДАЙ: Мүнөө дээрээ хотонһоо холошог, сүлөө газарта хүдэлдэг һаа, зүйтэй байгаа.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Адуунда орыш.
БАМБААДАЙ: Мүнө хэн адуушан бэ?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Боролдой. Тэрэнииеш һаалишан болгохобди. Үглөөдэрһөөш ошоходо болохо.
БАМБААДАЙ: О-о, һайн даа, Гэлэг Гармаевич. (Бодожо, малгайгаа үмдэбэ) Үглөөдэртөө ошохоб. Удаарһанайм юуб.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Би шамайе морёороо хүргэжэ абаашаад, Боролдойе абаад ерүүжэм. Мүнөө манайда ошожо, хөөрэлдэжэ хоноё.
БАМБААДАЙ: Хуушан буусадаа гүт?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Үгы, үгы (сонхоор урагшань заажа), эндэһээ гурбадахи гэр.
БАМБААДАЙ: А-һа-а! Ойлгосотой. Ерүүжэм. Мүнөө бага хажуу тээшээ ябаад ерэхэм. Хэрэг бии.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Заатагүй ерээрээш. Хүлеэжэ байхабшибиб даа.
Харанхыда хоёр тээшээ таһаржа, Бамбаадай Долсонойдо орхиһон юумэеэ асархаяа ошоно.
БАМБААДАЙ: (ошожо ябахадаа, досоогоо) Һамган, хүбүүн хоёр тушаамни Гэлэг Гармаевич юу хэлэгшэ ааб гэжэ хүлеэһэмни, тэрэмни партизан лэ хадаа партизан, юушье хэлэбэгүйл.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (досоогоо) Бамбаадайн өөрөө эхилээгүйдэнь, Балмасуу һамган, Гонгор хүбүүн тухайнь арбан шүдэ хам һуубаб даа. Гэртэм ерэхэдэнь хөөрэлдэнэ бэзэбди.


Адуушанай багахан гэр соо Боролдой, Гэлэг Гармаевич, Бамбаадай гурбан. Пеэшэн дээрэхи тогоон соо бүхэли мяхан бусална. Баруун наар дээрэ даха, хүнжэл хаяатай. Доогуурнь - тоног зэмсэг. Урда ханын бишыхан шагаабари доро эдеэлхэ стол, нэгэ гонзогор һандали табяатай.
БОРОЛДОЙ: (тогоотой мяхаяа стол дээрэ абаашажа табиха зуураа) Һуужа мяха эдигты.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Намда нэгэ аяга халуун сай аягала даа.
Һандали дээрэ ошожо һууна. Бамбаадай дэгэлээ тайлажа хаяад, хармаанһаа донгорогоо гаргажа, түрүүлэгшэтэй зэргэлбэ.
БОРОЛДОЙ: (түрүүлэгшэдэ сай аягалаад) Шоно олошороод, айдаһатай болоод байна. Тугаархана үглөөгүүр нэгэ даагыем һалгаажархёо. Орой, хараһаар байтарни.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Хараһаар байжа, хайшан гэжэ татуулбаш?
БОРОЛДОЙ: (түргэдүү хүн) Һү-ү, юу хэлээ гээшэт. Бузар булай нэтэрүүнүүд лэ. Шононуудай бии боложо, улилдажа эхилхэдэ, адуугаа монсогойлжо, хорёодонь оруулаад, түүдэбшын дэргэдэ һахижа хонодог болооб. Хоёр-гурба хонобо даа, таба-зургаан шоно үдэр болотор хорёоем тойрожо улилдаа. Дүтэлхэдэнь нохоймни борохо хусахаяа болишоно. Сагаагаараа айнал: һүүлэй хабшаад, гангинажа, нам руугаа хаража эхилнэ. Буу һүргэхэдэл зайлаа холодоо болохо юм... Эдеэ баригты (эрэшүүл абяагүй эдеэлэн, шагнана, Боролдой дажаганана). Амиды хүнүүдтэй уулзаһандаа баярлаад, битнай саашань хөөрэһүү... Адуугаа хорёоһоонь гаргажа туужархёод, сайгаа уужа үрдеэгүй байтарам, нохойм ойм тоймгүй болошобо. Буугаа абаад, мориндоо мордоол һэм. Гурбан азаргамни һүрэгөө суглуулжа үрдинхэй, тэнэг даагыемни гурбан шоно доошонь зурыса намнажа орошобо. Дээрэ дээрэһээнь буу һүргэжэ, уданшьегүй ошоо һэм. Юун байхан даа, даагыем даражархиһан байгаа... Ехэ хурдан, зээрэг, тарганшье дааган юм һэн. Гэлэг Гармаевич, иижэ байха болоо һаань, яаха хээхэ хүн гээшэбиб?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (Бамбаадай тээшэ эрьеэд) Бамбаадай, снайпер ябаһан, газар уһаяа мэдэхэ шамда заабаришье үлүү бэзэ. Тэрэ шононууд һэеыень эрьехэеэ ерэхэ байха ...
БАМБААДАЙ: Һайн буу хэрэгтэй байгаа. Таба һүрэдэг. Мүн хабхаан занганууд, хоро морошье һаа ...
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Олохобди. Би аймаг ошоходоо, һаяын үдэрнүүдтэ асаржа үгэхэб.
БАМБААДАЙ: Хэлсээ юун байхаб. Хороохоороол болохоб. Һайн моритой һаа, моринойнгоо гүйдэл дундаш духынь хонхойлгохо һэм.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Боролдойн борогшон - гүйгөөшэ нэрэтэй юм. Хүгшэрэд гээшье һаа, дүршэлтэй, хурдан, һайн байха. Тиимэ бэзэ? (дэмжүүлхэ хүсэлтэй Боролдой тээшэ эрьебэ).
БОРОЛДОЙ: (Боролдой ойлгоогүй, гайхахыса гайхашоод, хоёр эрэшүүлэй гэнтэ сэхээр, хэлсээтэй юумэндэл хөөрэлдэжэ ороходо, амынь гэтэшоод, дуугай байһанаа) Мориёо үгэжэрхёод, өөрөө яаха хүнбиб?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (энегээд) Бамбаадай адуушан болохо.
БОРОЛДОЙ: (угаа хүхюутэй болоод) Юугээ хэлэнэт даа. Тиигээ һаа, ехэл болоо гээшэ. Ганса энэ шонын уляанһаа зүрхэм амаараа гарахаяа һанана. Ямар ажалда орохобиб?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Үглөөдэрһөө үнеэндэ орохош. Дугданай һамган хүндөөр үбшэлөөд, һаалишад һааха үнеэдынь хубаажа абаад байна.
БОРОЛДОЙ: (хүхибэ) Юу хэлсээн байхаб. Ябаал гүби.
Бамбаадай хүлэртэрөө эдеэлжэ сайлаад, тоһотой гараа угаабашьегүй, үүдэнэй можодо үлгөөтэй холшообо аршуулаар гар нюураа аршаба.
БАМБААДАЙ: (түрүүлэгшын ябалгандаа түхеэржэ, бүһэеэ заһажа байха хирэндэ һануулна) Гэлэг Гармаевич, бү удааруулаарайгтыл даа.
БОРОЛДОЙ: Бүһэтэй хүнэй бии болоо хада шононууд үсөөрхэ ёһотой.
Боролдой юу хээгээ монсогойлоод, түрүүлэгшэтэй зэргэлжэ, хашабаа шарга дээрэнь һууба.


Балмасуу гэр соогоо юумэ оёхоёо нюдэндөө шэл зүүһэн, һүлэмхи дэнгэй гэрэлдэ зүү һабагшалжа һууна. Хобхо һүрэһэн шарайтай Гонгор ороод, нюдөө хурсаданхай, пальтогоо тайлажа, ууртайгаар хаяжархина.
БАЛМАСУУ: Хонтоор ошоод ерэбэ гүш?
ГОНГОР: Тиигээ (хуурайшагаар харюусаад, стул дээрэ хүндөөр һуушана. Бодолгото болоһон зандаа бодоод ошожо, халуухан һүтэй сай аягалаад, адяар дээрэһээ айрһа абана).
БАЛМАСУУ: Яатараа һанаата болонош, муха?
ГОНГОР: (нэгэ хэһэг абяагүй һууһанай һүүлдэ) Эсэгэмни юундэ нютаг нугаяа бусадаггүй байгаа гээшэб?
БАЛМАСУУ: Мэдэнэгүй беэ-э сааш. Түрмэ яама эдлээд, толгойгоо эдеэ юм аалам (дуулахаш дурагүй хэбэртэй гараараа зангажархина).
ГОНГОР: Толгойгоо эдеэш үгы. Амиды ...
БАЛМАСУУ: (урагшаа дүхэд гээд) Амиды?! Хаанаһаа дуулабаш?
ГОНГОР: Бамбаадаймнай нютагаа бусаа, үдэшэ намда орожо ерээ гэжэ Гэлэг Гармаевич хэлээ. Үглөөгүүрнь өөрөө абаашажа, адуушанаар оруулаа.
БАЛМАСУУ: Хари, һаядаа зүмни татаа юм. Юун бологшол ааб гэжэ бодоо бэлэйб. Энээниие дуулаха гэһэн байгаа ха юмбибдаа. (Тоомжогүйгөөр) Мүнөө болоходо, Бамбаадай манда хэн бэ даа. Гуламтыемнай тахилсажа үргэлсөө харалсаа бэшэ. Үтэлхэ тээшэ үхи хүбүүн, нютаг нуга татадаг юм гэлсэгшэ. Тэрэл болоо бэшэ гээшэ гү (зүүн гарайнгаа гурбан хургаар сабиргайгаа нюхаба).
ГОНГОР: (хөөрэлдөөгөө хизаарлахаяа шалтаг оложо, үндыбэ) О-о, түлеэгүй алтайбди.
БАЛМАСУУ: Түлеэнээр носолдожо, үбшэн бэеэ бү һэдэрээ даа.
ГОНГОР: Эжы, бү зобогты-ы, бараг болооб, дахин эмнигые һургажархихаар.
БАЛМАСУУ: (мэдээ алдаба) Ү-ү татай даа. Юу хэлээ гээшэбши? Юрэдөө, хэһэбэгүй гээшэ гүш? Үхөө һаа, намайгаа алажа хаяха һэнши... (Һууриһаа бодожо) Зай, бишье галгихам даа, һаруулшагта хонинойнгоо харуулда ошохом.
Эжынь гаража ошоно. Гонгорой хубсалаад, түлеэгээ хахалхаяа гараха гэжэ байтар хэрэлсы дээрэ хүнэй түбэрхэ дуулдаад, шааль пулаад бооһон Лидия Шараповна үүдэ тоншоод, орожо ерэнэ.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Сайн! (хара валенкынгаа саһа үүдэндэ хэбтэһэн хамуураар унагааба).
ГОНГОР: Сайн, наашаа һуугты.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (бээлэйгээ абажа, стул дээрэ һуугаад) Би үбшэнтэнөө эрьежэ ябанам даа. (Гонгорой шарай адаглангяар хаража) Бэетнай хэр бэ?
ГОНГОР: Гэмгүйб. Үбдэхэ юумэн бараг болоо.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (энеэбхилээд, мэлмэн хара нюдэеэ ялалзуулан) Гонгор Бамбаевич, дахин эмнигые һургахаяа болибо аабзат даа?
ГОНГОР: (эридшэгээр) Эрэ хүн аад, моринһоо холодохо гэжэ яахабиб. Юу хэлээб гэжэ хэлэнэ гээшэбта, Лидия Шараповна?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (наадалһаншагаар) Таниие иимэ сухалтай хүн гэжэ һанаагүйлби. Би хорино бэшэб ... Юрэл энэ ажалаймни уялга ха юм.
ГОНГОР: (аягүйрхэжэ, нюдэеэ хултагашуулан, байд гээд) Хүлисыт даа ... дайн ... энэ шарха ... контузи ... хажуугаар ...
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (Гонгорой урдаһаа сэхэ харан, толгойгоо дохилзуулан) Зүб даа, хатуу дайн хүниие шэрүүн болгоно. (Байн) Эжытэйгээ байдаг гүт?
ГОНГОР: Тиимэ.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Эрьежэ, үзэжэ ябадаг хүн хадаа эжыетнай һайн мэдэхэб даа. (Гүрэмэл үһэтэй толгойгоо зохидхоноор үрөөһэн мүр руугаа нэнгүүлэн) Һайн эжытэйт, урихан ... Танай эжые харахадаа өөрынгөө эжые һанаадхидагби.
ГОНГОР: Танай эжы хаанаб?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Городто.
ГОНГОР: А-а. Иигэжэ үдэшэндөө гансаараа айлнуудаар ябахадаа, нохойнуудһаа айнагүй гүт?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Нохойнууд яаха һэм. Танидаг болошоо хэбэртэй... (Бодоод) Баяртай ...
ГОНГОР: Би таниие хүргэһүүб. Болохо гү?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Үгы, үгы, хамаагүй, һанаагаа бү зобогты.
Гонгор пальтогоо бариһан зандаа үлэнэ.


Гэр соогоо Балмасуу Гонгор хоёр. Балмасууу пеэшэнээ түлинэ.
БАЛМАСУУ: Үсэгэлдэртөө тиимэ орой болотор хаана ябабаш?
ГОНГОР: Адуунай байра ошооб.
БАЛМАСУУ: (шэрэмэйнгээ гарьха абаһан аад, уһатай горшоогоо бариһан зандаа зогсошобо) Тэрээ руу юугээ бэдэрээ хүмши? Эсэгэтэйгээ уулзахаяа ошоо гүш?
ГОНГОР: Үгы даа. Халтар эмнигээ һургажал һалааб, шаргада оруулаабди.
БАЛМАСУУ: Эсэгэтэйгээ гү?
ГОНГОР: Үгы. Ута Дамбатай.
БАЛМАСУУ: Юугээ хэлэнэш даа, шальпадха! (Сад-няд сухалаа хүрөөд) Яажа хэһэнэгүйбши? Эмнигые хойшодоо бү һурга гэжэ хэлэжэ хэлэжэ табяа хамнайб. Хүнэй үгэ дуулаһаншни алим бэ? Толгойгоо зальгихаяа һанаа ха юм юмши даа!
Умгаа Аюша ороно.
УМГАА АЮША: (мэндэеэшье хэлэһэн юумэгүй, энеэбхилэн, сэб сэхэ Гонгорто ерэжэ, гарыень адхажа) Шадааш, хүбүүмни. Нагасаш ехэ баярланаб (мүрыень хэды еды альгадаба).
ГОНГОР: Хараа гүт? Хэр бэ?
УМГАА АЮША: Иимэхэн (баруун гарайнгаа барбаадайе ёдойлгобо). Хүсэн гээшэ тэрээндэш биил байна. Одоол түлеэ шэрэхээр. Юун гэжэ һананаш, а-а?
(Гонгорой харюусахые хүлеэнгүй) Сээжэрхүү, хүл гуянь мундуу муяа, юрэдөө, хоёрш шарга түлеэ һэмш гэнгүй дааха ха.
ГОНГОР: Наһаа хүсэжэ һагсайшаһан эмнигүүд адуун соо олон харагданал һэн.
УМГАА АЮША: (маһалзаба) Дууһыень һургаха саг ерээ. Хүн гээшэ эд болохо зөөриеэ тахяад, хараад һуудаггүй юм.
БАЛМАСУУ: Зай, энээгээр хүрөө. Үхэн алдаһаниинь багадаа һэнби. Аюша, хажууһаа шинии тухирха, зааха юумэн үгы.
УМГАА АЮША: (урдаа оруулхаар бэшэ) Эрэ хүн эмээлһээ халидаг лэ юм. Яашахань һэм. Энээнһээш байтагай юумэ үзөөд ерээ даа Гонгорной. Гал түймэр, һомон доогуур гарасалдаһан хүниие барихагүйш! Ши бидэ хоёрой заабари иимэ зондош тугаар гараһан тугалай тунгааг гээшэ.
Гонгор эльгэ хатажа, толгойгоо һэжэрбэ. Эхэнь баһал тогтожо үгэбэгүй.
БАЛМАСУУ: Яахадааш би түрэһэн эхэньби! Минии хэлээ заагаагүйдэ хэн энээндэ хэлэхэ заахаб?
ГОНГОР (үгэ ута болгоохогүйе оролдон, номгоруулна) Эжы, зүб хэлэнэт. Ойлгоном.
УМГАА АЮША: Гонгор, халтар эмнигээ нагасадаа үгэхэ болоо хаш даа. Бишни зобонтоод байнам. Шинии мэдэхээр, зүнэг морёор ябана ха юмбиб. Урагшаа хүлөөш татахань ум-маани гэхээр... Урдань арбан харбиинха ашааш һаа, атад гэдэггүй аад, мүнөө гурбадаашье хүсэ хүрэнэгүй. Үсэгэлдэр һүни тамаа үзөөб. Тэбэри хүрэхэ гозуули даахаяа болишоходонь, мулталжа хаяад, унажа ерээб.
ГОНОР: Яахаб. Абаарайгты.
УМГАА АЮША: (анханһаа түргэдүү нагасань һэрд бодоод, зээ хүбүүнэйнгээ гар баяртай угзараад) Тиигэбэл энэ гэһээр тэрэ түлеэ ошожо асарая.
ГОНГОР: Һаял амаа мэдэхэ боложо байһан эмниг...
УМГАА АЮША: (эридээр таһалжа) Хая-аа, саашань. Яахашгүй. Ёһотой түлеэнэй шарга байна һэн. Дэрэ хээд лэ, дээрэнь түлеэгээ ашабалнай дэбхэржэ холо ошохогүй.
ГОНГОР: Тахагүй, халтиржа, тамадамнай унагаахадаа болохол.
УМГАА АЮША: (һалахаар бэшэ) Хамаагүй, бү зобо. Харахаш даа. Үглөөдэртөө Хуумаанда тахалуулуужабди. Барһаншни наһатай боложо, бэеньшье, нюдэнииньшье муудаа, юрэдөө, морёол тахалха шадалтай. Мүнөө ошоходоо, зуураа үглөө тахалуулхаар хөөрэлдэжэрхихэбди. Өөртэм бэлэн таха бии һэн. Ябая.
БАЛМАСУУ: Хашартай. Аюша хүниие амар һуулгахагүй. Зай, сай баригты.
Сайлаад, тэдэ хоёр гаража ошоно.


ДҮРБЭДЭХИ ҮЗЭГДЭЛ

Гонгорой гэр соо бүтүү бүглүү. Хүншүүгэй үнэр. Шэрэмэй хажууда хэншьеб аяга шанага хонгиргоно, саанань хүнэй хоолойгоо заһан ханяаха дуулдана.
УХААХАН: (ороод, шангаар) Гэртэ хэн бииб, энэ юун гэһэн утаа уняар, хүншүүгэй үнэр гээшэб?
УМГАА АЮША: Хэн бэ даа, тэндэ?
УХААХАН: Биб, биб, Ухаахан. Пэ-эхь даа, гэр соогоо юу хэжэ байнабта, бани шэнгил.
ГОНГОР: (хөөрүүлжэ байһан һүеэ гаргажархиһан, бүтүүгэй саанаһаа шоглон) Хубсаһаа тайлажа, бидэнээр бэеэ угаалсаха болоош.
УХААХАН: (дэгэлээ тайлажа, үлгэхэ зуураа) Яахань һэм, болохол даа. Яашаһан эрэшүүл гээшэбта даа, һү хөөрүүлжэ шадахагүй, хара амандаа сайханаа шанажа бирахагүй.
ГОНГОР: Пеэшэн тойрожо гүйжэ һураагүй аад, зоболонгой байна.
УМГАА АЮША: Зүбынь хэлээш, Гонгор. Нэгэ ута үһэтэй юумэ гэртээ оруулаагүйдэш болёо ха.
УХААХАН: (дабхасуулаатай, хүүесэ носоһон сусалнуудыень тараагаад) Пеэшэн соо энэ юун олон сусалнуудые шэгэжэ, хүүюулээ гэшэбта?.. (Аюшын хэлээшэдэ харбусан) Мүнөөмнай ута үһэтэн эрэшүүлтэй адли шадалтай болоо гээшэ, Аюшахай. Боро гэрэйнгээ богдо болоод һуухаяа болижо, зариман нам шэнги тракторист болооод, газар хахалнамди, зарим эхэнэрнүүд самолёдшье залаад, ниидүүлнэ.
УМГАА АЮША: (зард гэнэ) Орхи даа, Ухаахан. Эхэнэрнүүдэй эрэ хүнтэй адли болообди гэжэ үлүү ехээр гүйлдэһэнэй буруу. Дайнай шэрүүн сагта, эрэшүүлэй үгыдэ шинии тракторист болоһоншни зүйтэйшье һаа, эрэ хүн хэзээдэшье эрэ хүн зандаа үлэдэг юм. Мүнөөнэй томо ЧТЗ тракторые эхэнэрнүүд эрэ хүнгүйгөөр аһаажашье шадахагүй байна бшуу даа. Ядаха сагта түлеэгээш асаржа абахатнай асуудал.
УЛААХАН: Минии орондо трактор жолоодожо шадаха байна гүт?
УМГАА АЮША: Трактор гү? Һэ, юундэ ядахабиб. Гансал һураха хэрэгтэй юм аабза.
ГОНГОР: Хэнтнайш хэндэйш хабаяа үгтэхэгүй, гайтай байнат. Нагаса, би яабашье, сэхыень хэлэхэдэ, Ухааханай тала бариха баатай болоноб.
УМГАА АЮША: Эхэнэр хүн хадань үмөөрэгшөөн болоо хүн аабзаш даа.
Гэрээр дүүрэн манарһан унин тунажа, шэрэм дээрээ табиһан сайгаа Гонгор үшөө дахин һамарасгаагаад, хайраһан хилээмэ, хэршэһэн гахайн өөхэ стол дээрэ абаашажа табиба.
УХААХАН (гансата һанаа ороһондол) Таанар һуугтылши (адяар дээрэһээ аяга абажа, сай аягалжа оробо).
УМГАА АЮША: (ханангяар сайгаа һороод) Гонгор, эмнигээ шаргаһаань мулталангүй хонуулжа, үглөөдэр болгое.
УХААХАН: (һанаа зобонгёор) Яагаа гээшэбши даа, Гонгор. Хэһэжэ, ухаа ороогүй гээшэ гүш? Һая больницаһаа бодоһон аад, моринойнгоо хүлдэнь орожо, дайрулбал яахабши?
ГОНГОР (хая гэһэн удхатайгаар гараараа зангажа) Һониноор зугаалналши, Ухаахан. Дайнда шархатаад, госпитальһоо гараһан хүн дайнда дахин орохоһоо арсадаггүй юм гэжэ мэдээрээ.
УМГАА АЮША: (эндэ дахин олзуурхахаараа болобо) Юрэдөө, хайшан гээд эхэнэр хүн эрэ хүнтэй тэнсэхэб даа. (Шоглон татажа) Зай, хоёр залуушуул, танда һаалта хэхэгүйб.
Ухааханай хасар улагад гэнэ, нагасынгаа наадаһые ойлгоһон Гонгор һэг-һэг эльгэ хатаба. Умгаа Аюша гаража ошоно.
УХААХАН: Гонгор, албанда ошохынгоо урда ши Дулматайгаа нүхэсэжэ ябахадаа сортоотой шангаар энеэдэг, дуу дуулахадаашье хонгёо гоё хоолойтой һэмнайш. Үнинэй шамайе шагнаагүйб, мүнөө халта дуулаад үгэхэгүй гүш?
ГОНГОР: (бодолгодо абтан, абяагүй байжа, бүдүүнээр орёоһон махоркынгоо үнэһэ үлеэгээд, уйдхартайгаагаар һанаа алдаад) Дулмыемни хэлэхэдэш, залуу наһамни дахин һанагдаад, досоомни уйдхартай болошобо.
УХААХАН: Хүлисыш даа, Гонгор. Үнэндөө Дулмыншни наһа бараһанда, минии нүхэсэжэ ябаһан Содбымни дайнһаа бусаагүйдэ бидэнэй гэм зэм үгы ха юм даа. Хэсүү шанга дайн байлдаан, ажабайдалаймнай асатаһан харгы хоёр иимэ ушар байдалда маниие асарба ха юм (бүтүү һугшарна). Хэнэймнайшье һэшхэл бузарлагдаагүй, сэбэр (дахин уруутана). Тиимэһээ хэмнайш хуби заяагаа өөрынхеэрээ шэнээр һунган шэлэхэ ёһотой болонобди...
Өөр өөрынгөө бодолдо эзэлэгдэн, нилээд удаан аниргүй һуубад.
ГОНГОР: (бэеэ гартаа абажа) Ухаахан, трактораа заһажа байна гүш?
УХААХАН: (үшөө гашуудалда абтаһаар, нюдөө аршан, һүргүйгөөр) Олон юумэн дуталдана. Баябахайл яһала туһална.
ГОНГОР: Хоюулаабты... Үнинэй механизатор хүн ха юм даа яабашье.
УХААХАН: Тиимэ даа, тракторые табан хургандал мэдэдэг.
ГОНГОР: Яашоо һэм даа... Оройдоол хоёр трактор... Үсөөн байна даа. Гурбадахинь заһагдахагүй юм гү?
УХААХАН: Юрэдөө гайтай даа. Тэрэ Дулмын тракторта наһа бараһанһаань хойшо шадаха, шадахашьегүй хүн һуугаад, дураараа бололдоходоо, эбдэжэ хаяа хаям...
Ондоо хөөрэлдэхэ шадал тэрэ хоёрто үлэбэгүй. Дулма үгэ дуугүй, аалихан гаража ошоно, Гонгор уруу дуруу юумэ һууна.



Колхозой правлени. Гонгорой таһаг соо Гонгор Умгаа Аюша хоёр.
ГОНГОР: Халаг, хурьга абалгын энэ түлэг үедэ хотон соо дэлгэрһэн хэжэг үбшэн олохон хүниие хэбтүүридэ оруулба. Гэлэг Гармаевичнайшье хүйтэ абажа, хэбтэриин болобо. Үдэшэлэн намайе гэртээ дуудуулхадань, ошоо һэм.
УМГАА АЮША: Зай, хэр бэ?
ГОНГОР: Бэень муушаг, ехээр ядалдаа һаань, больницада оруулха болоно гүбди үшөө. Намайе уялгыем дүүргэжэ бай гэжэ ехэтэ захяа.
УМГАА АЮША: Ай жаалда. Тииһээр түрүүлэгшэмнай бараг болохо гээбы даа.
ГОНГОР: Нагаса, хурьга абалсаха шадалтай үшөө хэн үлөө гээшэб?
УМГАА АЮША: Бодожо үзхэдэмни, Долсонһоо бэшэ сүлөөтэй хүн үгыл.
ГОНГОР: Та хониной фермын бригадир хадаа, ажал хэнгүй гэртээ һуудаг тэрэ эхэнэрые энэ хэрэгтэ хабаадуулыт.
УМГАА АЮША: (бээлэйгээ стол дээгүүрнь шэдэжэ) Намда тиимэ юумэ бү дурадха. Хөөрэлдэхэ гээ һаа, өөрөө хөөрэлдэжэ үзэ. Би хэлэжэ ядаагшаб. Үхибүүн гэхэдэ, үхибүүн бэшэ, үбэштэй шэхэдэ, үбэштэй бэшэ, хүнэй саана дуугарха хорон холтоһон хэлэтэй, эшэхэ нюургүй һамгантай юун гэлсэхэбши.
ГОНГОР: Дан лэ һаа, тиитэрээ нэтэржэ, нэхыгээ хэтэршоо юм гү, али үнэхөөр үбшэн юм гү, тэрэниие Хуумаанаар конторо дуудуулһамни, үбдэжэ байна гэжэ хэлэ гээд, ерэбэгүй. Хуумаан хэлэхэдээ, анханай иимэ, бэлэн мүрөөр амар һуухые оролдодог юм, наймаашан болгохо гэхэдэ, тэрээндэ этигэлгүй, нэгэтэ намарһаа хабар болотор тоо бүридхэлшэнөөр ябаа болоод, хажуугаарнь хаарта хаяжа, үзэлшэн болобоб гэжэ хүнүүдые зобоогоо гээ.
УМГАА АЮША: Һай даа, мэдэхэ байхаш даа. Ганса Раднын бэшэ, амитан зоной арһа мяха шуулаһан яндан!..
ГОНГОР: Раднахайһаа юумэн дуулданагүй гү?
УМГАА АЮША: Дууланагүйб даа. Урдань нэгэ һалаа боложо ошоһон аад, уданшьегүй һөөргөө бусажа, Долсонтойгоо ниилээ һэн. Эльбэ жэльбэтэй гэргэн юумэ агша гү, эрэшүүлые эбэртээ оруулжа, эльгыень татахадаа, аймшагтайхан бшибы даа.
ГОНГОР: Зай, би тэрээнтэй өөрөө хөөрэлдүүжэб. Нагаса, үсэгэлдэр һужаагаар ябажа, сомогдоһон һүринүүдые бултыень шалгажа ерээбди. Үмсын үнеэд орожо үльтиргэнэ, эдинэ. Үбһэмнай юушгүй бага байна. Хубаариинь оложо, хэм соохононь гамтайгаар хонидтоо үгэхэ болоолди даа. Би Үндэр Дамбада һургуулиингаа үхибүүдээр хуһанай мүшэр хухалуулжа, малда эдюулхэ тэжээлээр туһалхые хэлээб, туһалхабди гээ.
УМГАА АЮША: Зай, тэрэ ехэл һайн гээшэ.


Гонгор Долсоной гэрэй хорёогой үүдэ нээжэ ороод, шэбхэдээтэй үүдыень тоншобо.
ДОЛСОН: (орон дээрэһээ) Хэн ба-а?
ГОНГОР: Нээгыт! Үдэр дунда үүдэеэ шэбхэдэхэ гэжэ яашааһан зомта?
ДОЛСОН: (пулаадаа толгойдоо уяад, зубсаагаа үмдөөд, үүдээ нээбэ. Нюдэниинь хёлогор, үзэн яданги) Һуугты тэндэ.
Үнэхөөр үбшэлһэн хүнэй түхэлтэй байхадань, Гонгор уур сухалтай ерэһэн аад, бэеэ барид гэбэ. Зорёолно гү, али ходо иимэ гү гэжэ ойлгожо ядаад, махоркаёо орёожо, тамхилхаяа түхеэрбэ.
ДОЛСОН: (ярд гэнэ) Ханяажа хахашоод байнаб. Утаа эндэ бү гаргал даа.
ГОНГОР: (орёоһон тамхияа таз руу шэдэжэрхёод) Ехээр үбдөө гүт?
ДОЛСОН: Ехэ багыень хэмжүүрээр хэмжэжэ үзөөгыб. Оронһоо холо ошожо шадахагүйдөө ямар гээшэбиб? (Ошоод, орон дээрээ дээшээ хараад, һэнгэргүй хэбтэсэгээнэ).
ГОНГОР: Бэеынгээ дан муу һаа, больницада орыт.
ДОЛСОН: (үндыжэ) Яатараа намда һанаагаа зобошобо гээшэбши, иихэдээ? (Мэхэтэйгээр, янгуушагаар, һанаатайгаар) Тиимэ бэрхэ, шадалтай юм һаа, орон дээрэм ерээд намда арга хыш...
ГОНГОР: Эмшэнэй газар байна ха юм даа. Хүргүүлээд үгэхэдэ болоно аабза.
ДОЛСОН: Хотоной зониие дууһыень больниис руу шэхэхэ болоо һаа, хаанань багтаха юм.
ГОНГОР: Танай хойноһоо харууһалха хүнэй үгы хада хэлэнэб даа.
ДОЛСОН: Муха, бү зобо. Шинии түрэһэн эсэгэ олохон жэлдэ хойноһоом харууһалһан байха. Мүнөөшье хэлээ һаам, халзаржа эхилһэн толгойгоороо хана мүргэжэ болохо.
ГОНГОР: (стол наярса шаажархиба) Хүрөө! Түрэһэн эсэгынгээ яажаш байхадань, би харюусаха бэшэб! Тэрээн тухай намда бү хэлэгты.
ДОЛСОН: Муха, шуһа мяханһаань таһарһан мяханииньби гэжэ мэдэ. Түрэһэн ганса хүбүүниинь аад, түмэр шүдэ харуулжа байһанай хэрэггүй, нүгэл шэбэл. Теэдшье үндэгэн тахяагаа һургаагүй гэжэ зүбшье хэлсэдэг гээшэ (хүйтэнөөр хос-хос энеэгээд абаба).
Сухалдажа, ёржогоножошье һуугаа һаань, зөөлэхэн сагаан арһатай үнжэгэн нюурынь, зуражархиһандал тэгшэхэн хамарынь, эрэшүүлдэ эрхэлжэ сададаггүй жомбогор уралынь тэрэл түхэлдөө. Гансал ульһагүй, аяар холо ялалзадаг хүйтэн мүшэндэл нюдэниинь шоо үзэнгеэр гэтэнэ.
ГОНГОР: Би эсэгэ тухайгаа тантай хөөрэлдэхэеэ ерээгүйб. Та хоёрой яалдажаш байхада, намда мүнөө хамаатай бэшэ. Ерэһэн хэрэгни танда һэн (хоолойгоо заһасагааба).
ДОЛСОН: (енгүүтэйгээр) Ямар тиимэ аймшагтай хэрэг нам тушаа гарашабаб. Али үе хирынгээ юумэнтэй үгэеэ нэгэдхэхэеэ һанаад, намда үзэл үзүүлхэ гээ гүш?
ГОНГОР: (зорёолхожо, енгэрхэжэ байһыень ойлгожо) Таамнай үзэл үзөөд лэ хоолойгоо тэжээжэ, гэртээ ташаагаа тулаад байдаг болошоо алтайт?
ДОЛСОН: Хара гэртээ толгойгоороо хүлшье хээд байхадам шамда юуштэйб!
ГОНГОР: Хара гэртээ хадаа, тиимэл юм аабза... Хамтын хэрэгтэ хабаадалсаха болохотной гээшэ. Түргэн эдэгэхэеэ бодогты. Артелиин устав гэжэ бии юм. Суглаан дээрэ танай журам тухай асуудал табижа болохобди.
ДОЛСОН: Тиимэ бы. Яаһан һүрхэй юмши. Хүнэй гэртэ ороод, наһатай хүн гэжэ хүндэлэнгүй, дура зоргоороо боложо байха. Гара бушуу!.. Үгы һааш, үүдээр сүмэ түлхижэрхихэб! (Үнэнһөө носолдошохо хэбэртэй үндыбэ).
ГОНГОР: (бодоод) Эдэгэгты, тиигээд хөөрэлдэхэбди. Мүнөөдэр эмшэниие эльгээхэб. Бэеынтнай тамирые шалгажа үзэхэ.
Уур дундаа өөрөө үлүү булуу зан гаргажа орхино гүб гэжэ тээлмэрдэн, Долсоной һүүлшын үгэнүүдыень дуулахашье дурагүй, түргэн гаража ошоно.
ДОЛСОН: (гансааран үлөөд, уурхайгаа һэндүүлһэн хорото шарадал сухалдажа, буланһаа буланда һүндэлжэ, орондоо ошоходоо, дэрэ дэбдихэрээ иишэ тиишэнь һэхэсэгээн шэдэсэгээгээд абана) Гонгорой нэгэ бага удаарбал, аһахаараа аһаха һэм. Энээнһээш байха ехэшүүлдэ баһуулаагүй аад, ошожо ошожо, Бамбаадайн хүбүүндэ һургуулха һэн гүб?!


Үдэшэ. Долсоной гэртэ Лидия Шараповна ороно.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Сайн.
ДОЛСОН: (тэрэл хубсаһаараа, дээрэлхүү зангаараа, урдаһаань мэндэшэлнэгүй. Уураа даража ядахадаа, стол дээрэ байһан амһарта тар-няр этэсэгээн, хултага-халтага гэжэ, Лидия Шараповнагай нюур харахаар бэшэ. Енгэлэн) Ямар хэрэгээр ерэбэт, доктор? (юумэ хэжэ сүлөөгүй ябаһан хэбэртэй боложо, сайнгаа шаар буланда табяатай хүнэг руу адхана).
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Гонгор Бамбаевич таниие үбдөө, үзэжэ гарыт гэжэ гуйгаа һэн.
ДОЛСОН: (ганиршаба) Тонилон ошогты тэрэ Гонгортоёо. Һардайжа, яагаа үхэһэн бэерхүү юм. Убай хулайгүй, саанаһаа ...
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Яагааб?
ДОЛСОН: Яаха гэжэ даа ... Эндэ ороод, ганса бэе байһандам һанаашархаа гү, али баһаа гү, һабардаха, аһахаяа һанаал, сабдагш! ..
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (сошожо, гайхажа) Гонгор Бамбаевич гү?
ДОЛСОН: Тэрэл ааб даа. Ондоо хэн байхань һэм. Тэрээнээ балаалжа, шамайе эльгээгээ бы.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Та... үбшэн гүт, али ... бэшэ гүт?
ДОЛСОН: Хэжэгхэн хүрөөл даа. Эм бии һаань, наашаханань һарбайжархигты. Халууруулна, ханяалгана. Тархи эхим үбдэнэ. Юрэдөө нэгэ үгөөр хэлэхэдэ, хэжэг лэ хаш, хэжэг.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (градусник гаргажа) Һугадаа хабшуулагты.
ДОЛСОН: Байг о-оо, орхигты. Үдэр халуурнагүйб, һүниндөө.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (шангаханаар) Эм абаха гээ һаа, хабшуулхал болонот. (Долсон зубсаагайнгаа шагта тайлажа, градуснигыень һугадаа хабшуулба). Үгы, үгы. Түрүүн дэгэлээ тайлагты. (Стетоскоп гаргажа) Бэеытнай шагнажа үзэхэм.
Лидия Шараповна Долсоной сээжэдэнь, арадань няажа, анхаралтай удаан шагнаба, альгаа табижа, хургаараа тоншожо үзэбэ.
ДОЛСОН: Сээжэ сэсэгым бүтэн гү?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (харюусанүйгөөр) Эмшэндэ һүүлшынхеэ хэзээ хандаа һэмта?
ДОЛСОН: Үни болоо дө-ө, ошооогүйб.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Ошохо байгаат ...
ДОЛСОН: Яагааб, муу гү?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Ямар юумэнтнай үбдэдэг бэ?
ДОЛСОН: Гэдэһэ доторни, үе мүсэмни үбдэгшэ лэ-э.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Юундэ эмшэндэ ханданагүйбта?
ДОЛСОН: Адис мадиста хүртэжэ, үбһэнэй эм дом уухадаа һэргэдэгби.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (урдань һуугаад) Хэлэеэ харуулагты даа.
ДОЛСОН: (ута хэлэеэ бултайлгаад) Аа-а.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Хубсалхадатнай болохо (юушьеб бэшэжэ ороно).
ДОЛСОН: Бэем муухан алтай?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Үнэхөөрөө ханяадан хүрөө юм байна. Мүнөө бараг боложо байна.
ДОЛСОН: (зубсаагаа хэдэржэ) Худалаар хэлэхэмни һэн гү. Хоёр үдэр халуураад абааб.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Эдээхэн эмүүдые үдэрэй гурба таһалжа уугаарайгты. Хоёр хоногһоо ямаршьегүй болохот даа.
ДОЛСОН: Яагаа һайн юм.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Дотор, хүл, нюргантнай ходо үбдэдэг гү?
ДОЛСОН: Хирэ хирэ болоод лэ үбдэгшэ. Юрэдөө, һаалта...
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Хаана хүдэлдэгбта?
ДОЛСОН: Би гү? Һэ, колхоздол ааб даа. Юу һурана гээшэбта.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Битнай ерүүл хүн хадаа һураха баатай болоно бшууб.
ДОЛСОН: Тиимэшье юм ааб даа. Энэ-тэрэ даа. Һар-шурхан ажал хэдэгби. Учёт хошоодхон ...
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Эдэгээд, ажал хэхэ хүн аабзат даа?
ДОЛСОН: (нэтэрүү хандалгань дурыень гутаажа захалба) Бараг байгаа һаа, хэнэ бэзэб. Тэрээншьегүйгөөр туража үхэхэеэ һананагүйб. (Градуснигаа һуга дороһоо абажа, һарбайба) Харыт даа.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Халуунтнай бууранхай. Үдэшэлэн эмээ уугаарайгты.
ДОЛСОН: Халуун үгыб гэһээр байтарни табюулна һэнта. Үнэншэнэ үгы ха юмта.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Хаража, шалгажа үзөөгүйдөө һанаагаа амардаггүй зон ха юмбибди. (Тамгалһан саарһа-направлени барюулна).
ДОЛСОН: Энээгээртнай яахабиб?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Үбдэнэб гэнэ ха юмта. Медицинска шалгалта гарахат. Аймагай поликлиникада гэдэһэ дотор, нюрга һээрээ шалгуулхат. Анализ юу хээгээ хуу гараһан хойноо намда орооройгты. Бага эдэгэһээр лэ аймаг орохоёо бодооройт.
ДОЛСОН: (зай, үгыш гэбэгүй, эмшэн басаганай гараһан хойно тэрэ эмүүдынь үхэгэй һугалга руу шэдэжэрхинэ) Энэ Гонгор намайе шалгахаяа зорюута энээниие эльгээбэ. Байза даа, үнэгэн хулгана хоёрой хэниинь түрүүн нүхэеэ бэдэрэгшэ бэлэй ...


ТАБАДАХИ ҮЗЭГДЭЛ

Һүни. Шононуудай улилдаан дуулдана. Нохойнууд хусана. Буу бариһан Бамбаадай адуунайнгаа хорёоной ара талада гарана. Мориной табарха соностоод, моритой хүн ойронь хүрэжэ ерэнэ.
ДОЛСОН: Сайн байна, Бамбаадай.
БАМБААДАЙ: Сайн. Яагаа һонин айлшан харанхы һүниин зоргоор бии болшобо гээшэб?
ДОЛСОН: (моринһоо буужа байхадаа) Шононуудай улилдажа эхилхэдэ, тэдээндэ эдюулшэхэмни гээшэ гү гэжэ, ай айһаар яаража ерэбэлби.
БАМБААДАЙ: Үлэһэн гурбан шоно энээгүүр эрьелдээд һаладаггүй. Арба гаран байһанаа хороогдоо.
ДОЛСОН: А-а. Ээрэхэнь гээшэ гү гэжэ ехэ айгааб.
БАМБААДАЙ: Хүндэ дүтэ орохоёо айдаг болоо ёһотой. Түрүүндээ, олон байхадаа түбһэн юумэнһээ айдаггүй, аймшагтайнууд һэн. Зай, ямар хэрэг гараад иимэ орой зорибош?
ДОЛСОН: (асуудалдань сэхэ харюусангүй, дажагана) Үгы, би барагтайда, боро харанаар, һаалишадай ажалаа дүүргэмсаар Боролдойһоо мориииень эрижэ, Шэнэһэтэһээ гараа һэм. Теэд үнешэдэй энэ харагшанайнь хашан гээшэнь тэнсэлгүй, ташуурдахадам һүүлэй годигонуулхаһаа бэшэ урагшаа улаяа татаха юумэ бэшэ. Галгюулһаар ябатарни энэ болошобо. Гэртэ ороод хөөрэлдэел даа.
БАМБААДАЙ: Ороёл даа.
Орбогор жаахан гэр соонь шэрэм пеэшэн хүүесэ түлигдэнхэй, стол дээрэ табяатай шэлтэй лампа бүүдэгэрээр носоно. Долсон туламтай юумэеэ стол дээрэ табяад, хурьган дотортой дэгэл, малгайгаа тайлажа, наар дээрэ орхибо.
ДОЛСОН: (үүдэнэй хоёр тээгүүр үлгөөтэй шонын, үнэгэнэй арһа обёоржо) Ай, татай! Энэ, шононууд гээшэ гү? (дүтэлжэ, үһээһээ шала тулатар унжалдаһан хоёр шонын арһые барижа, хүдэлгөөд абаба). Хайшан гээд иимэ томо шононуудые алаа хүмши? Хөөрыш.
БАМБААДАЙ: (шоглон һагад) Яатараа һонирхообши, шоно барихаяа ерээ хүн гүш?
ДОЛСОН: Үгы бэд даа, шонын дүтэлөө һаа, тугаарайхиһаа доро айжа, үхэхэлби. Юрэдөө һонин байна.
БАМБААДАЙ: (пеэшэнэй амһарай урда дабшалжа һуугаад, сэнтэһэн, уһабхиһан буугайнгаа газаахииень бүдөөр аршажа, затворыень абажа, һомыень гаргаад, досоохииень шагаажа байжа, үзүүртэнь хилгааһа татаһан үлгүүрээр сэбэрлэжэ байха дундаа хөөрэнэ) Хуһатын оройдо һуужа тамхилаад, бодоод харан гэһээм, аяар тэрэ холо, хотогорто, адуудни монсогойршонхой, гурбан азаргань тэдэнээ тойрон гүйлдэжэ ябаба. Дорооо ойлгобоб - шононууд! Уудам руу мориной гүйдэлөөр орохын аргагүй, һөөлжүүлжэ буугаад, моринойнгоо шадалаар урда жалга руу оодоргобоб. Ута һүүлтэ азарга сагаан саһа эрхирүүлэн, тангаршаан, юушьеб үдьхэлжэ, сабшажа байжа, саагуур гүйнэ. “Һай” – гэжэ шадалаараа хашхарбаб. Хүнэй абяа абаһан шононууд һүргэмэд гэлдэн зогсошобо. Намайе хараад, тэрьедэхэеэшье һэдэбэгүй, байрадаа байһаар байба. Зуугаад метртэ ерээд, моринойнгоо ама татажа байлгаад, буруугай тухай гэмээр томо, түрүүлжэ зогсоһон шонын үбсүү руу шагаагаад, буудажархибаб. Шоно байра дээрэ гурба эрьелдээд, хойто хүлөө һанжагануулан, минии руу гүйшэбэ (Долсон айһандаа: “Ай, бурхан зайлуул!”). Шархатаһан хүгшэн шонын хүндэ добтолдогые мэдэхэ байгааб. Бэшэниинь баһа нам тээшэ удамаршанаа дахан гүйлдэшэбэ. (Долсон айнгяар: “Зай?!”) Һайтай бэшэ үйлэдэ ороһоноо мэдэрбэб. Шүдэеэ зуужа, тэрэ һэлжэгэнэһэн шоные дахин хараадаа абабаб. Шонын галзуу нюдэн, ирзайнхай хурса шүдэд харагдажа эхилбэ. Нэгэл дахин үрдижэ буудаха сагтайгаа, алдаал һаа, һалахаяа, өөрөө эдэ шононуудта таһа татуулхаяа элеэр мэдэнэб. Хамаг бэрхэшээлдэ дадаһан гүйгөөшэ борогшомни, ухаатай, тэсэмгэй, найдамтай амитан, зоолгоотой мэтэ байрадаа зогсожо үгэбэ. Таба һүрэдэгэймни наярһаншье тэрэ: шоно гүйдэл дундаа мухаришаба. Удамаршадаа дахагшадынь гол руу таран гүйлдэшоо.
ДОЛСОН: Яагаа бэрхэ тудаа гээшэбши! Теэд энэ, хоёрдохи шоноёо?
БАМБААДАЙ: Адуундаа ерэхэдэмни, үнөөхи ута һүүлтэ тангаршаагша азаргымни һүүлдэ унжагар ута шоно зуулдашанхай, духаяа соо үдьхэлүүлжэ, үни хада ами табижархиһан, тэрээниие азарга һалгаажа ядажа, һүлһэ һалһан юумэ гүйнэ. Азаргын тээ номгоржо, хатартаа ороходонь, шонын ирзайһан шүдэнүүд руунь шагаажа шагаажа, шабхаяа татааб. Хоёр дахин буудажа, һүүлһээнь һалгаагаа һэм. Тиимэһээ энэ хоёрдохи шоно минии алаһан бэшэ, азаргын алаһан арьяатан гээшэ.
ДОЛСОН: (һанаа алдан) Яагаа һонин юм. Айдаһатай.
БАМБААДАЙ: Зай, буугаа сэбэрлэжэ дүүргэбэб. (Бодожо, тэрэнээ буланда абаашажа түшүүлһэнэйнгээ удаа) Ерэһэн хэрэгээ хэлыш даа.
ДОЛСОН: (бууралтаһан һахалыень, үбгэжэрһэн шарайень анхаралтайгаар хараад, сагаан хурьган дотортой хантаазынгаа шагта тайлажа, хүхэнүүдээ плати дороһоо тобойдуулаад) Хөөрэлдэхэ гээ һэм. (Стол дээрэхи тулам сооһоо сэнтэжэ хүрэшэһэн архи, болгоһан мяха гаргажа табиба) Яараха юумэмнай үгы бэшэ гү? Һүни ута ... (Бамбаадай томо гэгшын кружка абажа, асарһан архиһаань эюулээд, шэрэм дээрэ халаахаяа табиба). Шамда эдэ хүхэ шононуудай дунда, энэ орбогор гэр соо һуухадаш уйтай, элһэн губида гансааран байһандал бэшэ гү?
БАМБААДАЙ: Бэшэ ааб даа. Уйдажа һууха саг намда үгы. Харанхы үглөнһөө үдэшэ болотор адуугаа манахаш. Дайралдаһан шоно, үнэгэ буудахаш. Эсэжэ ерээд, эдеэлһээр үдэшэ унташахаш. Нохойнгоо хусаа һаа, газаашаа шагаахаш, гарахаш... Үлэ түбһэн юумэ нам тухай һанаһанай хэрэггүй ... Таанар хэр байнат?
ДОЛСОН: Таанар гэхэ юу байхаб. Биш мүнөө гансаарааб... Тэрэ гаража талииһанһаа хойшо Радна тэхэреэгүй.
БАМБААДАЙ: А-һа-а, тиихэдээ хоюулайемнай хоёр тээшэмнай бута намнаһан болоно гүш?
ДОЛСОН: Халуун дундаа тиигээл гээшэ һэн бэзэб. (Налгайгаар) Шимни, Бамбаадайм, намайгаа хүлисыш даа.
БАМБААДАЙ: Тиихэдээ шимнай гансаардажа, уйтай болоходонь, наашаа зорёо гүш?
ДОЛСОН: Бү тиигэжэ хэлыш даа. Шамайгаа яажа байгаа юм гэжэ зобооб...
Бамбаадай үдхэн нидхэеэ буулгаба. Дуугай байдал тогтожо, пеэшэнэй эрмэгхэндэ табигдаһан забьятай сай шииганана.
БАМБААДАЙ: Гарылдажа, хүхэршөөд байнхаар, энээнээ барихамнай гү? (кружна руу зааба).
ДОЛСОН: Бария, бария саашань (һард табаг абажа табяад, шанаһан мяхаяа хэршэбэ). Юунэй түлөө уухабибди? Шим хэлэжэрхи.
БАМБААДАЙ: Амгалан байдалай түлөө. Хойшодоо хүн амитан дай бү үзэг (нэгэ зулаар хүнтэрүүлжэрхибэ).
ДОЛСОН: Шиниингээ амиды бусаһанайш түлөө уухам (уршыжа, хэдэн таһалжа уугаад, хэршэмэл мяха эдибэ).
БАМБААДАЙ: Тиигэжэ гоёохо юумэгүй. Намайгаа түрмэ руу шэхээд, зайдаһан эрые оложо, эжэл нүхэд болоһон аад, “шиниингээ” гэжэ байжа хэлэхэеэ болие даа.
ДОЛСОН: Яахадаашье хүлеэдэг байгаалдяа.
БАМБААДАЙ: Айралжан ябаһан залуудаа нахалаадтаад, наһатай болошоод, дахин эрьюу толгойгоо шаахам гү? (толгойгоо хас гэтэр тоншоод абаба).
ДОЛСОН: (ерэһэн хэрэгэйнгээ дан бүтэсэгүй бутархада, шүдэнэйнгөө забһараар) Эрэ хүн байгаад, эхэнэрэй урда үлбэр өөдэгүй, шадалгүйгөө харуулһанай даа...
БАМБААДАЙ: Пэхь! Тиимэ гүбди? (Халаһан архи дээрэ хүйтэниие нэмэжэ, уруудамхан ябуулба. Һуутараа, өөрөө өөртөө хэлэһэн мэтэ) Үнинэй архи уунгүй сэбэр агаараар ябаһандаа тиигэнэ гүб, толгоймни шууяжа, бэемни мэнэрэн бадайрхахадал гэбэ. Жолоогоол, хари, бү алдуужаб... (Удаань Долсон тээшэ шэнжэн хараад) Шинии шэнээн гоё госхогор, иимэ сэлсэгэр томо хүхэнүүдтэй һамгад байгаа юм ааб даа ... (Кружкаяа бариһан, бага зэргэ иишэ тиишээ буляалдахаяа һанаһан гараа һарбайгаад) Аягала ...
Долсоной аягалһан һүүлшынхииень түргэн уужархёод, наар дээгүүр эхэнэрээ дараад хэбтэшэбэ. Эрын энхэрэл һанашаһан Долсон Бамбаадайе түлхижэ зайлуулбагүй...


Дайнһаа хоёр хүлгүй бусаһан Жабай Агбаан өөрынгөө дархалһан дүрбэн мөөрэтэй жаахан тэргэ дээрэ һуугаад, һанаата болоһон янзатай, һугадаа таяг оруулаад, өөдэнь тулгалжа бэеэ халта үргэдөөд, гэр соогуураа түбэрсэ мухарюулна. Умгаа Аюша ороод, хамуураар гуталайнгаа саһа этэнэ.
АГБААН: А-а, ерэбэбши-и.
УМГАА АЮША: Бэеш бараг гү даа?
АГБААН: (ябаган тэргэеэ стулда дүтэлүүлжэ, дээрэнь һард байса гараһан хойноо стол дээрэ хэбтэһэн һамаар буржагар үһэеэ һамнааад, сэмсэгэр, һэргэгһээл һаа һэргэг юумэн, энеэбхилээд, стул тээшэ заажа) Һуугты, һуугты. Иигээд лэ байналби даа.
УМГАА АЮША: (стул абажа һуугаад) Хүйтэмнай тиигэһээр бууража эхилбэ хэбэртэй даа.
АГБААН: Сагынь тулаа ха юм даа (тамхияа орёожо татаад, хургануудаараа стол тоншосогооно).
УМГАА АЮША: (хоолойгоо заһасагаагаад, хундан толгойгоо һабардасагаан) Мүнөө жэл хони малай эдилгэ хомор, хонишодой ажал хүдэлмэри, юрэдөөл, шахардуу ябажа байна даа. Дамба Дугаровичай һайгаар һургуулиин үхибүүд ойһоо хуһанай мүшэр хухалжа асаржа, малаймнай эдилгэдэ яһала туһа хүргэжэ байна.
АГБААН: Хари, хари, тиигэжэ дууланам. Бодомжолжол байнаб, мэдээгүй байтартнай хабарай тарилга дүтэлхэнь. Миниитнай хэлэхэ юумэн гэхэдэ, хоёр хурса нюдэн, хоёр балсанта гар, һонор ухаан намдатнай үлэнхэй бшуу даа. Хүлһөө бэшэ юумэн намда хуу бии. Вот ... Партиина хүн аад, Долсондол адли лодырь болошоод гэртэй һуунаб. Эшхэбтэр ... Үгы, нээрээ, тэрэ хүмнай ажалда гараагша гү?
УМГАА АЮША: Тэрэмнай хургаараа хургаа тоншохо амитан бэшэл. Хорон холтоһон хэлэнһээнь, хоб-жэбһээнь зон түбэгшөөдэг агша ха...
АГБААН: (дороһоо абан һанаа алдаад, эхилээшэеэ үргэлжэлүүнэ) Хабарай ажал эхилхэнь гэнэб. Зэр зэмсэг, тоног моног эртээнһээ бэлдэхэ саг ерээ. Хараһан олон хүнэйм моридойнь тоног муу: даруубшынь тохом һанжажа һалбашанхай, хомуудайнь хүзүүбшэ соорожо натаршанхай, таһарһан хазаарайнгаа жолоое үдэхын орондо хүрмэжэ уянхай ябана. Эдэ бүгэдые харахадаа, досоом тэсэнэгүй... Барһан, Согтохай үбгэржэ, нюдэ муутай болоо гэжэ дуулагшаб. Бишни хоёр гартай, хурса нюдэтэй хүн һуунаб. Согто-хайтаяа хөөрэлдэжэ, бага сага дүй дүршэлдэнь һураһууб. Тиигэбэл халаха хүниинь болохо байхаб. Тантай түрүүн зүбшэхэ гээ һэм.
УМГАА АЮША: (хүхишэбэ) Дуратай һааш, хэлсээн юун байхаб. Тиигээл гүбши! Би энэ үдэртөө үбгэжөөлдэ дуулгахаб.
АГБААН: Тиигэбэл манайда ерэг. Гэр ехэ даа, уужам сүлөө. Тоног зэмсэгүүдээл асараарайгты.
УМГАА АЮША: Асархабди, асархабди. Ехэл зүб юумэ һануулбаш. Баярлаһан Аюша һалбалзан, эзэнһээншье һурангүй, халуун сай хэжэ һороод, гаража ошоно.




Боролдой гэртээ ерэнэ.
БОРОЛДОЙ: (тэргэ дээрээ лабхайн, бүдүүзгэй янзатай утаа бааюулжа байһан үбгэеэ хараад, үүдэндэ зогсожо) Тамхинда дахин орохоёо һанаба гээшэ гүш?
АГБААН: Хэхэ юумэн олдоногүй. Иигэжэ байһаар Долсон боложо һалана гүб гэжэ жэрхэнэб.
УМГАА АЮША: Талада байһан Долсон шамайе яабаб?
АГБААН: Хүлтэй хүлгүй хоёр зэргэлжэ һуугаад, хаарта сохидог болоо һаамнай зохид һэн. Бэшэн тэндэ хүдэлжэ байг, бидэн эндэ дулаан гэр соогоо дураараа болохобди.
БОРОЛДОЙ: (нюдэеэ ехэ болгобо) Энэмни архи уужархёо үгы бэзэш?
АГБААН: (мэхэтэйхэнээр харахадажа) Би хэзээ архи уугаа һэнбиб?
БОРОЛДОЙ: Тиимэ даа. Теэд юун болоод, Долсон, Долсон гэшэбэш?
АГБААН: Наһанайм хани нүхэр намһаа юу хээ нюудаг гэжэ мүнөөл мэдэдэг болобоб. Би һанаһан байһанаа хуу табигшаб. Иихэдээ бэе бэедээ этигэлсэхэеэ болибо гээшэ гүбди? Тэрэ ажал хэдэггүй залхуу замбаанда колхозой мори юундэ барижа үгөөбши?
БОРОЛДОЙ: (миһэд гээд, бэеэ зэмэгүйдэ тоолуулха хүсэлэнтэй) Боһоод һалаагүй һэн. Холо бэшэ ошоод ерэхэм гэхэдэнь, харагшаниие барижа үгөө һэлби даа.
АГБААН: Хаана ошоо юм? Үглөөгүүр ерээ гээ хамнай?
БОРОЛДОЙ: Хэлээгүйл даа. Юун гэжэ һурахабши?
АГБААН: Минии албанһаа бусахадам орожо сай ууха хоорондонь, “һулагүй һолообтой” гэжэ байжа, юугээ дутуу ядуу хөөрэлдөө һэмта?
БОРОЛДОЙ: Али һамгадай шашалдахые даа. Мартааб саашаа...
АГБААН: Би дууһыень мэдэнэб. Мэхэлхэгүйш. Үзэлшэн болооб гэжэ бэеэ һайрхана гэлсэгшэ. Хуби заяанайнгаа ямараар эрьехэ тухай үзэл үзүүлдэг байгаа хаяаш?
БОРОЛДОЙ: Хайшан гэхэбши, дайнда ябахадаш, унтажа хонохоёо болиходоо, ошожо үзэл үзүүлэгшэ һэм.
АГБААН: А-һа-а, тиимэл байха һэн. (Мухар гуяа тас гэтэр альгадаад) Юун гэдэг байгааб?
БОРОЛДОЙ: Хаарта хаяжа үзөөд, бусахал янзатай гэгшэ бэлэй. (Хөөрэлдөөмнай дүүрээ гэһэншүү, пеэшэнэй саагуур орошобо).
АГБААН: Мэдэлшэн мэхэшэнтэй бү холбоорилдо гэжэ шамда анханһаа хэлэгшэ бэшэ һэн гүб? Яашаһан амитамши даа. Ть-юу, шоорто! Шамайем гартаханаа оруулаа ха юм даа. Мүнөө ши тэрэнэй урда ходо уритэй ябахаш, һаймһаржа, нялтаганажа, мори хара эрихэдэнь, үгөөдхихэш. Харыш, Долсон яагаа үхэһэн мэхэтэйб. Минии амиды бусаагүй һаа, яаха һэмши? Тэрээндэ хахадые абаашажа, буяндам гэжэ мүнгэ һарбайха һэн гүш? (Боролдой харюу олобогүй). Бэеэшье, минии нэрыешье бузарлаха юумэ үгы. Хожом ойро дэргэдэнш бү ошо!
Абяагүй байдал тогтоно. Эдеэгээ баряад, Боролдой ажалдаа гаража ошоно.

Агбаан сонхын дэргэдэ газаашаа хаража байтараа, үйлсэдэ ябаһан Долсониие обёоржорхибо, тиин сонхын рамые наярхай түеэрхэй буулгажа оробо. Долсон байжа шагнаад, ерэнэ.
ДОЛСОН: (үүдэ нээжэ шагаагаад) Та намай дуудаа һэн гүт? Боролдой тоншоно гэжэ һанаад ерэбэлби.
АГБААН: Богоһын хоёр тээ байгаад хөөрэлдхэдэ, таагүй бэшэ гү? Оро, оро, би дуудаа һэм.
ДОЛСОН: (орожо) Хэрэгтэй болоо гүб? Яаража ябаа һэм.
АГБААН: (гэдэргээ бусаха харгыень хаажа, үүдэндэ тэргэеэ хүндэлүүлжэ табяад) Ажалгүй ши бидэ хоёрто яарал юу байхаб. Бү тэбдэе, Долсон. (Үрөөһэн таягаа энгэртээ түшүүлээд, хамарайнгаа аршуул гаргажа, сохоһоо гараһан хүлһэеэ аршаба).
ДОЛСОН: Шамтай юугээ шашалдаба гээшэбиб. Хэлэхэ гэһэн юумэеэ үтэр хэлээд орхи. Ябахам саашаа! (Агбаанай урдаһаань дүтэлбэ).
АГБААН: Шамайе үзэлшэн болоо гэжэ дуулабаб. Саашанхи хуби заяаем үзэжэ хайрлыш.
ДОЛСОН: Аргамгүй, юрэдэ-э. Хүниие бү баһасага-а.
АГБААН: Баһахадаа бэшэ, хүндэлхэдөө хүн үзэл үзүүлдэг бэшэ юм гү? (хүйтөөр миһэрбэ).
ДОЛСОН: Шамшуу уладые мэдэхэб даа. Шадаа һаа, хаанал һоёогоо харуулхам ааб гэжэ ябадагта (гартаа бариһан туламаа угзагад гүүлэбэ).
АГБААН: (ёгтотой) Мүргэдэг хонин түрүүшээр газар дэбһээд абагша.
ДОЛСОН: Намайе мүргэхэеэ һанаба гүш?
АГБААН: Шинии удагантаа һаа, бишье “харын зүгэй сэржэмтэй” байжа болохоб!
ДОЛСОН: Һахюуһа бурханиие наада энеэдээрээ бү холиё.
АГБААН: О-о! Тэнгэри гарбалтай, тэнсэшэгүй мэхэтэйб гэхэеэ һанаба гүш?
ДОЛСОН: Хоёр хүлгүй болоходоо үшөө хэһээгүй алтайш?! (Долсоной нюдэн галзуугаар ялалзаадхиба).
АГБААН: (тэгшээр) Арад зонойнгоо ерээдүйн түлөө хоёр хүлөө бэшэ, тархяа табижа үгөөд ябааб. Тиихэдэ ши ... (хургаараа нюур руунь заажа) эшэхэ гайхахаяа болиһон гэргэн! (Һүхирбэ) Үзэл үзөөб, сэржэм үргөөб гэжэ, худалаар хүниие хууража, архи тамхииень уугаашан, мүнгэ зөөрииень эдеэшэнши!
ДОЛСОН: (урдаһаань хашхарба) Толгойгоо амиды шэрэжэ ерэхынш түлөө сэржэм үргэһэн байхаб! Мэдэнэгүйб, үни заяанда хорхойн хоол болоод хэбтэхэ һэнши!
АГБААН: (хургануудаа һалаабшалжа, амандаа асаржа нёлбоод, урдаһаань табижа) Ма-а! Эди энээниие! (Таяагаа абажа) садаагүй һааш, толгой рууш таяг эдюулжэрхихэб.
ДОЛСОН: Үзэхэ юумэеэ үзэхэш. Хараалаа хүргэхэб, хараарайш!
АГБААН: (хоёрдохёо һалаабша эдюулжэ) Шадаа һааш, баруун тээһээ наран гараха. (Харгыгаа хаалгажа, хараалда хүртэһэн Долсон даб гэжэ, ушаагай амһарта хэбтэһэн томо хабшагта аһаба). Би айнагүйб! Дүтэлөө һаа, дүтэлэ. Хамаагүй... Зохолоогоо гаргажа ядахадаа Гонгорые хардажа, зоной дунда бузагай, тунгаасагүй үгэ тараагааш. Намайешье тиигэжэ хардахадаа ядахагүй хүнши. (Урдаһаань тэргэеэ залажа) Сохёод туршалши...
Хүхэ сагаан болоод, шуухираад, Агбааниие сохихоор забдажа, Долсоной ута түмэр хабшаг далайжа байтар, үүдэн нээгдэжэ, газааһаа сүүмхэ үргэлһэн гэрэй эзэнэй һургуулиин хүбүүниинь орожо ерэнэ. Агбаанай гэдэргээ эрьехэтэй зэргэ, Долсон шиидамаар шэдүүлһэн нохойдол газаашаа сүмэ гаража, хараал шэрээл табин саашална.


ЗУРГААДАХИ ҮЗЭГДЭЛ

Үбшэлһэн Гэлэг Гармаевичые үзэхэеэ, больницын хорёон соогуур Гонгор гэшхэлэн ерэнэ. Хажуу тээһээнь шэнгэхэн, урихан хоолойн абяан дуулдаба.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Сайн, Гонгор Бамбаевич (больницаһаа гараад, гэртээ ошожо ябаһанаа зогсоод, сагаан халаадайнгаа хармаанда хоёр гараа хэһэн,энеэбхилэн хараба).
ГОНГОР: О-о, Лидия Шараповна. Амгалан үглөөгүүрээр, эмтэ домтон. (Гонгор нюдөөрөө энеэбхилэн дүтэлжэ) Һайн гүбди?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Больницада хододоо һайтай, муутай ааб даа.
ГОНГОР: Нээрээшье даа... Һаянай Гэлэг Гармаевичые үзэхэ сүлөөгүй ябаһанаа, энэ мүнөөл гаража ерэбэб. Ямар бэ үбгэжөөлнай?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Һанаһанһаа дээрэ. Зай, газаа байхамнай һэн гү, би гэртээ сайлаад ерэхэ гэжэ ябаа һэм, манайда орое.
ГОНГОР: Теэд яахаб. Болохол даа.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (түрүүлжэ хэрэлсы дээрээ гараад, үүдэеэ нээжэ) Орогты, айлшан.
ГОНГОР: Минии айлшархахаш юун байхаб (үүдэндэ хэбтэһэн бүдтэ гуталайнгаа ула аршаад, урдуураа хоёр сонхотой, баруун тээгүүрэй нэгэ сонхотой гэртэ ороходоо, зуг татаба).
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Орогты, орогты.
ГОНГОР: Гэр соотной дан яла сала сэбэр байна, саашаа гэшхэхээр бэшэ.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (энеэгээд) Бү айгты, орогты, дээшээ һуугты.
ГОНГОР: (һандали дээрэ һуугаад, пальтогойнгоо хармаанһаа махорка газета хоёроо гаргаһан аад, саашань хэхэеэ) Ай жаалда, мартан алдабаб, та палата соо тамхи татахые хоригшо һэмнайт.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Татагты, яашахань һэм. (Халаадаа тайлажа, үлгэсэдэ үлгөөд) пальтогоо тайлажа, эндэ үлгэгты. (Һүнэжэ эхилһэн галаа һэргээжэ, шарагдаһан хартаабхаяа худхаба. Шаб гэһэн бэетэй, ногоон платииень эгсэ үргэн түнтыһэн сээжэтэй эхэнэрэй үнжэгэн бэень зүрхэ долгисуулма. Гонгор пальтогоо үлгөөд, хургаар дараха тооһогүй гэр соонь утаа бааюулхаяа хэмшээрхэжэ, һандалияа ушаагайнь амһарта асаржа һуугаад, махоркаёо орёожо эхилбэ). Түрүүн сай уугаад, тамхияа татаа һаатнай һайн бэшэ гү? Наашаа эндэ һуугты.
ГОНГОР: (тамхияа носоохоёо байһанаа орхижо, столдо һуужа) Үбгэжөөлнай тиихэдээ бараг ха юм даа.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (стол дээрэ шараһан хартаабхаяа табижа, сай аягалжа уулгангаа) Өөрынтнай мэдэхын түлөө хэлэһүү. Гэлэг Гармаевичай бэе махабадынь ехэхэн һула, юрэдөө, үбгэрөөш гээшэ ааб даа.
ГОНГОР: Теэд бараг гээ бэшэ һэн гүт?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Тэрэмнай мүнөөдөө ааб даа. Зүрхэниинь муудаһан, шуһанайнь даралта доошоо унаһан байна. Сэхыень хэлэхэдэ.., хойноһоонь харууһан ехэ хэрэгтэй.
ГОНГОР: Намда энээниие дуулгаһантнай болоо, Лидия Шараповна. Нялуунһаа гашууниинь дээрэ ааб даа. Яагаа һаа, бололтой гэжэ һананат?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Хэлэнэ гүб даа: һайнаар харууһалха хэрэгтэй.
ГОНГОР: (сайгаа уугаад) Садааб, баярлаа... Тиихэдээ, бодожо үзэхэ хэрэгтэй болонолди даа.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (арадахи модон ханаяа түшэжэ, хоёр гараа үбсүүндээ хэрээһэлээд) Больницаһаа түргэн гаргагты гэжэ байлганагүй. Али болохоор хэлэнэб, үбгэн өөрынхеэрээл байна. Иимэ һула бэетэй хүн нэгэл даараа һаа, хэбтэриин болохо.
ГОНГОР: Зобохотной зүб. Энэ асуудал шиидхэхын арга бэдэрхэбди. Зай, би орожо, үбгэжөөлтэйгөө хөөрэлдөөд гарахамни.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Өөрынтнай бэе, шарха бараг гү, үбдэнэгүй гү?
ГОНГОР: Би яахань һэнбиб даа. (Нам тухай бү һурагты гэһэндэл, гараараа зангаад) Зоболтогүй.
Ябууд хубсалаад, гаража ошоно.

Гонгор Гэлэг Гармаевичай палата сооһоо гарана. Урдаһаань ерэжэ ябаһан Лидия Шараповнатай уулзажа, уташаг коридор соо тэдэнэр зогсобо.
ГОНГОР: Гэлэг Гармаевич хэды хүндэшье һаа, колхозойнгоо бүхы ажалаар ехэтэ һонирхобо: хэды һүри үбһэтэй үлөөбибди, хэр хонид хурьгалжа, үнеэд тугаллажа байнаб гэхэһээ эхилээд, хэн ямараар ажалдаа ханданаб гэхэ хүрэтэр. Хуу бултыень хөөрэжэ үгөөб.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Хари, һаянай таниие ехэл хүлеэнги һэн.
ГОНГОР: Үбгэнөө эндэһээ гаргаагүйдэтнай болёо даа. Шорондо баряатай шубуун шэнги болоод байна (үнэһэлиг хүхэбтэр үнгэтэй сэрэгэйнгээ малгай үмдэбэ).
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (миһэрэлээр халин, шарайгаа урихан болгожо, Гонгорто дүтэлөөд, пальтогойнь шагталагдаагүй нэгэ шагтыень шагталаад) Харууһан хэрэгтэй гэлсээ һэмнайбди. Дуратай һаа, намтайш байлсаа һаань, хамаагүй һааб даа ... Нээрээ, тиигэжэ болохогүй юм гү?
ГОНГОР: (сошоходол гэжэ, нюдэеэ ехэ болгоод харахадаа, харюу хүлеэһэн эмшэн басаганай хонгор урин нюдэн соо, ямаршьеб даа, таагдашагүй найдалай галханай гэрэлтэн байхые обёорбо) Ямар һайхан ... (тархяа эшэнгеэр һэжэрээд) ямар һаймта даа, Лидия Шараповна. Зүгөөр, бү яарая. Би энээн тушаа үшөө дахин бодожо үзэхэб.
Гаража ошобо.



Лидия Шараповнагай таһалгада Гонгор ороно. Врач юушьеб бэшэжэ һууһанаа, тэрээниие обёорһоор, хасарынь улагад гэжэ, баярай ошотоһон нюдөөр энебхилэн угтажа, һуулгаха газараа оложо ядашаба.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Үбгэндэ ерэбэ гүт?
ГОНГОР: Эгээл тэрэнэй хэрэгээр ерээб.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Тухайлнам. Үбгэмнай гарахам, табигты гээд, байжа үгэхеэ болёо. Теэд, сэхыень хэлэхэдэ, найдал бага боложо байна. Дайнай жэлнүүдтэ шуһа мяхаяа гамнангүй ябажархёол гээшэ ха. Гансал хатуу зүрхөөрөө, эрэлхэг зоригоороо мэндэ ябанал даа ...
ГОНГОР: Би ойлгоноб.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Яахаб, хүсөөрөө эндэ хүниие барижа байхагүйш, табихал болоо гүби даа. (Басаган һанаа алдаад, Гонгорой толгойе эльбэһэн мэтээр хараадхиба) Манайхяар ябажа байгаарайгты ... мартажархингүй ...
ГОНГОР: (зөөлэрһэн нюдөөр миһэрээд) Таниие мартаха гэжэ гү?..


Үдэшэ орой. Гонгорой гэр соо байрлаһан Гэлэг Гармаевич гансааран. Гонгор ороно.
ГОНГОР: (хубсаһаяа тайлажа, үлгөөд) Эжы хонинойнгоо һүниин харуулда ошонхой гү?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Ошоо, ошоо. Би, юрэдөө, гансааран эндэ ямбатай, танайнгаа дулаан гэртэ байрлашоод, найдамтай харууһан доро жаргажа һууна гээшэ бэзэб. Ганса бэе намда юун хэрэгтэй һэм. Һайнши даа, Гонгор, намайе өөрынгөө гэртэ байлгадаг болоһоншни. Хүйтэн хүхэ гэртэ гансааран эдеэгээшье бэлдэхэм хэсүү болоод байгаа.
ГОНГОР: (хажуудань ошожо һуугаад) Намда ажалһаа ерээд, тандаа һониноо дуулгажа, хөөрэлдэжэ, зүбшэхэ юумэеэ яаралгүй һуужа хэлсэжэ байхада ямар гоё гээшэб. Эжымни үдэртөө танда сайшье шанажа үгэжэ байхадаа баяртай байдаг.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Тандаа дарамта болошоогүйл һаамни болоо һэн.
Үбгэжөөлэй шуураһан шарайнь дэнгэй гэрэлдэ тодо хурса боложо харагдана.
ГОНГОР: Юу хэлэнэ гээшэбта, Гэлэг Гармаевич? Та манда ямар дарамта болохобта. Теэдшье врач басагамнай ото ерэжэ, танаа үзэжэ, шалгажа байна ха юм.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Тиимэ даа, аятай, һайн һанаатай басаган.
ГОНГОР: Мүнөөдэр Цырен Семунович аймагһаа хонходоо, хоёр хоногһоо манай колхоз дайража гарахамни гэнэ.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (угаа баяртай) Одоол ерэхэдэнь колхоздоо электростанци барюулха тухай үгыень абая. Урдань энээн тухай асуудал табиһан хүм... Тэрэгүйдөө болёобди. Үбэлдөө гар тээрмээр, зундаа уһан тэрмээр орооһоёо татажа эдихэ гээшэмнай бэрхэтэй болобо. Амгалан сагай ерээ хада байдалаа ерээдүйтэй холбохо хэрэгтэй. (Дэн тээшэ заажа) Зайн галтай болобол, энэ эһэ тортогһоош сүлөөрхэ һэмди... Ток хүдэлжэ, зернопультаар таряагаа хиидхэхэ, пилорама хүдэлгэдэг болохобди.
ГОНГОР: Ехэ зүб, Гэлэг Гармаевич. Энээн тухай хөөрэлдэхэ саг тулаа.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Тулаа гэжэ юуб даа. Үнгэршөө гээшэ. Үни хада һанаан байһан юм. Теэд дайн һаалта хэбэбшэбы. Амгалан сагай эрьеэ хада байдалаа һайнаар, гоёор түхеэржэ эхилхэ хэрэгтэй…
Энэ үедэ хүн үүдэ тоншоод, сагаан саһан болошоһон Лидия Шараповна ороно.
ГОНГОР: Орогты наашаа.
Лидия Шараповна мэндэшэлээд, саһаяа этээд, бээлэйгээ тайлажа, сүүмхэ руугаа хээд, хоёр эрэшүүлэй хоорондо табигдаһан стулда һууба.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Газаа саһан ехэ оронолтой.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Бадхахадажал байна. (Үбгэнэй шэг шарайе шэнжэлэнгеэр гэтэжэ) Бэетнай ямар бэ?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Үргүүлһэн үхэртэл болоһон аад, үндыбэ гээшэ абзаб. Хүл гарни үеэрээ шархирна. Бэемни һула. Бэшэ юумэн үгы даа. Зун болоходо Заганайнгаа аршаанда гаража, хуһа, нарһа, жодоогой шэлбүүһэ дэбтээн, хүлөө һайса шиихаха болоо гүб гэжэ һананам. Туһа болохо байха даа.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (сүүмхэеэ уудалангаа) Болонгүй яахаб. Шадаал һаа, тииихэ юм. (Багахан шэлтэй эм гаргаад) Үе мүсэдөө түрхеэрэйгты, үбшэнгыень бууруулха байха. Гансал хүйтэ бү абаарайгты, ойлгохо юм...
Шагнажа, шэнжэлжэ үзөөд, хэрэгээ дүүргээд, ябахаяа түхеэрбэ.
ГОНГОР: Лидия Шараповна, энэ харанхыда шугы соогуур гансаара ябахаяа айнагүй гүт?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Һурааб, айхаяа болёоб (жэгдэ сагаахан шүдэнүүдээ харуулан энеэбхилбэ).
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Гонгор, хүргөөд үгэ. Шоно нохойшье ябахадаа болуужан.
ГОНГОР: (хубсалба) Хүргөөд үгэһүү даа. Һанаанда тэгшэ байха. (Басаган боли гэжэ хорибогүй).
Газаа пэд харанхы, һалхигүй, нам аалинда саһан ехээр ороно. Гонгор Лидия Шараповна хоёр зэргэлээд ябана.
ГОНГОР: Энэ ехэ саһан соо харгы мэдэхэгүй хүн торожо унахадаа болохо. Иимэ харанхыһаа айгаагүй хадаа гайтай байнат.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Бага зэргэ жэхыгээшье һаа, яахабши, ябахал бологдоно ха юм... Ү-ү, тугаар хэлэхэеэ мартааб. Долсонойдо ороод грааб.
ГОНГОР: (һэр мэр гэжэ) Зэ, зэ? ..
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Орон гэһээм хоюулан һуужа байгаа, баринхайшаг.
ГОНГОР: (баярлаһандаа) Раднахай бусаа гү?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Раднатайгаа дахин ниилээ гээшэ гү даа.
ГОНГОР: Яагаа һайн юм. Тэрэ хүмнай угаа бэрхэ дархан юм. Болоол даа.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Долсоной бэеынь мэндые һураад, ажалаарнь һонирхоһом, урданайхидаал сухалдаагүй, колхоз нэгэ тээшэнь эльгээхэ бэшэ юм гү гээ.
ГОНГОР: Яагаа һонин юм. Хоюулаа болоо хадаа гэр бүлэ соонь нэгэ хубилалта болоо гээшэл даа. Үглөөдэртөө правленида дуудажа хөөрэлдэхэ байна. Түмэрэй халуун дээрэнь дабта гэгшэ бэлэй гү? Раднахай бусаа хадаа һайн лэ гээшэ, колхозой бүхы ажалда ехэл туһатай хүн. Тииһээр Долсонииньшье ажалда орохо бэзэ. (Баярай мэдэрэлдэ абтан, бодомжолно) Хүнэй хуби заяан яагаашье холборхой байхаяа һанадаг гээшэб даа. Хоёр халуун амитан хамтарахадаа, зобохо бэшэ, жаргаха гэжэ нэгэдэнэ ха юм. Тиин гэһээнь, хамаг юумэн һанагшаарнь болонгүй, ажабайдалынь хамхархаяа һанаха. Энэ юунһээ болоноб? Бил һанахадаа, бэе бэеэ анханһаа һайн мэдээгүй, ойлгоогүй, зүрхэеэ һайса шагнажа үзөөгүй дээрэһээ болодог ха гэжэ багсаадагби...
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Ой! (Саһан дорохи шулуунда тороод, халтираад абаба. Гонгор һугаһаань барижа, бэедээ няаншагаар дүтэлүүлбэ).
ГОНГОР: (зүрхэеэ даран) Иигээд таниие бүхөөр баряад ябахадам болохо гү?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (аалиханаар) Болохо (Гонгорой бэедэ нэнгэн татаба).
Эльгэ зүрхэ шэмшэрүүлһэн жэгнүүр дулаахан мэдэрэлдэ хоюулан эзэлэгдээд, аярхан дуугай гэшхэлнэ.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (шугы үнгэржэ, горхо гараад, зогсожо, һүргүйгөөр) Эндэһээ би өөрөө хүрэшэхэ бэшэ гүб даа.
ГОНГОР: (шиидэнгеэр) Хүргөө хадаа гэр хүрэтэртнай...
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (газаагаа асаруулаад) Гэр тулатарни хүргөө һэн хойноо, гэртэм орожо гараха болоот.
ГОНГОР: Яашаха һэм, ороел даа...

Гэлэг Гармаевич орон дээрээ хубсаһа, нооһон оймһотоёо, хоёр гарайнгаа хургадые хэрэээһэлжэ, толгой дороо табинхай, хэбэрынь Гонгорые хүлеэжэ хэбтэнэ. Гонгор ороно.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Хүргэжэ үгэбэ гүш?
ГОНГОР: Гэртэнь оруулаад ерээб.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Ёһоор зохидхон басаган даа. Ажалааш хэхэдэээ бэрхэ, хүнтэй хөөрэлдэхэдөөшье зулгыхан, юрэдөө манай эндэ хуби заяагаа оложо үлэдэг һаань, угаа һайн байгаа. (Гонгор тээшэ хараад) Нээрээшье, зохидхон басаган бэшэ гү?
ГОНГОР (бодолдо абтан, дуугай һууһанаа) Мэдэнэгүйб даа. Магад, иимэ басаган үни хуби заяагаа олоһоншье байгаа аалам...
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (һахал дороо мэхэтэйхэн миһэрэл хадагалжа) Магадгүй, магадгүй... Юрэдөө, золтой хүн тэрэ басагаар нүхэрые хэжэ абаха даа. Хүгшэн шонын хэлэһые хожом һанахаш...
Гонгор үбгэжөөлэй галхаажа байһые ойлгоод, абяа гарангүй бодолгодо абтан һууна.


ХОЁРДОХИ ҮЙЛЭ

ДОЛООДОХИ ҮЗЭГДЭЛ

Колхознигуудай хамтын суглаанда ерэһэн олон зон клуб соо һууна. Ендэртэ Гонгор гарана.
ГОНГОР: (зондо хандажа) Сугларха зон булта суглараа гээшэ гү?
ЗОН: Суглараа, суглараа! Эхилэе!
ГОНГОР: Суглаа хүтэлбэрилхэ президиумда эдэ хүнүүдые дэбжэхые дурадханам: Цырен Семунович Семунов, аймагай партиин айкомой нэгэдэхи секретарь; Гэлэг Гармаевич Гармаев, колхозой түрүүлэгшэ; Лёнхобо Шадарович Мункуев, партиин айкомой инструктор. Бэшэ ондоо дурадахалнууд бии гү?
ЗОН: Үгы, үгы, дэмжэнэбди ...
ГОНГОР: Тиибэл, эдэ хүнүүд тайзан дээрэ гаража, столдо һуугты. (Президиумай гэшүүдэй һууһан хойно) Колхозойнгоо хамтын суглаае эхилһэн дээрэ тооложо, нэн түрүүн Гэлэг Гармаевичта үгэ үгэе.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (хажуудаханаа түшүүлһэн тулгуураа абажа, ендэртэ гарана) Хүндэтэ нютагаархид, нүхэд! Мүнөөдэр бидэнэр тоосоото-һунгуулиин суглаан дээрэ ерэбэбди. Үнихэнэй хүлеэгдэһэн суглаамнай гээшэ ааб даа. Таанар өөһэдөө мэдэнэт, тухайлнат юун тухай хэлсэхые. Үнгэрһэн жэлнай, хэнээшье мэдэһээр, хүндэ байгаа. Ган гасуур болоһон дээрэһээнь үбһэ хулһан, орооһо таряан мүртэй абатагдаагүй, теэдшье дайнһаа олон бэрхэ колхознигууднай бусаагүй, харатайгаар унаа. Тиимэһээ малайнгаа үбһэ тэжээл бэлдэжэ абаха, шугы тохойнш зуруудые сабшаха болоходоо, сэхэнь дээрэ ааб даа, хаанашье хүсэ хүрэгдөөгүй гээшэ.
ЖАБАЙ АГБААН: Гэлэг Гармаевич, үгыетнай таһалжа, асуудал һурахада болохо гү?
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: (барижа һууһан ручкараа дэнгэй шэл тоншоод) Үгы, үгы, бү таһалагты. Һүүлдэ хэлэхэт. (Агбаанай хажууда һууһан Хуумаан хүршэ тээшээ нэнгээд, юушьеб хэлэбэ, тэрэнь гараараа зангажархиба).
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (саарһа барингүй, жэл соо туйлаһан амжалта, элдэб дуталнууд тухай тодорхойгоор тогтон хэлэжэ байтараа, һэгшэжэ байжа ханяагаад, хамарай пулаад гаргажа, амаа аршаба) Юрэдөө, нүхэд, минии тиитэрээ ута унжагайгаар элидхэхэ юумэн үгы, колхозоймнай ажал ямараар ябажа байнаб гэжэ таанар булта өөһэдөө намһаа дутуугүй хаража, мэдэжэ байнат. (Зоной нюурнуудые тойруулжа хаража нюдэеэ гүйлгөөд) Колхозой колхоз болохоһоо түрүүлэгшээр хүдэлөө болоо гээшэ бэзэб. Мүнөө дала наһанайнгаа дабаанай саана гэшхээд, таягтаа орожо, хэндэ хэрэгтэй, хэндэ туһатай хүн болобобиб?
ЗОН: Юун тиимэ байхань һэм бэ-э!..
ХУУМААН: Гэлэг Гармаевич, яһала колхозоо колхоз болгоһон, үргэһэн хүн гээшэт.
ЗОН: Хэлсээн юун байха-боо ...
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (замхагты гэһэн удхатайгаар таяагаа дээшэнь ёдогошуулан үргөөдхибэ. Ямаан һахалаа зүүн гараараа эмиржэ, нюдэеэ мэхэтэйхэн болгоод) Хамаагүй, таягтаа ороош һаа, тандаа саашадаа бага багахан туһатай хүн байхаб даа.
ЗОН: Зүб-ө-ө... Ёһоор... Тэрэл даа, тэрэ... Тиимэл хүн ... (нэгэ зариман уяараад, нюдэеэ аршаад абана).
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (хоолойгоо бага шангадхаад) Зай, иигэд, нютаг зон. Манайнгаа таягта орожо, ашаагаа даахаяа болишоходомной, энээнииемнай хүдэр мүр дээрээ хүнгэхэн үргэжэ абаха залуушуулай бии байһаниинь һайшаалтай. Тэдэнэй нэгэн Гонгорной болоно. Һанаһыемнай хүсэлдүүлхэ аабза гэжэ бодогдоо (зоной альга ташалдаан доро түрүүлэгшэ ендэрһээ бууна).
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: (үгэ абажа) Таанарай мэдэһээр, ганса танай колхоздо бэшэ, бүхы орон доторной хаа хаанагүй дайнай һүүлдэхи ажахыгаа һэргээхын бэрхэшэйлтэ ажал хэгдэжэ байна гээшэ. Эгээ тиимэһээ хэн хэн гэшэгүй, хамсы шуужа, шүдөө зуужа хүдэлхэ зэргэтэй болонобди. Тиимэ гү?
ЗОН: Тиимэ-э, зүб.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Би һайн ойлгожо байнаб, үнгэрөөшэ ехэ дайнай шалтагаанһаа, урагшагүй тудалдаһан ган гасуурһаа боложо, танай ажахы хохиролдо ороо гээшэ. Тиимэһээ колхоздотнай туһалхаяа нэгэ һүри үбһэ үгэхэ гэжэ аймаг шиидхэбри гаргаа, зуугаад центнер болохо. Тэрэниие ой модоной ажалшад зун бэлдэһэн юм, барижа байгаа һэмди...
ЗОН: Яагаа һайн юм... Малаймнай эдилгэдэ горитой туһа болохонь гээшэ ...
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Саашань. Шэнэһэтэдээ электростанци барихадамнай туһала гэжэ танай түрүүлэгшэ намайе үнинэй шахаһаар юм. Тиимэ тогтоол аймагтаа абабабди, мүнөө зундаа барилга эхилхэ...
Зон баяртай шууялдашана.
ХУУМААН: (һууриһаа бодожо) Вот, вот ... Иимэл даа түрүүлэгшэмнай, һанаһан хэрэгэй бэелүүлжэл һалаха. Аймагай ноёды үгэдөө оруулба ха юм...
Зон хүхилдэнэ.
ГОНГОР: Асуудалнууд бии гү?
АГБААН: (танхим соо эгээ урда һууһанаа, гараа үргэжэ, буржагар толгойгоо эльбээд) Намда байна. Гэлэг Гармаевичай, аймагай даргын үгэ шагнаад, баясагдаба гээшэ. Манай түрүүлэгшэ ехэл юумэ хэһэн хүн. Хэһэн ажалынь хургаа даража тоолохо болоо һаа, гарайхиһаа байха, бултанаймнай хүлэйшье хурганууд хүрэхэгүй... (Зон хүхилдэнэ).
ХУУМААН: (мүрыень ташаад) Нээрээшье даа.
АГБААН: Хэхэ юумэеэ Гэлэг Гармаевичнай хээ гээшэл даа. (Хоёр гараараа мухар мундаа гуяа тулгаба) Теэд эгээ мүнөө сагта ажал хэхэ дурагүй алмай заримашуул дайралдаһаар.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Тэдэтнай хэд гээшэб?
АГБААН: Нэн түрүүн Долсон болоно.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Юугээрээ хоолойгоо хоридог юм?
АГБААН: Мухар һүзэгтэниие мэхэлжэ, үзэл үзөөб, онго оруулааб гэжэ мүнгэ зөөрииень ходолдог, архиханииешье уудаг ааб даа.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: (танхим руу шэртэжэ) Энэ үнэн гү?
АГБААН: Үнэнииень минии һамганһаа һурахадатнай болохо, өөрынгөө хүзүүн дээрэ үзэһэн байха. (Эрьежэ) Алимши Боролдой?
БОРОЛДОЙ: (зоной дундуур һууһанаа, бодожо, дурагүйтэн) Зай, хашартай энэ Агбаан! Яана гээшэб? Хэлэгүй газарта хэлэ гаргаха. Һаалта даа, юрэдөө. Тэрээгээр яаха гэнэ гээшэб?!
ХУУМААН: Зүб юумэн зүбөөрөө ааб даа. Тиимэл агша гүбэ. Өөрөө бии һаа, бодоод хэлэг лэ.
АГБААН: Юун болоод Долсон суглаанда ерэбэ гээшэб. Ташуураарш туулгаа һаа, ерэхэгүй. (Бүри халан) Үгы һаань, сүлэлгэдэ ябуулха юм саашань...
ХУУМААН: Үгы һаань, үбгэниинь эндэ һуугаа юм бэшэ гү. Юун гэжэ һанадаг юм. Хэлэг лэ.
РАДНА: (халуу бусалжа, хүлэржэ үрдиһэн, бодожо) Битнай энээхэн альган соогоо Долсоноо бажуужа эхилээб. (Монсохор хара нюдаргаяа зангидаад) Аашалдагыень болюулха байхаб. Хүн зон дуулажа байна...
АГБААН: Радна, өөрөөл бү элдүүлшэ. Хэлыш, тэрэш хүдэлхэ юм гү, али үгы гү? Шиниингээ хүзүүе хоёр хүлөөрөө һандайлһан зандаа һууха юм гү?
РАДНА: (хоолойнь шэшэрхэдэл гэнэ) Минии гар хаража һуухань хүрөө болоо. Үгы юм һаань, би энэ асуудал нэгэ тээшэнь өөрөө шиидхэхэб.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Гонгор Бамбаевич, юун гэхэбта?
ГОНГОР: Энэ Раднахай гээшэмнай бэрхэ ажалшан, найдамтай, хэлэһэн үгэдөө хүрэдэг хүн. Би һая хоюулантайнь өөрөө хөөрэлдөө һэм. Долсон колхоздо хонин ажалда орохоёо найдуулаа.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Энэ хэрэг ойлгосотой болобо. Үшөө ямар асуудалнууд бииб?
УХААХАН: (урин дулааханаар Гонгор тээшэ харасагаан, гараа үргэжэ, бодоод) Цырен Семунович, хабарайнгаа газар хахалха сагнай дүтэлжэ байна. (Улайхадаһан нюураа эльбэжэ абаад) Гурбан трактортайбди. Тэдэнэй хоёрынь капитальна заһабарилда орожо, мухаряа болоно. Нүгөөдэнь һаланхай. Яаха зонбибди?
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: МТС-эй байдалые мэдэнэм. Хаа хаанагүй запчастьнуудаар дуталдагдана. Сэхэ найдуулжархиха аргам үгы, тиибэшье МТС-эй директортай хөөрэлдэжэ, арга хургынь олохобди... Зай, ондоо асуудалнуудай гарахада үшөө хэлсэхэбди. Мүнөө Гэлэг Гармаевичын дурадхалые дэмжэжэ, колхозой шэнэ түрүүлэгшээр Гонгор Бамбаевич Мэргэновые һунгае. Тиихэдэ, танай колхозой правлениин гэшүүнээр мүнөө айкомдо инструктораар хүдэлжэ байһан Лёнхобо Шадарович Мункуевые, энэ һуужа байна, һунгае гэжэ дурадханам. Гараа үргэн дэмжэе.
Колхознигууд эдэ нүхэдые нэгэн дуугаар дэмжэжэ, гараа үргэн һунгаба.


Наранай баруун хүбшын модоной орой дээрэ гал табин буухаяа байһан саг. Үбэлэй тэн. Саһанай үшөө хайлажа эхилээ үгышье һаа, газаа хабарайхидал дулаан. Гонгор трактористнуудай ажал хүдэлмэреэр һонирхохоёо тэдэнэй байра дээрэ ябагаар ерэнэ.
УХААХАН: Баябахай! Гонгор яагаа һанаагаар ерэбэ гээшэб. Гурба болоо хадаа, энэ холёосно тракторайнгаа мөөрые асаржа һуулгажархия. Эрэ хүн хадаа Гонгор туһалалсаха бэшэ юм гү, али гарынь гамналтай юм гү?
БАЯБА: (Гонгорто) Харыш, Ухааханай һанаамгай гээшэнь.
ГОНГОР: Хэлсээн юун байхаб, бишье арсанагүйб (дэгэлээ тайлажа, шэдэбэ).
Томо мөөрэ байрын гэрэй ханада түшүүлээтэй. Трактор түмэр голоороо үндэр шэнэһэн шүүрхэнүүд дээрэ үндылгэгдэжэ һуулгагдаһан. Баяба тулгабша болохо гурбан бүдүүн гасуу бэлдэбэ. Носолдооо носолдоо гурбуулан мөөрэеэ арай гэжэ голдонь һуулгаба.
ГОНГОР: (хүлһэеэ аршан) А-ах, гайтайл байна даа. Баябахай, сэхыень хэлэхэдэ, танай үгы һаа, таряан ажалдамнай юуншье бүтэхэгүй байгаа... Бү энеэгты. Тамнай адагынь гурбан хүниие орлохо хүн гээшэт. (Ухааханда) Тиимэ бэзэ, зүб хэлэнэ гүб?
УХААХАН: Нээрээшье даа.
БАЯБА: Тэнэг хүниие бү һаахаруулагты. Тэнгэриһээ нэгэ аха болошуужа ...
ГОНГОР: (гараа бүдөөр аршангаа) Хүсэнтнай зандаа даа. Минии багада найр дээрэ барилдаһыетнай мартадаггүйб. Шангал байгаа һэнта даа. Шанга! Гурбан голой бүхэшүүлые бултыень ангилжа гараа бэлэйт. Ай-й, һанана гүт, үбһэн дээрэ Будуусайн баһаад һалахагүйдэ, һүри һүрилжэ байһанаа, сухалдажа ерээд, минии шэрэжэ асарһан тэрэ томо бухал асалаад, һүри дээгүүр саада тээнь гаратар шэдэжэрхёо һэмнайт (Баяба энебхилнэ. Гонгор Ухааханай гарые дүнгэн абаад) Хара даа, Ухаахан, Баябахай барилдахадаа иимэ мэхэнүүдые гаргадаг байгаа юм... Баябахай, өөрөө харуулаадхигтыл даа, залуудаа ямар мэхэ хэрэглэдэг байһанаа, а-а?
БАЯБА: Харуулхада болоно бэзэ. Гонгор, дүтэлэ нашаа. Битнай хоёр лэ мэхэ хэрэглэдэг байгаа хүм. Тэрээниием хэды мэдэхэшье һаа, бүхэшүүл намтай тэнсэгшэгүй һэн даа. (Гонгорые ташаан дээрээ үргэжэ) түргэнөөр иигэжэ бэеыень татажа асараад, баруун хүлөөрөө үргэжэ, ташаан дээрээ ашажа абаад, һөөгүй шэдэжэрхигшэ һэм (Гонгорые ашаад, дүмүүхэн унагаана. Ухаахан угаа баяртай, альгануудаа хабсаргаад, энеэнэ). Үгышье һаа (гараараа зангажа ерүүлээд, Гонгорай баруун гарые татаад), иигэжэ баруун гарыень татажа, асараад, зүүн гараараа шэлыень газар үмхэтэрнь сабшажархихаш (дүмүүхэнээр шэлынь сабшаад унагаана. Ухаахан һүрэжэ байгаад, заахан басагандал, баяртайгаар альгаа ташан энеэнэ).
ГОНГОР: О-о, Баябахай, мүнөөшье барилдаа һаа, шадаха хат даа.
БАЯБА: (гараараа зангажа) Ха-ёо, трактортойгоо носолдоод лэ ябаашамни болоо. Үнгэрһэн юумэн үнгэрөө, бусаахаяа хохирмойбди... Тарая даа, амарха саг болоо.
Гонгор Ухаахантай нэгэ зүг тээшэ ошохо байжа, Баябаһаа таһарбад. Ухаахан иимэ таатай сагай тохёолдоһондо урматай ябана.
УХААХАН: Гонгор, би шамайгаа парторг болоһондош амаршалахашье сүлөөгүй ябааб. Хүлисөөрэй. Мүнөө амаршалнаб (зогсожо, эрэ хүндэл, гараа һарбайба. Гонгор үг-маг гээд, гараа һарбайха баатай болобо).
ГОНГОР: Дулмамнай амиды ябаа һаа, юун гэһэн һайн байха байгаа гээшэ һэм.
УХААХАН: (Дулмые бү дурдаһай даа гэжэ бурхандаа зальбараагүйхэн ябаһанаа, дорьбогүйгөөр) Теэд яахабши ...
ГОНГОР: Байгаа һаань ... Мүнөө гурбууландаа сэнгэжэ, хөөрэлдэжэ ябаха һэмди. Ямаршье золгүй байгаабибди даа. Бодоходоо, зүрхэм дэлбэ буухаяа һанана. Шамайе, Ухаахан, хараха бүхэндөө Дулмаяа һанаандаа оруулдагби...
УХААХАН: (эдэ үгэнүүдһээнь сэдьхэжэ, өөрынгөө мэдэрэлые мартажа) Үнэхөөрөө, ехэл хайратай даа. Үхибүүниинш амиды үлдэһэн һаа, нэгэ ондоо байха һэн.
ГОНГОР: Үйлэ хубимнай тиимэ байгаа гээшэ ааб даа (энэ болотор байрадаа зогсоһоноо, Ухааханай гарһаа дүнгөөдхибэ).
Һанаанда абтаһан тэдэ хоёр уруугаа харанхайнууд, абяагүй ябаһанаа, гэрнүүдтээ дүтэлнэ.
ГОНГОР: Байза, Дулмын трактор...
УХААХАН: Дулмын трактор МТС абаашагданхай...
ГОНГОР: Мэдэнэб. Мүрынь олохо арга бэдэрхэбди... Улаахан, хөөрэлдэжэ байна аабзабди даа. (Тон дүтын хүнэй ёһоор мүр дээрэнь гараа табяад) Иигээд, баяртай. (Мүр дээрэнь гараа табихадань, Ухааханай бэе, нюрынь халуусаад, зүрхэниинь шангаар сохилоод абаба. Энээнииень мэдэрээд) Ухаахан, яабаш?
УХААХАН: (дошоо хараад, аалихан) Яагаашгүй. Баяртай.




Үдэшэ орой. Нохой хусана. Гонгор Жабай Агбаанайда ороно.
ГОНГОР: Гэртээ ошожо ябатараа, танай сонхоор галай ялалзахые обёороод, яагаа орой болотор унтадаггүй айл гээшэб гэжэ һонирхоод, орошоболби. О-о, Согтохай эндэ байнал, мэндэ-э ...
АГБААН: (мэндэшэлээд) Тон зүб ороош. Харыш маниие, юу хэжэ байнабибди.
Жабай Агбаан Согто үбгэжөөлтэй шала дээрэ һэеы дэбдижэ, зэргэлжэ һуушанхай, хоюулан, тухайлхада, айхабтар шуналтай хүдэлжэ байһан байба.
ГОНГОР: Алдажа харана гүб, эндэшье хабарта бэлэдхэл түлэг дундаа ябажа байна гэхээр.
АГБААН: Алдаагүйш, зүб. Нюусаяа шамда дуулгажа үрдеэгүйбди. Бираха гүб, үгы гү гэжэ бэеэ туршажа һуунаб.
СОГТО ҮБГЭН: (хөөрэлдөөень шагнаархан, тамхияа бааюулан, мориной хударга үдэсэгөөжэ, дүтыд гэжэ дуугай һууһанаа) Һо-о даа. Намайе арба нугалха зэбсэгшэн болохо дүйтэй байнал.
АГБААН: Энэ багшынгаа тиигэжэ хэлээ хада, найдалыень харюулхаяа оролдохол гүби даа (хүндын ёһоор гараа дэлгэбэ).
СОГТО ҮБГЭН: Һо-о, үшөө ямарханаар харюулхаяа мэдэнэгүйш. Нюдэнэйнгөө муудажа, гарайнгаа шэшэрээгүй һаа, туһатайл хүн һууха һэн бэзэб. Мүнөө хада гэр дүтэлэгдэбэл даа... (Гонгорто) Залуу түрүүлэгшэ, ажал хүдэлмэришни һайн ябажа эхилээ гү?
ГОНГОР: Туршажа ябагдана даа. Юун болохо юм.
СОГТО ҮБГЭН: Юун болохонь һэм, ябахал юм, хүбүүн. Гэлэгнай нилээн лэ туласалдаа бшуу даа. Эрид сэхэ, бэрхэшээлһээ айдаггүй зантай хүн һэмнай даа. Анханһаа ямар һэм, тэрэл зандаа хүгшэрөө. Юун гэхэб, бэрхэл хүн гээшэ. Юрэдөө, мүнөөдөө танайда байдаг гэжэ дуулааб.
ГОНГОР: Тиигэнэ.
СОГТО ҮБГЭН: Түрэһэнһөө тэжээһэниинь заримандаа дээрэ гэлсэгшэ. Болоош, хүбүүн. Һайнаар хаража байгаа ха юмши даа. Ута наһа, удаан жаргалтай, улад зондоо туһатай ябыш даа (толгойгоо дохисогооно).
ГОНГОР: Юрөөлтнай болтогой! Та өөдөө үшөө ута наһа эдлэжэ, мандаа туһатай ябыт даа (үбгэжөөл юумэ хэлэнгүй, гараараа зангажархина).
АГБААН: (хазаар Гонгорто һарбайжа) Хаража үзыш даа. Согто-хайн ударидалга доро энээхэн шэнэхэн хазаар, ногто зайдаа болобоб.
Гонгор дэнгэй гэрэлдэ дүтэлүүлжэ, удаан шэншэбэ, хараба.
ГОНГОР: Хазаарыньшье, ногтоншье, һагалдарга, жолооньшье ёһоор даа. Баярлабаб, Агбаан. Үнэн зүрхэнһөө дэмжэнэб. Бэрхэш, бэеэл гамнад гээрэй.
АГБААН: Һэ, бэеэ. (Тэнсүүригүйгөөр байрадаа хүдэлөөд) Бэе гэхэ бэетэй һаа, гамнахада болохо һэн бэзэ. Нохойн годон болоһон юумые даа...
ГОНГОР: Гамнаха даа, гамнаха. Шам шэнги хүнүүдгүй бол, бидэндэш урагшаа алхам хэхэмнай гайтай.
СОГТО ҮБГЭН: Бодоходом, Гонгор зүб лэ хэлэнэ. Хүндэ нүхэр, мориндо эзэн хэрэгтэй байдаг. Буруу, жалжагы гэшхэхэеэ забдаһан нүхэрөө заһаад абадаг нүхэр байхадаа һайн байдаг бэшэ гү?
АГБААН: Хара даа, үбгэжөөлнай урданайхидаал байна. Али юумэнэй ушар удхые үндэһэлэн хэлэжэ ядахагүй. Зүб даа. Гараа үргэнэб.
Согто үбгэн Гонгор хоёр зэргэ эльгэ хатаба.
АГБААН: Гонгор, юрэдөө, үдэрөөрш һаань, хаа яагуур шамтаяа ошоһон тээшэш ябалсажа, юу хээ хаража ерэһээб гэжэ һанадаг болоод байнаб.
ГОНГОР: Хэлсээн юун байба гээшэб. Үглөөдэршье һаа, ябаял. Би эгээл мал адууһанай байрануудые эрьеэд ерэхэ гэжэ һанажа байгаа һэм.
АГБААН: Тиигээ һаа, бүрил гоё. Хүлеэхэб.

Харанхы үглөөгүүр. Агбаанай газаа шарга шахираад, “Дрр!” гэһэн абяан дуулдаба.
ГОНГОР: (ороод) Бэлэн гүбди?
АГБААН: (хубсалжархиһан) Сэрэгэй ёһоор ааб даа.
ГОНГОР: Үргэхэм гү?
АГБААН: Боли, өөрөө ... (Хашабаа шарга соо ороһонойнгоо удаа шаргын дали альгадаад) Харыш, бүри ёһоороо зандаал. Би дайнай урда энэ шаргые Гэлэг Гармаевичта хэжэ үгөө һэм. Һайрхаа гэжэ бү һана, нээрээшье, гайтайхан бүхэ шарга хээ байна бэзэб. Тоолыш, хэды жэл үнгэрөө гээшэб. Мүнөө болоходо шамда хүртэбэ.
ГОНГОР: Минии халаанда үшөө хүртэхэ. Юумэ хэхэдээ, хэһэн шэнгеэр хэһэн хүндэ дуратайб...
АГБААН: Зай, нүхэр генерал, хайшань жолоогоо залахабибди?
ГОНГОР (заһана) Лейтенант.
АГБААН: Мүнөө манайнгаа колхозой генерал болоо гээшэш, ойлго. Шинии захиралтаһаа олон юумэн, бүхы илалтамнай дулдыдаха болоно.
Гонгор үгэгүй һуужа, моринойнгоо жолоо правлени тээшэ залаба. Ороходонь Лёнхобо Шадарович гансаараа.
ГОНГОР: (стул дээрэ гаража һууһан Агбаанда) Суглаанай һүүлдэ коммунистнууд үлэжэ, танилсаа һэмнайбди даа - колхозоймнай партийна эмхиин шэнэ секретарь Лёнхобо Шадарович, танилсагты һайса (Лёнхобо ошожо, Агбаанай гарые барина). Хэр хонобобибди?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Яһала. Ехэ һайн хүндэ намайе оруулаа байнаш. Балма хүгшэн сайгаар таһалдуулнагүй.
ГОНГОР: Һайнһаа саана минии хүйһыемни һэндэһэн хүгшэн байха. Мүнөөдэр та хаагуур ябахаяа байнат?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Тантай ябалсажа, ажахытай танилсаха гээ һэм.
ГОНГОР: Энээнээ хожом болгое. Мүнөөдэр Агбаан Жаповичтай хэрэгээр ябахамнай. Та сүлөө һаа, һургуулида ошожо, коллективтэйнь танилсагты. Дамба Дугаровичые өөрөөн танихат.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: А-һа-а.
ГОНГОР: Һургуулитай бидэнэр ото нягта барисаатай байха ёһотойбди. Үхибүүд манай ерээдүймнай байхаһаа гадна, мүнөөнэймнай түшэг тулгуури болоно. Айл бүхэнэй үхибүүд галайнгаа үнэһые, үхэр малай шабааһа шэбхэ болон тахяагайшье хоргоол газаагаа суглуулжа байдаг. Мэдээгүй байтарнай нуга сабшалан дээрэ гаргаха сагнай тулаха. Энэ асуудалаар багшанартай, һурагшадтай танилсажа, хөөрэлдөө хэхэдэтнай болохо. Таараха гү?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Зүб бэд даа. Энэ дороо ошохом (гаража ошоно).
Утаһанай хонхын абяан наярна.
ГОНГОР: (трубка абажа) А-а, Цырен Семунович, сайн, сайн... Ябажал байна, тракторнуудаа, анзаһануудаа заһажа эхилээбди... Мүнөө эгээл тэрээгүүр ябахаяа байнам... Һайн даа тиигэжэ туһалһантнай... Зай, мэндые хүргэхэб, баяртай. (Агбаанда) Цырен Семунович үнөөхи үбһыетнай хоёр-гурбан хоногһоо буулгуулхаб, һанаагаа бү зобогты гэбэ.
АГБААН: Тэрэмнай хэлэһэн үгэдөө хүрэдэг, бата хүн ааб даа. Зайл гээ һаа дүүрээ, үгыл һаа, үгы. Тракторыеш юун гэнэб?
ГОНГОР: МТС-эй директортэй хөөрэлдөөб, заһуулха болобобди гэбэ.
АГБААН: Тиигэбэл, һанаагаа амарбабди.
ГОНГОР: Ажалшаднайш һубарижа, ерэжэ эхилбэ. Галгихамнай гү даа. Конторо соо байгаа һаа, бүхэли үдэрөөш баража болохобди. Зоноороо уулзажа, ажал хүдэлмэрииень хараашамнай дээрэ.
АГБААН: Ябаял даа.


Гонгор Агбаан хоёр хониной фермэдэ хүрэжэ ерэнэ. Эдеэлэлгэндэ, хүхүүлэлгэндэ гараһан хони хурьгадай мааралдаан, хонишодой тадь! тадь! гэлдэхэшье, тээгэлхэшье абяан дуулдана. Гэпэл Долсон хоёр хонидто үбһэ хаяна.
АГБААН: Тээ энэш Долсон бэшэ аабза?
ГОНГОР: Долсон даа, Гэпэлтэй хүдэлхыень хонин ажалда оруулаабди.
Гонгор Агбаан хоёр шаргаһаа буужа, хорёогой һургааг түшэн хүнтэржэ, һонюушархуу юумэд байба. Гэпэл Долсон хоёр наашаа болобо.
ГОНГОР: Хэр байнабта?
ГЭПЭЛ: (анханһаа даруу зантай хүн) Тиихэдээд даа.
ДОЛСОН: (Агбааниие харахадаа, нюурынь гашуун шэнжэтэй боложо, нюдэн соонь хүйтэн ошон ялас гээдхибэ. Ярд байса) Юун тиихэдээд даа гэжэ. Мүнөөнһөө адха үбһэ эдижэ байһан хурьгатай эдэ хонид хашанха хабарай тулажа ерэхэдэ яахань гээшэб?! Хуу үхэжэ хосоржо һалахал. Тиихэдэнь хэн харюусахаб? Ши, түрүүлэгшэ гү?.. Балтаһаа! Манайл толгой дээрэ бууна аабза. Тиимэ бэшэ гү?
ГОНГОР: (харюусалга ехэтэйт гэжэ ойлгуулхаяа) Тиимэл ааб даа.
ДОЛСОН: Тэрээнииень мэдэжэ байгаад, намайе зорёон иишэнь туугаа гүт? Би газар малтажа, мүнгэ оложо түлэхэ гүб? Али түрмын оёор эдлэг гээ гүт?! Эртээнһээ хэлэнэб. Үбһэнэйнь дууһахалаар үгы болохоб. Би анханһаа хараһан бэшэб. Харюусаха, юрэдөөл, аргамгүй (барижа байһан асаяа хонид руу шэдэжэрхинэ).
ГОНГОР: Бү яарагты. Сагай ерэхэдэ, энээн тухай хөөрэлдэхэбди. Хүдэлжэл байгты.
ДОЛСОН: Сагай ерэхэдэ, намайе түрмэ худар шэхэхэеэ гү? Һалан ошогтыл даа.
ГОНГОР: Долсон, бүхы юумэ бү өөр тээшээл татуулжал байгыт даа. Нэгэ аргынь олохобди.
АГБАН (тэсэбэгүй) Һая хүдэлжэ захалаа болоһон аад, яатараа хашхарнабибди!
ДОЛСОН: Ши хажуугаар юу шиишхалдайгаашамши! Хүндэлэндэ хүлөө табилсажал байхаш. Донгодохош газарта, үгыш газарта донгодохо юумэнш үгы. Шамтай шамгүй... Баһаагүй юумэеэ баһа саашаа!
АГБААН:. Юумые шалтагта билтаг болгожорхино гүб, хари. Шамтайшье тоосолдоһоной даа. Зай, хүрөө.
ДОЛСОН: Бү баһа, бү баһа! Тээсгэнэйхидээл эндэ ерээд аашалха гэбэ гүш? Танайда бэшэ, ажал дээрээ байнам!.. (Агбаан дуугарбагүй).
ГОНГОР: (дарууханаар) Гэпэл эгшэтэн, хонидтоо хуһанай мүшэр үгэлсэдэг болохомной гээшэ ха. Үбһэндэмнай арьбалалта боложо үгэхэ һэн.
ГЭПЭЛ: Хари гээ, өөһэдөөл арга хургые бэдэрхэеэ мэдээ зон аабзат даа.
ГОНГОР: Би Аюша нагасада хэлэхэб, энээниие эмхидхэнэ аабза.
ГЭПЭЛ: Зэ, тиигээрээгты. Үбһэнэйнгөө хажуугаар үгэлсэнэл бэзэбди. (Хоройдо түшүүлжэрхиһэн асаяа абажа) Зэ, Долсон, үлөөшэ үбһэеэ хаяя даа.
Долсон Жабай Агбаан тээшэ нэгэ дахин муухайгаар хёлогод гэжэрхёод, шэдэһэн асаяа абажа, хойноһоонь гэшхэлбэ.
АГБААН: (Гонгорой шаргадаа һууһан хойно) Хоюулан хуха нуга хэлүүлээд һалаба гүбди?
ГОНГОР: Яашаха һэнбибди. Хонишодые баһа ойлгохо хэрэгтэй.
АГБААН: Намтай хэрэлдэбэб гээд, ажалааш хаяхадаа болохо хүн ха юм. Түбэгшөөгөөб.
ГОНГОР: Бэеэ бариһаншни болоо.
АГБААН: Ехэл зүб Гэпэлтэй хүдэлүүлээш. Эдэ хоёрш таараха. Альгадажаш байгаа һаань, дабшаа мулталхагүй Гэпэлһээ Долсон юу эрижэ эдихэб. Хүдэлэг, хүдэлэг. Ехэл Һайн.
ГОНГОР: Байз, үсэгэлдэр холын малшадаар ябажа ерээ һэм. Мүнөө адуудые харажархиха байна.
АГБААН: Өөрөөл мэдэ.

Добо өөдэ моринойнгоо галгижа эхилхэдэ, дай даралсажа ерэһэн хоёр сэрэгшэд тамхинуудаа уудалба.
ГОНГОР: Ямар тамхитайбша?
АГБААН: Махорхомнойл ааб даа. Сэрэгэймнай тамхин. (Орёожо, хоюулан тамхияа татажа эхилнэ) Эх даа, дайнай болоогүй һаа ...
ГОНГОР: Һурахаяа алдаад, мүнөөшье болотор мэдэдэггүйб. Хаана хүлнүүдтэйгээ хахасаһан хүмши?
АГБААН: Пулемётчик ябааб. Дайсаниие яһала хиргааб даа. Киев шадар болоһон хатуу байлдаанда минэдэ хүлөө таһа сабшуулшооб. Баглагар хара утаан соо наранай элшын бүрүүлээр туяатахые обёорожо хэбтэхэдээ, хамаагүй болошоод, баяртай нарата юртэмсэмни, хүбүүн, һамгамни, түрэл гарални гэжэл хэлэжэ хэбтэһэнэй һананаб, саашань мэдээгээ алдажархиһан байгааб. Үнэн нүхэдни орхёогүй. Юу хэлэхэбши даа ...
ГОНГОР: Би нэгэ үзэгдэл орой маратахагүйб. 1944 оной сентябрь һара һэн. Манай Белорусска фронт Каунас шадархи Шауляй хотоһоо дайсадые баруун тээшэнь түрижэ байба. Гаубицынгаа хажууда захиралта хүлеэжэ һуубабди. Энэ үедэ батарейн комбат ерээд: “Зай, хүбүүдни, бэлэн гүт”, - гэжэ асуугаад, хөөрэлдэжэ эхилээд лэ байтарнай дайсанай артиллерийска канонада эхилшэбэ. Мэдэнэ ха юмши даа, эндэ тэндэмнай гал сасаржа, томо буунуудай хүнхинөөн, снарядуудай зүрхэ дэлбэрмэ абяатайгаар тэһэрхэнь улам бүри олошоршобо. Тиин немецүүд 60 танк, хоёр батальон ябаган сэрэгтэйгээр добтолжо оробо. Комбаднай холу-у, түрүү линидэ ошожо, тэндэһээ телефоноор манда захиралта үгэжэ оробо: “Баруун талаһаа гурбан танк сохигдоо... Та-ак.., зүүн талаһаа хоёр танк һалаад байна, молодец, лейтенант Мыргенов. Зүүн талаяа шанга бариха хэрэгтэй!”. Эгээ һүүлдэ иигэжэ захирба: “Хүбүүд, нам тээшэ буудагты! Эндэмнай дайсад дүүрэн болошобо. Минии алуулаа һаа, орондомни Мыргенов үлэхэ. Ганса хүн болотороо сохилдогты!”. Бүхэли үдэртөө тулалдажа, дайсадые сухарюулаа һэмди. Харин түрүү линидэ байһан манай комбат Петр Иванович адъютанттайгаа, связисттайгаа немецүүдтэ бүһэлүүлээд, һомонуудайнгаа дууһатар буудалдаад, өөрөө унаһан байгаа...
АГБААН: Һанагдахаар юумэн олон даа, барагдахаар бэшэ. Дайн гээшэ аймшагтай юумэн ...

Адуунай байрын борохон гэрэй түглыжэ харагдахада, Гонгор галгишаһан мориёо хатартань оруулба. Байрын тээ баруун тээнь - таража бэлшэһэн адууд. Мори шаргатанай дүтэлхэдэ, Бамбаадай адуугаа амадажархёод, гэр тээшээ дүгшүүлжэ, ерэжэ, галаа түлеэд, мори шаргатаниие хүлеэбэ - “Дрр!”. Үүдэн нээгдэжэ, богоһон дээгүүр Жабай Агбаанай һолжорон ороходо, заригад гэжэ абаба. Гонгорой үүдэндэ харагдашахада, Бамбаадай толгойгоо дүхэгэд гүүлэбэ.
АГБААН: (пеэшэнэй дэргэдэ ошожо, шала дээрэ һуугаад, толгойгоо дохин һагад) Амгалан сайн.
БАМБААДАЙ: Сайнууд, сайнууд. (Наар дээрэһээ бодоод) Орогты, һугты.
АГБААН: Бишье һууха газартаа һууна хэбэртэйб даа. Иишэдэй бараг һайн байна гүбди?
БАМБААДАЙ: Тиихэдээд даа.
АГБААН: (буланда хаяатай шонын, араатын арһа хараад) Нилээхэн арьяатаниие хороогоо бшуут!
БАМБААДАЙ: Һайн буу дайралдаа. Яһала мэргэн. Абаашажа тушааха юм аад, аргам болоногүй.
ГОНГОР: (малгайнгаа хасабшые дээшэнь бодхоожо, һандали дээрэ табяад, «аба» гэнгүй,“та” гэжэ хандан) Ажалтнай хэр ябажа байнаб?
БАМБААДАЙ: (хүбүүнэйнгээ нюур харахаяа зүрхэлбэгүй) Үдэрһөө үдэртэ үнөөхил адууд ааб даа (Хүдэһэн гуталтай баруун хүлөө нугалжа, хондолой дороо хэжэ, согсойн) Адууд яашаха һэм даа. Хоолойгоо хорижо ядахагүй, ута хүлтэй, ута хэлэтэй амитан гээшэ аабза. Гансал шонын аманда орошоогүй һаа, ондо орожо ядахагүй.
ГОНГОР: Һаядаа ядахын сагта хоёр-гурбан эмнигые һургаха болообди. Унаамнай хомор. Моридоймной олонхинь хүгшэрөө, тураа. Хабарай тарилгын эхилхэдэ, газараа хахалха энэ гэхэ моригүй һуухадаа болохомной. Та юун гэжэ һананат?
БАМБААДАЙ: (хоолойгоо заһаад абаба) Болоно ааб даа. Бэеэ хүсэһэн гунан, дүнэн морид дүүрэн. Һургахал юм гүбэ. (Хүбүүнэйнгээ нюур хараба, тэрэнь хүйтэбтэрөөр, һэргэлэн хурсаар гэтэжэ байба).
ГОНГОР: Хажуудатнай хүниие үгэхэб. (Гуйһан бэшэ, захиралта үгэһэндэл) Та туһалха, һургалсаха болохот.
БАМБААДАЙ: Тиимэл һаа, тиимэл юм ааб даа. Яахаб. Туһалхал гүби (һорьботой нюуртаа хүрөөд абаба). Тэрэнэй урда тээ би хоногооршье һаань, ошожо, эдэ арһа шүрбэһэеэ тушаагаад, бани бологшоондо бэеэ угаажа ерэхэ һанаатай һэм.
ГОНГОР: Тиигээрэйгты даа. Ерэһэн хүн үдэр соо хараад байна бэзэ.
АГБААН: Адуунтнай минии мэдэхын зуун табяад толгой гээшэ һэн бэзэ?
БАМБААДАЙ: Тон тиимэ.
АГБААН: Минии һамган нёдондо хорин долоон гүүнһээ хорин хоёр унага абаа болооо һэн. Нэгэ хэды гүүдынь унага хаяа. Шадал харууһаниинь тэрэ тухай болоһон юм гээбы даа. Харин үнгэрэгшэ жэлэй майн нэгэнһээ июлиин нэгэн хүрэтэр гүүдээ азаргада оруулһан нэрэтэй һэн ха. Хабар тээ унагалха сагайнь урда түрэхэ гүүдээ илгаха болохо юм бэзэт даа.
ГОНГОР: Тиигэхэ даа. Мориной фермын мэдэлдэ үгтэхэ зэргэтэй.
БАМБААДАЙ: Тэрэ зүб. Хабар үндэр газарта, сэбэр хагданда адуулха, муухай уһа уулгахагүй ёһотойбди. Тиимэһээ адуушанай нүүдэл гэр барюулжархёо һаамнай зүйтэй байгаа...


НАЙМАДАХИ ҮЗЭГДЭЛ

Лидия Шараповна таһалга соогоо бодолдо абтан һууна. Набтархан шудагар бэетэй, нугаһан хамартай, хулганаан нюдэтэй хүн халта тоншоод ороно.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Хүлисэгты, би һая иишэ эльгээдэһэн шэнэ хүнби, партийна эмхиин секретарь гээшэб, Лёнхобо Шадарович гэжэ нэрэтэйб. Сайн байна (Лидия Шараповна толгойгоо халта дохигод гүүлэбэ). Нютагайнгаа больницын врачтай танилсаха ёһотойб гэжэ һанаа һэм. (Лидия Шараповнагай нюурые хомхойгоор хараад) теэшье танда хандаха баатай болобоб.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Яагаабта?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Ханяанаб... халуурнаб. Һая холын гүүртэ ошоходоо, дахагүйдэжэ даарааһан хүнби. Тэрээнэймнил хойшолон бэшэ аал даа.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Энэ градусник һугадаа хабшуулагты.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (Градусник хабшуулаад) Танаймнай нэрэ, обог?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Та больница оложо ерээ хадаа, мэдэжэ байгаад асууна гүт?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Хүлисэгты...
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (хүйтөөр энеэбхилээд) Яашаха һэм. Лидия Шараповна. Һуугты. (Шэнэ карточка гаргаад) Танай фамили?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Мункуев. Та эндэхи бэшэ хэбэртэйт. Түрэһэн нютагтнай?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Түнхэнэйб. Городто ехэ болоһонби.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (һонирхолойнгоо ехэдэ һууридаа хүдэлөөдхибэ) Яажа хото городоор үлөөгүй гээшэбта?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Хүдөөдэ хүдэлхэ хүн баһа хэрэгтэй ха юм.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Зүб даа (уралаа долёосогообо). Хүдөө нютагта хүн хэзээдэш хэрэгтэй. Зүб лэ ерээт. Хэр байнабта?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (олон табые шашалганһаань дурагүйтэһэн) Урдахи ажалаа хээд лэ ябагшаб.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Энэ холын бүглүү газарта уйданагүй гүт?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (бэеэ шадахысаа барин) Зон жиирээр һуугдаа юм ааб даа. Градуснигаа наашань үгэгты.
Лёнхобо һоёотой шара шүдэнүүдээ харуулан энеэбхилжэ, градуснигаа абажа, һарбайба.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Үнэхөөрөө халуунтай байнат. (Бэшээд) энэ эм зохихо байха, аптекаһаа абажа уугты. Гурбан хоног гэртэй һуугты.
Һайниие хүргөөд, “баяртай” гэжэ хэлээд, Лёнхобо гаража ошоно.


Гурбан хоног үнгэрбэ. Үдэшэ оройшог боложо байхада Лидия Шараповнагай гэрээнь үүдые хүн тоншобо. Эдеэлээд, ном уншажа һууһан Лидия Шараповна үүдэндээ ошоно.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (ороһон хойноо) Хүлисэгты. Орожо болоно гү?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Орыт даа.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (саб байтар хубсаланхай, һахалаа хюһуулһан, одеколоной хангил урьюуланхай, нугаһан хамарайнгаа үзүүр һарналзуулан) Ажалһаа ерээд, амаржа байһан таниие һаатуулбаб, үшөө дахин хүлисыт.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Яашаха һэм. Һүниинь хэдышье сагта хүн ерээд, үүдэ сонхыемни тоншожол байгша. Һуранташаһанби. Хүнэй ехээр үбшэлхэдэ аргагүй.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Лидия Шараповна, ехэ һайнта даа. Үгэһэн эмыетнай уужа эдэгэбэб.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Болоол даа.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Үглөөдэр ажалдаа гарахамни гү гэжэ һурахаяа ерээб.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Ажалай үедэ ерэжэ болохогүй байгаа гээшэ гү?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Хари, үглөө болгохомни гү гэжэ һанаа һэм. Теэд Гонгор Бамбаевич бараг болоо һаа, бушуу гара гээ.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (Гонгор гэжэ үгэ дуулахадаа, басаанай досоо сүрд гээд) Бараг һаа, ажалдаа гарыт даа, хэхэ юумэн колхоздотной олон ха юм даа (хөөрэлдөөн дүүрэбэ, ябахадатнай болохо гэһэн удхатайгаар Лидия Шараповна шалияа хэдэржэ, урдаһаань ульһагүйгөөр хараад байба).
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (энээнииень тухайлһаншье һаа, хөөрэлдөөнэйнгээ һабагша татажа, һунаахые оролдобо) Ехэ һайса эндээ дадаа байнат, Лидия Шараповна. Хэды жэл эндэ хүдэлжэ байнат?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Гурбадахи жэлээ.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Городто байха байратай аад лэ, танһаа ондоо хүн һаа, үни хада ябашаха һэн. (Лидия Шараповна мүрөө хабшагад гүүлээд, харюу үгэбэгүй). Аймагай сээнтэрһээ ерэһэн намдашье бэрхэтэй шэнги байна.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Юундэ ерээ юмта?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Партиин даабари ха юм даа. Аргагүй.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Би һэшхэлээрээ ерэһэн аад, шаналагшагүйб.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (дайруулһанаа мэдүүлхэгүйе оролдон) Лидия Шараповна, партида ороогүй гээшэ гүт?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Партида орохоор даб дээрэ ургаагүйб гэжэ һананам. Үү, яаһан орой болошобоб. Амарха саг тулаба, мүнөөдэр үбшэнтэн олон байгаа.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (сэдьхэлэй хөөрэлдөө дэлгэхэеэ ерэһэн аад, бодоод, ошожо, үүдэндэ тулаад) Үшөө дахин һайниие хүсэнэб. Хотоноор ябахадаа орооройгты.
Лидия Шараповна юумэ харюусабагүй.


Лидия Шараповна ажал дээрээ. Таһалгынгаа сонходо ошооод, сонхын тотого дээгүүр хоёр гулабхаануудай инаглахые адаглан харана. Эрэ гулабхаань ошожо, эмэ гулабхаагай хушуу руунь таалаһан мэтэ хушуугаа хэбэ.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА (өөртөө) Харыш, ямар жаргалтай, инаглаһан хоёр гулабхаанууд гээшэб, таалалданал. (Утаһанай наярхада, эгсэ эрьебэ). Шагнажа байнаб. Биб. А-а, Гонгор Бамбаевич? Таняаб, таняаб ... Гэлэг Гармаевич гү?.. Ехээр гү?.. А-һа-а ... Ойлгооб, энэ дороо гарахам (трубкаяа табина). Гонгорой хоолойн абяа дуулахадаа, юундэ зүрхэмни һабаад абана гээшэб? Зай даа, Гэлэг Гармаевич ехээр ханяажа байна, ошохом. (Тэбдэнгүй эмүүдээ, тарилга хэхэ зүүгээ, энэ тэрэ юумэеэ сумка соогоо хээд, гаража ошоно).


ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ (хэбтэжэ байһанаа): Басаган, ерэбэ гүш? Өөрынгөө хажуугаар шамайе зобоожо байна гээшэ гүб, хүмэримэрыш, яагаа һаймши даа.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (дэгэлээ тайлажа үлгөөд, сагаан халаадаараа, ойронь ошожо һууба) Гонгор Бамбаевич хонходоо һэн.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Хэзээнь хонходоодхино гээшэб. Тиигэһээр бараг болохо хүн һаабзаб даа, үбдэдэг лэ бэе хаям.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Ехээр ханяагаа гүт?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Ханяаданшье ханяадан. Саанаһаа үрэбхюулнэ. Жаа бармаш, дала мүрөөрни хадхуулнал. Уржадэр оройхон болотор айлаар ябаһан, зугаалһан хүм. Һалхи татаа гээшэ гүб даа.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (Сумка сооһоо шагнадаг трубкаяа гаргажа, үбгэжөөлэй ара үбэргүй һоноршолон шагнаад) Гэлэг Гармаевич, хадхаляа хүрөө. Энэ дороо больницада орохо болоолто даа.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Хүмэримэрыш, баһа хүрэбэ гү? Энэмни саландай ябадалаймнил хойшолон гээшэ бэшэ гү даа. Теэд яахаб, үдэр бүри минии түлөө энээ руу булта гүйхэбты даа.
Лидия Шараповна пеницилиннээр тарилга хээд, юумэеэ хам-хум гэжэ ябахаяа түхеэрбэ. Гонгор ороно.
ГОНГОР: Үзэбэ гүб?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Гэлэг Гармаевичнай баһа хадхаляатаал даа. Больницада орогты гээд байнам. (Гонгор асуунгяар үбгэжөөл тээшэ эрьебэ).
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Мал адууһанай нооһоёо гуужаха сагта, уһа голой мүльһэнэй хүдэлхэ үеэр, хуушан үбшэн һэргэхэеэ забдадаг. Гонгор, нэгэ морихоноор тиишэнь абаашажа үгэхэ болоо гээшэ гүш даа. Ороогүйдөө болёо гээшэ хаб, хүмэримэрыш.


Гэлэг Гармаевичые үзэжэ, хөрэлдөөд, палатаһаань гарахадаа, Гонгорой хүлнүүд Лидия Шараповагай таһалга руу өөһэдөө ошошоһон байба. Басаган хэниишьеб хүлеэһэн хэбэртэй һууба. Гонгорой ороходо, нюурынь гэрэлтэйдхибэ.
ГОНГОР: (юу хэлэхэеэ мэдэнгүй орошоһон аад, халта түлгэнги зогсохо зуураа, ханада үлгөөтэй календарь харажархёод, баяртайгаар) О-о, мартаад байгааб. Үглөөдэрнай мартын найман һэмнай. Байза, мүнөө ошоһоор амаршалалгануудые бэлдүүлээд, һайн хүдэлдэг эхэнэрнүүдтээ бага-сага бэлэгтэйгээр барюулха болоо. (Басаганай досооһоо унирһан галтайхан соол хара нюдэ руу шэртээд) Та үглөөдэр хаана байхабта?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Хаана? Гэртээ. Үгышье һаа хэн нэгэ үбшэнтэнэй дэргэдэ (уралаараа наадан, миһэлзэбэ).
Гонгор дүтын нүхэр мэтэ, нюдөөрөө таамагаар эмнеэд, гаража ошоно.


Мартын найманай үдэр. Лидия Шараповна наранай гараха яагаашьедүй байхада һэреэд, галаа түлижэ, гоёлойнгоо хубсаһа сэбэрлэбэ, элюурдэбэ. Ажалай сагай эхин дээрэ коллективтээ баярай богонихон суглаа хээд, һайндэрөөр амарашалжа, эрхим эхэнэрнүүдтэ грамота, бэлэгүүдые барюлба. Таһалга соонь наранай элшэ сасарна, газаа гулабхаанууд эли халин ниидэнэ. Хонхо наяршаба.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Гонгор?! (Гүйдэлөөр ошожо, трубка абахадань, саанаһаань шарья нариихан Лёнхобын хоолой) Лидия Шараповна, һайндэрөө-өөр!
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: А-а, һайн бэлэйт.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (халта дуугай байгаад) Һайндэрөө хаана угтахатнайб?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Гэртээл бэд даа. Хонходоһонтной һайн даа (трубкаяа табижархиба).
Дахяад хонхо наярба.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (Трубка абангүй, хонхын наяраан соогуур таһалга сооогураа ябасагаан, өөртөө) Лёнхобо Шадарович, иигэд хүрөө даа. Мүр мүрөөрөө ябаашамнай дээрэ.
Гонгор хонходоно аа гү гэжэ үдэ болотор хүлеэгээд, гэртээ ошоно.Эртэ бодоһон аад, үдынгөө хоол бариһаар, нойртоо диилдэжэ, үдэшэ болотор голгүй унташана. Хэнээшьеб үүдэ тоншоходо һэреэд, хүнжэлһөөшье һугарангүй, һууба.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Орогты.
Саарһан соо юумэ тэбэриһэн танил нюур үүдэн дээрэ харагдаад, нюргаараа эрьен оробо.
ГОНГОР: Тамнай унтаахайдаа орошоо гүт?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: О-й, Гонгор Бамбаевич!.. Орогты!.. Хүлеэд гыт, саашаа эрьегты, һайн болохот.
ГОНГОР: (хүхюутээгээр) Зай, саашаа хараад, нюдөө бүглөөдш байһууб.
Лидия Шараповна һэрд бодожо хубсалаад, үһэеэ эблүүлэн һамнажа, урал дээгүүрээ улаан помада халта гүйлгөөр орхибо.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Хүлисэгты намайе, Гонгор Бимбаевич. Наашаа эрьелдэхэдэтнай болохо.
Энээн хоорондо гоёлойнгоо хубсаһа үмдөөд, бэеэ сэб байса татахадаа, Лида арбан долоотойхон басагандал сэбэр һайханаар үзэгдөөд, Дулмыень һануулба.
ГОНГОР: (агшан зуура тулгардаад) Саашааш, наашааш эрьелдэхэдээ, таниие хараһанһаа толгоймни эрьеэд, залуу наһанаймни нэгэ һайху-ун үе һанагдашоо...
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (һанаа оруулан) Дэгэлээ тайлагты, Гонгор Бамбаевич, дээшээ һуугты.
ГОНГОР: Богоһыетнай алхажа, гэртэтнай ороо һэн хойноо, түрүүн гарыетнай адхажа, дэлхэйн эхэнэрнүүдэй һайндэрээр амаршалһуу (зөөлэхэн ольһотой гарыень барижа амаршалаад, асарагша бэлэгээ барюулба).
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Үгы, яагаа гээшэбта? Болиит!
(Үнэхөөрөө аягүйрхэһэн басаганай арсаашье һаань, Гонгор абхуулжа һалаба. Бэлэгыень абһанайнгаа удаа Лидия Шараповна ушаагайнгаа дэргэдэ ошожо, хүлөө үбдэглэн һуужа, хохюур түлеэгээр тэрээнээ хүүесэ түлижэ, эдеэгээ бэлдэжэ оробо. Энэ үедэ Гонгорой миин һуухагүйн тулада, фотозурагуудай альбом тумбочка сооһоо гаргажа үгэнэ). Эдеэ бэлдэтэрни хаража һуугты, Гонгор Бамбаевич.
ГОНГОР: Зай, зай, һанаагаа бү зобогты (ханада үлгөөтэй фотозурагуудые түрүүн ошожо харана).
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Эжы, абамни даа. Эжым городто, абам дүшэ нэгэн ондо Москва шадар һураг суугүйгөөр үгы болоһон. Хоюулаа багашанар байһан юм.
Фотоальбом соо Гонгорой хараашалһаниинь, хүбүүдээр зэргэлжэ абхуулһан Лидын дүрэ огто байбагүй, гансал басагад.
ГОНГОР: Танай курсда хүбүүд һурадаггүй байгаа юм гү?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Байгаал бэд даа, зүгөөр би хүбүүд тээшэ огто һанаагаа табидаггүй солбон, дорюун, хатар нааданда дуратай, нүхэд басагадтайгаал ябагша һэм.
Патефоноо мушхажа табихадань, Бадма Балдаков сэбэр бас хоолойгоороо дуугаа ханхинуулба. Стол дээрэ обоо отог эдеэ табижа, шампанска архи гаргаба.
ГОНГОР: Байгты, байгты. Лидия Шараповна, танай һайндэр ха юм. Минии бэлэг түрүүн бариит.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Нээрээшье даа (саарһан соо нягтаар орёолгоотой бэлэгыень задалба). Ой, Гонгор Бамбаевич. Шампанска... духи ... шоколад. Яагаа ехэ бэлэг гээшэб. Һайн даа... Энээниие эрэ хүнэй нээхэ хэрэг (Ошожо, шкаф сооһоо ута гонзогор фужернүүдые асарба. Пүс гэһэн абяатайгаар таглаань нээгдэжэ, дээдэ үһөө сохижо, хөөһэтэн шииганаһан жэмэсэй арза аягалагдаба)
ГОНГОР: Зай, Лидия Шараповна, эхэнэрэй һайндэрөөр дашарамдуулан, танда амар мэндые, баяр жаргалые хүсэнэм! Бария! (үргэжэ мүргэлдүүлээд, хоюулан бага багаханаар шэмэн татажа ууба). Үнинэйш уугдаагүй даа ..
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Таанад, дайнда ябаһан зон, хатуу харыел уудаг байгаа абзат даа.
ГОНГОР: Багаха уугаашьегүйдэ аргагүй саг болодог һэн. Мүнөө харахада, зариман баярһаа, зариман уй гашуудалһаа уудаг хэбэртэй агша. Эдэгэшэгүй зүрхэнэй шарха хүн зондо дайн асараа даа. Саашадаа уладнай үлүүсэ архида бүл орошоһой. (Гонгор дайн байлдаанай газарта ухаан бодолоороо ошожо, уйдашана).
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (ойлгожо) Орхие даа. Дайн байлдаа мүнөө бү һаная. Һайндэрлэе.
ГОНГОР: (толгойгоо үргэжэ, шалаһан хүзүүгээ шахылган, хүдэлгэбэ) Тиимэшье даа. Мүнөө одоо жаргаха сагнай ерээ. Ажаллахал, ажаллахал хэрэгтэй. Ажабайдалаа һэргээхэ ...
Лидия Шараповнагай толгойгоо дохижо зүбшөөгөөд, налгайгаар Гонгор тээшэ харан, хэдышье удаан шагнахаар бэлэн һуутарнь, хүн үүдэ тоншобо.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (улаахан боложо үрдиһэн нюуртай, елэлзэһэн нюдэтэй) Болоно, болоно.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (хэрмэн малгайгаа хойноһоонь үргэжэ, нюдэн дээрээ асаржа дараһан, үүдэнэй саанаһаа дуугарха хоорондоо һэрд оробо) Болоно гү? (Гонгорые харахадаа, уйтахан хулганаан нюдэниинь гайхангяар ялас гэбэ) Хүлисэгты (малгайгаа абаба).
Улаа ягаахан болошоһон Лидия Шараповна хирүүдэһэндээ үгэ дуугарангүй, уруугаа гэтэд гээд, бодожо, патефоноо болюулба.
ГОНГОР: Юунээ хүлисэл байба. Наашаа һугты, Лёнхобо Шадарович (бодожо, столдо стул дүтэлүүлбэ). Бэлэг сэлэгээ малшад дээгүүр ябажа хубааба гүт?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (ама халанги) Хубаагаа болооб.
ГОНГОР: Хубаагаа болооб?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Гэпэл Ухаахан хоёр лэ олдоогүй.
ГОНГОР: (бодомжотойгоор) Саашадаа мартын найман бүхэндэ колхозойнгоо эхэнэрнүүдые ажал дээрэнь бэдэрэнгүй, бултыень клубтаа суглуулжа, ёһотой баярай суглаа хэдэг болохобди даа. Мүнөө дээрээ ажалдаа дарагдашод, иигэжэ байнабди. Хамаагүй. Үндыхэбди...
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Тэрэ зүб. (Шэгээ урин болгожо) Лидия Шараповна, таниие амаршалхые зүбшөөгыт (толгойгоо тонгогод гүүлэжэ, дохибо).
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (хүйтэхэнөөр) Үсэгэлдэр амаршалаа бэшэ һэн гүт?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Һандэртнай мүнөө ха юм.
Лидия Шараповнагай аягүйрхэжэ, юушье дуугархаяа болишоод һуухада, зүбшөөл абажа, Гонгор гурбан аягада шампанска юулэбэ.
ГОНГОР: (томоотой, бүдүүн зан гаргасагаажа) Нүхэд, эхэнэрнүүдэй Уласхоорондын жабхаланта һайндэрээр үшөө дахин таниигаа, Лидия Шараповна, амаршалнабди. (Хүлеэнгүй тогтоожорхёод) Зай, би танайнгаа хүндэдэ һуубаб. Ябаха саг болобо. Хүлисөөрэйгты. (Гонгор үндыбэ).
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (үндэгэд гэн) Бишье яаралтай һэм...
Хоёр эрэшүүл гаража ошоно.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (өөртөө) Ямар муу мурюу харгы татаһан Лёнхобо бэ. Гонгортой ямар һайнаар үдэшэеэ үнгэргэхэеэ байгаабибди...
Лидия Шараповна стол дээрэхиеэ хуряагаад, нюдэнэйнгөө нёлбоһо аршаад, хубсаһаяа хүсэд тайлангүй, орон дээрээ хэбтэшэнэ.

Гонгорой шугы үнгэрөөд ябатарнь, баруун тээһээ урдаһаань хэнэйшьеб ерэжэ ябахань үзэгдэбэ. Ойронь туласа ерэхэдээ, Ухааханай хоолой дуулдаба.
УХААХАН: Гонгор, сайн.
ГОНГОР: (уулзаһандаа баярлаба) Сайн, Ухаахан. Һайндэрөөртнай амарашаланаб.
УХААХАН: Һайн даа.
ГОНГОР: Бэлэг барюулха гэхэдэ, ши юундэ олдоогүйбши?
УХААХАН: Ямар бэлэг гээшэб?
ГОНГОР: Һайндэрэй ааб даа. Лёнхобо Шадарович шамайе олоогүйб гэнэ.
УХААХАН: А-а даа. Түлеэндэ ошоһон аад, орой ерээ һэм.
ГОНГОР: Конторо ерээрээ. Үглөөгүүр. (Папиросоо гаргажа, зуруул зуража носооходоо, дүтэхэндэ нюдыень хараад абаба. Басаганай нюдэн уйдангяар, асуунгяар шэртэжэ байба).
УХААХАН: Ямар һонинтойбибди?
ГОНГОР: Юун байхад баа. Үдэрһөө үдэртэ хэдэг ажалаа хээд лэ байгаа бэзэб.
УХААХАН: Гурбадахи трактороймнай запчастьнуул олдожо эхилээ. Баябахай хэлээ һэн гү?
ГОНГОР: Мэдэнэб. МТС һаяар ошохоб, дууһыень оложо үзэхэбди. Тиихэдээ Баябахай та хоёр Хуниин МТС заһабарилхаа ошохо болохот.
УХААХАН: Ошоно аабзабди даа. Яахань һэм.
ГОНГОР: Дулмынгаа тракторай поли дээгүүр дунгинахые шагнаха дурамни хүрэнэ. Эх даа, халагниш халаг. Амиды байгаа һааань, гурбуулаа мүнөөдэр гоёор һайндэрыетнай тэмдэглэхэ һэмди ...
УХААХАН: Гонгор ... Гонгор ... Сэдьхэлээ хёмороожо, Дулма тухайгаа бү ходо хэлэжэл байгыш да, намдашье һөөл аягүй болошоно...
ГОНГОР: Нээрээшье даа, шиниишье досоо муу болголсожо, үлүү юумэ хэлэнэ гээшэ хаб.
УХААХАН: Отол һанаата боложо байнгүй, саашадаа яажа һуухаяа бодохо ёһотой ха юмши.
ГОНГОР: Тиимэншье тиимэл даа. Теэд сэдьхэлэй үбшэн ... (хүндөөр һанаа алдажа, тамхияа һоробо).
УХААХАН: Гонгор.., хажуудашни шам тухай сэдьхэжэ ябадаг хүнэй байхада...
ГОНГОР: Юу?.. Иихэдээ хэниие хэлэбэ гээшэбши. Үгы, үгы, би Лёнхобо Шадаровичтай миил амаршалаад, тэрээгүүр ябаад ерэбэб...
УХААХАН: ??? Ойлгоногүйб...
ГОНГОР: Зэ, яахамнайб. Би ондоо болёоб...
УХААХАН: (дабтажа) Ойлгоногүйб. Би шамда хэлэнэб: холын холо бэшэ, магад, хажуудаш байгаа аалам.
ГОНГОР: Юу хэрэггүй, таамаг юумэ хэлэнэш даа, Ухаахан.
УХААХАН: Шамда дуратай хүн бии.
ГОНГОР: Ши хаанаһаа мэдээ хүмши?
УХААХАН: (хоолойнь шэшэрэнги) Дураншни хажуудаш ха юм... Ойлгыш, Гонгор.
Тэдэ хоёрой тээ хажуугаарнь Лёнхобо Шадарович гарахадаа, дуулахаарнь хоолойгоо заһан ханяагаад абаба. Гонгорой нюур халуу бусалжа, тамхияа хажуу тээшэнь улаа бутарса шэдэжэрхинэ. Лёнхобо Шадарович үнгэрхэ багтаа үшөө нэгэ дахин хоолойгоо заһаба. Үнгэрэн ошоно.
ГОНГОР: Ухаахан, тиимэ ахир юумэ намда бү хэлэ. Би өөрөө бодохо толгойтойб.
УХААХАН: Һохор сэдьхэлтэй хүн хаш. (Ухаахан эгсэ эрьежэ, шуумайса баруун тээшээ гэшхэлшэбэ).
ГОНГОР: (хойноһоонь) Ухаахан, байзыш, би шамайе гомдохообо гүб?
Ухаахан гэдэргээ эрьелдэнгүй саашалшана.
ГОНГОР: (гэр тээшээ гэшхэлжэ ябахадаа, өөртөө) Уймар басаган! Намайе Дулмаяа мартаад, орхижо, хуби заяагаа Лидатай хамтаржа оло гэбэ гээшэ гү? Долсоной нүхэр басаган байгаад, яанаб энэмни иихэдээ.
УХААХАН: (гэшхэлжэ ябахадаа, хоолойгоо шэшэргэн) Шал тэнэг!!! Юушье тухайлхагүй бала, мана һохор, мохоо молхи амитан! Хэлэһэнээл дабтажа байдаг тоти шубуун! Намтай улзахадаа, Дулмаяал дурсаха. Минии тэрээндэ дуратайгаа мэдүүлхэ гэһэмни, оройдоо ойлгоногүйл. Дурак лэ даа, шал дурак!

Гонгор үүдэеэ нээжэ ороно. Сай уугаад ошохоёо, харуулһаа ерэһэн эхэнь хүбүүгээ үгылэд гэһэн янзатай.
БАЛМАСУУ: (гэмэржэ угтаба) Үдэрһөө хойшо яашанабши. Эдеэ бэлдээд, ерэхэ юм гү гэжэ хүлеэ, үгы даа. Хонидоо эрьеэдш ерэхэдэм, гэрнэй хооһон зандаа.
ГОНГОР: (дуугардагаараа) Ажалаараа ябаа аабзаб даа.
БАЛМАСУУ: (нэтэрүүгээр) Юу хээбши? Хаана ябаһанаа ерэбэш.
ГОНГОР (һанааень шог наадаар заһахаяа) Хаана яана ябалгамни олон бэд даа. Юуншье һаа, колхозой түрүүлэгшэ гээшэ гүби.
БАЛМАСУУ: (енгүүтэйгээр) Һэ, түрүүлэгшэ. Ши намда хүбүүмни гээшэш. Хооһо нойтоор ябажа, Гэлэгтэл үбшэ хабша олохонь гү гэжэ зобоноб. Ерэхэдэш галшье түлигдөөгүй, хүйтэн сиилэгэр сайл байха. Энээндэ зобохо хүниинь бил гансааранби.
ГОНГОР: Би жаа һэн гүб, бү зобыт даа, эжы.
БАЛМАСУУ: Нүхэр-аа, наһаншни ошожол байна, юрэдөө. Теэд... (шаналангяар амаа тамшааба).
ГОНГОР: Юун “теэд” гэжэ?
БАЛМАСУУ: Юун, юун? Ойлгоошогүй бү боло. Шадалгүй боложо ябаһыем мэдэхын саада тээ мэдэжэ байгаад...
ГОНГОР: Эхэнэрнүүд гээшэ һонин зон даа. Юумые ходо нюуса удхатайгаар хэлэхэеэ һанаха.
БАЛМАСУУ: Эхэнэрые голоод, доромжолоод, наһааараа гэргэ абангүй ябаха гээ гүш? Гэрэйнгээ хамаг юумэ намда хаяад, амгалан ябаха юумэ үгы. Амһартааш угаахам, малааш эдеэлүүлхэм хүндэ боложо байна. (Бэлдэһэн эдеэгээ стол дээрэ табиба). Гэлэгшье хэлээ һэн, нэгэ юумэ гэртээ оруулаа һаань гэжэ. Бодожо үзэхэ юумэл даа. Колхозой ажал барагдаха бэшэ. Гэр тойронгоо шэбээлээд һуугаа һааш, ямар һамган шамда ерэбэ гээшэб. Эрэ хүнэй үнэргүй хүндэ эхэнэр дүтэлхэгүйл.
ГОНГОР: Хэлэбэт даа баһал, эжы. Абаадхиха гэхэдэ, ямар тиимэ бэлэн басаган байнаб?
БАЛМАСУУ: (гараараа түхэреэлүүлжэ харуулаад) Тойроод эхэнэрнүүдһээ олон юун байнаб? Залуухануудшье, сэбэрхэнүүдшье, ажалша бэрхэнүүдшье. Ядахын сагта, наһатайшагшье болоһон юумэн яагааб.
ГОНГОР: (наадатайшагаар) Шүдэеэ унаһан шабгансые асарха болоо гээшэ гүб даа.
БАЛМАСУУ: Бү хиирэ. Намаар наада бү хэ. Арай зүнтэглөөгүйб.
ГОНГОР: (аргадажа) Байзыт даа, эжы. Ехээр бү яараял. Гэмэргэн гэгүүл нэгэнтэй дайралдаад, һүүлдэнь шамайел зобооно бэзэб.
БАЛМАСУУ: Шэлэхэеэ һанаба гүш? Хэды болотор шэлэхэшниб? “Шэлэн гэжэ шэшэдэһэн дээрэ һууха” гээ юм.
ГОНГОР: Тиимэ бэлэн һаань, теэд хэлыт даа, эжы, хэн эндэмнай байнаб?
БАЛМАСУУ: Һамга абажа үгэдэг урданай саг бэшэ. Өөрөө олохош!
ГОНГОР: Болёол юм байна даа. (Столоо хургануудаараа тоншосогообо) Яаха хүн гээшэбиб?
БАЛМАСУУ: “Яаха” гэжэ. Хэрэгшээгээ һаа, ши хэнииешье абахаш. Мэдэнэм.
ГОНГОР: Хажуугаарнь баһа сэдьхэлээ дуран байдаг юм гэлсэгшэ.
БАЛМАСУУ: (“ог-ха” гэһээр үндыжэ) Би хэлэхэеэ хэлэбэб. Өөрөө мэдэ. Би харуулдаа ябахам.
Эхэнь түхеэрээд, гаража ошоно. Гонгор сайгаа нэгэ балгажархёод, Дулмынгаа дүрын урда ерэжэ, шэлыень бүдөөр аршаха зуураа.
ГОНГОР: Шиниимни байһан һаа, иимэ хөөрэлдөөнэй үзүүрыньшье дуулдахагүй һэн даа. Хэтэдээ хагасахагүйбди гэһэн хоёр бэлэйбди. Эх, халагни (бодолгодо абтажа, орон дээрээ ошожо һууна). ...Ямар охорхон наһатай байгаабши даа, Дулмамни... Тээмэндэ уншаһан нэгэ поэдэй шүлэг соо шам тухайм бэшэһэндэл үзэгдөө һэн. Байза, зарим бадагуудыень һанажа абаа бэлэйб...
... Хэрзэгы нэгэтэшье байза үзөөгыш,
Һолонго мэтэ бадаржа байгааш,
Яагаад шимни үбшэндэ нэрбэгдээбши,
Яаралтай юумэдэл, гансаарайм орхёобши?
Мартажа шаданагүйб шамаяа эндээ,
Манарһан нюдөөрөө хадаяа шэртээд,
Шамбалаһаа мүндэлөөд, дахидаг һайш,
Шагнажа намайгаа һуудаг һайш...
Зүрхэеэ доһолгон, “шагнажа намайгаа һуудаг һайш” гэжэ дабтана.
Хүлисэ, Дулмамни, бишни амиды үлэһэн хадаа, энэ дэлхэйдэ эрэ түрэһэн уялгаяа дүүргэхэ болоноб... Эжымни байлгахаа болёо... Басагатай болоо һаа, Дулма гэһэн нэрэ үгэхэб, хүбүүтэй болоо һаа... Теэд хэнтэй хамтарха хүнбиб? Лида?... Мэдэгдэхэеэ болишобо. Ухаахан? Барһанш ямар ойлгогдохоор бэшэ юумэ хэлэбэб даа. Һэ – “дураншни хажуудаш”.
Гонгор толгойгоо һэжэрхэдээд, дахин: «Һэ!» гээд, гэр соогураа бодолдо абтан ябасагаана.


Больницын палата соо хүхэ сухигар шарайтай хэбтэһэн Гэлэг Гармаевичтай Гонгор зүбшэлдэнэ.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Ган гасуурай хойшолонһоо боложо, үбһэн бага абтагдажа, хүмэримэрыш, малай тэжээл дууһантажа байна бии даа?
ГОНГОР: Тиигэнэ. Яахашье ухаагаа олоногүйб.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Хабарай ногооной гаратар өөдэгүй һулабар, үбшэ хабшан мал гарзалжа эхилхэнь гээшэ гү?
ГОНГОР: Хурьгатай хонидтоол эдюулхэ үбһэтэй үлөөд байнабди. Яажа энэ хабарые гарсалдахамнайб? (Гонгор толгойгоо баряад, бүхыгөөд һууна)
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: (бодолдо абтан, удаахан хэбтэһэнэйнгээ удаа) Хони хурьгад лэ нэн түрүүн олоороо хосорхонь. Байза, энээниие усадхаха, гарзыень үсөөрүүлхэ нэгэ арга биил хэбэртэй ...
ГОНГОР: (баяртайгаар стулһаа бодошоно) Ямар?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Томиржоһон, ехэ болоһон хурьгатай хонидые илгаад, Хара Хүнхэрэй үбэлжөөн абаашаха.
ГОНГОР: Хаана, хаана?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Үргэн ехэ ойн соорхойдо. Нэмэритэй газар, Намар харахадамни, хагданиинь гэжэ үндэр, һайн байгаа һэн. Хоёр-гурбан отара хонидто лаб хүрэхэ. Мүн ойдо хуһа, уляаһанай шэлбүүһэшье эдюулхээр...
ГОНГОР: Урдань тэндэ юун байдаг байгаа юм?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Адуудые баридаг һэмди. Зоной байхаар хуушарһан байра, адуунай хорёо байха. Хонидоо тиишэнь абаашаад, хажуудань үшөө нэгэ хорёо бариха юм аабзат даа.
ГОНГОР: (урма зоригтойгоор) Тиибэл, бидэ нарай хурьгатай болон тэнхэйгээ алдаһан хонидые үлөөжэ, үлэһэн үбһэеэ тэдээндээ хазуулха аргатай болохобди... Үдэрэй игаабарида адуулхадашье болоно бэзэ. Харин барагтай хонидоо илгажа амяарлууаад, тэрэ ойн хагдын бэлшээндэ туужа абаашаха. Тиимэ гү?
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Тиимэ. Һаамгай үнеэ, бурууд эндээ үлэнэ ааб даа. Туруута адууд яахань һэм ...
ГОНГОР: Зай, Гэлэг Гармаевич, һайнта даа. Хониной фермын бригадир Аюша нагасатайгаа ошожо, өөрөө хаража ерэхэм.
Гонгор эршэтэй гаража ошоно.

Умгаа Аюша гэртээ сайгаа уужа һууна.
ГОНГОР (оро ороһоор) Нагаса, бушуу сайгаа уугты. Моринтной хаанаб?
УМГАА АЮША: Моримни отара дээрээ. Яагааб? Юун болооб?
ГОНГОР: Ябая!
УМГАА АЮША: Хайшаа?
ГОНОР: Хара Хүнхэр хоюулан ошое.
УМГАА АЮША: (сонхооро нара ёлгоогоод, сайгаа дутуу балгаад) Зай, хэрэг гараа юм бэзэ, яаралтай хадаш ябаял даа ...
Гаражо ошонод.

Гонгор Умгаа Аюша хоёр ойн захада зогсоно.
ГОНГОР: Абага, харыт! Юрэдөө, Гэлэг Гармаевичнай үнэхөөрөөл хүгшэн шоно байна даа! Бургааһа, мүшэр хэмэлээбди гэжэ хосоржо байһан хонид иимэ ута хагдан соо ороходоо, хүдэлэнгүй бэлшэхэл! Үнэхөөрөө, гурбаншье отара хонидто үлүүсэ хүрэхэ тэжээл эндэ байна, а-а?! Харыт, уһалха газаршье бии!
УМГАА АЮША: Үбгэжөөлнай болохотой дурадхал оруулаа гэжэ һанагдана. Хагданиинь юуштэб. Хонидтомнай һара соо иигэтэрээ хүрэхэ даа (хоолойгоо хэмжүүрдэбэ). Тиигэһээр байтар ургы ногоон бултайжа эхилхэ.
Урдань малшадай байдаг гэр соо харахаяа ороно.
ГОНГОР: (солдат шинелеэнь ташаан дээгүүр шангаар татаатай һур бүһэеэ хоёр гараараа тэгшэлэн заһаад, тойруулан гараараа заажа) Нагаса, юун гэхэ байнабта?
УМГАА АЮША: Энэ гэрээ дулаалаагүйдэ аргагүй. Нүхэ һүбынь бүглөөд, пеэшэн, сонхо табиха юм аабдаа.
ГОНГОР: Хэзээ зөөхэбибди?
УМГАА АЮША: Ядахын сагта хүнэй байхаар болгохо...
ГОНОР: Тиибэл та үглөөдэртөө тэргэ морёоор зэр зэмсэгээ абаад, Раднахайтай ерэхэт. Һөөргэ уруугаа гүйлгэлдэхэ юумэ үгы. Эндээ хонон байгаад, хэгдэхэ заһабарииень хоёр хоног соо хэжэ дүүргэгты. Гурбахи хоногтоо бидэ өөһэдөө, тангүйгөөр хонидые иишэдэ туужа асархабди. Манда мүнөө нэгэш үдэрнай үнэтэй гээшэ.
УМГАА АЮША: Хайшан гэхэб. Арга шадалаараал болохо зон аабзабди.
ГОНГОР: Хонидой байха хорёо бариха хэрэгтэй байна. Үшөө нэгэ хүниие, Жамьянхайе эльгээхэб... Би Раднахайтай, Жамьянхайтай мүнөө ошоһоор хөөрэлдэхэб. Үглөөгүүр хүнһэ хүшэеэ бэлдээд, абаха юумэеэ абаад, бэлэн байгаарагты.


Конторын таһаг соо Гонгор Лёнхобо Шадарович хоёр.
ГОНГОР: Үсэгэлдэр правлениин гэшүүдэй зүблөөн дээрэ хоёр отара хонидые Хара Хүнхэр гэжэ газарта туужа абаашахаяа хэлсэбэ гээшэбди. Теэд хүнүүднай яашагүй дуталдаад байна. Лёнхобо Шадарович, бидэ хоёр туулсаха болоолди даа.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (нюдэеэ ехэ болгожо) Би гү?.. Намайе хони туулса гэжэ гү?
ГОНГОР: Тээ.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (гайхашаа бараһан зандаа) Би парторг хүн байгаад... хонишодой нюдэндэ ямараар харагдаха болонобиб? “Харыт, тэрэ Лёнхобо Шадарович парторгмнай хонидые туужа ябанал” гүүлээд, зондо шоо үзүүлхэлби.
ГОНГОР: Бэшэ, тиимэ бэшэ. Бүри һайн. Өөһэдөө туулсажа туһалхадамнай, үшөө дээрэ ааб даа. Үгэмнайш үнэтэй болохо.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Бү мэдэе... Танай хэлээ хада... Али нээрээшье, Хара Хүнхэрэй үбэлжөөниие харахамнишье хэрэгтээ гээшэ гү? Мэдэхэ болохоб.
ГОНГОР: Вот, вот. Эрэ хүнүүд байгаад, юундэ ядаха һэнбибди...

Долсон Лёнхобо Шадарович хоёр хониной хоёрдохи ээлжээнэй отара Хара Хүнхэр тээшэ туужа ябана. Няалданги нойтон, бадхама саһан үдхэнөөр орожо эхилнэ. Саһан бүри түргэдэжэ, сагаан хүшэгын саанаһаа хонид арайхан харагдана.
ДОЛСОН: (ута ташуураа далгашуулан, шангарна) Түрүүшын отара туужа ябаһан Гонгор Гэпэл хоёр урдамнай хараада ябаһан аад, харагдахаяа болишобол! Бидэ тэдэнһээ гээгдэжэ, таһаржа, төөрихэмнай гээшэ гү? Һы-ыш! Һы-ыш! Яндуул эдэ хонидынь ябажа үгэхэ юм бэшэ! Ошожо ошожо, үдэрөө олоһон Гонгор бэ?! Бүтүү саһан ороод, алхам газарта юуншье харагданагүйл!
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (өөрөө харагданагүй, нүгөө талаһаа хашхарна) Долсондой, хаанабта?
ДОЛСОН: (шангаар) Би шамда Долсондой бэшэб, Долсонби! Юун болооб?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (хашхарна) Шамдая! Урдахюулһаа бү гээгдэе!
ДОЛСОН: Ябажа үгэнэгүй ха юм эдэ муухай хонидшни?! Тадь! Тадь! Бэлхыһэн хара бэдьхэнүүд!
Юунһээшьеб үргөөд, хонид гэдэргээ түрисэлдэбэ.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Шононууд?! Һүүй! Һүүй! А-а, жаалда, дүрбэн гүрөөһэн харайлдажа гарашаба. Тадь! Тадь!.. Мүрөөрөө ябахагүй, энэ Гонгор Бамбаевичай үгэдэ оробобиб? Яаһан хүйтэн мүртэй хүн бэ. Меэл... Һэ-йе! Долсон, хаанабта?
ДОЛСОН: Наашаагыш! Олон хонидной үргөөд, доошоо гол руу оробол!
Лёнхобо Шадарович харгы дээрэ ээрэһэн Долсоной хонидойнь ойро ерэнэ.
ДОЛСОН: (тэһэ буужа) Үйлын үрөөр мүнөөдэр тууһан зон гээшэбибди! Үдэр мүдэрш гаргаха гэжэ мэдэхэгүй! Эдэ хонид үхөөл гээшэ, һалаа! Яла янхада унажа, яама түрмэ эдлэхэ сагни ерэбэ гү?.. Хэлээл хамнайб. Үйлөө хатамарш!
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (хэлээшыень хоёр шэхэнэйнгээ хажуугаар үнгэргөөд) Бэшэнинь яаһан гээшэб?
ДОЛСОН: (ута ташуурайнгаа эшээр зүүн тээшэнь заажа) Нэгэ һүрэг тэрэ гол руу ороо. Нүгөөдүүлынь хойномной үлөө.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Эдээнээ холо табингүй, эндэнь ээрээд байгты. Би гол руу ороошыень хүсэжэ, наашань тууһуу (ошоно).
ДОЛСОН: Муухай юумэн болохоёо забдаба даа. Юун гэһэн алдаабиб, хахадые абажа орон тэнгэридээ сэржэмш үргэхэеэ яаһан хүнбиб? Теэд эдэ бузарнуудш забда залигүй яаруулна ха юм.
Энэ үедэ Гонгор, Умгаа Аюша, Радна гурбан туһалхаяа ерэнэ.
УМГАА АЮША: Ябажа үгэнэгүй гү эдэтнай?
ДОЛСОН (хүлэршэһэн, улаан болошоһон) Юун ябажа үгэнэгүй гэжэ! Таража, һэе бадаагүй тонилжо байна. Маанадые аймшагтайхан лэ зобообо.
ГОНГОР: Бэшэ хонидтной хаанаб?
ДОЛСОН: Голдо ороошодыень парторг бусаахаяа ошобо. Нүгөөдүүлынь хойномной.
ГОНГОР: Зай, бидэ мүнөө туһалхабди, бултыень суглуулхабди. Ябая, туужа асарая, нүхэд.
Ерээшэдүүл шамдуу ошоно.


Хабарай хахалалгын дүүрэнтэжэ байһан, тарилгын урда тээхи культивацида орохо хаһын дүтэлһэн үе.
УХААХАН: (ЧТЗ тракторой рульда һуугаад, хахалжа ябахадаа дуулана)
ЧТЗ-эйн руль баринхаар,
Шэлдэгхэн бороороо ябуужам,
Шэнэлээ тэрээнтэй бэшэхэн аад,
Сэрэгэйнгээ гансые хүлеэгүүжэм...
(Тракторойнь добо дээрэ гарахада, тээ дорохоно эмээл моритой хүн харагдаба). Энэнь үшөө хэниинь гээшэб: газар хэмжээшэн гү, али полевай бригадир гү? Һалхинай тэрэн руу һэбшээлхэдэ, хари, минии дуу дуулахые шаганажархёо үгы юм ааб даа... А-а, Гонгор ха юм.
Трактораа буруздааһаа гаргаад, эгсээр эрьелдүүлжэ байлгаад, һүрэжэ буун, шалашаһан бэеэ заһасагаан ерэнэ.
ГОНГОР: (Мориёо хүндэлдүүлжэ байлгаад, тракторай ерэхые хүлеэн байһанаа) Одоо хүлэг мори гүйлгэһэн шэнги тооһо бушхуулнаш даа.
УХААХАН: (юу хэлэхэ гэһыень тодолхо һанаатай) Тиимэ шэнги байба гүб?
ГОНГОР: (дорюунаар) Түмэр “хүлэгөө” эгсээр эрьелдүүлхэдэшни, тэрэшни юумэнһээ үргөөд, хажуу тээшээ халба һүрэхэеэ забдаһандал үзэгдэнэл.
УХААХАН: (хубсаһанайнгаа тооһо һалхин доронь гүбихэ мүртөө) Үшөө юун бэ?
ГОНГОР: Үшөө гү? (Зугаатайгаар) Хүлэгэй эзэн гоёор дууланал. “Шэнэлээ тэрээнтэй бэшэхэн аад, сэрэгэйнгээ гансые хүлеэхэм даа...”. Хэндэш зорюулагдаһан юм ааб даа?.. (Ухаахан досоогоо ямаршьеб бодолдо абтажа, хөөрхэн хамарайнгаа нүхэ һарналзуулан байба). ЧТЗ-гээ гансал шэлдэг моринтой бү һэлгэжэрхёорой. Бэшэнш хамаагүй.
УХААХАН: Мүр ганса, мүргэл нэгэ гэдэгээр хэлэһүү даа. Шамда зорюулагдаһан байгаа һаань, яаха һэмши?
ГОНГОР: Хара зоргондоо намда юундэ зорюулхань һэмши даа.
УХААХАН: Тиигээ һаа, асууһанай хэрэггүй.
Ухааханай сээргүйгөөр эхилхэдэ, тонгойжо һуугаад, годли мэтэ хадхууртай үбһэ һуга татажа абажа, нэгыень ходолоод, ондоо тээшэнь хөөрэлдөөгөө абаашахаяа һэдэбэ.
ГОНГОР: Ухаахан, һанана гүш? Жаахандаа иимэ хурса үзүүртэй, булсууртай, ходолзоһон һүүлтэй үбһөөр бэе бэеэ шэдэлдэжэ наададаг һэмнайбди. Би тиихэдэ шамтай тоосолдогшо һэм: “Урданай хүн энэл үбһэ һажаажа годли хээ ёһотой”, - гэжэ. Мүнөөшье тиигэжэ һанаһаарби.
УХААХАН: Нээрээ, шэдэхэдэшни эдэ годлидол адли үбһэдш хубсаһа руумнай шаагдагша һэн... (Сэдьхэнгеэр) Мүнөө шэдээ һааш, хубсаһыем сүмэлөөд, минии зүрхэ хадхан орохо хэбэртэй.
Гонгор энээнэйнь удхые ойлгонгүй, дэмы наадалба хаб гэжэ һанаба.
ГОНГОР: Ойлгоногүйб. Ухаахан, тээ мэндэ, мартын найманай үдэр, шамайе гомодхоогоо гүб даа, хүлисөөрээ.
УХААХАН: Гомодхоохоор юу хэлээ һэмши даа. Зэмэтэй һаа, би зэмэтэй байгаа бэзэб.
ГОНГОР: Зэмэтэй гэжэ даа (хэдэн үзүүртэй үбһэ ходо татажа абаад, һалхинда хиидхүүлээд). Үгы, тиихэдэ юун гэхэеэ һанаа һэмши даа. Ойлгоогүйб ...
УХААХАН: (Халуун уһа урдаһаа хаюулһандал) Эх, мана һохор! Хүн шамда дурлааб гэжэ ябаха. Ши тиихэдэ ...
Ухаахан трактор тээшээ пагдайса гүйшэбэ. Гонгор һууһан хэбээрээ һуужа, “Мана һохор!.. Мана һохор!...” гэжэ дабтажа, үзүүртэй үбһэнүүдые зулгаагаад лэ, тракторой ябатар шэдэсэгээжэ һууба.


Үдэшэ орой. Гонгор гэртээ гансааран. Эмшэ медсестра эхэнэр ороно.
МЕДСЕСТРА: Гонгор Бамбаевич! Таниие Лидия Шараповна үтэр больница ерэхые урина.


ГОНГОР: (Гүйдэлөөрөө Лидия Шараповнагай таһалга ороод, уухир-уухир амилан асууна) Ямар бэ?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Улууржа байна. (Нюдэн дээгүүрээ уһа гүйлгэн) Мордошохонь гээшэ гү даа.
ГОНГОР: Мүнөөдэр түрэһэн тоонтоёо, буусаяа, гуламтаяа хаража ерэхэм гэхэдэнь, арсажа шадаагүйб, морин тэргээр ябуулжа хуу бултыень харуулааб, хүнүүдтэйшье уулзуулааб. Дондорһонһоо болоо гээшэ гү? Үгы, дан түргөөр гүйлгөөгүй һэмнайб.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Ойлгоноб, гуйлтыень дүүргээгүйдэ аргагүй байгаа.
ГОНГОР: Үглөөгүүр намда хэлээл һэн: “Хүбүүн, юуншье намда тухалхаяа болёо, битнай саашаа харахам ха даа”, - гэжэ. Тиигээд лэ абаашажа, һүүлшынхиеэ нютаг оронииень, түрэһэн тоонтыень харуулхые намайе гуйба гээшэ гү?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Үбгэжөөл бэеэ мэдэнэ. Би аймагһаа угаа дүйтэй, наһатай терапевт эхэнэрые тусгаар асаруулжа, үзүүлээ һэм. Удаан үзэжэ хараад, эмнэлгэ зүб хэгдэһэн, аймагшье, хотошье абаашаһанай үрэгүй, эндээл эмшэлэгты гээ. Бирахаяа болиһыень тухайлһан хэбэртэй һэн...


Больницын палата. Гонгор Лидия Шараповнагай ойро зэргэлэнхэй, уруу духа болошоод һууна. Гэлэг Гармаевич мэдээгээ алданхай, хүлһэ адхажа, толгой хүзүүгээ хүдэлгэн, юушьеб аман соогоо гүбэрнэ. Лидия Шараповна тарилга хэнэ, толгойень жэгнэнэ, хүлһыень салфеткаар аршана. Наранай һая гаража байхада, үбгэжөөл мэдээ оробо. Аалихан нюдэеэ нээжэ, уһа эрибэ. Багахан балгаад, Гонгорые обёорбо.
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Эндэ гүш, хүбүүн...
ГОНГОР: Эндэб, эндэб, тантайгааб...
ГЭЛЭГ ГАРМАЕВИЧ: Һайнши даа. Гараа үг... Гонгор, шамда найданам... Һанаамни амгалан... (амияа абажа ядан, ханяагаад) эгээл хэрэгшээһэн сагтам байбаш... Түрэһэн эсэгэтэеэ... ойлголсооройш... (Лидия Шараповнагай дүтэлхыень хургаа ёдогошуулба) Һайнши даа, басагам... Зонойнгоо аша туһада голоо табинаш... Мэдэнэм: һайн хүнэй нүхэр болохош... (Нюдэнэйнгөө булангаар Гонгор тээшэ үлэ мэдэг харад гээд) Манайнгаа нютагта үлэ... Газардахагүйш... Һайн ябагты, үхибүүдни...

Үглөөнэй ягаа-улаан наран мандаад, элбэг һаруул гэрэлээ сонхоор сасажа, энэ дэлхэй дээрэ эсэтэрэй ажаллаһанайнгаа удаа холын аян замһаа бусаад, мүнөө амгалан тэнюун нойрсожо байһан хүнэй нюур дээрэ унагаана. Гонгор сонхын хүлэрһэн шэлдэ сохоёо няагаад, аниргүй зогсоно. Лидия Шараповна нюдэеэ аршан, аалихан гаража ошоно.


ГУРБАДАХИ ҮЙЛЭ

ЮҺЭДЭХИ ҮЗЭГДЭЛ

Хара Хүнхэрэй үбэлжөөн. Ойн заха. Долсон нэрэ һурагүй ташуураа далгашуулжа, борогшонойнгоо гүйдэлөөр боложо, бүхы шадалаараа һүхирнэ.
ДОЛСОН: Һай! Һүй! Үйлэ муутай хүхэ хоншогорнууд! Хонидым бү татагты! Үйлэ үржэнгөө хатамарнууд!
Хашхарааень ойлгохо бэшэ хадаа, хоёр шононууд үргэжэ сугаһан хонид дээрэ монсогороороо буужа, хараһаар ябатарнь, хоёр хони хоолойһоонь бажуужа, арпагад гэтэр газар наншаба. Долсон өөрөө бажуулгажа байһандал хашхарна.
О-о, ёо-ёо! Ороолонгууд!
Архагар томо шонын нүгөө хониной хойто гуяһаа аһасалдахалаарнь, Долсон дээрэнь буужа, бии үгы шадалаараа нонын нюрга руунь ташуураараа буулгажархиба. Тэрэнь ирзагад гээд, хитаралдаха хоорондоо дээшээ һүрэжэ, хормойень шүүд удара татан алдаба. Нэрэгүй ташуураа эршэгэнүүлһэн Долсон үшөө дахин дала мүрөөрнь орёолгожо үрдибэ. Сохюулһан эмэ шонын гэдэргээ шугшахадань, нүгөөдэнь хойноһоонь ошобо.
И-ы, муухай сабдагууд! (ташуураараа занана). Байгаарайгтылши, үзүүлхэ юумыетнай танда үзүүлхэб! Хоёроо аняад, хохимой тархи болоод хэбтэхэдээ, мэдэхээл мэдэхэт!..
Долсон нэгэ шононуудай ошоһон зүг тээшэ, нэгэ – хэбтэһэн табан хонид тээшээ харан, шомшоржо байжа, гэмэржэ оробо.
Халагни халаг даа, ямар газарай габаһаа гараһан гай гээшэб! Юумни дуталдаад, хадын орой хараад ерэхэм гэжэ, хонидоо орхёод ошобобиб. Урдань, залуудаа эндэ алирһанда ошоходоо төөриһэн бариһамни һанагдаад, тэрэ газараа харахаяа ошобо ха юмбиб. Хари, досоом тиимэшэг лэ байгаа һэн.
Гэпэл хажуудань ерэбэ. Эмээлдээ ходо шагтагалдаад ябадаг дробовик буугаа гартаа баринхай.
ГЭПЭЛ: Э-э даа, гурбан хонид голгүй, харин хоёрынь амиды, нюдэеэ хилмалзуулан, хайратайгаар мааралдаха юм.
ДОЛСОН: (дахуулаад) Холо ошоогүй ёһотой, бузарнууд. Яба, хойноһоонь ошое.
ГЭПЭЛ: (ябангаа) Юу маниие хүлеэжэ һуугаа гээ гүш.
ДОЛСОН: Тугаар буутай һаа, тулгажа ерээд, толгой руунь соо буудаха һэм, сабдагуудые.
Бусахынгаа урда айлгажашье һаань, Гэпэлдэ хии һомоор хоёр дахин абяа гаргуулба.
ГЭПЭЛ: (бусажа ябахадаа) Байһаар байтарш таһа татаа гээшэ гү?
ДОЛСОН: (гэмтэй болохоёо мэдэржэ, зайжа хада ошоһоноо хэлэбэгүй) Тиигээ ааб даа. Тиигээ.
ГЭПЭЛ: (һанааень тэгшэлхэеэ оролдоно) Буутай бэшэ аад, яахабши даа. Намда гүйлдөөд ерэнэгүй. Хүнды түмэр ёдогортой гэжэ унхяарнь мэдэнэ гээшэ ха.
ДОЛСОН: Буудажа шадахагүймни энэ хаям. Хүнэй буутай, буугүйень эдэш мэдэдэг гэлсэгшэ. Арбан шонын ороо һаа, яаха хүн гээшэ һэнбиб. Түлэжэл гарагдаха юм һааб даа. Раднам юун гэхэ гээшэ һэм. Үмдэгүй болотороо үридэ унаха һэмди. Толгойгоо эдинхаар, болёошонь дээрэ ха.
ГЭПЭЛ: (амгаланаар) Бараг ааб даа. Һанаагаа ехээр бү зобо.
ДОЛСОН: Та түлэлсэхэ бэшэ ха юмта.
ГЭПЭЛ: (тамираа хубилбагүй) Хамтаараа түлэлсэхэл болохо һаабзабди, айл аймаг байна бшуубди.
Долсон аниргүй болоно.


Хара Хүнхэрэй үбэлжөөнэй хонишодой байрын үүдэ татажа, Гонгор ороно.
Гэпэл Долсон хоёр үглөөнэйнгөө эдеэ барижа һууна. Шанагдаһан мяханай хоншуу хамар дайраадхиба. Түрүүлэгшые хараад, тэдэнэр үмэдшье гэнгүй, мэндэдэнь харюусаад, абяагүй хоолоо баринад. Гонгор малгайгаа абаад, һандали дээрэ һуужа, юунэй болоһыень лаблахаяа тэдэ хоёрые шарайшалба. Долсон тэсэбэгүй, шарайнь хобхо һүрэжэ, нюдэниинь хүйтөөр ялалзан, сайгаа һород гээд, барюубшагүй, түргэдүүшэг бодоодхибо. Шахыжа һуушааһн Гэпэл юунэйшье болоогүй юумэндэл, Гонгор тээшэ харасагаан, Долсонтойл хөөрэлдэ гэһэндэл, сүлөөтэйхэнөөр сайгаа оошоно.
ГОНГОР: Ямар байнабта?
ДОЛСОН: (сагаан кружкая стол дээрэ тас табижа) Ямарыемнай өөрөө хаража оробо бэшэ гүш?
ГОНГОР: (дарууханаар) Газаатнай гэшүүһэ түлеэн дээгүүр сэнсылдэһэн хонидой үлэгдэлнүүдые хараханш харабаб. Шуһа нүжөөрнь, уда татагдаһан хоолойгоорнь тухайлхадаа, тэдэ табан хонидые шоно дайлаа гэжэ ойлгобоб.
ДОЛСОН: Шонын бии болоһыень мэдээд, намайе энээ руу жэрбэдээ һэмты? (Дүрд бодожо, хургаа ёдогонуулан оробо) Гэнэн хүниие бэлэхэнээр лэ олоо байнат. Үлеэхэдэтнай саашаа, үрэбхихэдэтнай наашаа боложо байха хүн олдоо гү? Һамарган саг һаань, дором һалгааха һэнта. Хоро шараа гаргажа, зорёон лэ намайе иишэ ябуулаат! (Гонгор тээшэ заажа) Бү юлытэрээ хара! Мэдэжэ байнам. (Гонгор досоогоо: “Өөрынгөө табагхан соо тарагаа худхаһан зандаал даа”, - гээд, абяагүй байжа үгэбэ. Долсон урдань сэхэ ерэжэ, эреэн хара хургаараа хамарайнь урдахана ёдогошоожо) Нүхэр, шинии шэшэдэһэндээ зууралдажа хэбтэхэдэ, үни хүн болоод ябаһан байхаб. Ойлгоорой. Намайе ялада унагаажа, яамада түлхижэ, эсэгынгээ үһөө абаха гээ гүш?!
ГОНГОР (барагад гээд, бодошобо, шангаханаар хэлэбэ) Тиимэхэн хөөрэлдөөгөө орхие. Та хоёрые би тахимаартнай тушажа ниилүүлһэн бэшэб! Ажал гээшэ - ажал! Тэрээн тухайгаа хөөрэлдэе.
ДОЛСОН: (хүлөө дэбһэбэ) “Ажал”, “ажал”! Ара гэзэгээрээ сохижо унатарааш хүдэлэ – дууһаха ажал бэшэ... Убайгүйтнай энэ зэргэ. Ойн оёорто асаржа хаяжархёод, хоёр гэргэдэй хосоржош хэбтээ һаа, сожоо татаха бэшэ аад, - “ажал”, “ажал”...
ГОНГОР (досоогоо: “Тэнгэри үһээрхынгээ урда уур сухалаа табижа абаха гэһэндэл сахилгаа шэдэлэн, нижаганажа-тэшэгэнэжэ ородог. Тиимэрхүү аяг аашада абтаһан Долсон юунэйшье болоо һаа, тогтохо хэбэргүй”).
ГЭПЭЛ: (шанга тоосолдооной гаража захалхада, нюдэеэ сабшалхаа болёод, абяа хатаһанаа, сайгаа уужа садаад, оролсобо) Үгы, юрэдөө, гэмтэй бэшэлши, Долсон. Хажуудань байгаа ха юмши. Нэгэндээ нэтэрһэн шонын добтолходо, буугүй, тэрэ саана буудажаш шадахагүй хүн яаха болонош? Яһала һайн хүдэлжэ байна ха юмбибди.
ГОНГОР: Зүб хэлэнэт, Гэпэл хээтэй. Бидэнэр мухар нюдарга бэшэбди. Али бүхы хэрэг үйлые бүхы талаһаань хаража үзэхэ ёһотой ха юмбибди даа.
ГЭПЭЛ: Зүб-ө-ө, Гонгор. Урда наашаһаа айл аймаг зон бэе бэе харалсажа, хайрлалсажа ябаа юм (толгойгоо тохигонуулба). Дэмы дэмтэй газарта хии үгэ алдадаггүй, һай һанажа, һайхан үгэ хэлэжэ ябадаг байгаа.
Юуштэш бэшэ аад, юумэндэ оролсожо, зүб юумые буруу һүргэжэ шададаг Долсон Гэпэлэй урда тулгардажа, ангархайгаа хабшадаг аад, мүнөө Гэпэлые буруушаагаашьегүй һаа, тогтобогүй.
ДОЛСОН: Тиимэнш тиимэ юм аабза. Хонидоо тушаажа абагты. Би ябахам.
ГОНГОР: Үгы даа. Тиимэ бэлэн юумэн байхагүй, хүдэлхэт.
ДОЛСОН: Энэ гэһээр долоо һүниин саагуур хаяад ябахаб!
ГОНГОР: Хэн харюулхаб?
ДОЛСОН: Өөрөө хара саашаа...
ГОНГОР: Орхижо ошоод туршыт даа. Одоол харюусахат.
ГЭПЭЛ: Яагаад дан ошохонь һэм даа. Хони малай иимэ харюусалгатай сагта хиирээ һэмдии. Гажаһан яһаяа бишье хайрлангүй, мааяргахыса мааяргана ха юмбиб. Тиимэ бэшэ гү, Долсон?
ДОЛСОН: (бага номгоржо) Та бүхэли наһаараа улаан наранай хоорондо малда ялхиргаһан хадаа мэдээ юм бэзэт даа. Тиигэбэл, би хүхэ ногоондо хонидыетнай гаргаад, тушаагуужам саашаа (бүдүүн шүүрхээр хэһэн һандали дээрэ ошожо һуушана).
ГОНГОР: Мүнөө дээрээ иигэжэш ойлголсоһомной болоо... Үсэгэлдэр үдэшэ Радна Хуумаан хоёрто орожо, танда эдихэ ууха юумэ абажа гараһан хүм.
Гонгор газаашаа гаража, ганзагада байһан туламтай юумыень асаржа үгөөд, хонишодой байра байдалыень мэдэжэ, Шэнэһэтэеэ бусаба.


Гонгор правлениингээ таһаг соо. Шэнэ хром сабхитай, хара костюмтай, яһала гоёнсор янзаар хубсалһан Лёнхобо Шадарович түргэн ябадалаар орожо, дохин һагад Гонгорой гар барина.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (хүхюубтэрээр миһэрээд) Сайн гүб-деэ?
ГОНГОР: (енгүүтэйхэнээр) Сайн юумэмнайш үгы.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (шарайгаа хумяад) Юун болооб?
ГОНГОР: Би мүнөө һая Хара Хүнхэрэй үбэлжөөнһөө ерэбэб. (Стул дээрээ сэхэлдин татажа, налайгаад) Тэндэхи хонишодной орхигдошонхой, хүнһэ хүшыенш абаашаха хүн үгы...
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (хэлүүлжэ дүүргэнгүй, үгыень таһалжа) Намайе хүнэһэ зөөхэ һэн гээ гүт?
ГОНГОР: Ошонгоо абаадш ошоходо яахаб?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (хоолойгоо сан наяргаһандал шангахан болгоод) Тиимэ һонин байхагүй. Би ямар-нэгэн хүнэһэ зөөгөөшэн бэшэб.
ГОНГОР: Би абаашаад ерээб. Тиихэдээ зөөгөөшэниинь, тэдэнэй барлагынь болобо гээшэ гүб? (шархатаһан гарайнгаа хурьгануудые стол дээрэ тоборсо гүйлгэбэ, энэнь сухалдажа эхилһэнэйнь тэмдэг)
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (бодожо, халааһандаа гараа хээдхибэ) Та юун гэхэ һанаатайбта, нүхэр түрүүлэгшэ?
ГОНГОР: Хара Хүнхэр ошохо аад, юундэ ошоогүйбта?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Гэртээ харижа ерэхэм гээ бэшэ һэн гүб? Эхэмни үбшэн.
ГОНГОР: Түрүүн шухала ажалаараа ябаад, хэрэгээ дүүргээд ошожо ерэхэ тухай хэлсээ хамнайбди. Теэдшье табан үдэрөөр бэшэ, хоёр үдэрөөр гэжэ. Али хубиинтнай ажал ...
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (хасарынь улайжа) Хэлэхэ үгэеэ ойлгод гэжэ дуугарая, Гонгор Бамбаевич. Иигэхэ болоо һаатнай ... (дүүргэжэ хэлэнгүй, занаха хэбэртэйгээр үгэнүүдээ залгиба).
ГОНГОР: Хүдэлһэншүүгээр хүдэлэе, Лёнхобо Шадарович. Холын отара дээрэ хүнүүдэй унтангүй хүдэлжэ байхада, шадаха соогоо туһаламжа үзүүлхэ ёһотойбди.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (үгэдөө ёгтын тэмдэг оруулаад) Хара Хүнхэр ошоогүйдөө амияа хараһан хүн болобо ха юмбиб даа. (Миһэд гэбэ) Та тиихэдэ, һэ...
ГОНГОР: (бэеэ барин, даамайгаар хэлэхые оролдон) Намайе зүб ойлгогты, Лёнхобо Шадарович. Таниие хардажа гүрдэжэ байһан хүн үгы. Ажал хүдэлмэриеэ зүбшэжэ, хэлсэжэ, нэгэ шугамаар ябуулха ёһотойбди... Магад, манай гэмһээ боложо, Хара Хүнхэртэ шононууд хони татаа гү?.. Табан хони үсэгэлдэр унагаагаа. Үглөөдэр арба-хорёорш хюдажа болохо. Эдэ бүгэдэ тухай манай бодомжолоогүй һаа, хэн бодохоб?
Парторг үһэрибэгүй. Уйтайхан нюдэеэ хурсадхан, хүхэрһэн тэнгэриие сонхоор шэртэн, өөрынгөө бодолдо абтан һууһанаа, хороёо бусалбашье, абяагүйхэн гаража ошоно. Таһаг соо шэмээгүй байдал тогтобо. Гонгорой сэдьхэл зүрхэниинь орьёлно.
ГОНГОР: (уушхаржа ядан һуужа, бодомжолно) Угайдхын саана би парторгтой мэдэрхэлдэхэдээ, зүб бурууень ойлгуулхые оролдоходоо, юун болоно гээшэбиб? Теэдшье, мэдэнэгүй бэшэ, мэдэжэ байгаад, хэлэгүй газарта хэлэ гаргахадаа энэмнай яанаб? Саашадаа энэ мэтээр хёморолдохо болоо һаа, парийна суглаан дээрэ хөөрэлдэхэ баатай болонобди... Тиихэдэ үшөө хажуугаар хабарай тэнгэри шэнги хубилжа байдаг Долсон намайе түрүүлэгшэ гэжэ угтаашье тооногүй. Үхибүүн мэтэ һанана. Али би хүнтэй хөөрэлдэжэ шаданагүй гээшэ гүб? Хүн бүхэнэй зан абари мэдэжэ, зүб мүрөөрнь хөөрэлдэжэ шадаха гээшэ дүй дүршэлэй хэрэг болоно гү? Гэлэг Гармаевич амиды байгаа һаа, юун гэһэн һайн байгааб даа. Мүнөө бодоод үзэхэдэ, тэрэмнай түшэжэ ябаһан тулгамнай байһан болоно.
Гаража ошоно.


АРБАДАХИ ҮЗЭГДЭЛ

Колхозой түрүүлэгшын таһаг соо Гонгор парторг хоёр.
ГОНГОР: (утаһаар хөөрэлдэнэ) ... Цырен Семунович! Колхозойнгоо хамтын суглаан дээрэ Гэлэг Гармаевичайнгаа байхада энэ асуудал зүбшөө бэлэйбди, захяаень бэелүүлхэ сагнай тулаба... Тиимэ, би тэрээн тухай хэлэнэб... Хэзээ?.. Бии, бии... Ядуушагшье һаа, ябаа болодог нэгэ полуторка машинатайбди... Тиибэл тэрээгээрээ электростанциингаа котёлые, турбиные, бэшэ хэрэгсэлнүүдыень үглөөдэрһөө зөөжэ, асаржа эхилхэмнай... Газар шэлэгдэнхэй... Бэлэмди... Худагай уһа малтаха газарые Гэлэг Гармаевич өөрөө заажа үгэһэн юм, лаб уһан байха ёһотой... Тиимэ, хирписээр даа, хирпиисээр байрыень барихабди ... Бии, бии... Шэнэһэтэһээ дүрбэ модоной газарта... Һайн шабар... Айлнууд тэндэһээл шабар абажа, пеэшэнэйнгээ хирпиисэ хэдэг... Зай, дуулгажа байхаб. Баяртай. (Трубнаяа табяад, парторгдо хандана). Лёнхобо Шадарович, би баһа парторгоор хүдэлһэн хүн хадаа, мэдэнэм: танай урдаа хараха уялга - үзэл суртал, ниитэ-политическэ ойлгууламжын хүдэлмэри гээшэ. Тиибэшье, бидэ хоёрой ажалай гол шэглэл колхозойнгоо, улад зонойнгоо һайн байдалтай болохын түлөө оролдолго ха юм даа.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Би уялгаяа һайн мэдэнэм, Гонгор Бамбаевич.
ГОНГОР: Тиимэһээ колхоздоо электростанци барюулха шухала болоһон хэрэгые бодото дээрээ бэелүүлхэеэ хамсыгаа шуужа оролсое.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Хэлсээн юун байхаб, Гонгор Бамбаевич.
ГОНГОР: Энэ хүндэ хүшэр хэрэгые удааруулжа огто болохогүй, мүнөөдэртөө захалха ёһотойбди, тиин намар болотор заатагүй дүүргэжэ үзэхэбди. (Стул дээрэһээ бодожо, таһаг соогуураа гэшхэлэн) Электростанци барюулхадамнай, зомной тортогто дэнгэй орондо зайн галтай болохо, зундаал хүдэлдэг уһан тээрмын орондо бүхэли жэл соогоо хүлэлдэг гал тээрмэтэй, модо хюрөөдэхэ пилораматай, талха хиидхуулхэ зернопульттай болохобди, а-а? Ажал ехэ.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Тиимэ даа. Гансал, хэр хүсэ хүрэхэбибди. Хажуугаарнай хабарай тарилган эхилхэ, сабшалангай уһалуури хэхэ, үбһэндэ орохо саг тулаха. Хони хайшалалган хамар доромной. Таряа хуряалгын ехэ ажал ерэхэ. Мэдэнэгүйб даа, юрэдөө, шадаха хүн гүбди ...
ГОНГОР: (Һуужа) Шадахабди. Үбгэдһөө эхилээд, бараг шадалтай эрэшүүлые бултыень барилгадаа ябуулхабди. Та, Лёнхобо Шадарович, ...о-о (баярлан) Шадарович ха юмта. Ородуудай хэлэдэгэй ёһоор, бүхы карта танда үгтэнэ (Лёнхобо Шадаровмч хултаг гэнэ). Зай, энеэдэ наадан, айлта сүхэрэл үгы. Лёнхобо Шадарович, худаг малтажа, электростанциин һуури табиха ажалые танай мэдэл доро үгэе. Би хирпиисэдые даажа абаһууб. Даб гэһээр тэндэ хүнүүдэй байха балгаан барюулха хэрэгтэй болоно. Юун гэжэ һананабта?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (толгойгоо гэлжылгэн, тэнсэлдүүлэн, бодомжолжо байһан шэг харуулжа һууд гээд) Теэд яахаб. Туршахал гүбди.
ГОНГОР: Та Хуумааниие заабаришан болгожо абагты, хажуудань үшөө Баябахайе, тэдэмнай дүй дүршэлтэй хүнүүд, уһанай гараха газарые худаг малтаха хүдэлмэришэдтэ заажа үгэхэ. Би Раднахай Умгаа Аюша хоёрые хирпиисын шабарай газарта байра түхеэрхыень мэнэ эльгээхэм.
Хоюулан гаража ошоно.

Нүгөөдэ үдэрынь. Үдын тэн.
РАДНА: (Гонгорой морёороо ерэжэ ябахые хараад, Умгаа Аюшада) Түрүүлэгшэмнай ерэбэ даа (модон дээрэ һуугаадхиба).
УМГАА АЮША: Юухэнээ эдэ хоёр хэжэ байна ааб гэжэ шалгаха гэбэ гээшэ (хармаан соохи гааһаяа һабардажа, бүзэгэнэһэн юумэ Раднын хажууда ерэнэ).
ГОНГОР: (моринойнгоо хүл жолоогоорнь дүнгэжэ, ногоондо табижархёод, хэһэн ажалыень тойрожо хараад) Таниие балгаанхан барихань аабза гэһэм, һуури татаад, гэр һархайлгахаяа байна хаяат.
УМГАА АЮША: Хээ һаа, хэһэншүүгээр хээд, үгы һаа, үгы юм ааб даа.
РАДНА: Хирпиисэ уладта хэрэгтэй. Хожомоо эндэ байрлахашье ушар гараха. Һургаагаар обоохой гэр гү, али балгаан обойлгонхаар, дунда зэргын модоор гэршүү юумэ баряа һаамнай дээрэ гэжэ хэлсээбди.
ГОНГОР: Зүбшье хаш даа (хурса сарбагай һүхэ абажа, хэмжүүрээр тайрагдаһан модонуудай холтоһо зулажа оробо).
РАДНА: Манда туһалхаяа һанабагүй аабзат?
ГОНГОР: Яашахань һэм. Үсэгэлдэр ерэһэйб гээд, шадаагүйб. Үдэшэ болотор сүлөөтэйб (нюргаяа сэхэлжэ, костюмаа тайлаба).
УМГАА АЮША: (урмашангяар) Одоо гурба болоо хадаа үдэшэ болотор барагсаажархиха бэшэ гүбди. (Тамхияа татан һуужа) Станцияа хирпиисээр бариха гэлсэнэбди. Ажалынь ехэл байха юм аабза.
РАДНА: Бүхэ ехэнь юуштэгүй. Гал малһааш айлтагүй.
ГОНГОР: Нэгэ үдэрөөр һууха бэшэ хадаа, саадахииень харалсаагүйдөө яахабибди.
УМГАА АЮША: Малтаһан газартатнай уһан гараха юм гээбы даа.
ГОНГОР: (нойтон модондо хурса һүхынгөө эрые шаагаад) Та юун гэжэ бодонот?
УМГАА АЮША: Мэдэхын аргагүй. Гараха, гарахагүй газар гэжэ байха.
РАДНА: Тарниин хүсөөр уһанай байдаг газарые оложорхидог һаа, һүрхэй һааб даа.
УМГАА АЮША: Мэдэлшэн, зурхайшыншье хүсөөр гарахагүй газарта туһагүй байгаа юм.
РАДНА: Та туршаа һэн гүт?
УМГАА АЮША: Дуулаһанби... Урдань даа, нэгэ баян Дарсагай доодо бэедэхи зуһаланайнгаа газарта худаг малтуулха гээ юм хаш. Тэндэнь үе галаб соо шэргээгүй хуушан булаг байһан аад, гэнтэ үгы болошоо һэн ха. Нютаг зон тиихэдэнь мэгдэжэ, гайхаһаншье, айһаншье байгаа. Тиигээд лэ талын ламада үзэл үзүүлбэ юм хаш даа. Тэрэнь шоо хаяжа үзөөд, “халим дүүрээ, харти нимгэрээ” гээ.
РАДНА: (бүри дүтэлжэ) Зэ-зэ... Энэнь юун гэһэн удхатай юм? Тиигээд?
УМГАА АЮША: Хубилгаарһан тэрэ ламын хэлээшые ойлгоошьегүй, худагаа малтуулаал байна. Гүнзэгы гэгшээр малтахадань, уһан гаража үгэбэгүй. Булагай гарадаг байһан газарташье малтаад туршаһан хаш. Уһан үгы. Һүүлээрнь айхабтар ехэ зуд тушаалдажа, тэрэ баянаймнай мал һүрэгөөрөө үхөөд, хатаад, хооһон тэрэ булагайнгаа нүхэн руу хуу хаяжа, булаһан гэдэг. (Радна шэлэ хүзүүгээ һабардана).
ГОНГОР: (мэхэтээгээр) Нагаса, манай худагһаа уһан гарахагүй гэбэ бэшэ аабзат?
УМГАА АЮША: Боли-оо, боли, хүбүүм. Юун тиимэ юумэн байхань һэм. Урданай юумэ удхалаа болоноб.
ГОНГОР (дорюуханаар) Уһан гэнтэ бү гараг даа. Яаха болохобибди? Ондоо тээ малтаха гү?
УМГАА АЮША: Тэрэ багта уһан байхал ёһотой, хүбүүм.
ГОНГОР: (баяртайгаар) Хари даа. Гэлэг Гармаевичнай хубилгаан, ламанарһаа дутуугүй мэргэн байшоо. Зааһан газарһаань уһан гарашоо!
УМГАА АЮША, РАДНА: (зэргэ шахуу) Юун? Юу хэлэнэш?
ГОНГОР: Таниие туршаха гээ һэм. Нээрээ уһан гарашоо. Түрүүшын үдэр наранай оротор малтаад, нилээд доро оруулхадань, уһан гараагүй. “Алта малтажа гаргаха гээ һэн гүбди, хаяя, эндэ уһан үгы” гэлдэхэшье зариман байгаа. Үглөөдэрынь саашань малтахадань, хахад үдэр багта жэжэ элһэн эхилжэ, бага багаханаар лэбшэжэ, түнхиһөөр байтарнь салд гэжэ, уһан өөдөө хөөрэн, бужаганан сорьёлшоо. Худагай оёорто малтажа байһан Баябахайн түриидэнь хүрэхэсэ болоходонь, тэрэ һүхиржэ эхилээ: “Булагдахамнил, бушуу намайе эндэһээ татажа гаргыт!”. Аргамжа хаяжа, татажа гаргаа. Томо хүнүүд аад, үхибүүд шэнги баярлаһан, “бара-оо! баро-оо!” һүхирэлдэһэн гээшэнь.
УМГАА АЮША: Яагаа һайн юм гээшэб. Ииигэжэ эхилээ хадаа станциин һуури зүрхэтэйгөөр татахада болохо, хэрэгнай урагшатай ябахань лэ даа.
РАДНА: Бара-оо, бара!
Гурбуулан хүхюутэй энеэлдэнэд.


Гэр соо Балмасуу. Хүнэгөө абаад, гараха гэжэ байтарнь Лидия Шараповна ороно.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА; Сайн, та газаа гарахаяа байгаа гүт?
БАЛМАСУУ: Үнеэгэй шобтороодхихо гү гээ һэм даа, Гонгор ажалһаа ерэхэ болоо гээбы. Орогты, орогты, гэртээ һуудаг намда юун яарал байха һэм. Дээшээ гаража һуугты.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Бэетнай һайн гү?
БАЛМАСУУ: Би яашаха һэнбиб, ялхяад лэ ябагшаб даа. Үбэлдөө хониной һүниин харуулда ябаа болоо һэм.
Лидия Шараповна ханада үлгөөтэй Гонгорой дүрэнүүдые, ехэнүүд нюдэтэй, шомбогорхое уралтай, сэб гэһэн сэбэрхэн шарайтай басаганай дүрэ удаан харана.
БАЛМАСУУ: (хажуудань ерэжэ) Бэримнай болохо аад... (хүсэд хэлэнгүй, дуугай болошоно)
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (доодо уралаа дээдэ урал дээрээ гаргажа зуугаад) Хари, дуулаа һэм. Хөөрхы даа.
БАЛМАСУУ: (орон дээрээ һуугаад) Харатайханаар лэ хүбүүмни гансаардаа. Тэрээндээ гутаһанш гээшэнь тэнсэлгүй. Зай, яахаб ... Гэлэг манайда байхадаа таниие ходо магтагша һэн, барһан. Иимэ һайн һанаатайетнай мэдээл хадаа хэлээ...
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Зай, бии ябахам даа, Гонгорой эжы. Үдэшэ болотор үшөө баруун хотоор ябаад ерэхэ ёһотой хүм. Баяртай.
БАЛМАСУУ: Сайшье уубагүйт. Ябахадаа манайхяар орожо байгаарайгты.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Һайн даа. Заатагүй. Ябажа үзэжэ байха минии уялга ха юм даа. (Гараад ябажа ябахадаа, өөртөө) Барһан даа, һанаһанаа хэлэжэ, сэдьхэлээ тэгшэлнэ гээшэ ааб даа.
Ажалһаа ерэһэн Гонгор ороно.
БАЛМАСУУ: (урихан юумэн болошоһон) Хоолойдоо юумэ мүнөөдэр хэбэ гээшэ гүш? Хаанаһаа ерэбэш? Харгыдаа доогтор басагантай уулзаагүй гүш? Эндэ намтай байһанаа һаяхан гаража ошоно һэн.
ГОНГОР: Лидия Шараповна гү? Үгы.
БАЛМАСУУ: Һүрхэй һайхан басаган байна даа...
ГОНГОР: (харюугай үгэ хэлэнгүй) Эжы, һүтэй халуун сай ууя. Ундам хүрэхэдэл гэнэ. Эсэнтээб, нагаса Раднахай хоёрто хирпиисын газартахи байрын гэр барихадань багахан туһалалсааб.
БАЛМАСУУ: Хэр тэдэмнай хүдэлжэ байна бэ?
ГОНГОР: Бэрхэ хүнүүд байна даа. Балгаан барихыень эльгээһэмни, ёһоор гэр барижа дүүргэжэ байнал. Саагуур бодолтой хүнүүд, хожомоошье хэрэгтэй байха гэнэ. (Сайгаа түргөөр уугаад) Зай, эжы, би тэрэ малтаһан худаг соогоо хүреэ ханыень шэнэһээр хэр хэһыень ошожо харахамни.
Гаража ошоно.

Гонгор обоо шоройн хажуудахи шулуун дээрээ һуугаад, худаг соохи сэлсын билтарһан уһа хаража, бодолдо абтан, элһэ гараараа абажа, хажуу тээшэнь шэдэсэгээнэ.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (хажуудань ерэжэ) Сайн.
ГОНГОР: (обогод гээд, эрьехэдэнь, Лидия Шараповна миһэрэн зогсожо байба. Баярлаһандаа) Сайн, сайн! Сошожо абабалби. Хаанаһаа ябанабта?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Баруун хотын айлнуудаар ороод, гэртээ бусажа ябаһанаа таниие харажархёод, ерэбэб. Худагай малтагдаһые дуулаа һэм. О-о, яаһан гүнзы юм. Толгой эрьехээр. Электростанцитай болохомной гээшэ гү?
ГОНГОР: (нюдэниинь гэрэлтээд) Тиимэ даа. Уһанай гаража үгөөл хада, һуурииень татахамнай гээшэ.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (худагай оёорой уһа хаража байһанаа, өөдөө бодожо) Жаргахамнай байна. Хэзээ хүдэлгэхэ хараатайбта?
ГОНГОР: Шадаал һаа, түргөөр. (Тойрогоор) Арга боломжомной ямар болоноб даа.
Хирпиисын газартахи байра барилсажа, хүлэртэрөө хүдэлһэн Гонгорой угаажа үрдеэгүй һаншаг руунь зурыса хаташаһан хүлһэ обёороод, Лидия Шараповнв һэг-мэг энеэхэдээд абаба. Гайхаһан Гонгор дулаахан нюдыень гэтэн хараад:
Энедэн һуралгатай гэдэг. Юу болооб!
Халта мэгдэд гэһэн Лидия Шараповна юумэ дуугарбагүй.
Юум даа, нээрээ, хэлэгты.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (мүрөө хабшагад гүүлээд) Дөө, һанаандам нэгэ юумэн орошоо.
ГОНГОР: (байд гээд, нюдэндөө найдалай гал сасаажа) Яаралтай ябана гүт, Лидия Шараповна?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: (хүлеэнги хараад) Ехээр яаранагүйб.
ГОНГОР: (зүрхэлжэ, нюуртаа гуйнги тэмдэгтэйшье һаа, сэхэ хаража) Шугын хажуугаар ябажа, нэгэ бага хөөрэлдэхэмнай гү?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Ябаял даа.
Тэдэнэр шугын дээдэхи эрье тээшэ нам гэшхэлдэн, абяагүй ябана.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Сэсэг набшын һайхан үнэрөөр анхилан байдаг шугын захаханда танайхин ёһоор һуудаг байнат.
ГОНГОР: Курорт шэнги бэзэ?
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Үшөөшье үлүү.
Гонгорто энэ сэгнэлтэнь һайшаагдаба. Хатаһан модо тоншуулай тоншохонь, шубуудай пишаганалдаха, шоншоролдохонь дуулдана. Гонгор бамбаа сэсэгүүдые түүгээд, үгэ унагаангүй мойһоной һөөгүүд руу тэгүүлбэ. Мойһон доро ошожо тогтоходонь, Лидия Шараповнада хамаг юумэн гансата эли болошобо. Хажуудаханань булаша харагдана.
ГОНГОР: (хүүр дээрэнь сэсэгээ табяад, нюдөөрөө газар руу хаража) Минии инаг Дулма эндэ хүдөөлүүлһэн байна.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Дуулаһанби. Дүрыень тугаар харааб, сэбэрхэн...
Һайн зантай, һайхан басаган гэлсээ һэн.
ГОНГОР: Тиигэжэ хэлэһэнтнай һайн даа.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Зоной үгэ ааб даа, дуулаһанаа хэлэнэб.
ГОНГОР: (эртүүр сайжа эхилһэн толгойгоо зүбшөөн дохилзуулаад) Юртэмсын ябадалай иимэ тэнсүүригүйдэ яахабши даа.
ЁҺолон байжа зогсоод, тэдэнэр хажуу тээшээ ошожо, бүдүүн гэгшын нарһан доро зогсобо. Портсигараа тос гүүлэжэ, тамхияа носоожо һороод, хойшо урагшаа ябасагаагаад орхибо. Гансахан лэ дурадхал оруулха аад, халажа ядан, утаа бааюулан, нарһан модо хэды тойрон һүндэлбэ.
ЛИДИЯ ШАРАПОВНА: Хоёр хүнэй бүһэлжэ гараа хүрэшэгүй энэ нарһан ехэл үнинэй ха даа.
ГОНГОР: Гурбан зуун жэлэй гэлсэгшэ. Харыт, иимэ арьягар бүхэ үндэһэтэй хадаа, бага бүхэгэд гээшье һаа, тэнсэжэ зогсоно.
Газар дээгүүр холо хүрэтэр тарашаһан бүдүүн үндэһэн дээрэнь гэшхээд байһан Лидия Шараповна тээшэ Гонгор инаг дулааханаар хаража байба. Харасаһаань далтирһан Лидия Шараповна байрадаа хотос-нахис хүдэлөөд абаба.
ГОНГОР: (аалиханшье һаа, айхабтар шуналтайгаар) Дулмамни бидэ хоёрые үршөөэһэн шэнги досоомни болошобо. Лида, би шамда дуратайб... Бидэ хоёр хамтараа һаа, жаргалтай һууха хабди... Би тиигэжэ һананам...
ЛИДА: (хараасгайн далидал дэлигдэһэн харахан нидхынь хоорондо зурлаахан бии болоод, нюдэд соонь жаргалаа хүлеэһэн ошоной дүлэн соробхилоод, саашаа хараад, нюураа бүглэн абаад гүбэд гэбэ) Бишье тиигэжэ һананам, Гонгор....
ГОНГОР: Һайнши даа, хараасгайхамни.
Гонгор Лидын түхэреэн мүрые барижа эрьюулээд, гарыень бэе тээшээ дүнгэбэ. Тэрэ дороо басаганай халуу бусалһан уралые уралдаа дүмүүхэн мэдэрбэ.


Зунай үдэшэ. Ухаахан Балма хүгшэнэйдэ ороно. Гэртэнь байрлаһан Лёнхобо Шадарович гансаараа.
УХААХАН: (Лёнхобо Шадаровичта) Балма хээтэй хаана гээшэб?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (гэрэй хүнгэн хубсаһатай, столой дэргэдэ налайжа һуугаад, газетануудые хаража һууһанаа) Һая гаранал һэн, хайшаа ошохоёо намда элидхээгүй. Үтэлһэн шабгансада залуу басаганай ямар хэрэг гараба гээшэб?
УХААХАН: Үгы, би Балма хээтэйһээ шагабша татадаг зүүнүүдыень эрихэ гээ һэм.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Ухаахан, һуугыш нааша, намда һониноо хөөрыш.
УХААХАН: (хөөрэлдэхэ дурагүйгөөр) Намда юу һонин байхаб даа, би ябахамни.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Тиигээ һаа, минии дуулаһан һониниие шагнахагүй гүш, шамдашье хабаатай байжа болохо (гарахаяа үүдэндэ хүрэжэ ябаһан Ухаахан зуг татан, эрьелдэнгүй байрадаа байшана. Лёнхобо Шадарович татуулан). Врач Лида басаган Гонгорто хадамда гарахань гэлсэнэ. Ши дуулаагүй гүш?
УЛААХАН: (мүрэйнь татагад гэхэ элеэр үзэгдэбэ. Улагад гэжэ, хараа байса шэгээ хубилаад) Мэдэнэгүйб. Намһаа юундэ һураабта? (үүдыень хаб хаажа гарашана).


Лёнхобо Шадаровичһаа гараһаар Ухаахан бодохо, һанамжалха тэсэлгүй, ухаагаа балартаһан юумэндэл, гомдолоо барижа, зүрхэеэ даража шадангүй, ходоро гүйжэ Гонгоройдо ерэхэдэнь, хүн үгы.
УХААХАН: Иигэхэдээ тэдэ сугтаа байгаа ёһотой!
Гүйн ошоһоор, нэгэ мэдэхэдээ, эмшэн басаганайдо орошоһон байба. Үүдэнэй түрд гэжэ, үрзышэһэн үһэтэй, уйлажархиһан улаан нюдэтэй Ухааханай орожо ерэхэдэ, Гонгорые хүлеэжэ, сайгаа уугаагүй һууһан Лида заригад гэжэ бодобо. Ямаршьеб аюул болобо гэжэ һанаадхиба. Гонгорой үгы байхада, түргэ түргэн амилһан Ухаахан үүдэндэ зогсошобо.
ЛИДА: (урагшаа дүхэд татажа) Юун болооб?
УХААХАН: “Юун?” Юун?”. Юһэн һалаабша эдеэб!
ЛИДА: (ухаагаа төөреэ, эрьюутэй болоо, али һогтуу гү гэжэ досоогоо һанаад, дарууханааар) Ойлгоногүйб. Тобтойгоор хэлэгты даа. “Түргэн туһаламжа” хэрэгтэй болоо гү?
УХААХАН: (уй гашуудалда абтаһан нюдэниинь уһатажа) Тиигээ... Туһаламжа хэрэгтэй болоо! (Уйлаганан) Олохо гэһэнээ олоо ха юмта даа... Иихэдээ манай эндэхи болобо гээшэ гүт?
ЛИДА: (юун гэхэ гэһыень тухайлжа, гэдэргээ шэн, стул дээрэ һаг һуушаба, тиин үшө дахин) Би хүсэд ойлгоногүйб.
УХААХАН: Ойлгохын саана ойлгод, намайе доро харахаяа һанаа гүш?! Хүнэй харгые хүндэлэн гараад, жаргажа һуухам гээ гүш? Али тиимэ үлүүсэ аймшагтай хадаа убай эреэгээ, улаан нюураа алдаа гүш?
ЛИДА: (стул дээрэһээ үндыжэ ядаба. Яахашье мүрөө оложо ядажа һуутараа) Һуугты. Хүн шэнгеэр налгай хөөрэлдэе.
“Дрр!” гэжэ газаа хүнэй мориёо зогсоохын, дүрөөгэй “хан” гэхэ абяан дуулдаба. Зүгөөр, хоёр эмэгтэйшүүл энээниие дуулабагүй, сэхэ урдаһаа харалсан байна. Гонгор ороно. Һэгээ орожо үрдиһэн Ухаахан Гонгорые хараад тэбдэшэбэ.
УХААХАН: (бодолтойгоор, удааханаар) Иимэб гэхэеэ яагаа һэмши даа, Гонгор. Эх, халаг. (Яаралгүй эрьелдээд, гаража ошоно).
ЛИДА: (һэрмышэһэн юумэн, үүдэн тээшэ заажа) Хойноһоонь ошыш. Бэеэ хардажа, хорложо болохол.
ГОНГОР: (зэмдэг үгэнгүй) Ухааханиие мэдэхэ хүн аабзаб даа. Тиигээд орхихогүй байха.
ЛИДА: (досоогоо буруу һүрэһэн, эридшэгээр) Ошохо, ойлголсохо байгааш. Хүниие муу байдалда орхихо ёһогүйбди.
ГОНГОР: Юун гээб?
ЛИДА: Харгыем хүндэлэн гарааш гэнэ.
ГОНГОР (бүглэршэһэндэл хиигалаад, хэлэеэ шоншорон халаглаба) Яагаа жэгтэй хүн гээшэб даа.
ЛИДА: Хэрбэеэ та хоёрой хоорондоо инаг дуранай харилсаатай һаатнай, би...
ГОНГОР: (таһалжа) Ши намда этигэ, Лида. Инагай ямаршье харилсаан Ухаахан бидэ хоёрто байгаагүй...
ЛИДА: Ямаршье шалтагаангүйгөөр, хари зоргоороо гэнтэ яагаад атаа мэеэнэй гал дүлэндэ абтаха болоо юм? Ухаагаа төөреэ, эрьюутэй гү, али һогтуу бэшэ аабза гэжэ түрүүн һанаалби.
ГОНГОР: Ухаахан Дулматаймни сасуутан, хани нүхэрынь байһан.
УХААХАН: (сонходо ошожо, һүниин харанхы руу шагаан, шэбшэнэ) Һула бэшэ, эндэ заатал һаа нэгэ юумэн бии.
ГОНГОР: (үдхэн хара үһэеэ хургануудаараа гэдэргэнь һамнаад) Намда этигэнэгүй аалши?
ЛИДА (эрьежэ, урдаһаань хараад) Бэе бэедээ үнэн бэшэ һаа, хамта ябаһанаймнай хэрэг юуб.
ГОНГОР: Тон зүб. Тиигэбэл үнэнииень шагна, сэдьхэлээ бү зобоо. Сэхэ бүхыень байһан соонь бултыень хөөрэжэ үгэһүү. Иимэ юумэн болоһон юм...
ЛИДА: Гонгор, би тон ехээр эсэшэбэб. Шагнаха хүсэмни үгы. Хожом ойлголсуужабди. Мүнөө тарая даа, амарая. Бү гомдоорой, нээрээ...
Гонгор аалихан гаража ошоно. Лида орондоо орожо хэбтэһэн аад, угтаашье нойрынь хүрэжэ үгэбэгүй. Унтажа ядахадаа хубсалжа, газаашаа гарахадань, үүр сайжа байба. Газаа дулаан. Шэнэһэтын гол тээшэ ябаад ерэхэ гэжэ ошоходонь, хэнэйшье дугы дамжаад, саашаа шугы руу зүглэхэнь харагдаба.
ЛИДА: (Ухааханиие танижархиба) Ухаахан, Ухаахан! (ооголходонь, тэрэнь холо ябашаһан байжа, дуулабагүй). Дуулабагүй, ябашаба. (Уһанай эрьеэр ябан, Лида досоогоо бодомжолно) Иихэдээ Ухаахан, барһан, үүр сайтар голой эрьедэ уйдажа һуугаа гээшэ гү? Али Гонгорые хүлеэгээ гү? Теэд тэрэш моритой хүн, хойто харгыгаар гүйлгөөд ябашоо ха юм... Ухаахан Гонгорто дуратай, аргагүй дуратай. Би энээн тухай юушье мэдээгүй байгаа ха юмбиб. Гонгоршье хэлээгүй. Али намһаа нюугаа гү? Би тиихэдээ яаха болонобиб? Хуби заяамнай мэдэг гээд, нэгэ тээшээ ошолтой гү? Ажалаа хаяад гү?..
Лида эгсээр гэдэргээ эрьежэ, гэр тээшээ гэшхэлбэ.

Үглөөгүүр. Лида таһалга сооһоо Гонгорто хонходоно.
ЛИДА: Гонгор, аймагай ахалагша врач намда амаралта үгөө, ябахамни.
ГОНГОР: Эндэ хүнүүд олон байна, хөөрэлдэхэ аргагүй, би сагтаа ерэхэб.

Гонгор Лидын таһалгада ороно. Лида сагаан халаадайнга хармаанда гараа хэн, стул дээрэһээ үндыбэ. Ябаха ушараа хэлэхыень Гонгор дуугай хүлеэнэ. Үдхэн хара нидхэ дороһоо Гонгорой нюдэеэ сахилзуулан байхада, Лида даараһан юумэндэл, мүрөө хабшагад гүүлэбэ.
ГОНГОР: (харюу хүлеэжэ, тэсэжэ ядаад) Нээрээ хэлэнэ гүш?
ЛИДА: (үбсүүгээ урагшань түлхижэ, толгойгоо хинсагад гэтэр үргөөд) Хорин дүрбэн хоног соо һайтар бодожо үзэхэ саг байха.
Гонгор ташуурайнгаа эшэ сабхиингаа түрии руу гудараад, Лидада туласа ошожо, хүндэ хүндөөр амилан, нюдэ руунь сэхэ хараад байба. Лидын харзын уһан мэтэ тунгалаг нюдэн соонь булангирай зүйлшье үзэгдэбэгүй.
ГОНГОР: (һанаа алдаад) Һанаха найдаха хүмни боложо байһан Лидамни, яабабши даа. Иигээд лэ таһархамнай гээшэ гү? (Лида харюу үгэбэгүй). Хэзээ?
ЛИДА: Мүнөөдэртөө аймаг орохо хэрэгтэй.
ГОНГОР: Нэгэ бага хойшолуулха аргагүй юм гээшэ гү?
ЛИДА: (дабажа гарашагүй хана хоорондо татаба) Үгы. Түргэн лэ һаа, дээрэ.
ГОНГОР: (үнөөхиеэл) Намда этигэнэгүй гээшэ гүш?
ЛИДА: (баруун сонходо ошожо шэртэн, бодомжотойгоор, аалихан) Энэ гол дээгүүр гаража, Ухаахан тугаархан саашалаа. (Гонгор Лидын хэлэһые ойлгоогүй, абяагүй байжа үгэбэ) Этигэхыншье этигэнэб. Мүнөөдөө байха аргамни һалаа.
ГОНГОР: (ойронь ерэжэ, дүхиин хангалаар анхилһан үһэндэнь хамараа хүргэн алдажа, аргадаһан, гуйһан хоолойгоор) Тэсэжэ үзыш даа, Лида. Байтарааа хамаг юумэн хуу байрадаа орохо.
ЛИДА: (шиидэнгеэр) Бишье тиигэжэ һананам, Гонгор. Тиимэһээ ябаагүйдэм аргагүй.
ГОНГОР: Лида, би шамда найданаб, хүлеэхэб...


Гэр соо Балмасуу Гонгор хоёр.
БАЛМАСУУ: Шэнэһэтынхид хэлсэнэ гэжэ дуулааб: “Тэрэ һайн һайхан зантай эмшэн басагамнай бусалтагүй ошоо юм ха”, - гэжэ. Нүгөөдүүлынь хэлсэхэдээ, амаралтада гараа, ерэхэ, гэхэ. Хүбүүн, эмшэн басагамнай һөөргөө бусаха юм гү?
ГОНГОР: (хүхюун баяр соогоо яагаа бэрхэ һамга абахамни гэжэ эжыдээ хэлэжэрхёогүй гээшэбиб, ямар эшхэбтэр байдалда мүнөө орохо байгаабиб гэжэ һанан) Яагаа бэрхэ... (буруу үгэ алдажархиһанаа, тороод) Хари даа... (Сайнгаа аяга табяад, бодолгото болон) Манай нютагые һайшаагааб, зон харада дадааб гээл һэн.
БАЛМАСУУ: (Хүсэлөө мэдүүлжэ) Ёһоорхон басаган. Бусадаг һаа, һайн лэ байгаа.
ГОНГОР: (этигэлгүйгөөр) Бусаха байха... Юрэдөө, мэдэнэгүйб даа.


Үглөө үглөөгүүр. Правлениин газаа. Ухаахан зунайнгаа шара плати, үндэр тобхотой туфли үмдэнхэй, хэрэлсы дээрэ хүлеэн зогсожо байна. Правленидэ хүн үгы, үүдэн суургатай. Гонгор гэшхүүр дээрэ гаража ябатараа тэрээниие хараһаар, досоогоо гал аһаашаһан аад, бэеэ барижа, угтаһан бэшэ, ерэһэн хүнэй мэндэшэлдэг ёһоор, нюдэнэйнгөө шэгшэгээр хилам гэжэрхёод, “сайн” гэбэ. Гонгорой тэһэ буухаяа ябаһыень зүбөөр ойлгоһон Ухаахан толгойгоо дохижо ёһолбо.
ГОНГОР: (үүдэнэй суурга нээжэ байхадаа, шүдэнэйнгөө забһараар бүрд гэбэ) Ямар хэрэг бэ?
УХААХАН: Хоёр хоногоор табилга эрихэ гээ һэм. Аймаг орожо ерэхэм.
ГОНГОР: (бэеһээ зайлуулхаяа) Ошыш даа. (Гонгор таһагтаа ороод, Ухааханай саашалжа ябахые сонходоо ошожо хараад) Ямарш хэрэгээр ошохыень юундэ һонирхобогүй гээшэбиб, халаг? Юу хээ Ухаахантай хөөрэлдэхэ байгаал даа. Лаб лэ Лидые дахажа ошоогүй, өөрынь лэ хэрэг байгаа ёһотой. Теэд юун байгаа гээшэб?..


АРБАН НЭГЭДЭХИ ҮЗЭГДЭЛ

Электростанциин байрын торхо барилгын дэргэдэ. Гонгор, Радна, Умгаа Аюша, Баяба, барилгашад.
ГОНГОР: (Раднада) Ямар юумэн үшөө хэрэгтэйб? Юугээр дуталданабта?
РАДНА: Хэгдэһэн хирпиисэ, няаха шабар асарагдажа буулгагданхай. Сонхын тотого, рамануудыень бултынь өөрөө зохёожо һуулгааб.
ГОНГОР: Тиихэдээ материалнууд хүсэд бии?
РАДНА: Хүсэд. Хүдэлхысэ хүдэлнэшьебди. (Хүйһэн багаараа тоншосогоогоод) Энэмнайл гэжэ дутамаг. Шэнээ алдаргагдана, эсэгдэнэ.
ГОНГОР: Ойлгооб. Хара таряанай, шэниисын түүрдэһэнтнай дууһантаһан байха. Һүн тараг, зөөхэй айрһан байгаал юм бэзэ. Яаха болонобибди?
РАДНА: Түрүүлэгшэ хүн хадаа мэдээ юм бэзэт. Барилгашаднай ёһотой бэрхээр ажаллана, ажалаа хаяхамни гэжэ гэдэргэшэдэг хүн үгы.
ГОНГОР: Хабарай тарилга хэхэдээ, амбаараа орой хооһон болгожорхёогүй һэмди. Хубааритайгаар зондоо эдюулхэ орооһо орхюулһан хүм, тэрээнээ үглөө тээрмэдэ татуулхабди.
РАДНА: Барилга гээшэмнай хүндэ ажалнуудай нэгэн ха юм даа.
ГОНГОР: Мэдэнэм. Хүн эдиһээрээ болохо. Үбһэ сабшалгандашье, асаар һүри хаялгандашье... Хонин таргалжа эхилээ. Нэгэ эрье хонид сооһоо шэлэжэ абаарайгты.
РАДНА: Ехэл һайн. Шүлэн һанагдаа.
ГОНГОР: (Умгаа Аюшада хандажа) Хонидоймнай бригадир энээниие эмхидхэнэ ааб даа.
УМГАА АЮША: Үдэшэлэн гаргаад, хубаажа үгүүжэм.
РАДНА: Зай. Саашань. Станциемнай хэн хүдэлгэхэ болоноб?
ГОНГОР: Мэргэжэлтэй хүн хэрэгтэй, мүнөө дээрээ тиимэ хү үгыбди.
УМГАА АЮША: Колхоз дээрэмнай тиимэ эрэ хүн һанагдаад орхиногүйл даа.
БАЯБА: Заатагүй эрэ хүн хэрэгтэй юм гү? Түмэр түдэгэдэ дүйтэй болоһон механизатор хүн Ухаахамнай байна ха юм.
ГОНГОР: Нээрээшье, тон зүб хэлэнэт. Ухаахан дүйтэй, бэрхэ тракторист, урагшаа һанаатай. Өөрынь арсаагүй һаа, тэрэниие хото саг зуурын курс-һургуулида эльгээелши...


Гонгорой таһагтаа ороходонь, арадань Бамбаадай бии болоно. Сатин самса дээгүүрээ хуушарһан боро костюм үмдэнхэй, толгой нюсэгэн, һахалаа табижа, шэмээшэгтэл утаар ургуулжархинхай.
БАМБААДАЙ: (нюдөөрөө шэрбэн) Мэндээ.
ГОНГОР: (хүйтэншэгөөр) Сайн байна. (Столдо һуугаад, үһэеэ һамнажа) Һуугты. Адуу моридной бүтэн бүлеэн гү?
БАМБААДАЙ: (тохоногоо үбдэг дээрэ табижа, ута һахалаа адха соогоо бажуугаад) Яашахань һэм.
ГОНГОР: Танда ошожо хөөрэлдэхэ гэжэ бодожо байгаа һэм, һанаагаар ерэбэт. Адуугаа Хара Хүнхэрэй үбэлжөөн абаашаха болоо хат.
БАМБААДАЙ: Юундэ? Хэдэн жэлэй тиишэдэ абаашагдаагүй ха юм.
ГОНГОР: Боролдой гансаараа ой соо байхаяа айгаа һааб даа. Адуунай бэлшэхэдэ тэндэ һэрюун, ногоонииншье һайн гэжэ мэдэнэт.
БАМБААДАЙ: Тиимэншье тиимэ. Теэд талада ябаһандал харагдасатай бэшэ ааб даа. Халтад гэбэл оро бадаагүй ошохоёо забдаха, харууһа ехэтэй байха. Үшөө тиигээд садаха гэдэхэгүй шононуудаа бү мартая.
ГОНГОР: Туршахал болонот. Шонын бии һаа, буутай ха юмта даа.
БАМБААДАЙ: Туршаял даа теэд. Юун болоноб.
ГОНГОР: (сэдьхэлдэнь халта шуһанайнь мэдэрэл түрэбэ гү гэхээр, бага урихан болоод) Юундэ таниие тиишэ эльгээхэ гээ һэнбиб гэхэдэ, нэгэдэхеэр, танай мүнөө байгааша Хуһатын ногоондо хонидоо адуулганда оруулжа магадгүйбди. Хоёрдохёор, би танда найдалтайб: Хара Хүнхэрэй үбэлжөөнэй гол газарай үбһые адуундаа гэшхүүлэнгүй байжа үзэхэ болонот. Үндэр ногоон гарадаг. Шиигтэй газар ха юм даа. Нёдонойхидол ган гасуурай хохиролдо орохогүйн тулада, мүнөө жэл тэндэхи ногооень сабшаха гэжэ бодоо һэмди. Үбһэ хулһа хомортой баһал хүндэ жэл болохонь ха.
БАМБААДАЙ: Тиимэ. Алаһан шараһан зуд гээшэ ааб даа.
ГОНГОР: Хэрбээ сүлөө сагай танда олдоо һаа... олдоо һаа.., гар хажуураар сабшахадажашье байхада болохо бэшэ гү?
БАМБААДАЙ: Би ойлгобоб, хү... (“хүбүүн” гэжэ хэлэжэрхин алдаба). Сагай байбал юун хөөрэлдөөн байхаб. ...Би танда ондоо хэрэгээр ерэһэн хүм. Мүнөө үглөөгүүр шоно алааб.
ГОНГОР: Адуундатнай добтолоо гү?
БАМБААДАЙ: Үгы (стулайнгаа хахинатар хүдэлбэ).
ГОНГОР: Тиихэдээ миин дайралдаа ха юм даа.
БАМБААДАЙ: Дайралдаа гэхэ юм гү даа. (Хуһатын зүг тээшэ сонхоор шэртэн) Гэгээн үдэр болошоһон хойно гурбан шоно нэгэ айхабтар томо бугые Хуһата руу үлдэжэ орожо ерээ. Адуугаа эрьехэеэ ошожо ябаһам, бугань сэхэ нам руу гүйбэ. Хүндэ дүтэлхэдөө удаараад абаа һааб даа. Шононуудта энэнь лэ хэрэгтэй байгаа. Түрүүшынхинь хүсэхэ хоорондоо хойноһоонь хондолойдонь аһашаба. Шуһаяа адхаһан буга намда туласа гүйжэ ерээ... Нэгэ шонынь лэ алажа үрдеэб. Хоёрынь тонилоо.
ГОНГОР: Бугатнай яагааб?
БАМБААДАЙ: Хошхоногоо таһа татуулһан буга – буга гү даа. Тэндэнь буудаха баатай болооб... (Харюу хүлеэн) Тиигээд тэрэ хэрэгээр ерээб. Бугын мяхан яһала һайн байха... Дуулаа һэм, Шэнэһэтэдэмнай электростанци баригдажа эхилээ гэжэ. Барилгашадта мяхан үлүү болохогүй аабза гэжэ һанаа һэм...
ГОНГОР: Юу хэлэнэ гээшэбта? Бригадирнь эгээл шүлэ һанаабди, мяхан хэрэгтэй гэжэ байна. Барилгашаднай олон ха юм даа, ажал хүшэр. Яагаа бэрхэ... Яажа асаралтайб?
БАМБААДАЙ: Мори тэргэ үгөө һаатнай би өөрөө шэрээд ерэнэ бэзэб.
ГОНГОР: Үгэхэбди.
Бамбаадай гаража ошоно.
ГОНГОР: (бодолго абтан, өөртөө) Түрэһэн эсэгымни нютагаа бусажа ерэһэниинь, юрэдөө, болоо гү...



Колхозой түрүүлэгшын таһаг соо Цырен Семунович, Лёнхобо Шадарович, Гонгор гурбан.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: (Лёнхобо Шадаровичта хандажа) Тиигэхэдээ, шимнай гэртээ харяад, эжыгээ һахяад һуухамни гэнэ гүш?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Тиигэнэ.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Хэбтэриин болошоо юм гү?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Бөөрэ үбшэн юм. Гансаараа заяандаа байжа шадахаяа болёод байна. Намайе дахажа, энээн худар ерэхэшье дурагүй.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: М-даа. (Баруун гараараа стол тохоногложо, табан хургаяа һамшалан, буурал толгойнгоо үдхэн үһэ руу гударһанай һүүлдэ Гонгор тээшэ сэлмэг хара нюдөөрөө хаража) Нүхэр түрүүлэгшэ, юун гэхэ байнаш? Энэ нүхэрнай хэр хүдэлнэ гээшэб? Ямар тобшолол өөртөө хэнэш? Сэхыень хэлэл даа.
ГОНГОР: Лёнхобо Шадарович бидэ хоёр нэгэ доро харюуслгата ажалда орожо, хүдэлжэ эхилһэн зон гээшэ бэзэбди... Намайе юун гэжэ һанадаг юм, мэдэнэгүйб. Өөртэйнь би алдуу эндүү тухайнь сэхэ хөөрэлдэдэгби. Мүнөөдөө партийна хүтэлбэрилэгшын үндэр нэрэдэ хүрэнэгүй гэхэ байнаб. Зондо бодото жэшээ харуулха хүн аад, хүдэлмэридөө харюусалгагүй, хойрогоор хандана. Хэдэн дахин хяаралдаашье һэмди. Тиигэбэшье, һүүлэй үедэ бага сага ойлголсодог болонхойбди... (доошоо һууба).
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: (нюдэеэ хурсадхан) Лёнхобо Шадарович, юун гэхэ байнаш?
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (шад улаан юумэн, бодоод) Намайе хэлээ хадань, би өөрыеньшье хэлэхэ эрхэтэйб. Өөртэнь хэлэнгүй, үшөө өөмэгшэлжэ ябаа һэм. Танай байга хада, Цырен Семунович... (Гонгор һонирхоһондоо столоо налаадхиба).
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Хэлэ, хэлэ.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: Гонгор Бамбаевич түрүүлэгшэ хүнэй зан абарида таарахагүй ябадал гаргана. Хоёр басагадые мэхэлжэ, эдлээд, хаяжархёод, сожоошье татангүй урдатнай һуужа байна.
ГОНГОР: (хашхараад) Худалаар! (бодожо, нюдаргаа зангиданхай, урдань ябашаба).
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Гонгор Бамбаевич! Зогсо! (Гонгорой нюдэнһөө гал шэдэлэн, уралынь дарьбагашан байба. Лёнхобошье харюу үгэхөөр бэлэн, шүдэеэ зуун зогсоно. Гонгор хүмэдхэеэ буулганхай һууридаа бусаба). Даруугаар, хүн янзаар ойлголсоё. Үргэлжэлүүлэгты.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (сохоороо хүлһэ лэбшэшэһэн, яаруугаар хэлэжэ оробо) Цырен Семунович, би өөрынгөө хоёр нюдөөр хараһан, шэхээрээ дуулаһан юумэеэ хэлэнэм. Мартын найманда һэн. Би эмшэ врач басаганай уряалаар гэртэнь ороо бэлэйб. Тэндэ уридшалжа ерэһэн Гонгор Бамбаевич һуугаа. Һайндэрые хамта тэмдэглээбди. Зүгөөр, атаархалда эдигдэһэн Гонгор Бамбаевич түрүүлжэ гараад, гэр тээшээ алхалшоо. Би яаралгүй гаража, уһанай эрьеэр гэшхэлэн, одо мүшэдөөр һонирхон ябаһаар, шугы гарабаб. Хүнүүдэй гүбэр-гүбэр гэлдэхэдэ, байжа шагнаа һэм. Гонгор Бамбаевич Ухаахан гэжэ тракторист басагантай тэбэрилдэшэнхэй, инаг дураяа ойлголсожо байгаа һэн... Теэд юун болоо гэжэ һананат? Эмшэ басаганииньшье түргөөр түхеэрээд, эндэһээмнай ябаа, бусалгүй ошоо. Тракторист басаганиинь бэеэ хорлон алдаад, аймагай больницада ороод гараа гэжэ дүтынхидһөөнь дуулдаа һэн. Иимэл даа. Мүнөөнһөө иигэжэ байһан хүн хожомоо яаха балоноб.? (Гараа дэлгээгээд, зүүн мүрөө хабшагад гүүлэн, алажал хаяба хаб гэһэндэл, һууба).
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Гонгор Бамбаевич, хэлэһыень батална гүш?
ГОНГОР: Үгы! (һэрд бодошобо). Энэ түүхые удаахан хөөрэгдэхэ бологдохо.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: (зүбшөөһэн тэмдэгтэйгээр дохёод) Нэгэн гэжэ эхилбэл, үнэниие элирүүлхэл болобобди. Зүгөөр, тобшохоноор хэлэ.
ГОНГОР: Лёнхобо Шадарович нэгэл юумэ зүб хэлээ. Нээрээ, манай больницын врач Лидия Шараповна отпуск абаад, амархаяа ябаа. Би тэрээндэ үнэхөөр дуратайб, тиимэһээ инаг дураяа дахин шэлэхые оролдоо һэм. Теэд яахаб, амарха болихонь хүнэй өөрын дуран ха юм, Лёнхобо Шадарович бидэ хоёрһоо һурахань һэн гү. Харин тракторист Ухаахантай би хэзээдэшье инаглаагүйб, бэедэнь хүрөөгүйб. Дайн соогуур наһа бараһан минии инаг басагантай эгээн дүтын нүхэд байһан юм... Лёнхобо Шадарович бидэ хоёрой хамтын ажалда эдэ басагад ямаршье хамаа үгы. Бидэшье, тэдэшье өөр өөрын ухаатай, өөһэдынгөө мүрөөр ябадагбди. Үшөө дахин хэлэнэб, манай колхозой ажалда Лёнхобо Шадаровичын хэлээшэ ямаршье хамаа үгы... Лёнхобо Шадарович, ойлгогты, би худалаар хэлэнэгүйб. Цырен Семунович, үнэн сагай болоо һаа, тэдэ басагадые өөһэдыень дуудаад, нюурдалдуулхадатнайшье болохо. Би хэлэжэ дүүргэбэб (һууридаа һууна).
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Нюурдуулалтагүй шамда этигэнэб, Гонгор Бамбаевич... Тиихэдэ, Лёнхобо Шадарович, иимэ муу һанаатайеш урдань мэдэһэн һаа, шамайе айкомдо дүтэ наашаш табихагүй һэм (стол альгадаад абаба). Хоюулаа колхозой урдаа хараха хүтэлбэригшэд байгаад, иигэжэ ябажа болохогүй. Лёнхобо Шадарович, нэн түрүүн, түрүүлэгшын урда уушалал эри.
ЛЁНХОБО ШАДАРОВИЧ: (үрбыжэ, толгойгоо ганзагалан) Гонгор Бамбаевич, хүлисыт даа намайе. Би хүсэд һайса мэдээгүй байгаа ха юмбиб, ташье намда энээн тухайгаа юушье хэлээгүйт.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Хоёрдохёор, (хоолойгоо шанга болгобо) Лёнхобо Шадарович, парторгын уялга дүүргэжэ шадахаяа болёот. Тиигээд гархадатнай болохо.
Иимэ эрид сэхээр, нэгэ заляар партийна асуудал шиидхэхэ юм гэжэ түрүүлэгшэшье, парторгшье һанаагүй байһанаа, хоюулан гайхангяар аймагай секретарь тээшэ харана. Лёнхобо Шадарович юушье хэлэнгүй гаража ошоно.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: (бодожо, сонходо ошоод, хурса гэрэлээр туяатаһан наран өөдэ ониин татажа байжа шэртээд, юушьеб бодоһон хэбэртэй зогсожо) Энэ хөөрэлдөөн саг соогоо гараһан гэжэ тоолоноб. Мүн шинии байдалыешье ойлгожо абабаб. (Шарайгаа урин болгожо) Инаг дуран хүндэ элдэбээр ерэдэг ха юм даа. Дайнай залин соогуур дүүлижэ гараһан манай үетэнэй инаг дуран эдэгэшэгүй шархада барюулаа. Хэды олон дурлаһан хүбүүд хосорооб, хэды олон дураяа хубаалдаагүй басагад уйланаб. Манай түүхэдэ үзэгдөөгүй хуби заяан манда тудалдаа гээшэ ааб даа. Теэд бидэнэр нугараагүйбди. Нүхэрөө гү, эсэгэеэ гү дайнда алдаһан эхэнэрнүүдые илангаяа хайрлаха, гамнаха, тэдэндэ ото туһалжа байха хэрэгтэй. Тэдэнэй эльгэ зүрхэн хэтэдээ хүндүүлхэй үлөө, анхарха ёһотойбди. Дайнай болоогүй һаа, мүн шиниишье инаг дуран үншэрхэгүй байжа болоо. Теэд яахабши, үлөөшүүлынь ажабайдалаа үргэлжэлүүлхэ, бүри һайхан болгохые оролдохо бшуу. Зүб бэзэ?.. Ши, дайнһаа хохидоһон хүн, зүрхэнэйнгөө хүниие шэлэхые оролдоош, гэмтэй бэшэш. Хэрбэеэ тэрэ басаганш шамда үнэн дуратай юм һаа бусаха. Худал һаань, ошон ошоо гэжэ ойлгоорой. Нүхэр лейтенант, галта дайе тэсэжэ, тэмсэжэ гараһан шамда эндэ өөрэгүй тэсэбэри хэрэгтэй. Шамда минии хэлэхэ юумэн энэл даа.
ГОНГОР: Һайн даа. Танда ехэ баярые хүргэнэб.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: За-а, хэниие Лёнхобо Шадаровичай орондо табихабибди? (толгойгоо үргөөдхибэ).
ГОНГОР: Хэниие? (Уруугаа харан, удаан һуугаад) һанагданагүй. Та мэдэнэ аабзат даа.
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: (удаан бодобогүй) Жабай Агбааниие табяа һаамнай яахаб?
ГОНГОР: Сэхэ сэбэр, найдамтай хүн. Теэд тэрэмнай...
ЦЫРЕН СЕМУНОВИЧ: Тусгаар тэргэ мори үгэхэ хэрэгтэй. Өөртэнь тон таарахаар.
ГОНГОР: Зүб, зүб. (Һууриһаа бодоод) Би дэмжэнэб... бэрхэ хүн... нютаг зондоошье хүндэтэй...


Больницын палата. Бамбаадай самсагүй, хахад бэень хүйһэнһөө доошо хушаатай, үндэр дэрэ дээрэ хэбтэнэ. Тархиниинь, мүрынь һуга доогуурнь абаашагдажа бинтээр уяатай. Һэрихэдэнь, хажуудань Гонгор ерэнэ.
ГОНГОР: Бузархан томо баабгай байгаа. Яажа үшөө худхаараа хадхажа үрдеэ гээшэбта?
БАМБААДАЙ: Өөрөөш мэдэнэгүйб. Хутагаяа хуйһаань һугалаал һэн хаб...
ГОНГОР: Талаангаар гарсалдабат даа.
БАМБААДАЙ: Тэрэ хутага хатуу түмэрөр Хуумаанай дархалжа намда үгөөгүй һаань, мүнөө бурхандаа ябашаһан байха һэн гүб, бү мэдэ.
ГОНГОР: Баабгайнууд таллажа эхилээ гээшэ гү? Хүршэ колхозоймной хоёр үнеэ унагаагаа.
БАМБААДАЙ: Ган боложо, ой соо жэмэс, һамаршье ургаагүй. Тиимэһээ баабгайнууд эдихэ хоолоо айл тиирэн бэдэрдэг болоо байна.
ГОНГОР: Юун болоһон юм, баабгай яабашье, өөрөө хүндэ добтолдоггүй гэдэг?
БАМБААДАЙ: Зүб хэлэнэш. Юун баабгай намда хара зоргоороо добтолхо һэм. Иимэ юумэн болоһон юумэл даа. Үдэшын һэрюундэ ошожо үбһэ сабшаха гэжэ, һааһан гүүнэйнгээ сэгээ угаад, тамхияа татажа һуутарни, унагатай гүүн инсагаалаад, тажархай нижэрхэй гүйхэнь дуулдашаба. Шэрдэг дороо хабшуулаатай һомотой буугаа һард абажа гаран гэһээмни, баабгай унагыем унагаажа үрдинхэй, сүлөөгүй дээрэнь занталзажа байба. Гар дээрэһээ шагаагаад, дала мүрөөрнь барижа гүбижэрхихэдэм, шархатаһан баабгай урдаһаамни һомон шэнги харайжа ерээ. Үшөө нэгэ дахин буудажа үрдеэ һэм. Тэрэмни хойто хоёр хүл дээрээ соройн бодожо, бууем сэсэртэр альгадаад, толгойдом аһажа, дала мүрһөөмни хүзүүн хүрэтэрни һабардаад, минии хутагаяа хуйһаань һугалжа, һуга руунь шаатарни, һүбээ руумни альгадажархёо. Саашань юушье һананагүйб.
ГОНГОР: Алажа үрдеэлтэ даа, тэрэгүй һаа, нээрээнье... Баабгайн мяхые барилгашадтаа үгөөбди.
БАМБААДАЙ: Болоо. Адуудни яалдажа байна хаб?
ГОНГОР: Хуумаан эльгээгдээ. Бидэ голойнгоо хорин га газар гарай хажуураар сабшажа, дүрбэн хоног соо дүүргээбди. Тиигээд үбһэшэднай танай отогто ошонхой. Та яагаа ехэ үбһэ сабшажархёо гээшэбта, гурбан һүри лаб болохоор байна. Ехэл ажал хэжэрхёо байнат. Һайнта даа.
БАМБААДАЙ: Үшөө сабшаха гэжэ байтарни, тэрэ тайгын эзэн һаалта хэбэ ха юм.
ГОНГОР: Тиигээ. Зай, түргэн эдэгэжэ үзыт даа.
Гонгор гаража ошоно.


Гонгорой гэртээ орхотойнь сасуу, эжынь үүдэндээ тодожо абаһаар асууна.
БАЛМАСУУ: Ямар байнаб даа, барһамнай?
ГОНГОР: Барагтай. Эжы, намһаа һуражал байнхаар, өөрөө ошожо үзөө һаатнай дээрэ бэшэ гү?
БАЛМАСУУ: Тиимэшье юм гү даа. Муу һайншье һаа, түрүүшым нүхэр болоһон, хүбүүнэйм эсэгэ байна.
ГОНГОР: Хүнэй үндэһэн газар дээгүүр гэлсэгшэ гүбэ. Теэд өөрынь талаһаа тэрэ хүндэ дүтынь түрэлыньшье гэжэ үгы. Ороходом, нюдэниинь ялалзаад, баяртай, ондоо болоодхино.
БАЛМАСУУ: Баярлана гээшэл даа. (Абяагүй болоһон хойноо) Нээрээшье, хүбүүн, зүб хэлэнэ гээшэ хаш.
ГОНГОР: Би томо хүн болоо ха юмбиб, мэдэнэм, хүн һаладаггүй бэшэ, һалажа ниилэжэл байдаг. Багадамни һалаал зон бэзэт. (Булагай хүйтэн уһа шанагаар хүнэг сооһоо удхаад, шэмэн татажа ууба) Эжы, хэрбэеэ танай үбшэлөө һаа, эсэгэ нэрэтэймнай ерэхэл һэн ха...


Балмасуугай үүдэ ороходонь, Бамбаадай һэрюун хэбтэбэ. Балмасууе харажархиһоор, сошоһон юумэндэл нидхэеэ үргэжэ, ороной хоёр шэгшэгһээ гараараа дүнгэн, өөдөө аалихан үндыбэ. Нюдэндөө этигээгүй, үбшэнөөш мартанхай, Бамбаадай амилангүй шахуу һууба. Балмасуу мэндэшэлээд, түйсэ соо асарһан юумэеэ оронойнь толгой таладахи стул дээрэ табяад, зуг татажа байд гээд асууна.
БАЛМАСУУ: Бэешни хэр бэ даа?
БАМБААДАЙ: Амидырхам ха даа. (Барылдажа хүхэршэһэн мантагар гарнуудынь хоёр үбдэг дээрээ табяатай, сайһан үдхэн һахалынь барбыжа урганхай, нюурынь хүсэд хабтараа татаагүй). Тэндэхэнэ һуу. Һайн байна гүш?
БАЛМАСУУ: (һуугаад, толгойһоо сагаан пулаадаа абажа) Һайншье юумэн гэжэ даа. Хирэ-хирэ болоод, зүрхэн өөрынхиеэ мэдүүлдэг.
БАМБААДАЙ: Балмасуу, бэеэ гамнаарай даа. Элүүр бэеэһээ үлүү юумэн хүндэ олдодоггүй байна. Бэеын мэндэ һаа, юуншье байха... Бишье, мэдэнэгүйб, хүн болохо гүб, үгы гү.
БАЛМАСУУ: Тиигэжэ бү ама гарыш, Бамбаадай. Һэргэжэ эхилээ ха юмши.
БАМБААДАЙ: Хүл дээрээ гараашье һаа, хэндээ хэрэгтэй хүнбиб даа. (Уруугаа харашана).
БАЛМАСУУ: Хэндээ хэрэгтэй хүнбиб гэжэ. Яахадаашье түрэһэн үрэшни байна ха юм. Барагтайдаа ерэжэ, үгэеэ ойлголсожо хэлээгүйшье һаашни, хойноһоошни һанаата болонол даа...
БАМБААДАЙ: Һайн даа, Балмасуу. Иигэжэ һанааемни заһаһаншни болоо. Шадаа һаа, миниингээ тэнэг ябадалые хүлисэжэ үзөөрээш.
БАМБААДАЙ: Тиихэдэ һэбхирээ үгы һааш, нохой халхай, даншье иимэ байдалда орогдохогүй, хамаг юумэн һайн тээшээ байха байгаа гээшэ һэн бэзэ.
БАМБААДАЙ: Зүб хэлэнэш. Тэнэг лэ ябагдаа.
БАЛМАСУУ: Ажабайдал соо иимэ юумэн бологшо гүбэ даа, хайшан гэхэб. (Нюдэн дээгүүрээ гүйһэн уһаяа пулаадаараа аршаад абаба) Тэрээхэн боро шүлэ асараа һэм. Уугаарай даа.
Ондоо дуугаралсаха аргань һалажа, Балмасууда газаашаа агаарта гараашань дээрэ болобо. Уярһан Бамбаадай уһан шүлэеэ ууһаншье юумэгүй, орон дээрээ удаан хүдэлэнгүй, нюдэеэ анинхай һууна.


Конторо соо Гонгор Агбаан хоёр хөөрэлдэжэ һууна.
ГОНГОР: Аймагай тоо бүридхэлэй газарта орооб. Манай колхоз үбһэ хуряалгаар түрүүшын зэргэдэ гараа.
АГБААН: Һайн лэ гээшэ.
ГОНГОР: Таряа хуряалгын ажалаар баһал аймаг дотороо түрүү зэргэдэ гаража ябанабди Жаадхаар таряагаа унагаахын, хадахын хажуугаар, хоёр комбайн талхандамнай орожо, ехэ туһа боложо үгэбэ.
АГБААН: Тиигээ даа.
ГОНГОР: Гүрэндэ орооһо тушааха түсэбнай сүм дүүргэгдээ. Амбаартаа яһала хүрэхэ үрэһэеэ хаажа абабабди.
АГБААН: Юрэдөөл, айл зомной урагшатай, ехэ багагүй бүхы ажалдамнай оролдосотой оролсожо гараба гээшэ.
ГОНГОР: Яаха аргагүй.
АГБААН: Үнөөхи хэрүүлшэ, хараалша Долсомнойшье хэнһээшье дутуугүй үбһэндэ ябалсаа, жааадхаар унагааһан таряа хуряалгалсаа.
ГОНГОР: Раднахай тэрээнээ үнэхөөр гартаа абаа байна.
АГБААН: Намда хөөрэхэдөө, һамгамни түрүүшын сабшалганай удаа хоёрдохи үглөөгүүрээ бодожо ядалсаа, бэемни хүшөө гээд, ёолоо, ёгшоо, гэмэрээ, гутараа, тиихэдэнь: “Үхэхэгүйш! Миниишье бэе шалана, шархирна!” гэжэ, хүнжэлһөөнь хуу татажа гаргаа һэм гэнэ.
ГОНГОР: (байд гээд) Цырен Семунович гидроэлектростанциимнай барилгаар ехэтэ һонирхоо. Намар, ноябриин долоонор заатагүй ашаглалда оруулхабди гэжэ найдуулаалби даа. Мүн радиоузел тухай хөөрэлдөөб, арга хургынь олохобди, туһалхабди гээ.
АГБААН: Айлнуудтаа радиотой болохо гээшэмнай баһал ехэ хэрэг. Дэлхэйдэ, орон доторной, республикадамнай болоһон һүүлшын һонинуудые гэртээ һуугаад үдэшэндөө шагнажа байха ха юм. Политическэ шухала хэрэг.
ГОНГОР: Нютаг дээрээ эгээ түрүүшын электростанци хүдэлгэхэ хүмнай элирбэ гээшэ. Хэниие хаанаһаа дуудаха хүнбибди гэжэ нэгэ үедэ һанаата болоод ябаалби.
АГБААН: Урдаа хараха хүмнай мүнөө Ухаахамнай болоод байна. Һарынгаа мэргэжэлтын курс дүүргээд һаяар бусахань. Туһалагшадаар түрүүшын үедэ Баяба, Хуумаан хоёрые табюужабди. Бамбаадайн бараг боложо, ажалдаа гарахадань, Хуумаанаа наашань Хара Хүнхэрһөө асархабди. Нюдэниинь барһанайш муушаг болоошье һаань, түмэршэ дархан хүн хадаа туһатай байха.
ГОНГОР: Больницадамнай врач үгы, медсестранууд лэ Бамбаадайе харууһалжа, шархынь боолтые һэлгэжэ үгэжэ байна һэн.
АГБААН: Һая ороходомни, Бамбаадай яһала амидыржа байнаб, аймагһаа сагзуурын хирург ерэхэдээ, үзөөд, гарахашни дүтэлжэ байна гээ һэн гэнэ. Шэнэ врачые манай больницада эльгээхэ һанаатай юм ха. Тэрэ врач басагамнай амаралтада гаража ошоһоор, дуулданагүй, амаралтаншье үни дүүрээ юм ха, городто ажал олоо бэшэ гү гэлсэхэ. Зай, би ошожо, Раднатай уулзажа, хэрэгсэл тушаань хөөрэлдэхэмни. Тэрэмнай эртэ үглөөнһөө үдэшэ орой болотор туһалагшадтайгаа эсэһэнээ эсэһэндэ тоонгүй станцидаа дархална, тоншоно. Үсэгэлдэр матняаень табяа, оройень хушажа эхилээ.
Агбаан гаража ошоно. Гонгор гэнтэ шэнээгээ алдаһаншаг, бодолдо абтаад, һуушана.
ГОНГОР: Дулма... Лида... Лидамнишье баһа намайе орхёод, үгы болон ябашабал даа. Ямаршье золгүй түрэһэн хүн байгаа гээшэбиб. Дахин хуби заяагаа шэнээр бэдэрхэ болобо гүб...


АРБАН ХОЁРДОХИ ҮЗЭГДЭЛ

Станциин гэр соо Гонгор болон бэедэнь яб гэмэ таараһан шэнэхэн комбинезон үмдэһэн, гартаа шүрэб мушхаха томо түлхюур бариһан Ухаахан.
ГОНГОР: Иигээд, станцимнай хүдэлхөөр бэлэн болобо ха юм даа.
УХААХАН: Тиимэ. Двигатель, моторынь шалгабаб, хүдэлгэжэ, туршажа үзөөб. Худагай уһан бүлэгдэнэ. Хуу юумэмнай бэлэн болоо.
ГОНГОР: Ухаахан, котёл түлихэ түлеэгээр дуталдуулхагүйбди. Бараг дулаан дээрэ мүнөөдөө хуурай хохюур түлихэт. Теэд тэрэмнай һард носоод лэ һалашадаг ха юм даа, тиимэһэ хүйтэрхэ тээшэ хуһан, шэнэһэн түлеэн буулгагдаха. Хуһа-хушаан хииганажа, бүхэли һүниндөө ууяхадаа, халуу удаан үгэхэ байха.
УХААХАН: Зай.
ГОНГОР: Ухаахан, би шамда... би шамда… уурланагүйб. Яагашье һаа, ши минии Дулмын эгээн дүтын үнэн нүхэр байгаа ха юмши даа... Тиимэһээ минии... минии нүхэр болонош. (Халта бодомжолоод) Хотоһоо ерэһэнһээ хойшо ши станци сооһоо гарангүй гэхээр сүлөөгүй хүдэлбэш. Мүнөө үдэшэ Шэнэһэтэдэмнай болохоо байһан иимэ ехэ түүхэтэ үйлэ хэрэгэй урда үлэн хооһоор байхагүйн тула түргэхэн манайда ороод, халта хоол барижархиялши. Эжы заа зуу юумэ бэлдэжэ байна һэн.
УХААХАН: (арсахаяа забдана) Аягүйл даа...
ГОНГОР: Үгы, үгы, үни болохогүйбди, түргэн ороод гарахабди, ябая (гарһаань татажа гаргана).
УХААХАН: Зай, тиимэ һаа, түргэхэн ороод гаруужабди.
Газаа Агбаан, Радна, Хуумаан, Умгаа Аюша, Баяба, дархашуул, аймагһаа ерэһэн механик, шабын түмэр заһадаг электромонтёр хүбүүн гээд, нютагай олон зон шууяатайгаар хөөрэлдэнэ, энеэлдэнэ, зайн галай эгээ түрүүшынхеэ Шэнэһэтэдэ носохые баяртай хүлеэнэ. Агаарта абаахай саһан аалихан эрьелдэһээр, яаралгүй унана. Үхибүүд шаг шууяа табин, саһаар шэдэлдэжэ гүйлдэнэ. Гонгор Ухаахан хоёр Гонгоройдо гүйлдэжэ ошоно.

Гэр соогоо Балмасуу. Гонгор Ухаахан хоёр ороно, шанагдаһан мяханай хоншуухан үнэр сорьёно.
УХААХАН: Сайн байна, Гонгорой эжы.
БАЛМАСУУ: (баяртайгаар) О-о, үхибүүдни, ерэбэ гүт? Эдеэн бэлэн болоо.
ГОНГОР: Үгы, эжы, бидэ мүнөө түргэхэн ама хүрөөд гарахамнай. Бидэнэр зайн галые табяад, удаарангүй, сагтаа ерэхэбди. (Гонгор Ухаахан хоёр столдо һуунгүй, зогсожо байгаад, мяханһаа отолжо эдеэд, сай балгаад, гаража ошоно).



Электростанциин ута хоолойһоо баглагар хара утаан ошо хаян, саһантай худхаралдана. Газаа зон дүүрэн. Жабай Агбаан мори тэргэ дээрэ тамхияа һорон, хүлеэн һуужа, часыгаа харана.
АГБААН: Сагнай тулаа. (Газарта һолжорон бууна).
Станци руу Агбаан, Ухаахан, Гонгор гурбан һубарилдан оробо. Тэндэ механик, электромонтёр хоёр байна.
УХААХАН: (баяртайгаар) Нүхэдүүд, һайндэрөөр! Салют!
АГБААН: Эхилэ, Ухаахан!
Ухаахан электростанциин ута гонзогор хоолойһоо шабын түмэрөөр холбогдон һанжаһан барюул угзаржархиба. Сошордоотой шанга гудогой абяан шэхэ дүлиирүүлмээр зэдэлжэ, Шэнэһэтэ дээгүүр хуугай табиба. Минутын турша соо гудок таһалдабагүй.
АГБААН: Ухаахан, гэрэл!
Ханадахи түмэр шкаф соохи рубильнигэй барюул Ухаахан түлхижэрхибэ. Үдэр шэнги гэрэл яларжа, нюдэ һаргаагаад орхибо.
ГОНГОР АГБААН ХОЁР: (зэргэ шахуу) Ура-аа! Бара-оо! (Булта баяртай тэбэрилдэнэ, Гонгор Ухаахан хоёр таалалдаадшье абаба).
Тэдэн булиа газаашаа гарана.
АГБААН: Харыт, нүхэд! Үйлсэнүүдтэшье, айл бүхэнэй сонхооршье зайн галай элшэ хүсэн толоржо байнал. Баро-оо!..
Зон хүхюутэй хашхаралдана: “Баро-оо!..”, залуушуул дэбхэрэлдэнэ, үхибүүд гараа арбагануулан гүйлдэнэ.
ГОНГОР: Нүхэд, мүнөө таанарые гэртээ уринаб! Дүтөөрнь манайдаа орожо гарагты.
Электростанци соо механик, монтёр хоёр үлэнэ. Ухаахан бултантай ябалсаба - Агбаан, Радна, Хуумаан, Умгаа Аюша, Баяба гэгшэдтэй.


БАЛМАСУУ: Яагаа һайн юм. Гэрэлһээ һаргашоод байнам. Орогты, дэгэлээ тайлагты, һуугты, хүндэ ехэтэй айлшад. (Стол дүүрэн табяатай, ууралтажа байһан эдеэн тээшэ гараа дэлгэжэ) Һаяхан гаргагдажа шанагдаһан хониной мяха, шуһа, ормог эдигты.
Айлшадайнгаа дэгэлынь тайлуулжа, столдо бултыень һуулгаһанайнгаа удаа, Гонгор ошожо, ханада үлгөөтэй радиогоо табихадань, Арюн Гоохоной ариие Надежда Петрова гоё һайханаар зэдэлүүлжэ байба. Энэ үедэ үүдэн нээгдэжэ, саһан болошоһон Лидия Шараповна богоһо алхажа ороод, бултанда дохид гэбэ: “Сайн!”. Гэр соохин эрьэжэ, Лидия Шараповна тээшэ хараад, гайхаһандаа, мэгдэһэндээ, баярлаһандаа булта нэгэ хирэ абяагүй һууба. Эгээ түрүүн Балмасуу гараа дэлгэн, баяртайгаар стол тээшэ харуулаад, уряалай үгэнүүдые Лидия Шараповнада зорюулна. Агбаан стул дээрээ махалзан, Лида тээшэ гараараа харуулан, юушьеб хэлэнэ. Гонгор Лидые нэгэ доро гайхаһаншье, һонюушархаһаншье, баярлаһаншье шэгээр харан байна. Ухаахан Гонгор тээшэ асуудалтайгаар харана. Радна хоёр гараараа барижа, мяха амандаа зуунхай, эдинэ. Баяба дурагүй шэг харуулан һууна. Хуумаан нэдэнэйнгөө зузаан шэл дороһоо хэнэй ороһые ойлгоогүй, харана, юушьеб һурана. Умгаа Аюша Хуумаанда баяртайгаар нэгэ юумэ хэлэнэ. Хэнэй юушье хэлэһэниинь дуулданагүй: Надежда Петровагай ирагуу һайхан хоолойн аялга, һүр жабхалантай хүгжэмэй зэдэлээн гэр дүүрэн бурьялжа байба.


Улаан-Үдэ, 2014 он, август һара.

Гэрэл зурагууд Анна Огороднигай