Театрай уралиг
Театрай жэлэй түүхэтэ һара үдэрнүүд
23 мая 2019
901
2019 он Ородой Холбоото Уласта Театрай жэл гэһэн нэрэтэйгээр, гайхамшаг энэ уралигай һүлдэ доро түүхэдэ орохонь гээшэ.
1672 ондо Москва шадарай Преображенское тосхондо, Алексей Михайлович хаанай зунай ордоной дэргэдэ, Россида эгээн түрүүшын зүжэглэмэл тоглолто наадан харуулагдаһан түүхэтэй. Энэ тэмдэглэл соогоо Ород гүрэнэй театрай түүхэдэ шухала удхатай ямар ехэ ойн баяр энэ жэлдэ тудалданаб гэжэ хараад үзэе.
290 жэлэй саана ород театрай эхи табигшын нэрэ солотой Федор Григорьевич Волков (1729-1763) түрэһэн юм. Ярославльда өөрын театр байгуулһан Ф.Волков тухай һураг суу Елизавета Петровна хатанда хүрэжэ, тэрэнэй зарлигаар 1752 ондо бүхы театртайнь хамта Санкт-Петербург зөөлгэһэн юм. 1756 ондо Ород театр байгуулһан тухай Зарлиг абтажа, Ф.Волков «хаан шэрээгэй дэргэдэхи» түрүүшын актерой нэрэ зэргэдэ хүртэһэн байна. Хоёрдугаар Екатерина хатаниие хаан шэрээдэ һуулгахын түлөө тэмсэгшэдэй тоодо орожо, энэ хатанай үршөөл хайраар Федор Волков дворян хэргэмдэ хүртэһэн түүхэтэй. Энэ сагта Ярославлиин драмтеатр Ф.Г.Волковой нэрэ зүүдэг.
270 жэлэй саана түрүүшын ород зүжэг, А.П.Сумароковой «Хорев» гэжэ трагеди Ород театрта табигдаа һэн. Александр Сумароков (1718-1777) тус театрай захиралаар томилогдоһон юм. А.П.Сумароков 1755 ондо театртаа түрүүшынхиеэ ород хэлэн дээрэ «Цефал ба Прокриса» оперо, мүн түрүүшын балет табиһан габьяатай.
220 жэлэй саана алдар суута балеринэ Авдотья Ильинична Истомина (1799-1848) түрэһэн юм. А.С.Пушкинай поэмэнүүдээр найруулагдаһан баледүүдтэ эгээн түрүүн хатарһан габьяатай. Поэт тэрэнэй уян хатарай бэлигые «Евгений Онегин» зохёол соогоо магтан түүрээгээ һэн.
170 жэлэй саана ородой агууехэ актриса Екатерина Семеновна Семенова (1786-1849) наһа бараа һэн. Хамжалгын (крепостная) таряашан эхэнэрэй басаган, түрэлхиин оюун бэлигтэй байжа, Расинай, Вольтерэй трагединүүдтэ гол рольнуудые харагшадай сэдьхэл хүлгүүлмэ үнэншэмөөр наадажа, суурхаһан юм. А.С.Пушкин тэрэнэй нэрэ солые «Евгений Онегин» романдаа мүнхэрүүлээ бэлэй. Гайхамшаг актриса И.А.Гагарин тайжада хадамда гараад, тайзанаа орхихо баатай болоһон намтартай.
215 жэлэй саана ород үндэһэн оперо байгуулагша М.И.Глинка (1804-1857) түрэһэн юм. Уран бэлигтэ композитор ород арадай хүгжэм дуунай заншал гамтайгаар сахижа, «Иван Сусанин» («Жизнь за царя» гэжэ эхин нэрэнь), «Руслан ба Людмила» оперонуудтаа хэрэглээ һэн. «Иван Сусанин» оперодо арадай дуунай, хатар нааданай аялга, ород байгаалиин шэнхинээтэ дуун эли тодоор зэдэлээ. 1836 ондо энэ оперо шагнаһан түрүүшын харагшад гайхамшаг хүгжэм эльгэ зүрхыень эзэлһэн тухай дурсаа бэлэй. А.С.Пушкинай шүлэгүүдтэ хүгжэм зохёожо, гайхамшаг романснуудые мүндэлүүлһэн юм.
Ород гүрэнэй эгээн томо, эгээн суута Ехэ театр 1780 ондо саг үргэлжэ хүдэлдэг театр болгогдоод, 1806 ондо гүрэнэй театрай нэрэ зүүлгэгдээ бэлэй. 1805 болон 1853 онуудта модон байшангынь дүрэһэн юм. Архитектор Кавосай түсэбөөр 1856 ондо шэнээр баригдаһан түүхэтэй.
Энэл театрай тайзан дээрэ М.П.Мусоргскиин (1839-1881) суута «Борис Годунов» оперо 145 жэлэй саана, 1874 ондо түрүүшынхиеэ табигдаһан түүхэтэй. 2019 он ородой агууехэ хүгжэмшэн М.П.Мусоргскиин түрэһөөр 180 жэлэй ойн баярта жэл хадаа онсо тэмдэглэгдэхээр хүлеэгдэнэ. Модест Петрович Мусоргскиин гүн удхатай, гүйсэдхэхэдэ орёо энэ зохёолые тайзан дээрэ гаргахые хаанта засаг олон арбаад жэл соо хорижол байгаа. Ехэ театрта болоһон түүхэтэ премьерын һүүлээр 87 жэл үнгэрхэдэ, бүхы дэлхэйн солото театрнуудай репертуарта заал һаа ородог суута энэ оперо Буряадай Гүрэнэй оперо болон баледэй театрай тайзан дээрэ зэдэлээ һэн. Тиигэжэ буряад оперно театр мэргэжэлтэ үндэр хэмжээндэ хүрэһэнөө гэршэлээ бшуу.
245 жэлэй саана ород артистнуудай суута уг гарбалай эхи табигша Андрей Васильевич Каратыгин (1774-1832) түрэһэн юм. Ехэ театрай тайзан дээрэ хадуугдама драматическа дүрэнүүдые байгуулжа, суурхаһан байна. 200 жэлэй саана актерой мэргэжэлээ орхижо, режиссерой ажал ябуулжа эхилээ һэн. «Театрай журнал» гэжэ үдэр бүриин үйлэ хэрэгүүдэй тэмдэглэлнүүдые согсолжо байгаа. Саашадаа эдэ тэмдэглэлнүүдынь «Летопись русского театра» гэжэ ном болоо бэлэй.
Ородой суута композитор Н.А.Римский-Корсаковой түрэһөөр 175 жэлэй ойн баяр 2019 ондо гүйсэнэ. Бүри 10 наһанһаань хүгжэм зохёожо эхилһэн хүбүүгээ түрэлхидынь уһан сэрэгэй офицер болгохо хүсэлтэй, Петербургда Морской корпусто һургаһан юм. Һуралсалай һүүлээр гурбан жэл соо далайн онгосодо сэрэгэй алба хэһэн, хари холын дайдаар ябаһан байна.
Гэбэшье хүгжэмэй суранзан хүсэн яаха аргагүй татаад, Балакирев, Бородин, Мусоргский композиторнуудтай нүхэсэжэ, «Могучая кучка» нэгэдэлэй гэшүүн болоо бэлэй. Н.В.Гоголиин зохёолнуудай үндэһөөр бүтээһэн тэрэнэй оперонууд «Майская ночь», «Ночь перед Рождеством», А.Н.Островскиин зүжэгөөр зохёогдоһон «Снегурочка» оперо, мүн арадай аман зохёолой удхаар найруулагдаһан «Садко» оперо, харин «Золотой петушок» оперонь А.С.Пушкинай онтохоной үндэһөөр мүндэлһэн түүхэтэй. Ородой түүхын һүрөөтэй саг — Иван Грозный хаанай засаг бариһан үе тухай «Псковитянка», «Царская невеста» гэжэ хоёр оперо зохёогоо. 1954 ондо манай буряад оперын бэлигтэн «Царская невеста» зохёолдонь дахинаа хандажа, шэнээр найруулаа һэн. Суута дуушад Л.Линховоин, В.Лыгденова, Н.Петрова, В.Бамбацыренова солото композиторай гайхамшаг бүтээлые буряад тайзан дээрэ ялбама гоёор зэдэлүүлээ бэлэй.
Бүхыдөө Н.А.Римский-Корсаков 15 оперо, 80 шахуу романс бэшэһэн юм. Сагһаа урид наһа бараһан А.П.Бородинай «Князь Игорь» оперые, М.П.Мусоргскиин «Хованщина» оперые тэрэ дүүргэһэн байна.
Ехэ театрай тайзан дээрэ суута дуушад Федор Шаляпин, Сергей Лемешев, Ирина Архипова, Галина Вишневская, Тамара Милашкина, Елена Образцова, Владимир Атлантов болон бусад ород оперын уралигай нэрэ солые дээрэ үргэһэн габьяатай. Ф.И.Шаляпин 120 жэлэй саана Ехэ театрта дуулажа эхилээд, тэрэ гэһээр алдар солонь хаа хаагуур тараа һэн. 1917 ондо тэрэниие Мариинска театрай уран һайханай хүтэлбэрилэгшөөр томилбо. 1918 ондо тэрэ искусствын зоной дундаһаа эгээн түрүүн республикын Арадай артистын нэрэ зэргэдэ хүртөө бэлэй. 1922 ондо Париж ошоод, гэдэргээ бусаагүй юм. 1938 ондо Парижда наһа бараа. 1984 ондо Москвагай Новодевичье хүдөөлэлгын газарта тэрэнэй шарил булагдаа һэн.
Энэл тайзан дээрэ баледэй дабтагдашагүй бэлигтэн Майя Плисецкая, Наталья Бессмертнова, Екатерина Максимова, Владимир Васильев, Марис Лиепа хатараа, ахамад балетмейстернүүд Леонид Лавровский, Юрий Григорович бүхы дэлхэйн искусствын гайхал, эрдэни зэндэмэни болохо зохёолнуудые — П.И.Чайковскиин «Щелкунчик», А.Хачатурянай «Спартак», С.Прокофьевай «Ромео ба Джульеттэ», Д.Шостаковичай «Золотой век», А.Глазуновай «Раймонда» болон бусадые найруулһан түүхэтэй.
Майя Плисецкая хахад зуун жэлээ Ехэ театрта зорюулаа. Социалис Ажалай Геройн Алтан Одон, Франциин Командорой болон Хүндэтэ Легионой орденууд, Уласхоорондын баледэй Анна Павловагай шан, Сорбоннын докторой нэрэ зэргэ гэхэ мэтын үндэр шагналнуудта тэрэ хүртэһэн байна. Дэлхэй түбиин элитэ хореографууд болон баледэй труппануудтай тэрэ харилсан ажаллаа. Кубын суута балетмейстер Альберто Алонсо хадаа Кармениие заабол Плисецкаягай гүйсэдхэхын тула зорюута найруулһан түүхэтэй.
Гайхамшаг композитор Сергей Рахманинов 1904-1917 онуудта эндэ дирижерой ажал бэелүүлээ. Суута «Алеко», мүн «Франческа да Римини», «Харуу рыцарь» гэжэ оперонуудынь эндэ түрүүшынхиеэ зэдэлээ. Дирижернууд Геннадий Рождественский, Юрий Симонов театрай үндэр туйлалтануудта ехэ габьяатай юм. Театрай ахамад уран зурааша Вадим Федорович Рындин (1902-1974) бүхыдөө 200 гаран зүжэгүүдые шэмэглэһэн. СССР-эй арадай уран зурааша, СССР-эй Гүрэнэй шанда хүртэһэн габьяатай.
Ехэ театр Ород гүрэнэй домог суута соёл уралигай гуламта байһан, байнашье, солото түүхэнь үргэлжэлһөөр.❚
Хэрэглэгдэһэн литература
1.Энциклопедический словарь Ф.Брокгауза и И.Ефрона. Современная версия. — М., 2007.
2.Россия. Иллюстрированная энциклопедия. — М., 2008.
290 жэлэй саана ород театрай эхи табигшын нэрэ солотой Федор Григорьевич Волков (1729-1763) түрэһэн юм. Ярославльда өөрын театр байгуулһан Ф.Волков тухай һураг суу Елизавета Петровна хатанда хүрэжэ, тэрэнэй зарлигаар 1752 ондо бүхы театртайнь хамта Санкт-Петербург зөөлгэһэн юм. 1756 ондо Ород театр байгуулһан тухай Зарлиг абтажа, Ф.Волков «хаан шэрээгэй дэргэдэхи» түрүүшын актерой нэрэ зэргэдэ хүртэһэн байна. Хоёрдугаар Екатерина хатаниие хаан шэрээдэ һуулгахын түлөө тэмсэгшэдэй тоодо орожо, энэ хатанай үршөөл хайраар Федор Волков дворян хэргэмдэ хүртэһэн түүхэтэй. Энэ сагта Ярославлиин драмтеатр Ф.Г.Волковой нэрэ зүүдэг.
Федор Волков
Федор Волков
270 жэлэй саана түрүүшын ород зүжэг, А.П.Сумароковой «Хорев» гэжэ трагеди Ород театрта табигдаа һэн. Александр Сумароков (1718-1777) тус театрай захиралаар томилогдоһон юм. А.П.Сумароков 1755 ондо театртаа түрүүшынхиеэ ород хэлэн дээрэ «Цефал ба Прокриса» оперо, мүн түрүүшын балет табиһан габьяатай.
220 жэлэй саана алдар суута балеринэ Авдотья Ильинична Истомина (1799-1848) түрэһэн юм. А.С.Пушкинай поэмэнүүдээр найруулагдаһан баледүүдтэ эгээн түрүүн хатарһан габьяатай. Поэт тэрэнэй уян хатарай бэлигые «Евгений Онегин» зохёол соогоо магтан түүрээгээ һэн.
170 жэлэй саана ородой агууехэ актриса Екатерина Семеновна Семенова (1786-1849) наһа бараа һэн. Хамжалгын (крепостная) таряашан эхэнэрэй басаган, түрэлхиин оюун бэлигтэй байжа, Расинай, Вольтерэй трагединүүдтэ гол рольнуудые харагшадай сэдьхэл хүлгүүлмэ үнэншэмөөр наадажа, суурхаһан юм. А.С.Пушкин тэрэнэй нэрэ солые «Евгений Онегин» романдаа мүнхэрүүлээ бэлэй. Гайхамшаг актриса И.А.Гагарин тайжада хадамда гараад, тайзанаа орхихо баатай болоһон намтартай.
215 жэлэй саана ород үндэһэн оперо байгуулагша М.И.Глинка (1804-1857) түрэһэн юм. Уран бэлигтэ композитор ород арадай хүгжэм дуунай заншал гамтайгаар сахижа, «Иван Сусанин» («Жизнь за царя» гэжэ эхин нэрэнь), «Руслан ба Людмила» оперонуудтаа хэрэглээ һэн. «Иван Сусанин» оперодо арадай дуунай, хатар нааданай аялга, ород байгаалиин шэнхинээтэ дуун эли тодоор зэдэлээ. 1836 ондо энэ оперо шагнаһан түрүүшын харагшад гайхамшаг хүгжэм эльгэ зүрхыень эзэлһэн тухай дурсаа бэлэй. А.С.Пушкинай шүлэгүүдтэ хүгжэм зохёожо, гайхамшаг романснуудые мүндэлүүлһэн юм.
Ород гүрэнэй эгээн томо, эгээн суута Ехэ театр 1780 ондо саг үргэлжэ хүдэлдэг театр болгогдоод, 1806 ондо гүрэнэй театрай нэрэ зүүлгэгдээ бэлэй. 1805 болон 1853 онуудта модон байшангынь дүрэһэн юм. Архитектор Кавосай түсэбөөр 1856 ондо шэнээр баригдаһан түүхэтэй.
Энэл театрай тайзан дээрэ М.П.Мусоргскиин (1839-1881) суута «Борис Годунов» оперо 145 жэлэй саана, 1874 ондо түрүүшынхиеэ табигдаһан түүхэтэй. 2019 он ородой агууехэ хүгжэмшэн М.П.Мусоргскиин түрэһөөр 180 жэлэй ойн баярта жэл хадаа онсо тэмдэглэгдэхээр хүлеэгдэнэ. Модест Петрович Мусоргскиин гүн удхатай, гүйсэдхэхэдэ орёо энэ зохёолые тайзан дээрэ гаргахые хаанта засаг олон арбаад жэл соо хорижол байгаа. Ехэ театрта болоһон түүхэтэ премьерын һүүлээр 87 жэл үнгэрхэдэ, бүхы дэлхэйн солото театрнуудай репертуарта заал һаа ородог суута энэ оперо Буряадай Гүрэнэй оперо болон баледэй театрай тайзан дээрэ зэдэлээ һэн. Тиигэжэ буряад оперно театр мэргэжэлтэ үндэр хэмжээндэ хүрэһэнөө гэршэлээ бшуу.
245 жэлэй саана ород артистнуудай суута уг гарбалай эхи табигша Андрей Васильевич Каратыгин (1774-1832) түрэһэн юм. Ехэ театрай тайзан дээрэ хадуугдама драматическа дүрэнүүдые байгуулжа, суурхаһан байна. 200 жэлэй саана актерой мэргэжэлээ орхижо, режиссерой ажал ябуулжа эхилээ һэн. «Театрай журнал» гэжэ үдэр бүриин үйлэ хэрэгүүдэй тэмдэглэлнүүдые согсолжо байгаа. Саашадаа эдэ тэмдэглэлнүүдынь «Летопись русского театра» гэжэ ном болоо бэлэй.
Ородой суута композитор Н.А.Римский-Корсаковой түрэһөөр 175 жэлэй ойн баяр 2019 ондо гүйсэнэ. Бүри 10 наһанһаань хүгжэм зохёожо эхилһэн хүбүүгээ түрэлхидынь уһан сэрэгэй офицер болгохо хүсэлтэй, Петербургда Морской корпусто һургаһан юм. Һуралсалай һүүлээр гурбан жэл соо далайн онгосодо сэрэгэй алба хэһэн, хари холын дайдаар ябаһан байна.
Гэбэшье хүгжэмэй суранзан хүсэн яаха аргагүй татаад, Балакирев, Бородин, Мусоргский композиторнуудтай нүхэсэжэ, «Могучая кучка» нэгэдэлэй гэшүүн болоо бэлэй. Н.В.Гоголиин зохёолнуудай үндэһөөр бүтээһэн тэрэнэй оперонууд «Майская ночь», «Ночь перед Рождеством», А.Н.Островскиин зүжэгөөр зохёогдоһон «Снегурочка» оперо, мүн арадай аман зохёолой удхаар найруулагдаһан «Садко» оперо, харин «Золотой петушок» оперонь А.С.Пушкинай онтохоной үндэһөөр мүндэлһэн түүхэтэй. Ородой түүхын һүрөөтэй саг — Иван Грозный хаанай засаг бариһан үе тухай «Псковитянка», «Царская невеста» гэжэ хоёр оперо зохёогоо. 1954 ондо манай буряад оперын бэлигтэн «Царская невеста» зохёолдонь дахинаа хандажа, шэнээр найруулаа һэн. Суута дуушад Л.Линховоин, В.Лыгденова, Н.Петрова, В.Бамбацыренова солото композиторай гайхамшаг бүтээлые буряад тайзан дээрэ ялбама гоёор зэдэлүүлээ бэлэй.
Бүхыдөө Н.А.Римский-Корсаков 15 оперо, 80 шахуу романс бэшэһэн юм. Сагһаа урид наһа бараһан А.П.Бородинай «Князь Игорь» оперые, М.П.Мусоргскиин «Хованщина» оперые тэрэ дүүргэһэн байна.
Ехэ театрай тайзан дээрэ суута дуушад Федор Шаляпин, Сергей Лемешев, Ирина Архипова, Галина Вишневская, Тамара Милашкина, Елена Образцова, Владимир Атлантов болон бусад ород оперын уралигай нэрэ солые дээрэ үргэһэн габьяатай. Ф.И.Шаляпин 120 жэлэй саана Ехэ театрта дуулажа эхилээд, тэрэ гэһээр алдар солонь хаа хаагуур тараа һэн. 1917 ондо тэрэниие Мариинска театрай уран һайханай хүтэлбэрилэгшөөр томилбо. 1918 ондо тэрэ искусствын зоной дундаһаа эгээн түрүүн республикын Арадай артистын нэрэ зэргэдэ хүртөө бэлэй. 1922 ондо Париж ошоод, гэдэргээ бусаагүй юм. 1938 ондо Парижда наһа бараа. 1984 ондо Москвагай Новодевичье хүдөөлэлгын газарта тэрэнэй шарил булагдаа һэн.
Энэл тайзан дээрэ баледэй дабтагдашагүй бэлигтэн Майя Плисецкая, Наталья Бессмертнова, Екатерина Максимова, Владимир Васильев, Марис Лиепа хатараа, ахамад балетмейстернүүд Леонид Лавровский, Юрий Григорович бүхы дэлхэйн искусствын гайхал, эрдэни зэндэмэни болохо зохёолнуудые — П.И.Чайковскиин «Щелкунчик», А.Хачатурянай «Спартак», С.Прокофьевай «Ромео ба Джульеттэ», Д.Шостаковичай «Золотой век», А.Глазуновай «Раймонда» болон бусадые найруулһан түүхэтэй.
Майя Плисецкая хахад зуун жэлээ Ехэ театрта зорюулаа. Социалис Ажалай Геройн Алтан Одон, Франциин Командорой болон Хүндэтэ Легионой орденууд, Уласхоорондын баледэй Анна Павловагай шан, Сорбоннын докторой нэрэ зэргэ гэхэ мэтын үндэр шагналнуудта тэрэ хүртэһэн байна. Дэлхэй түбиин элитэ хореографууд болон баледэй труппануудтай тэрэ харилсан ажаллаа. Кубын суута балетмейстер Альберто Алонсо хадаа Кармениие заабол Плисецкаягай гүйсэдхэхын тула зорюута найруулһан түүхэтэй.
Гайхамшаг композитор Сергей Рахманинов 1904-1917 онуудта эндэ дирижерой ажал бэелүүлээ. Суута «Алеко», мүн «Франческа да Римини», «Харуу рыцарь» гэжэ оперонуудынь эндэ түрүүшынхиеэ зэдэлээ. Дирижернууд Геннадий Рождественский, Юрий Симонов театрай үндэр туйлалтануудта ехэ габьяатай юм. Театрай ахамад уран зурааша Вадим Федорович Рындин (1902-1974) бүхыдөө 200 гаран зүжэгүүдые шэмэглэһэн. СССР-эй арадай уран зурааша, СССР-эй Гүрэнэй шанда хүртэһэн габьяатай.
Ехэ театр Ород гүрэнэй домог суута соёл уралигай гуламта байһан, байнашье, солото түүхэнь үргэлжэлһөөр.❚
Хэрэглэгдэһэн литература
1.Энциклопедический словарь Ф.Брокгауза и И.Ефрона. Современная версия. — М., 2007.
2.Россия. Иллюстрированная энциклопедия. — М., 2008.