Хүгжэм
Арадай дуушан Айлтагүйн Нумаа багшын дурасхаалда
7 июля 2021
7375
Мэдээжэ дуушан, Хитадай Арадай Уласай арадай дуушан, буряад-монгол арадай дуунуудые суглуулагша, шэнжэлэгшэ Анандын Айлтагүйн Нумаа наһа бараба.
Мянган дуунай баялиг үршөөгөө
Буряад арадай соёлой элитэ ажал ябуулагша Нумаа багшатай уулзаһан ушараа ойндоо оруулнаб. 1990-ээд онуудай һүүл багаар «Буряад үнэнэйнгээ» уурхайда суута дуушантай уулзахадаа, Үбэр Монголой буряадуудай урданай дуунуудые хэблүүлхэ ажал бэелүүлжэ байһыень мэдээд, хүндэтэ эгэшын аша габьяада баярлаа бэлэйб. Хитадай Арадай дуушан гэһэн үндэр нэрэ зэргэтэй энэ хүн бүри үнинэй «Буряад үнэн» сонинтой холбоотой, «Буряадай түрүү хүнүүд» урилдаанай илагша болоһон.
2018 ондо буряад угсаатаниие хаа хаанаһаа Ангарын эрьедэ суглуулһан арадаймнай ехэ «Алтаргана» нааданай үедэ уулзаһан ушар һанаандам бүхөөр хадуугдаа һэн.
Нааданай гол баяр ёһолол болоһон Эрхүү хотын түб стадиондо ойртохо тума буряад һайхан аялга дуунай сууряатан зэдэлхые шэхээ хужарлуулан тэрэ үдэрнүүдтэ шагнажал байгаабди. Түрэл аялга ямаршье эм домһоо дутуугүйгөөр хүнэй зүрхэ аргалха, һанаа сэдьхэл тэгшэлхэ шадалтай ха юм даа.
Хамаг буряад-монголшуудай алдар солото хүнүүдэй нэгэн болохо хүндэтэ Айлтагүйн Нумаа багшатай нааданай нэгэ үдэр ушарбабди. Үбэр Монголой үнэтэ баялиг болохо элинсэгүүдэй дуунуудые, хүгжэм хаа хаагуур суглуулжа, аяар 1000 дуу ноототойгоор согсолжо хэблүүлһэн хүндэтэ багша энэ һайндэртэ уригдаһан байгаа бшуу.
«Алтаргана» нааданай горитой хуби болохо буряад дуунай урилдаан тухай һанамжаарнь һонирхобобди.
— Урда тээхи наадануудта орходоо яһала олон хүн дуунай урилдаанда ороо гэжэ тэмдэглэхээр. Энээниие һайн талын үзэгдэл гэжэ тоолоод, мүн минии һанаа зобооһон нэгэ ушар дээрэ тогтоһуу.
Буряад дуу гүйсэдхэлгэ өөрын эрилтэтэй, урданай гуримтай юм даа. Жэнхэни буряад дуу зүбөөр дуулахын тула ехэ тэсэмгэй ажал, оролдолго хэрэгтэй.
Эртэ урдын элинсэгэймнай зохёоһон эгшэг аялгын уян нугалбариие, урин бүжэгшэ шанарыень хоолойн аянгаар дэлбэлэн гаргахын тула ехэ бэлиг хэрэгтэй. Шагнажа һууһан хүнэй сээжые сэлмэг, уужам болгожо шадаха, сэдьхэлэйнь нарин хүбшэргэйе дайража, уяруулжа шадаха бэлиг хүн бүхэндэ үршөөгдэдэггүй юм даа.
Урилдаанда хабаадагшад, эдиршүүлшье, мүн ехэшүүлшье, дуунайнгаа үгэнүүдые тодо бэшээр дуулана. Дуунда зүбөөр һургадаг мэргэжэлтэ багшанар хэрэгтэй, дуушадай һайн бэлэдхэл, оролдосотой ехэ ажал хэрэгтэй гээд һанагдана. Жэнхэни буряад маягаар дуу гүйсэдхэлгын шанар дээшэлүүлхэ хэрэгтэй гэһэн минии һанамжые үргэн олон зон дэмжэхэл байха.
Бүхы дээрэнь хэлэхэдэ, түрэл арадайнгаа уран бэлигэй нааданһаа нааданда улам хүгжэжэ, залуушуулай, багашуулай олоор хабаадажа байһанда сэдьхэл зүрхэмни доһолон баясажа байна. Бидэниие дэмжэжэ, уг дамжан залгуулха шэнэ үетэн тодороо гэжэ һанахада, ямар һайхан бэ! — гэжэ арадай дуушанай хэлэхэдэ, сэдьхэлнай баяраар халин байгаа һэн.
Бага наһанһаань аялга дуунтай хуби заяагаа холбоһон Айлтагүйн Нумаа олон жэлнүүдтэ уран бэлигээ оролдосотой мүлижэл, мэргэжэл шадабарияа дээшэлүүлжэл ябаа. Үбэр Монголой Уласай ансамблиин бүридэлдэ түрэл буряад, монгол хэлэн дээрэ дуулахаһаа гадна, хитад, солонгос, түбэд, уйгар, казах, япон аялга дуу таталуулдаг һэн. Манай Буряад орондо энэ ехэ дүй дүршэлөө, суглуулһан ехэ баялигаа — урданай 1000 буряад дуунуудые үршөөгөөд, түрэлөө урилба ха юм. Буряад-монгол арадай бэлигтэй дуушанай буянтай хэрэг угсаатанаймнай дурасхаалда мүнхэ оршохо.
Буряад арадай соёлой элитэ ажал ябуулагша Нумаа багшатай уулзаһан ушараа ойндоо оруулнаб. 1990-ээд онуудай һүүл багаар «Буряад үнэнэйнгээ» уурхайда суута дуушантай уулзахадаа, Үбэр Монголой буряадуудай урданай дуунуудые хэблүүлхэ ажал бэелүүлжэ байһыень мэдээд, хүндэтэ эгэшын аша габьяада баярлаа бэлэйб. Хитадай Арадай дуушан гэһэн үндэр нэрэ зэргэтэй энэ хүн бүри үнинэй «Буряад үнэн» сонинтой холбоотой, «Буряадай түрүү хүнүүд» урилдаанай илагша болоһон.
2018 ондо буряад угсаатаниие хаа хаанаһаа Ангарын эрьедэ суглуулһан арадаймнай ехэ «Алтаргана» нааданай үедэ уулзаһан ушар һанаандам бүхөөр хадуугдаа һэн.
Нааданай гол баяр ёһолол болоһон Эрхүү хотын түб стадиондо ойртохо тума буряад һайхан аялга дуунай сууряатан зэдэлхые шэхээ хужарлуулан тэрэ үдэрнүүдтэ шагнажал байгаабди. Түрэл аялга ямаршье эм домһоо дутуугүйгөөр хүнэй зүрхэ аргалха, һанаа сэдьхэл тэгшэлхэ шадалтай ха юм даа.
Хамаг буряад-монголшуудай алдар солото хүнүүдэй нэгэн болохо хүндэтэ Айлтагүйн Нумаа багшатай нааданай нэгэ үдэр ушарбабди. Үбэр Монголой үнэтэ баялиг болохо элинсэгүүдэй дуунуудые, хүгжэм хаа хаагуур суглуулжа, аяар 1000 дуу ноототойгоор согсолжо хэблүүлһэн хүндэтэ багша энэ һайндэртэ уригдаһан байгаа бшуу.
«Алтаргана» нааданай горитой хуби болохо буряад дуунай урилдаан тухай һанамжаарнь һонирхобобди.
— Урда тээхи наадануудта орходоо яһала олон хүн дуунай урилдаанда ороо гэжэ тэмдэглэхээр. Энээниие һайн талын үзэгдэл гэжэ тоолоод, мүн минии һанаа зобооһон нэгэ ушар дээрэ тогтоһуу.
Буряад дуу гүйсэдхэлгэ өөрын эрилтэтэй, урданай гуримтай юм даа. Жэнхэни буряад дуу зүбөөр дуулахын тула ехэ тэсэмгэй ажал, оролдолго хэрэгтэй.
Эртэ урдын элинсэгэймнай зохёоһон эгшэг аялгын уян нугалбариие, урин бүжэгшэ шанарыень хоолойн аянгаар дэлбэлэн гаргахын тула ехэ бэлиг хэрэгтэй. Шагнажа һууһан хүнэй сээжые сэлмэг, уужам болгожо шадаха, сэдьхэлэйнь нарин хүбшэргэйе дайража, уяруулжа шадаха бэлиг хүн бүхэндэ үршөөгдэдэггүй юм даа.
Урилдаанда хабаадагшад, эдиршүүлшье, мүн ехэшүүлшье, дуунайнгаа үгэнүүдые тодо бэшээр дуулана. Дуунда зүбөөр һургадаг мэргэжэлтэ багшанар хэрэгтэй, дуушадай һайн бэлэдхэл, оролдосотой ехэ ажал хэрэгтэй гээд һанагдана. Жэнхэни буряад маягаар дуу гүйсэдхэлгын шанар дээшэлүүлхэ хэрэгтэй гэһэн минии һанамжые үргэн олон зон дэмжэхэл байха.
Бүхы дээрэнь хэлэхэдэ, түрэл арадайнгаа уран бэлигэй нааданһаа нааданда улам хүгжэжэ, залуушуулай, багашуулай олоор хабаадажа байһанда сэдьхэл зүрхэмни доһолон баясажа байна. Бидэниие дэмжэжэ, уг дамжан залгуулха шэнэ үетэн тодороо гэжэ һанахада, ямар һайхан бэ! — гэжэ арадай дуушанай хэлэхэдэ, сэдьхэлнай баяраар халин байгаа һэн.
Бага наһанһаань аялга дуунтай хуби заяагаа холбоһон Айлтагүйн Нумаа олон жэлнүүдтэ уран бэлигээ оролдосотой мүлижэл, мэргэжэл шадабарияа дээшэлүүлжэл ябаа. Үбэр Монголой Уласай ансамблиин бүридэлдэ түрэл буряад, монгол хэлэн дээрэ дуулахаһаа гадна, хитад, солонгос, түбэд, уйгар, казах, япон аялга дуу таталуулдаг һэн. Манай Буряад орондо энэ ехэ дүй дүршэлөө, суглуулһан ехэ баялигаа — урданай 1000 буряад дуунуудые үршөөгөөд, түрэлөө урилба ха юм. Буряад-монгол арадай бэлигтэй дуушанай буянтай хэрэг угсаатанаймнай дурасхаалда мүнхэ оршохо.