Тайзанай уурхайһаа тараһан далита дуунууд

Хүгжэмтэ шэмэглэлгүй зүжэг гэжэ байдаггүй. Зүжэгэй гүн удха дэлбэлэн харуулхада, үйлэдэгшэ геройнуудай абари зан, сэдьхэлэй байдал, зүжэгэй үйлын ябаса тодоруулхада, хүгжэмэй үүргэ тон шухала юм. Оюутан хаһадаа Эрхүү хотын ТЮЗ-та «Тристан Изольда хоёр» гэжэ хүгжэмтэ зүжэг хараһанаа мартагшагүйб. Дундада зуун жэлнүүдтэ европын зоной хэлсэдэг байһан домогуудта үндэһэлэн найруулһан зүжэгые И.Бахай «Токката ре-минор», мүн Р.Вагнерай «Тристан Изольда хоёр» опероһоо һүр ехэтэй хүгжэм шэмэглэхэһээ гадна тэрэ холын сагай амисхал оруулжа, айхабтар хурса, хадуугдама һонин болгоһыень элеэр һанадагби.

Буряад театрай хүгжэмэй талые 1964 онһоо даажа ябаһан Владлен Данилович Пантаев энэ шухала удхатай ажалаа жэншэдгүй тодо наринаар бэелүүлһэн габьяатай. Урид зүжэгүүдэй удхада таарама хүгжэм бэдэрдэг һаа, һүүлдэнь режиссерой гуйлтаар өөрынгөө хүгжэм зохёодог болоо һэн. Буряад театрай режиссер Ц.Ц.Цыренжапов залуудаа нэгэ үе Свердловскын консерваторидо һураһан, мүн һүүлдэ ГИТИС-тэ Б.Покровский бэлиг түгэлдэр багшада заалгаһан хадаа хүгжэмтэ режиссурын дүй дүршэлтэй байгаа. 1978 ондо Шираб-Нимбу Цыденжаповай зүжэгөөр «Инаг дуранай харгы» гэжэ водевиль, 1979 ондо «Инаг дуранай хүсэн» гэжэ баһал хүгжэмтэ зүжэг найруулхадаа, Владлен Пантаевые өөрын хүгжэм зохёохыень баадхаа бэлэй. Хүгжэмшэнэй зохёохы ажалай үрэ дүн: эдэ зүжэгүүдтэ наадаһан Лариса Егорова Михаил Елбонов хоёрой дуулаһан уянгата дуунууд театрай тайзанһаа алас таража, хаа хаагуур зэдэлдэг, үнэхөөр арадай дуун мэтэ болошоо һэн.

Буряад драматургнуудай өөрсэ һонин зүжэгүүдые театрай тайзан дээрэ найруулхада, хүгжэмшэнэй үүргэ харюусалга амаргүй ехэ байгаа. Тиимэһээ В.Д.Пантаев автортай, режиссертой суг хэлсэжэ, зүжэгэй гол удха дэлбэлэн гаргахада туһалха аргатай хүгжэм зохёохо гэжэ оролдодог байһан юм. Жэшээнь, А.Ангархаевай «Аршаанда болоһон найр» (1979), «Арбан табанай һара» (1981) зүжэгүүдтэ авторай бэшэһэн үгэнүүд дээрэ зохёоһон дуунуудынь зэдэлээ һэн. Илангаяа «Тэнгэриин одон» гэжэ дууниинь үргэн олоной дура буляагаа бэлэй.

1985 ондо Ч.Цыдендамбаевай зохёолой удхаар хоёр хубиһаа бүридэһэн «Холо ойрын түрэлнүүд» гэжэ ехэ зүжэг Ц.Цыренжаповай найруулхада, В.Пантаев хүгжэмтэ шэмэглэлыень бүтээһэн байна. Р.Бадмаевай «Һэшхэлэй хүбшэргэй» (1988) гэжэ зүжэгые мүн шэмэглээ.

Алдар суута зохёолшо Г.Маркесэй зохёолой удхаар режиссер Ц.Бальжановай найруулһан гэнэн хонгор Эрендира басагаханай болон тэрэнэй хайрагүй сэдьхэлтэй хүгшэн эжын гунигтай түүхэ тухай зүжэгтэ В.Пантаев халима олон ондоо аялга хүгжэм зохёожо, зүжэгэй амжалтада өөрынгөө хубитые оруулһан юм.

1994 ондо Б-М.Пурбуевай «Наймаан найман хүлтэй» гэжэ комедиие режиссер Л.Цыденова найруулаа. Балетмейстер Ц.Шалановагай, композитор В.Пантаевай удха һаналаар тайзан дээрэ зүжэгэй бүхы үйлэдэгшэ нюурнууд орёо бэшэ хүдэлсэтэй хатар аляа хитад аялга доро хэдэн дахин дабтажа гүйсэдхэһэн юм. «Зэрлиг» дэлгүүрэй эрхэ байдалда зүг шэгээ алдаһан, хара мэхэшэдэй һабарта ороһон зониие харагшад нэгэ тээ наадалжа, нүгөө ушарта хайрлажашье байгаа бэлэй. Энэ зүжэгэй ашаар бүхы ниигэмые, бэе бэеэ, өөрыгөө хажуу тээһээ хурса нюдөөр шэртэжэ, онсо түхэлэй арюудхал (катарсис) гаража, энеэдэ нааданай ашаар сэдьхэлэй муу муухай хирэһээ һалажа байгаа гээд һанахаар һэн.

Д.Батажабайн «Төөригдэһэн хуби заяан» гэжэ ехэ зохёолой удхаар 1998 ондо режиссер Ю.Александров, уран зураашан Б.Доржиев, композитор В.Пантаев зүжэг найруулаа бэлэй. Гүн удхатай энэ бүтээлые тайзанай хэлээр дамжуулхадаа, үндэһэн буряад аялга хүгжэм, уянгата дуу ехэ элбэгээр хэрэглээ һэн. Зүжэгшэд Д-Д.Бочиктоев, Б-Д.Будаев, С.Хажитов, Б.Бадмаев гэгшэдэй дуулахые харагшад амяа татан шагнаа бэлэй. Театрай труппын эхэнэр зүжэгшэдэй ансамблиин олоной хабаадалгатай үзэгдэлнүүдтэ уярма гоёор дуулахые шагнажа хужарлаа. Найруулгые хүгжэмэй талаар хүтэлбэрилэгшэ В.Пантаевай уран бэлиг тус зүжэгэй театрай ехэ амжалта болоһон ушарта баһа нүлөөлөө гээд һанагдана. Харагшад үни соо альга ташажа, дуратай зүжэгшэдөө тайзан дээрэһээ табиха дурагүй, баяр талархалаа мэдүүлжэ байһыень мартахаар бэшэ. 1997-1998 онуудай эгээн эрхим зүжэг гэжэ шүүмжэлэгшэд нэрлэһэн байна.

2001-2002 онуудай хаһада Буряад театрта режиссер Ц.Бальжанов драматург Б.Гавриловай «Чингис хаан» зүжэг найруулһан юм. Мянган жэлэй хүн гэжэ ЮНЕСКО-гэй нэрлэһэн Эзэн Богдо Чингис хаанай гайхамшаг дүрэ байгуулхань хүнгэн бэшэ байгаа. Театрай нэрэ солото зүжэгшэд бүхы уран арга шадабарияа элсүүлжэ, режиссерой зорилго бэелүүлээ һэн. Гүнзэгы философско удхатай энэ зүжэгые айхабтар ехэ элшэ хүсэтэй А.Шнитке, Р.Щедрин, Б.Дондоков, В.Пантаев композиторнуудай хүгжэм шэмэглээ. Улаанбаатарта, Эрхүүдэ үнгэрһэн ехэ харалгануудта энэ зүжэг монгол, ород шүүмжэлэгшэдэй үндэр сэгнэлтэдэ хүртөө бэлэй.

Сагаан һарын нэрэ хүндэдэ Буряад театр жэл бүри ехэ найр наада бэлдэжэ, арад зоноо уридаг һайхан заншалтай. Композитор В.Д.Пантаев эдэ зүжэг наадануудта хүгжэмыень, 12 жэлэй магтаал дуунуудые зохёоһон байна.

В.Д.Пантаев буряад дуунай алтан жаса баяжуулһан габьяатай. Г.Чимитовэй үгэ дээрэ «Үнгын голой дангина», Д.Дагбаевай «Минии нютаг», Ц-Д.Хамаевай «Наһанай ошолго», Ч.Гуруевай «Хуһахан», Н.Шабаевай «Аша үрынь харюулһайб» болон бусад олон дуунуудынь зоной дунда таража, найр наадануудта ото зэдэлжэ байдаг.



2013 онһоо В.Д.Пантаев Нью-Йоркдо, суута модель Ирина Пантаева басага хүрьгэнэйдээ байгаа. Эндэшье буряад угсаата залуушуулые суглуулаад, түрэл хэлэндэнь дадхааха зорилготой, буряад дуунуудые дуулажа һургаһан тухай уласай мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүд дамжуулаа һэн.