Басаганай наадан

Урда сагта хадамда гараагүй басагад гэртээ шоодбори, хүндэгүйшэг байhан. Иимэ эхэнэрнүүд хурим түрэдэ түрүүлхэ ёhогүй, найр нааданда үүдэн багаар hуудаг, тоомжогүй байhан. 28-29 хүрэhэн, хадамда гараагүй басагад гэртээ хүгшэрөө гэжэ тоологдодог, тэдээнэй үhэ хахалжа, туйба зүүлгээд, “Баханын hамган болоош”, – гэhэн ёhолол үнгэргэгдэдэг байhан. 

Тиимэһээ хадамда гараха гээшэ ехэ нэрэ хүндын хэрэг болоно. 

"Хада газарта харгы гаргагша морин эрдэни, 
Хари уласые ураг эльгэн болгогшо үхин эрдэни" – гэжэ хэлсэдэг. Басаган хүн эрдэни гэжэ тоологдодог, hамгадай дээгүүр зэргэдэ hууха эрхэтэй байhан гээд һураг бии. 

Басаганайнгаа багахан байхаhаа хойшо эхэ эсэгэнь энжыень бэлдэжэ эхилдэг байhан юм. Хубсаhан, үбэлэй, зунай дэгэлнүүд, даха, гоёлой, ажалай малгайнууд, арhа шүрбэhэн, алта мүнгэн, хуба шүрэ г.м. ханза соонь сугларжал байдаг байгаа. Хайрсаг соонь оёдолой хэрэгсэлнүүдhээ эхилээд, шанага, амhарта гэхэ мэтэ жэжэ жужа юумэн байха ёhотой. Гэрэй бараанhаа эхилээд лэ, хүнжэл, шэрдэг, дэрэ гэхэ мэтэ хуу бэлдэгдэхэ зэргэтэй. Басаганай энжэдэ эмээл, хазаар гэхэ мэтэ мориной тоног зэмсэг оролсоно. Энжэ малда заатагүй унажа ябаха морин, hаажа эдихэ үнеэн орохо ёhотой. 


Урда сагта нарhан модоор ханза бүтээдэг, үнгын гоё шэрээр шэрдэдэг байһан. Ханзын табюур бэлдэхэ зэргэтэй. Нэгэ басаганда зургаан шэрдэг хэрэгтэй байһан.Хүнжэлдэнь хурьганай дүшөөд арhан ородог байhан. Хүбөөень гоё бүдөөр хүбөөлхэ. Заһалай хүнжэл бүтэбэ гээшэ. 

Тэмээн Улаан хаанай Мүнгэн Тэбэнэ басаганай энжэ иимэ үльгэрэй үгэнүүдээр хэлэгдэнэ:
"Һаргама hайхан энжэ, 
Хана тулама ханза, 
Yүдэ тулама үхэг 
Уран hайхан угалзатайгаар, 
Yзэсхэлэн hайхан хээтэйгээр 
бүтээлгэбэ.
 Тухайлжа хараад тоолошогүй, 
Тойрожо үзөөд хэмнэшэгүй 
Yе дарама үмэдхэл, 
Бэе дарама бэлэг түхеэрбэ". 
"Хурьган hэеы даруулжа, 
Хундаган сагаан гэр барюулжа, 
Хонин hэеы даруулжа 
Хонгор сагаан ордон барюулжа 
Хүргүүлбэ”, 
– гэhэн үгэнүүд басаганда энжэhээ гадна, үшөө гэр бэлдэдэг байhан байна гэжэ тэмдэглэнэ. 

“Эрэ хүн модо тариха, гэр бариха, угаа залгуулха хүбүүтэй болохо ёһотой юм”, – гээд Кавказ багай зон хэлсэдэг. Манай буряад заншалаар хүбүүнэй шэнэ гэр барюуланхай байбал, басаганай заһалаар гэрынь дүүрэжэ, айлда хэрэгтэй зэр зэмсэгүүдынь нэгэл үдэрөөр бүтэшэдэг болонхой гээшэ.