Р-Н. Базаровай гэрэл зураг
Шагай харбалгаР-Н. Базаровай гэрэл зураг
Энэ хадаа орой намар, үбэлэй эхиндэ дүршэлтэй хүнүүдэй наададаг шагайн эгээл һонин наадануудай нэгэн юм. Шагайнуудһаа гадна, ёрхо, хобоо, майдаан гурбан хэрэгтэй. Ёрхо болбол 20-25 сантиметр утатай яһан годли, тэбхэрынь хайша хайшаа 2-2,5 сантиметр. Энэ годлиие үхэрэй сэмгэнэй яһаар хэдэг. Һайса мүлижэ, һолжорходоо мүлшэрхэй болгохо.
Хобоо 40-50 сантиметр утатай, һайнаар харуулдагдаһан, мүлигдэһэн, 6-7 сантиметр үргэнтэй хоёр хабтагай табсантуулан бэе бэедэнь хаданхай. Энээн дээгүүр ёрхомнай гүйхэ, һолжорхо болоно бшуу.
Майдаан метр утатай, 20 сантиметр үргэнтэй тэгшэхэн хабтагай. Энээн дээгүүр шагайнууд табигдаха.
Гэрэй хоёр ханада гурба-гурбан харбагшад урда урдаһаа харалсажа һууха. Урдань – нэгэ майдаан. Майдаан дээрэ шагайнууд утаашань жэрытэр табяатай. Хүн бүхэн өөрын хэдэн ёрхотой, нэгэ хобоотой.
Урда ханынхид наадаяа түрүүн эхилбэ гэлэй. Хобоо дээрэ ёрхонуудаа табяад, ээлжээгээр хургаараа ёрхоо тэртэдэн няһалжа, хойто ханын наана һуугшадай урдахи майдаан дээрэ жэрылдэһэн шагайнуудые мэргэлэн табина. Наадаха үедөө дуулалдана:
Хүнэй олон шагай дээрэ
Хүндэлдыш даа, ёрхомни!
Майдаан дээрэхи шагайнуудта ёрхо хүндэлдэжэ буугаа һаа, олон шагай унагаахань лабтай. Хэнэй урдахи майдаанай шагайнууд харбуулжа бултадаа унанаб, тэрэ шүүгдэһэндэ тоотой болохо. Тиигэжэ ээлжээ ээлжээгээр урдахи шагайнуудаа харбалсаха гээшэ урма ехэтэй, залитай мүрысөөн – наадан болоно бшуу.
Шагай шүүрэлгэ
Бүхы жаса шагайгаа дундаа обоолоод, наадагшад тойрожо һууха. Нэгэдэхи наадагша азарга шагайгаа (өөрынгөө шэлэжэ абаһан хүндэ шагайе азарга шагай гэжэ нэрлэнэ) өөдэнь шэдээд, буужа ерэтэрнь жаса шагайһаа адха шагай таһалан бэлдэжэ үрдинэ (хэдышье шагай таһалжа болохо). Хоёрдохиёо азарга шагайнгаа өөдэнь шэдээд, гэдэргээ буутарнь бэлдэһэн шагайгаа адхадаа адхаһан байжа, адхаһан шагай дээрээ шэдэһэн азарга шагайгаа тодожо абаха (наадагша азаргамни тэды гүү хуряажа асарба гэжэ хүхихэ). Жаса шагайн дууһатар ээлжээгээр наадаад, шүүһэн шагайнуудаа тоолохо. Олон шагай шүүһэн хүн диилэһэн болохо: хэды шагайгаар шүүгээб?