Театрнууд
СССР-эй арадай зүжэгшэн Г. Цыдынжаповай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй дуури бүжэгэй эрдэмэй театр
6 июня 2014
2095
Дуури (оперо) бүжэгэй театр – Улаан-Үдын эгээ танил газарнуудай нэгэн, Буряад Уласай хүгжэмтэ соёлой түб гээшэ.
Фото © БГАТОиБ
70 гаран жэлэй туршада СССР-эй арадай зүжэгшэн Г. Цыдынжаповай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй дуури бүжэгэй эрдэмэй театр өөрынгөө шэглэлээр 300 гаран зүжэгүүдые табиhан байха.
Театрай түүхэ 1939 оной декабриин 20-до хүгжэмтэ-драматическа театрай эмхидхэһэн үеhөө эхилһэн, удаань, 1949 ондо тэрэ театрай хоёр театр боложо хубаархада, амяараа болоhон юм.
Буряад-Монгол Уласта хүгжэмтэ театрай бии бололго гэнтын ушарал бэшэ. Буряад-Монгол арадай хүгжэмтэ эпическэ зохёолнуудай баялиг үндэһэн театрай репертуар боложо үгөө. Буряад-Монголой АССР-тэ үндэһэн хүгжэмтэ мэргэжэлтэ театр байгуулха хүсэл Гомбожаб Цыдынжапов hанаашалжа бэелүүлhэн, удаань энэ театрта тэрэнэй нэрэ олгогдоһон юм.
Буряад-Монголой хүгжэмэй театр хүгжэмтэ драмаһаа эхилэн, үндэһэн дуури бүжэгэй театр хүрэтэрөө зам дабажа гараа. М. Фроловой «Энхэ-Булад баатар», Глинкын нэрэмжэтэ гүрэнэй шанда хүртэһэн СССР-эй арадай зүжэгшэд Л. Книпперэй ба Б. Ямпиловай «Арюун гоохон Ангар дүүхэй» гэhэн дуури-зүжэгүүд түрүүшын үндэһэн хүгжэмтэ дуури болоhон юм. Буряад Уласай хүгжэмтэ театрай бии бололгодо ба хүгжэлтэдэ ехэ нүлөө, хүсэ шадалаа оруулһан ажал ябуулагшад гэхэдэ, композитор ба дирижер П. Берлинский, композиторнууд Р. Глиэр, В. Морошкин, С. Ряузов, тайзанай түрүүшын зохёолнуудай найруулагшад И. Туманов, А. Миронский, А. Канин, Е. Кончевский, Н. Логачев; шуулга хүтэлэгшэд (дирижернууд) –И. Забельский, М. Бухбиндер, В. Маймескул, хатар табигшад (балетмейстернүүд) –И. Моисеев, М. Арсеньев болон бусад.
Хоёр дахин, 1940, 1959онуудта, Москвада үнгэрһэн Буряад Уласай уран зохёолой болон урлалай арбан хоногууд (декаданууд) үндэһэн урлалда ехэ нүлөө үзүүлээ. 1-дэхи декадын һүүлээр театр Эхэ оронойнгоо эгээ үндэр шагналда – Ленинэй ордендо хүртөө бэлэй.
Дайнай һүүлээрхи жэлнүүдтэ театрай репертуар түргэн баяжажа захалаа. Театрай шэнэ хаhын ерэхэ бүри хүгжэмтэ-драматическа театрайнгаа хилэһээ урган гаража эхилээ.
1950-дахи онууд театрай хүгжэлтэдэ шиидхэхы шанартай байгаа. 1952 ондо Буряад Уласай ниислэл хотодо Москвагай А. Н. Федоров ба И. Г. Буров гэhэн архитекторнуудай түсэбөөр ябуулагдаhан, хожомынь Буряад ороной гол һүлдэ тэмдэг болоһон театрай байшангай барилга дүүрээ. Тэрэ сагта театрые арадай зүжэгшэн Г. Ц. Цыдынжапов хүтэлбэрилжэ байгаа.
1970-дахи онууд театрай эгээл хүсэд хүмүүжэлгын саг болоһон. Энээниие дуури бүжэгэй найруулгануудай үндэр хэмжээн, найрал дуушад болон гол дуушадай хүгжэлтэ, репертурай баяжалга тодорхойлно. 1979 оной ноябрь шухала удхатай гэжэ тоологдоно, юундэб гэхэдэ Москва, Ленинград хотонуудта амжалтатай тоосоhоной болон хүгжэм, урлалай хүгжэлтые арьбадхалсаhанайнгаа түлөө театрта «эрдэмэй» («академическа») гэhэн нэрэ зэргэ олгогдоно.
2011 оной майн 23-да, зургаан жэлэй туршада һэльбэн шэнэдхэлгын ба һэргээлгын удаа, Буряадайгүрэнэй дуури бүжэгэй эрдэмэй театр дахинаа хүшэгэеэ нээhэн байна. Театрай байшан Оросой Холбооной Уласай удха шанартай архитектурын хүшөө гэжэ тоологдодог, харин 1952 онһоо нэгэтэшье шухала һэльбэн һэргээлгэдэ абтаагүй байhан юм.
Театрай байшан соохи хуушан оньhон түхеэрэлгэнүүдэй орондо шэнэ, оршон үеын «ухаантай» оньhон түхеэрэлгэнүүд табигдаа. Энэ түхеэрэлгэнүүдэй ашаар элдэб янзаар гэрэл тааруулхаhаа захалаад, тайзанай бүхы хэрэгсэлнүүд хүдэлжэ байхаар зохёогдонхой. Аялга, хүгжэмэй абяанай танхим соогуур зүбөөр дэлгэржэ байхын түлөө һандалинуудыньшье абяа шэнгээхээр хэгдэнхэй юм. Һэльбэн шэнэдхэлгын һүүлээр нээгдэһэн театрта мэдээжэ хүгжэмшэд, үндэр нэрэ зэргэтэй гүрэнэй ажал ябуулагшад орожо хараһан.
Буряадай гүрэнэй дуури бүжэгэй эрдэмэй театр һая болотор Зүүн-Сибиирьтэ ба Алас-Дурнада ганса байһан. Театрай бүлэг 70 гаран жэлэй туршада Буряад Уласай мэргэжэлтэ урлалые Холбооной Уласай нэгэдэмэл соёлой дайдада эрхим зэргээр харуулжа ябана. Театрай тайзан дээрэ 300 гаран ородой, дэлхэйн классикын ба буряад зохёолшодой найруулганууд табигдаа. Театрай мүнөө ябажа байhан репертурта 30 гаран дуури бүжэг тоологдоно.
Шэнэ театр Буряад Уласай үндэр зэргын хэмжээ ябуулгануудай тон шухала талмай болонхой. Тайзанайнгаа шэнэлэгдэн hэльбэгдэhэн оньhон түхеэрэлгэнүүдые зүб мүрөөр дүүрэн хэмжээндэ хүдэлгэжэ hураха, шэнэ найруулгануудые саг үргэлжэ табижа байха, театрайнгаа ажал хүдэлмэриие, hанаа бодолоо сагай эрхээр шэнэ замаар шэглүүлхэ зорилго театрай урда байна.
Манай дуури бүжэгэй театр Россиин болон уласхоорондын хэмжээнэй проектнүүдые бэелүүлгын талмай болонхой. Һүүлэй жэлнүүдтэ театр Монгол, Америкэ, Хитад гүрэнүүдтэй уласхоорондын проектнүүдые бэелүүлээ, бүжэгэй Киевтэ үнгэрһэн уласхоорондын фестивальда хабаадаа. Хитадай 26 хотонуудаар гастрольдо ябажа, Далянь хотодо үнгэрһэн уласхоорондын фестивальда амжалтатай хабаадалсаа.
2007 ондо Украинын Днепропетровск, Донецк хотонуудаар гастрольдо гаража ерээ hэн. Театрай үндэр мэргэжэлые театр шэнжэлэгшэд болон харагшадай сэгнэлтэ, hанамжанууд гэршэлнэ.
Театрай түүхэ 1939 оной декабриин 20-до хүгжэмтэ-драматическа театрай эмхидхэһэн үеhөө эхилһэн, удаань, 1949 ондо тэрэ театрай хоёр театр боложо хубаархада, амяараа болоhон юм.
Буряад-Монгол Уласта хүгжэмтэ театрай бии бололго гэнтын ушарал бэшэ. Буряад-Монгол арадай хүгжэмтэ эпическэ зохёолнуудай баялиг үндэһэн театрай репертуар боложо үгөө. Буряад-Монголой АССР-тэ үндэһэн хүгжэмтэ мэргэжэлтэ театр байгуулха хүсэл Гомбожаб Цыдынжапов hанаашалжа бэелүүлhэн, удаань энэ театрта тэрэнэй нэрэ олгогдоһон юм.
Буряад-Монголой хүгжэмэй театр хүгжэмтэ драмаһаа эхилэн, үндэһэн дуури бүжэгэй театр хүрэтэрөө зам дабажа гараа. М. Фроловой «Энхэ-Булад баатар», Глинкын нэрэмжэтэ гүрэнэй шанда хүртэһэн СССР-эй арадай зүжэгшэд Л. Книпперэй ба Б. Ямпиловай «Арюун гоохон Ангар дүүхэй» гэhэн дуури-зүжэгүүд түрүүшын үндэһэн хүгжэмтэ дуури болоhон юм. Буряад Уласай хүгжэмтэ театрай бии бололгодо ба хүгжэлтэдэ ехэ нүлөө, хүсэ шадалаа оруулһан ажал ябуулагшад гэхэдэ, композитор ба дирижер П. Берлинский, композиторнууд Р. Глиэр, В. Морошкин, С. Ряузов, тайзанай түрүүшын зохёолнуудай найруулагшад И. Туманов, А. Миронский, А. Канин, Е. Кончевский, Н. Логачев; шуулга хүтэлэгшэд (дирижернууд) –И. Забельский, М. Бухбиндер, В. Маймескул, хатар табигшад (балетмейстернүүд) –И. Моисеев, М. Арсеньев болон бусад.
Хоёр дахин, 1940, 1959онуудта, Москвада үнгэрһэн Буряад Уласай уран зохёолой болон урлалай арбан хоногууд (декаданууд) үндэһэн урлалда ехэ нүлөө үзүүлээ. 1-дэхи декадын һүүлээр театр Эхэ оронойнгоо эгээ үндэр шагналда – Ленинэй ордендо хүртөө бэлэй.
Дайнай һүүлээрхи жэлнүүдтэ театрай репертуар түргэн баяжажа захалаа. Театрай шэнэ хаhын ерэхэ бүри хүгжэмтэ-драматическа театрайнгаа хилэһээ урган гаража эхилээ.
1950-дахи онууд театрай хүгжэлтэдэ шиидхэхы шанартай байгаа. 1952 ондо Буряад Уласай ниислэл хотодо Москвагай А. Н. Федоров ба И. Г. Буров гэhэн архитекторнуудай түсэбөөр ябуулагдаhан, хожомынь Буряад ороной гол һүлдэ тэмдэг болоһон театрай байшангай барилга дүүрээ. Тэрэ сагта театрые арадай зүжэгшэн Г. Ц. Цыдынжапов хүтэлбэрилжэ байгаа.
1970-дахи онууд театрай эгээл хүсэд хүмүүжэлгын саг болоһон. Энээниие дуури бүжэгэй найруулгануудай үндэр хэмжээн, найрал дуушад болон гол дуушадай хүгжэлтэ, репертурай баяжалга тодорхойлно. 1979 оной ноябрь шухала удхатай гэжэ тоологдоно, юундэб гэхэдэ Москва, Ленинград хотонуудта амжалтатай тоосоhоной болон хүгжэм, урлалай хүгжэлтые арьбадхалсаhанайнгаа түлөө театрта «эрдэмэй» («академическа») гэhэн нэрэ зэргэ олгогдоно.
2011 оной майн 23-да, зургаан жэлэй туршада һэльбэн шэнэдхэлгын ба һэргээлгын удаа, Буряадайгүрэнэй дуури бүжэгэй эрдэмэй театр дахинаа хүшэгэеэ нээhэн байна. Театрай байшан Оросой Холбооной Уласай удха шанартай архитектурын хүшөө гэжэ тоологдодог, харин 1952 онһоо нэгэтэшье шухала һэльбэн һэргээлгэдэ абтаагүй байhан юм.
Театрай байшан соохи хуушан оньhон түхеэрэлгэнүүдэй орондо шэнэ, оршон үеын «ухаантай» оньhон түхеэрэлгэнүүд табигдаа. Энэ түхеэрэлгэнүүдэй ашаар элдэб янзаар гэрэл тааруулхаhаа захалаад, тайзанай бүхы хэрэгсэлнүүд хүдэлжэ байхаар зохёогдонхой. Аялга, хүгжэмэй абяанай танхим соогуур зүбөөр дэлгэржэ байхын түлөө һандалинуудыньшье абяа шэнгээхээр хэгдэнхэй юм. Һэльбэн шэнэдхэлгын һүүлээр нээгдэһэн театрта мэдээжэ хүгжэмшэд, үндэр нэрэ зэргэтэй гүрэнэй ажал ябуулагшад орожо хараһан.
Буряадай гүрэнэй дуури бүжэгэй эрдэмэй театр һая болотор Зүүн-Сибиирьтэ ба Алас-Дурнада ганса байһан. Театрай бүлэг 70 гаран жэлэй туршада Буряад Уласай мэргэжэлтэ урлалые Холбооной Уласай нэгэдэмэл соёлой дайдада эрхим зэргээр харуулжа ябана. Театрай тайзан дээрэ 300 гаран ородой, дэлхэйн классикын ба буряад зохёолшодой найруулганууд табигдаа. Театрай мүнөө ябажа байhан репертурта 30 гаран дуури бүжэг тоологдоно.
Шэнэ театр Буряад Уласай үндэр зэргын хэмжээ ябуулгануудай тон шухала талмай болонхой. Тайзанайнгаа шэнэлэгдэн hэльбэгдэhэн оньhон түхеэрэлгэнүүдые зүб мүрөөр дүүрэн хэмжээндэ хүдэлгэжэ hураха, шэнэ найруулгануудые саг үргэлжэ табижа байха, театрайнгаа ажал хүдэлмэриие, hанаа бодолоо сагай эрхээр шэнэ замаар шэглүүлхэ зорилго театрай урда байна.
Буряадай театрай hүүлэй үеын шухала үйлэ хэрэгүүд гэхэдэ:
– А. Андреевэй үндэһэн буряад угсаатанай домогоор табиһан «Гэсэр» дуури;
– К. Сен-Сансай «Самсон и Далила», Н. Римского-Корсаковай «Садко», Г. Доницеттиин«Дон Паскуале» дууринууд;
– К. Орфой «Кармина Бурана» бүжэг-мистери,П. Чайковскийн «Франческа да Римини»бүжэг;
– В. Гаврилинай «Анна на шее», М.Глинкын «Руслан и Людмила», К. Молчановай «Макбет», «Юки» япон буддын шажанай болон америка ба европын композиторнуудай хүгжэмөөр найруулагдаhан бүжэгүүд.
Буряадай дуушад болон бүжэгшэд нэгэнтэ бэшэ өөрынгөө уран бүтээлнүүдые Ази ба Африкын, Европо баУрда Америкын, Франци, Канада, Энэдхэг, Япон, Финлянди, Алжир болон бусадшье гүрэнүүдэр харуулһан. Тэдэнэй тоодо СССР-эй арадай зүжэгшэд Л. Сахьянова, Л. Линховоин, К. Базарсадаев, Д. Дашиев, РСФСР-эй арадай зүжэгшэд О. Короткова, Е. Самбуева, Ю. Муруев, О. Аюрова, Е. Шараева болон бусад. – А. Андреевэй үндэһэн буряад угсаатанай домогоор табиһан «Гэсэр» дуури;
– К. Сен-Сансай «Самсон и Далила», Н. Римского-Корсаковай «Садко», Г. Доницеттиин«Дон Паскуале» дууринууд;
– К. Орфой «Кармина Бурана» бүжэг-мистери,П. Чайковскийн «Франческа да Римини»бүжэг;
– В. Гаврилинай «Анна на шее», М.Глинкын «Руслан и Людмила», К. Молчановай «Макбет», «Юки» япон буддын шажанай болон америка ба европын композиторнуудай хүгжэмөөр найруулагдаhан бүжэгүүд.
Манай дуури бүжэгэй театр Россиин болон уласхоорондын хэмжээнэй проектнүүдые бэелүүлгын талмай болонхой. Һүүлэй жэлнүүдтэ театр Монгол, Америкэ, Хитад гүрэнүүдтэй уласхоорондын проектнүүдые бэелүүлээ, бүжэгэй Киевтэ үнгэрһэн уласхоорондын фестивальда хабаадаа. Хитадай 26 хотонуудаар гастрольдо ябажа, Далянь хотодо үнгэрһэн уласхоорондын фестивальда амжалтатай хабаадалсаа.
2007 ондо Украинын Днепропетровск, Донецк хотонуудаар гастрольдо гаража ерээ hэн. Театрай үндэр мэргэжэлые театр шэнжэлэгшэд болон харагшадай сэгнэлтэ, hанамжанууд гэршэлнэ.
Театрай һонинууд ба репертуар тухай Буряадай гүрэнэй дуури бүжэгэй эрдэмэй театрай сайт дээрэ гү, али энэ утаһаар мэдэхэ аргатайт: +7 (3012) 21-36-00
Һүүлэй жэлнүүдтэ театр Краснояркын, Алтайн, Yбэр Байгалай хизаарнуудаар, Новосибирск,Томск ба Эрхүү можонуудаар ябажа бусаа. Москвагай, Санкт-Петербургын мэдээжэ театрнуудай гастрольнууд, Мирийнскэ театрай солистнудай, Пермь, Самара, Нижний-Новгород, Красноярск, Екатеринбург, Новосибирск хотонуудай болон анда Монгол ороной мэргэжэл нэгэнтэ бүлэгүүдэй урилганууд театрай ажалай шэглэлнүүдэй нэгэн болонхой.