Молон багшын нютагаархин

Холбоо сэнхир нуурнуудаараа суутай Яруунын аймагай баруун захада оршодог Үльдэргэ нютаг холоһоо бууһан айлшадаа «Яруунын аймаг» гэһэн уряал зурагтай угтамжын газарта Эгэтын-Адаг нютагай зоноор сугтаа сагаан эдеэ, сэнхир хадагаа барин угтадаг заншалтай.

...Бууралхан Яруунаа ороходом,
Булган талаяа дэлгээдэг.
Харьялаа долгёороо Үдэмнай
Харгын нойрые сэлмээдэг..., — гэжэ Буряадай элитэ поэд Булат Жанчипов түүрээһэн. холо ойрын айлшад харгын нойроо сэлмээн, хэтын хүндэмүүшэ гуримаар угтуулдаг юм. Мүнөөжэл, 2022 оной июниин 24-дэ, аймагай 95 жэлэй ойн баярай найр наадамда Буряад Уласай толгойлогшо А.С. Цыденов түрүүтэй айлшад буугаа. Яруунын ялхи харгынууд Ородой Холбоото Уласай Минтрансын туһаар 5 жэлэй туршада заһабарилагдахань гэжэ толгойлогшо мэдүүлжэ, аймагай зониие тон ехээр баясуулба. Саашадаа нютагнай улам хүгжэжэ, залуу гулваа Чингич Цыренжапов түрүүтэй АМО «Еравнинский район» эмхи ажал хэрэгээр урдалжа ябаг лэ даа.

Угтамжын газарай ойро «Шулуудай сэсэрлиг» гэжэ нэрэтэй Яруунын поэдүүдтэ зорюулһан, зүүн зүгэй маягтай дурасхаалта байгуулга оршодог. Эндэ элитэ поэдүүд Шираб ба Намжил Нимбуевууд, Цогто Номтоев, Ким Цыденов, Цырен-Дулма Дондогой, Марху Цыренов, Цыренжаб Бадмаев ба бусад яруу найрагшадай шүлэгүүд гантиг шулуунда һиилэгдэн һайхан дурсамжатай. Һаяын сагаар уяхан уянгын үзүүр шүлэгшэн Булад Жанчиповай мүрнүүдтэй шулуун нэмэгдээ.



Үльдэргэ нютагай түүхын дэбтэртэ ороһон сагынь бүри 1822-1823 онуудһаа 1902-1903 онууд хүрэтэр Хориин Дүүмын байһан сагһаа эхитэй. 14 инородно управын нэгэн — Зүүн Хүбдүүдэй управа Һалхитын, Хүреэтын, Эгэтын, Яруунын, Ехэ Хүндын, Нарин-Горхоной родовой управленинууд боложо таһардаг һэн. Үльдэргын зон Московско (Шэтын) трактын барилгада мори тэргээрээ элһэ шулуу зөөжэ, һүхэ хүрзэ барижа, нюрга бэеэ гамнаагүй хабаадалсаһан, мүнгэ зөөришье үргэһэн гээшэ: «Зүүн Хүбдүүд, 1510 дүүшэ, Сагсын үртөөһөө Шара горхон тээшэ 10-дахи модонһоо саашаа 8 модон 250 сажан хүрэтэр засана», гэжэ 1850 оной данса соо бэшэгдээ. Зүүн Хүбдүүдэй инородно управада Ямпил Зодбоев гулваа 1900 ондо наһа баратараа олон жэлдэ хүдэлһэн (тэрэ Хориин Дүүмын тайшаагаар һууха хаанай гар табиһан үнэмшэлгэтэй Санкт-Петербургһаа бусаха замдаа Красноярск шадар хүйтэ абажа үбдөөд нүгшэһэн). Тайшаа болохо үйлэгүй байбашье, нютаг зоноо, эдир үетэниие ном бэшэгтэ һургажа, һаруул дурасхаал үлээһэн, тус хэрэгынь дам саашань дамжуулха арадай гэгээрүүлэгшэ Бишыдан багша мэтэ шабинарые һурган хүмүүжүүлжэ табиһан габьяатай. Мүн өөрынь хоёр үргэмэл хүбүүд: Цыбик Ямпилов (Монтуев) 5 хэлэ мэдэхэ эрдэмтэн, 5 жэлдэ Индиин парламентын гэшүүн байһан, Түбэдтэй холбоо барисааха Ород гүрэнэй этигэмжэтэн; Буряадай түрүүшын военврач — Базарсада Ямпилов гэгшэд эрдэм номоор дээшэлэн, нютагайнгаа нэрэ нэрлүүлһэн байна.



Сагай маные һэтэлхэ шадалтай Молон багша, мүн мэдэлшэ, аргаша Дари-хээтэй гэгшэд арад түмэндөө аша туһатай, мэргэн лүндэнгөө буулган һуугаа. Молон багшын хүбүүн Һалхитын һаарамба, суутай эмшэ ламанар эсэгэ хүбүүн Аюшын Шойроб, Шойробой Жанчиб, номой эди шэди һайтар шудалһан Шойдор жоодшо, Хойто ламхай (гүжэнь Дондог ламахай), Баруун ламхай-Боошхын лама (гүжэнь Дашанима) гээд Анаа, Эгэтын дасанай шэрээтэнэр, габжа, гэбшэнэр булта эндэ тоонтотой. Мүнөөшье сагта Ивалгын дасанай шэрээтэ, гэбшэ лама Аюр Цырендылыков, будын шажанай «Даши Чойнхорлин» университедэй проректор, гэбшэ лама Жаргал Дугданов, Анаа дасанай шэрээтэ байһан Бадмажаб Цыренжапов (урдань мүн Үльдэргын Дамба Сультимов байгаа) гээд лэ хамта арбаад гаран лама хубарагууд урданай ба зүблэлтын үеын: Балдоржо Очиров, Цырендоржо Дампилов, Дамба Галсанов, Данзанима Доржиев, Түшэн Найданов, Ринчин Лыктыпов, Сандак Доржиев г.м. гэбшэ ламанарай убдиста хүртэн ябанад.

Үльдэргэ — тойроод байһан хэрэм хана тахилгата хадануудтай, толидол яларһан бишыхан нуурнуудтай, эмтэй домтой аршаан булагуудтай, Үдэ мүрэндэ шудхадаг хүбшын булагуудһаа эхитэй Зүүн-Үльдэргэ, Баруун-Үльдэргэ голнуудтай, үргэн нэмжээ тала нуга, үрэжэл һайта таряалан сабшалангуудтай, ан гүрөөлөөр, адууһа малаар баян, үргэмжэтэй, үлзы хэшэгтэй нютаг юм. Хубисхалһаа урда эндэхи зон үмсынгөө ажал хээд, үбэлжөөн, хабаржаан, зуһалан, намаржаан гээд лэ, малайнгаа бэлшээри дахан отог отогоороо һуудаг һэн. 20-30-аад онуудаар хамтын ажахынууд байгуулагдажа, Ленинэй (Зүүн-Үльдэргэ), Калининай (Гангата), Будённын (Серовка), Кировай (Баруун-Үльдэргэ) г.м. артельнууд бии болгогдожо, түрүүшын сеялкэ, веялкэ, молотилка, трактор, комбайн, газогенераторна машинануудые хаража үзөө, ашаглажа һураа.

Холоһоо Тужын таряанай
Хуба шаргал далай соо
Хүтэлүүлдэг «Коммунар» комбайн
Хүхыжэ холоһоо харагдадаг һэн.
Холхоодойн Сандаг комбайнер
Ходол эбдэрнэ гэлсэхэ.
«Мою да — мехальник», — гэхэдээшье
Молотилкын оные олохогүй...".("Үлгэн дэлхэйн алтан булан Үльдэргэм" поэмэ, Булад Жанчипов). Тэрэ сагһаа хойшо оньһон техникэ бүрин түгэс ургалагшад олошороо: Ц-Б.Д. Доржиев, Д-Д.Д. Жалсанов, Б.Е. Пунцуков, В.К. Климов, В.Б. Батуев, Б.С. Нимаев ба бусад колхозойнгоо хамаг техникэ жэншэдгүй байлгажа, өөһэдөөшье элдэб агрегад һанаашалан бүтээжэ ябаа. Ц-Б.Д. Доржиев ба Б.С. Нимаев хоёрой хадааһанай «Дорним» станок хоморой сагта тон туһатай байһан. Булад Сергеевич Нимаев үшөө шулуун тээрмэ, һүүлдэнь нарин, бүдүүн гурил татадаг тээрмэ тааруулжа табяад, «перестройкын» хаһада зоноо талхаар таһалдуулаагүй.

Хамтын ажалай хүсэндөө ороһоор байтар Эсэгын дайн эхилжэ, колхозой хамаг ажал эхэнэрнүүд, үхибүүд, үбгэд хүгшэд ба дайнһаа шархатаад ерэгшэд нюргандаа тээжэ, тэнсэжэ гараа. Үбэл зунгүй үхэр мал хараха, үбһэ хулһа сабшаха, шэрэхэ, таряа талха ургуулха, хадаха, үшөө фронт руу ябуулха эдеэ хоол, хубсаһа хунар бэлдэхэ мэтэ ажал хүдэлмэри барагдашагүй һаабза. Мүн колхозууд Яруунынгаа нуурнуудаар өөр өөрын загаһашадай артельнуудые байгуулаад, загаһа барижа, шарга шаргаар тушаадаг байһан, тиимэһээ аймаг нютагаймнай нуурнууд дайн соогуур урда, ара талын зоноо тэжээлсэһэн гээшэ. Саашадаа «Коммунизм» нэрэтэй колхоз коммунис партиин 5 жэлэй түсэбүүдые 4 жэл соо дүүргэхэ уялга абан тэмсээ, һайн үрэ дүнгүүдые яһалашье туйладаг байгаа. Колхозой тон мэдээжэ түрүүлэгшэнэр гэбэл: колхознигуудаа томо гоё байшан гэрнүүдые барюулжа түбхинүүлһэн, Арадай музей нээһэн Ж.Д. Сампилон, Д-Д.А. Бальжанов, парторгнууд Ц.Д. Галсанов, Б-Д.Д. Цырендоржиев гэгшэд, ажахын бэрхэ хүтэлбэрилэгшэ Л.Ц. Цыдыпов, 90-ээд онуудаар колхозоо унагаангүй, иргэн зоноо хангаһан, тэдхэһэн Л.Д. Цыбикжапова, үүлтэртэ малай ажахы (племпредприятие) эрдэмтэ зоотехник Д-Д.Д. Дугдановтай зүбшэн байгуулһан Д.Ц. Галсанов гэгшэд. Хамтын ажалда бэеэ үгэнги, абьяастай ажалаараа гүрэн түрын, арадай хүндэдэ хүртэһэн Ж.Н. Намдаков, Ж.Ц. Цыденов, Ф.Т. Кривошеев, Б.Д. Ширапов, В.И. Коновалов, Ц.Д. Лыктыпов, Т.А. Дубчинов, Б. Ц. Жимбуев, Н.Е. Карелов, Ц-Е.Д. Сосорбармаев, Ц-Д.Н. Шагдаров, Е.А. Климов, Ц.З. Дондоков, А.Я. Бакшеев, П.Д. Ширапов, Э.Б. Бабуев, Ц.Д. Жамбалов, Ч.Д. Борбоев, Д.С. Сультимов, Б.Ж. Галсанов, Ц.Ц. Ширапов, Б.Н. Цыбжитов, З.З. Хакимов, Ж.Ж. Жамсуев, С.Б. Алимасов, Ш.Д. Борбоев, Д.Ч. Цыбенова, Д.Ш. Доржиев, Ц-Д.А. Дагбаев, Ц-Д.Ц. ба Ц.Ц. Доржиевтан, Н-С.Ц. ба Ц-Д.Ц. Дашинимаевтан, Ц-Д.Д. Борбоев, Д.Б. Дугданова, Е.К. Грехова, Б-С.Ч. Жанчипов, А.Ц. Жамьянова гээд лэ баатарлиг ажалаараа хамтын баялиг байгуулһан дээдэшүүлнай олон даа. Мүнөө колхозуудай һандарһан сагта «Үльдэргэ» нэрэтэй хамтын ажахыгаа алдангүй, урагшатай эрхилжэ ябаһан залуу түрүүлэгшэ Б.Ц. Будажанаевые онсо тэмдэглэхээр. Адууһа малаа олошоруулжа, талха таряа ургуулжа, хүн зоноо ажалаар хангажа, ажалай ветерануудаашье мартангүй, шадал соогоо туһалжа, жэлдээ хэды мяха шүлэ үгэжэ баярлуулдаг заншалтай. Мүнөө Үльдэргын адуун мянга тоодо хүрэнхэй, «Даага дэллээн» гэхэ мэтэ угсаата ёһо заншал һэргээһэн найр наадандань республикын булан бүриһөө моришод сугларжа, арга дадалаараа хубаалдадаг.



Хамтын ажахын мал дээрэ: суута адуушад Э.Э. ба С.Э. Цыденжаповуудые халаһан адуушан Д.Д. Гатапов, Хуһан-Хушуунда ахадүү Н.Б. ба Д.Б. Жанчиповууд, Орхойтодо ахадүү Х-Ж.Д. ба Э.Д. Найдановууд, Адуун-Углууда Б.Д. Сультимов, Хүндыдэ ахадүү А.Д. ба Б.Д. Цырендылыковууд, Мухаршэбэртэ Б-Д.Н. Галсандоржиев, Дунда Буламда Ж.Р. Цыбиков, Хандагайн Толгойдо Б-Д.Б. Гомбожапов, Хяагта-Хүндыдэ Ц.Б. Жимбуев, Дабаатын эхиндэ Э.С. Данзанов, Харгааһатада Д.Ш. Дугаров, Зүүн Дабаатада Н.Е. Богданчиков ба бусад. Мүн үмсын, фермерскэ ажахытан олошоржо байнхай: Мантаряанда Д.Д. Цыренов, Хойморто С.Б. Цыренжапов ба С.В. Мадуев, Холбоолжондо С.Д. Цыренов, Булам-Толгойдо Б.Ж. Цыренов, Заха-Толгойдо С.Д. ба Б-Ц.Д. Цыреновүүд, Хүреэтын нугада Ч-Ц.Н. Галсандоржиев, Буламда Л.Д Цымпилов, Бааһатын-Буусада Ц.Ц. Гончиков, Таляанда О.Б. Батомункуев, Дабаатада С.Ж. Дондоков, Орхойтодо Э.Н. Митыпов, Набтуулда Б.Л. Доржиев ба бусад. Ехэнхинь хотодо ажалтай, дээдэ һургуулитай байһан хүбүүд Минсельхозой тусхай программын аша туһаар гүрэнһөө зээли абан, үбгэ эсэгэнэрэйнгээ ба хуушанай малшадай һандаржа байһан бууса, зуһалангуудые шэнэлжэ, дарагар байра байдал түхеэрээд, бодо малтайнь, адуутайнь, хони ямаатайнь үдхэжэ, түрэл нютагаа үзэмжэ һайхан болгожо байнхай. Һаянай хоёр тэмээн асарһыень, Үльдэргэдэ ботогон түрөөд байна. Урдандаа, XVIII-XIX зуунай үедэ, Үльдэргэдэ 70-аад тэмээн гансал Номогон баянайда байһан аад, буурань хүндэ ородог болоһыень, Молон багша амынь тэбхэдээд, «ши эндэһээ яба, шинии байха нютаг тээ урда хадануудай саана байна» гэһыень, һүрэгөө дахуулаад урагшаа ябашаһан гэдэг.

Залуушуулай нютагаа бусахада, һургуули, хүүгэдэй сэсэрлигтэ ябаха үхибүүд олошорно. Һургуулида уһан ба дулаан үгтэжэ, шэнэ спортзал, залгалаа, Соёлой байшан, сэсэрлигтэ шэнэ аргаар заһабари хэгдэнхэй. Шэнээр амбулатори баригданхай, хуушанай бэрхэ эмшэд: С.П. Успенский, Ж.Ц. Ширабон, В.А. Москвитина, В.М. Климова, Е.Я. Бурдуковская, А.М. Хакимова, В.Ф. Кривошеева, Д.Б. Галсандоржиева гэгшэд зоноо эмшэлхэ арга дадалаа мүнөө хүдэлжэ байһан бэрхэ аргашад С.Д. Жанчипова, Э.А. Будожанаева, Н.Ш. Ширапова гэгшэдтэ дамжууланхай. Мүнөө бэеын тамир һорихо шэнэ гэр баригдажа захалаа, эндэ барилдаан, боксоор һорилго хэгдэхэ, мүрысөөнүүд үнгэрхэ. Энэ хэрэгүүдые саг соо бүтээхын, бэелүүлхын тулада нютагай администрациин (гулваа Э.Т. Жамбалова) зүгһөө ехэ анхарал хандуулагдажа байдаг. Ажалгүй болоһон зон гэр байраяа орхижо, иишэ тиишээ тараад, гэрнүүдынь эзэгүй һандаржа байхадань, шадаал һаа олон залуушуул нютагаа бусажа байг лэ. Тииһээр зоноо ажалаар хангахын тулада янза бүриин хэмжээнэй үйлэдбэринүүдшье бии болохо байха: мяханай, нооһоной, арһа шүрбэһэнэй, модоор эд бүтээлгын гэхэ мэтэ. Һургуулиин багша П.Ф. Климов ямар гоё үйһэн түйсэнүүд, хоршогонуур гэхэ мэтые хэдэг гээшэб! Һэеы даража, һэеы гэр барижа һураад, айл бүхэн зундаа һэеы гэрнүүдтэ байдаг болоо һаа ямар зохид һэм. Тэрэ мэтээр арһаар, модоор, һэеыгээр юушье уралха, дархалха, ондоошье ажал ябуулха зүрхэтэйшүүл, бэрхэшүүл байхал гээшэ. Хамаг юумэнэй бусадаг хада, нэгэтэ зүблэлтын үеын мэтэ ажалаар бусалһан хүшэгэр сагууд ерэхэ байха гэжэ найдахаар.



Социалис Ажалай Герой, уран зохёолшо, дайнай ветеран, багша Цокто Номтоевич Номтоевой ударидажа байһан һургуулида эрхим багшанар: Д.Д. Дондокова, Ц.Б. Дугданов, Л.Ф Шишкова, Ж.Ц. Цыжипов, Д.Б. Гатыпова, В.В. Убеев, Н.Б. Банзарова, Д-Х.А. Цыбенова, А.Д. Голубева, Р-Х.Д. Цыбикжапова, Д-Х.Ж. Хашитова, М.З. Цыдыпова, Я.Ш. Бадмацыренова, Б-Х.Ж. Жамьянова, А.Ч. Цыденова, Д-Ж.Ц. Догсонова, Ц.Б. Цыжипова, М.О. Эрдынеева, В.Ю. Цыренжапов, Ц.Ж. Цыжипова, Т.Э. Москвитина, , В.Б. Цыренжапов, П.Ф. Климов, Д.С. Доржиева, Ц-Д.Д. Чимитова, Н.Д. Жанаева ба бусад нэрэтэй, түрэтэй багшанар саг бүри зааһан, зааһан зандаашье. Тус һургуулиһаа далижан гараһан эрдэмтэд гэбэл: Буряадай түрүүшын ветеринарна эрдэмэй доктор, профессор Г.Ч. Жанчипов; техническэ эрдэмэй доктор Т.С. Денделова; философиин эрдэмэй кандидадууд Н.Ц. Жамбалдагбаев, Г-Х.Б. Дамбаева; медицинын эрдэмэй кандидадууд А.Б. Раднаев, Е.Ц. Цыденжапов, С.Б. Муханова; хүдөөажахын эрдэмэй кандидадууд Л.Д. Цыбикжапова, Д-Д.Д. Дугданов, Ж.Ж. Токтохоев, М.Б. Батуева; экономикын эрдэмэй кандидат, АН РФ-н гэшүүн-корр. Г.Т. Найданов; психологиин эрдэмэй кандидадууд Э.С. Данзанова, Д.Д. Ширапова; техническа эрдэмэй кандидат С.С. Аюшеева; химиин эрдэмэй кандидат Ц-Д.Т. Найданова; географиин эрдэмэй кандидат С.Д. Ширапова ба бусад мүнөө үень аспирантурада һуралсажа байгшад, диссертаци хамгаалхаяа бэлдэгшэд бии юм. Уран зохёолшод, уралиг соёлой ажалтан гэбэл: уран зохёолшод Булад Жанчипов, Сергей Цырендоржиев, Ким Цыденов, Марху Цыренов, мүн уран гуурһанай эзэд Гарма Будажанаева, Цырен-Ханда Жамьянова, Цырен-Дулма Доржиева, Ханда Доржиева ба бусад; оперын дуушан Лидия Галсанова, арадай дуушан ба зүжэгшэн Дамба-Дугар Бочиктоев; Буряад драмын театрай режиссер Сергей Бальжанов, зүжэгшэн Туяна Бальжанова, залуу һүрэгэй бэлигтэй зүжэгшэн ба дуушан Чимид Дондоков; радиогой диктор Роза Дашиева, «Үльгэр» театрай зүжэгшэн, «Аянша» театр байгуулһан Эржэн Будажанаева, мэдээжэ концерт наада хүтэлэгшэ Доржо Найданов, эстрадын дуушад, концерт наада хүтэлэгшэд Доржо Цыдыпов ба Вера Шобосоева эдир дуушан Очирма басагантаяа гээд лэ нэрэ түрэ, магтаал солодо хүртэһэн бэлигтэн байха. Мүн арад зоной этигэл найдабарида хүртэһэн, дээгүүр ябаха залуушуулай гарахада урматай: Арадай Хуралай депутадууд Т.Ц-Д. Дондоков ба Э.Ш. Чимитцыренова; «Дозор» эмхиин захирал Э.Д. Доржиев, Буряад Уласай хүдөөажахын сайдай орлогшо байһан, мүнөө үүлтэртэ мал үдхэлгын Уласай хэмжээнэй эмхи зургаанай хүтэлэгшэ Д.Ц. Галсанов, «Ростелеком» эмхиин захиралай орлогшо Б.Г. Доржиев, «Гостехнадзор» зургаанай захирал Р.С. Ешеев, Сибириин Федеральна тойрогой Генеральна прокуратурын Захиргаанай (Новосибирск хото) даргын орлогшо Б.В. Доржиев, ЯГМЗ заводой Генеральна директорэй орлогшо, Саха-Яхад Уласай толгойлогшын дэргэдэхи бага яһатанай эмхинүүдэй «Буряад үндэһэтэн» гэһэн эблэлэй түрүүлэгшэ, Якутскын буддын шажанай дасан барилга ударидалсаһан А.Ж. Номтоев, «Буряадфармаци» нэгэдэлэй захирал, УлаанҮдэ хотын «Үльдэргэ» эблэлэй түрүүлэгшэ Б.Д-Д. Цыренов, Буряад Уласай Прокуратурын таһагай ахалагша прокурор И.В. Цыремпилова, Сэлэнгэ, Загарай, Бэсүүрэй аймагуудые харгалзадаг Налогово инспекциин дарга, Арадай Хуралай депутадай туһалагша Б.Ж. Номтоев, Калуга можын Юхнов хотын Прокуратурын Захиргаанай ахамад прокурор, юстициин ахамад советник Ч.М. Аюров, БРПК-гай физкультурын таһагай декан Л.Д-Д. Жалсанова, Томск можын Стрежевой хотын ГАИ-н дарга А.Ц. Дугданов, Баргажанай аймагай МВД-н даргын орлогшо Т.Ц.Цыренжапов, Яруунын ба Баунтын аймагуудай Мүрдэлгын таһагай дарга Ч.Б. Цыбикжапов, АМО «Еравнинский район» эмхиин толгойлогшын орлогшо З.Ж. Доржиев, СПб ба Ленинград можын МВД-н Гол Захиргаанай мэдээсэлэй түбэй ахамад мэргэжэлтэн Р.Л. Ендонова, Буряад Уласай Соёлой яаманай мэдээсэлэй түбэй хүтэлбэрилэгшэ Д.Б. Батуева, Республиканска больницын челюстно-лицевой хирургиин таһагые даагша Т.Э. Доржиев, Республиканска кожно-венерологическа таһагые даагша Э.М. Аюрова, «АнгирТрэвэл» турагенствын захирал С.Л. Алганаева болон тоогүй олон мэргэжэлтэд: багшанар, врачнар, инженернүүд, хүдөө ажахын хүдэлмэришэд, тамиршад г.м. хаанашье ябабал, ажалай эрхим үрэ дүн харуулжа, дороһоо дээшээ ургажал ябадаг юм.



Оршон сагта Молон багшын тоонтодо урданай уг отогуудай болон колхоз «баабайн» хуушан һууринуудаар шэнэ болбосон түхэлэй байра байдал түхеэрэгдэжэ, дайдаар дүүрэн адууһа мал атарлан бэлшэжэ, инсагаалаан, маараан, мөөрөөн талын симфони дэлдүүлжэ, шэб шэнэхэн посхоодууд соо таряа талхан талмайран ургажа, шэхэнэй шэмэг дуулдана, нюдэнэй хужар харагдана. Энээнһээ гадна элинсэг хулинсагуудай мүргэлэй газарнууд: Бугата Буурал, Шэрэнгитэ, Үлзытэ, Омбоон, Хүлэрэгтэ, Ангир, Эреэн Буурал, Бэлшэр хатан, Баруун-Үльдэргын ехэ обоо, Номогон Хүнды, Тура, Булган, Тужа, Зүүн-Үльдэргын ехэ Обоото гээд лэ нютагай урдаа хараха обоо тахилганууд шэнээр һэргээгдэжэ, булан бүридэ гэхээр субарганууд бодожо, бурханай гэртэй, һэрюун асарнуудтай (беседки), зоной һууха һарабша, һандалитайгаар гансата хэгдэжэ байхадань, нютагай залуушуулай шадалтай бэрхэдэнь баясан омогорхомоор. Орон нютагаймнай ерээдүй зориг түгэлдэр эдээхэн хүбүүд басагадай гарта гэжэ һанахада, эжэлүүдгүй этигэл найдал түрэмөөр байна. Аба эжынэрэй, үбгэ эсэгэнэрэйнгээ гал гуламта унтараангүй сахижа, ажал хэрэгынь улам саашань үргэжэ ябахань болтогой!