Жана Дугарова — бэлигтэй багша

 Жана Цыденовна Дугарова тиимэл, сэсэн мэргэн хүмүүжүүлэгшэ, бэлигтэй багша байһан юм. Тэрэ Забайкалиин хизаарай Хёлго аймагай Бада һууринһаа гарбалтай байһан, 1886 ондо түрэһэн юм. Жана басаган ехэ шадалтай айлай басаган байгаа, тиимэһээ, тэрэ һайн болбосорол һургуули абаһан. 1916 онһоо Жана Цыденовна багшалжа эхилһэн, тэрэ дүшөөд жэл шахуу, наһа баратараа, 1952 он болотор багшын ажалда хүдэлөө юм. Нилээд олон жэл, 1920 — 1950 онуудта Жана Цыденовна Хэжэнгэ аймагай һургуулинуудта багшалаа. Тэрэ 1920-д онуудаар, Хориин крестьянска молодёожай һургуулида ажаллаа. Буряад орондоо мэдээжэ багша, уран зохеолшо Цокто Номтоев дурсамжа соогоо бэшэһэн байдаг: «Би Хориин һургуулида табадахи ангида һуража байхадаа, Жана Цыденовнада заалгаһан хүм. Алдарта багшын шаби байһандаа омогорхожо ябадагби».



Жана Дугарова багшанарай багша гэжэ арад зоной дунда алдаршанхай, зон зүй ёһоор хэлэдэг юм. Тэрэ хүмүүжүүлэгшэые хүндэлэн зон «Жана-багша» гэжэ хандадаг байгаа. Жана Цыденовна дундашаг бэетэй, нарин һайхан шарайтай, сагаан һанаатай, сайхан миһэрэлтэй хүн һэн, суранзан мэтэ өөртөө хүниие татадаг һэн. Тэрээндэ олон хүн зүбшэл, заабари һуража хандадаг байгаа. Баяртайшье, гашуудалтайшье үдэрнүүдтэ, Жана Цыденовнада шабинарынь, нүхэдынь, нютагаархидынь ерэжэ, нангин бодолнуудаараа хубаалдадаг байгаа. Жана залуу наһандаа Хэжэнгэ голой Мүнгэтэ һууринай Дондог (Хабтаанай) Дугаров гэжэ һайн хүндэ хадамда гараһан юм, тэдэ хоёр бэе бэедээ ехэ дуратай байгаа. 1918 ондо Гашайда аймшагтай ушар боложо, Дондог Дугаров ами наһаяа алдаһан юм, тэрэ хүн багша, ниигэмэй, олониитын ажаябуулагша байгаа юм. Жана нүхэрэйнгөө наһа барахада, ехэ шаналаа, гасалан гашуудалда абтаа һэн...

Жэлнүүдшье һубарин үнгэрбэ, Жана Дугарова олохон лэ жэл Худан-Хэжэнгын голдо багшаар ажаллаа, аймаг соогоо, Буряад орондоо мэдээжэ, хүндэтэй багша болобо.1920-д онуудай дундуур, Жана Цыденовна хоёрдохиёо хадамда гараа, Цыбден Балдоржиев наһанайнь нүхэр болоо һэн.

1928 ондо Жана Цыденовна Цыбден Балдоржиев хоёрой бүлэдэ эхир басагад түрөө һэн, басагадынь Роза, Веда гэжэ нэрэнүүдтэй һэн.

Ж.Ц. Дугарова багшалха үедөө, үхибүүдые буряад арадайнгаа урданай еһо заншал, еһо гурим, түүхэ, соёл хүндэлжэ ябахыень һургадаг байгаа. Тэрэ багшын шэнээр һургаха, зааха аргануудта, багшын арга шадабарида, арга мэхэдэ ехэ анхаралаа хандуулдаг байгаа. Жана Цыденовнагай һургаалиин шадабари, арга зүй, зааха, һургаха арга үзэхэ харахаяа аймагай, республикын һургуулинуудай багшанар Хэжэнгэ нютаг ерэдэг һэн. Жана Цыденовна оло дахин багшанарай семинарнуудта, конференцинуудта элидхэл хэһэн юм, өөрынгөө һургаалиин арга зүйгөөр, арга шадабаряараа хубаалдадаг байгаа.

Жана Дугарова аймагайнгаа, республикын ниигэмэй, олониитын ажаябуулгада ехэ эдэбхитэйгээр хабаададаг байгаа, тэрэ оло дахин засаг захиргаанай байгуулалтануудай гэшүүнээр һунгагаһан юм.

Жана Цыденовна сүлөө сагтаа харгам хадхажа хээ оёдог байгаа, тэрэнэй харгам хадхажа оёһон «Орден Победы» хээ, престижна выставкада үндэр дээрэ сэгнэгдэһэн юм.

Абьяас бэлигтэй багшын габьяа Эхэ орон үндэрөөр сэгнэһэн юм, Ж.Ц. Дугарова Ленинай, Трудового Красного Знамени, «Знак Почета» орденуудаар шагнагдаһан юм. Жана Цыденовна Дугаровада «Заслуженный учитель Бурят-Монгольской АССР», «Заслуженный учитель РСФСР» гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэнүүд олгогдоо юм. Багшын, һурган хүмүүжүүлгын үндэр шадабаритай Жана Цыденовна Дугарова тухай гансашье Буряад-Монголой бэшэ, харин СССР гүрэнэй сонин, сэтгүүлнүүдтэ бэшэгдэһэн юм.

Ж.Ц. Дугарова тухай:
Р. Дашиева. Арадай багша — Жана багша // Буряад үнэн, 1998, июлиин 16;
П. Балдандоржийн. Первая в районе // Долина Кижинги, 2000, 8 января.