Буряад-монгол ороной мэдээжэ зон
Уран гуурһатай багша
27 августа 2021
635
Алангуа, Бальжан хатадай сэсэн сэбэрые, бэлиг зоригые энжэлһэн буряад эхэнэрнүүдэй тоодо Ород Уласай габьяата багша, гэгээрэлэй отличник, хизаар ороноо шэнжэлэгшэ, уран найруулагша Жалсанова Ганжадма Цыреторовна оролсоно.
1949 оной январиин 1-нэй үдэр Загарай аймагай Асагад нютагай олон хүүгэдтэй Цыретор Раднаевич, Цыпилма Эрдынеевна Раднаевтанай үнэр бүлэдэ 7-хи үхибүүн, 6-хи басаган боложо түрэһэн. Нялха хүүгэнэй гараһаарнь, хүүгэдгүй абынь нүхэр басагашалхаа эрибэ гэхэ. Гансата үгэхэ гэлсэнгүй, урид хэдэн ламанарта зурхай татуулһыень, «ондоо хүндэ үгэжэ болохогүй» гэгдээд, басагахан гэртээ үлэжэ, түрэһэн ахадүүнэртэеэ суг үдэхэ золтой байгаа. Дайнай һүүлээрхи жэлнүүдтэ түрэһэн үхибүүд хэды хоморхон байдалда үдэбэшье, газаа досоохи ажалаа хэлсээд, хүдэр дорюунууд, хүхюутэй зугаатайнууд, доторой шанга элшэ хүсэтэйнүүд, улаан бургааһандал һуга ургажа ябаа. Ганжадма басаган наһаараа дүтэрхүү эгэшэ дүүнэртэеэ, үетэн нүхэдөөрөө лаптаа, тэбэг сохижо, Тамхита хадаһаа сана шаргаар һолжоржо, Үдэ голдоо зундаа шунгажа, үбэлдөө мүльһэн дээрэнь халтиржа сэнгэжэ, хүдэр бороор ургаа. Мүн үхибүүн бүхэн гэр гэртээ жиирэй 200-300 хүрэтэр шагайнуудые суглуулжа, шагай харбажа, «мори урилдаажа», шүүрэжэ, нюдэнэй хёрхые, бэеын хүдэлсые һорижо, ухамай бодолоо хүгжөөжэ ябаһан.
Ганжитма Цыреторовна Жалсанова
Цыретор Раднаевич абань хүдөөгэй ажахын хүтэлбэрилэгшэ байхаһаа гадна XI Бандида хамба Чойнзон Иролтуевай эхилһэн «Угай бэшэгые» нютагайнгаа гурбан хүнүүдээр хамта үргэлжэлүүлжэ байһан габьяатай. Тиимэһээ өөрынь арбан хүүгэд Гучидһаа эхитэй уг гарбалаа багаһаа тоолодог, мэдэдэг болоһониинь гайхалгүй. Абынгаа зураһан уг гарбалай хабтаһа (таблица) хуушан монголһоо Тамара Цыреторовна эгэшэнь оршуулжа, харин Ганжадма Цыреторовна компьютер руу оруулжа, хожомынь Асагадай соёлой ордондо Асагад нютагаархинай Уг гарбалай һарбаалжан үлгэгдөөд, һонирхоһон хүн бүхэндэ угаа мэдэхэ арга боломжо олгогдоо.
Абгайнартаяа
Ганжадма басаган 1956 ондо Асагадайнгаа һургуулиин эхин ангиин шаби болоһон. Эндэ эхин һургуулитай Добо-Ёнхор, Онохой-Шэбэр, Арьбижал, Эрхирэг, Хара-Шэбэр нютагуудай хүүгэд ерэжэ, һургуулиин хамтын байрада байгаад, һуралсадаг байһан. Саашадаа 7-хи ангиһаа эхилээд, республикын хэмжээнэй, Улаан-Үдын буряад үндэһэтэнэй интернад-һургуулида орожо һураһан байна.
Эсэгэ Цыретор Раднаевич ба эжы Цыпелма Эрдынеевна Раднаевтан
«Түрүүшын үдэр би Дуся Раднаеватай танилсаа һэм, тэрэ шэнэ танилни намайгаа дахуулаад, байдаг таһалга руугаа асарба. Тиин нэгэ таһагта Яруунын аймагай Мужыха һууринай Дуся Раднаева, Баргажанай Хилгана нютагай 11 хүүгэдтэй бүлын ууган басаган Санжидма Очирова, Усть-Ордагай Баяндай аймагай үншэн басаган, мүн 10 үхибүүдэй нэгэн Сталина Тарова болон би, Загарайн аймагай Асагадай 10 хүүгэдэй нэгэн Ганжадма Раднаева гэгшэд һургуулияа дүүргэтэрээ сугтаа байһаар, тэрэ холын 1964 онһоо эхилээд, мүнөө болотор нүхэсэжэ ябанабди». — гэжэ Ганжадма Цыреторовна дурсана. Гайхалтай һонин, жэшээтэ һайхан хани нүхэсэл гээшэл!
Асагадай 7-класстай һургуули, 1963-64 он
Классайнь 36 шабинарай дундаһаа суутай солотой зон яһалашье гараһан байна. Олимпиин чемпион, боксер Борис Зориктуев, Буряадай соёлой яаманай сайд ба гэгээрэлэй яаманай сайдай орлогшо Евдокия Раднаева, Ород Уласай бэеын тамир хүгжөөлтын габьяата хүдэлмэрилэгшэ Федор Дарханов, Дотоодын хэрэгүүдэй подполковник Батор Цыбикжапов, географиин эрдэмэй кандидат Ринчин Будаев гээд лэ нэрэтэй түрэтэй багшанар, экономист, юстициин полковник ба бусад олон даа.
1 интернаадай 8-дахи "б" анги
1967 ондо Ганжадма Раднаева БГПИ-иин хэлэ-бэшэгэй таһагта орожо һуралсаха болобо. Аймаг бүриһөө сугларһан омог дорюун хурса хурдан хүбүүд басагадаар танилсажа, бусалма, бурьялма оюутан хаһа эхилээ бэлэй. Сугтаа нэгэ группада һураһан нүхэдынь хожомоо бүгэдэ буряадтаа мэдээжэ зон болоһон юм. Хэд бэ гэбэл: ВАРК-ын түрүүлэгшэнэрэй нэгэн, хэлэ-бэшэгэй эрдэмэй доктор, буряад үндэһэтэнэй асуудалаар ООН хүрэтэр габшагай ажал ябуулһан Бата Баяртуев, уран зохёолшо, «Буряад Үнэн» сониной, «Байгал» сэтгүүлэй ахамад редактор Цыдып Цырендоржиев, Агын тойрогой дунда һургуулиин багша, уран шүлэгшэ Базар-Сада Цыденов, аймагай комсомолой намын дарга, Саха республикын Нерюнгри хотын буряад зоной эблэлэй түрүүлэгшэ, багша Цыден Оборов, хэлэ-бэшэгэй эрдэмэй кандидат Цыпелма Цыдыпова болон бусад бэрхэшүүл байһан. 1973 ондо ажамидаралай жама ёһоор инаг дураяа ушаржа, Ага нютагай Жалсанов Батор Жамбалович гэжэ найдамтай бата хүбүүндэ хадамда гараһан юм. Хоюулан багшын ажалай хүшэр замые шэлэбэшье, бэе бэеэ дүнгэжэ, эбтэй зохидоор ажаһуугаа.
1975 ондо багшын диплом абажа, Хурамхаанай аймагай Барагханай дунда һургуули эльгээгдэжэ, багшын ажалайнь баян намтар эхилээ һэн. Жэл хүдэлһэнэй удаа наһанайнгаа нүхэрэй нютаг болохо Агын тойрогой Һүдэнтэ нютаг ошожо, Цыбен Жамцароногой нэрэмжэтэ дунда һургуулида орожо хүдэлөө. Тэндэ Ганжадма Цыреторовна ород хэлэ бэшэгэй багшаһаа эхилээд, захиралай орлогшо, һургуулиин захирал болотороо дэбжэжэ, анханһаа суутай һургуулиин эрхим бэрхэ багшанарай коллективтай эб сугтаа гэгээрэлэй буянтай ажалые эршэ зоригтойгоор эрхилэн ябаа. Ударидан ябаһан түрэл һургуулиинь амжалтанууд гэбэл, жэшээнь:
1996 ондо — аймагай ба тойрогой һургуулинуудай дунда һуралсалай шэнэ жэлдэ бэлдэлгын урилдаанай илагша болоо;
1997 ондо — багшанарай дээдэ һургуули (БГУ) ба Ород уласай эрдэмэй академиин Сибиириин хэлтэсэй Буряадай эрдэм шэнжэлгын түбтэй (БНЦ) харилсаа холбоо байгуулаа;
2001 ондо аймагай ба тойрогой һургуулинуудай дунда шалгаржа, «Школа-2001» гэһэн уласхоорондын Москава хотын V үзэсхэлэнэй лауреад болоо;
2001-2010 онуудта — жэл бүри Бүхэроссиин Москвадахи хуралдаанай дипломант;
2007 ондо — Ород гүрэнэй юрэнхылэгшын «Гэгээрэл» гэһэн түлэбөөр мүрысөөндэ табиһан 1 млн. түх. шанда хүртэгшэ; «Ород гүрэнэй эрхим һургуулинуудай эблэлэй» гэшүүн;
2008 ондо — «Школа года — 2008» гэһэн IX хуралдаанай Гран-при абагша; 2008 ондо Агын тойрогой Шэтэ можодо хабсаргагдаһанай удаа 150 хүн хабаадагшадтай «Хүдөөгэй һургуулинуудай харилсаан» гэһэн арга дадалаа хубаалдаха хуралдаа һургуулидаа үнгэргөө;
2009 ондо — Агын тойрогой бүхы һургуулинуудһаа урид «Ородой гэгээрэлэй эрдэни субад» гэһэн бүхэроссиин хуралдаанай Гран-при шанда хүртөө;
2010 ондо — «Global Eduction — хилэгүй гэгээрэл» гэһэн уласхоорондын суглаан-үзэсхэлэнэй дипломант; Һургуулидань «Эрмэлзэл» гэһэн өөһэдын газетэ ба өөрын телевидени оторо байһан.
2011 ондо Ганжадма Цыреторовна һургуулиин захиралһаа болижо, залуушуулдаа харгы гаргажа үгөөд, үшөө 2 жэлэй туршада багшаар ажаллахадаа, бэе муутай хүүгэдые даажа абаад, сэдьхэлээ үгэн, ханалгатай хүдэлһэн байна.
Эндэ бүхы наһаараа эрхилжэ ябаһан ажалһаань тэдыхэн лэ тобшо мэдээсэл үгтэбэ. Багшын ажалай хэмжүүргүй, заха хизааргүй байһаниинь элитэ. Һургуулиин үүдэ хаажа гарабал, дүүрэшэдэггүй, һүнии һүндиһэн яар ябта дэбтэрнүүдые шалгаха, хэшээлнүүдтээ бэлдэхэ, арга дадал, мэдэсэеэ үргэдхэхын тула элдэб номуудые, сонин, сэтгүүлнүүдые уншаха мэтэ хүдэлмэри юу барагдахаб. Ажалдаа оролдосо, харюусалга ехэтэйгээр хандажа ябахын хажуугаар зон нүхэдтөө хүндэтэй, үргэбшэтэй, ударидахы, эмхидхэхы бэлигтэй байһыень дээрэ нэрлэгдэһэн амжалтануудынь гэршэлнэ. Ганжадма Цыреторовна Ород Уласай габьяата багша, Гэгээрэлэй отличник ба дээдэ шатын хүтэлбэрилэгшэ, үндэһэтэнэй һургуули хүгжөөхэ хэрэгтэ хубитаяа оруулһанай тула «Сибириин Хүндэлэлэй Ном», «Байгалай үмэнэхи нютагуудай Багшын алдар» ба «Забайкалиин энциклопеди» номууд дотор нэрэнь оруулагданхай. Бүхы наһан соогоо багшын далижуулан табиһан шабинарайнь һүрэгүүд хаа хайшаа таранхай, 10, 20, 30 гэхэ мэтэ ойн баярнуудаа алдангүй, түрэл һургуулидаа сугларжа, хүндэтэ багшанараа амаршалхаяа мартадаггүй. Багшын ажал хүндэшье һаа, буянтай даа!
БГПИ-ин 4-дэхи курс
Аажам сагаан сэдьхэлтэй, ажалша бэрхэ Ганжадма Цыреторовна гансал багшынгаа ажал жэншэдгүй хээд ябаа бэшэ, мүн жэнхэни буряад эхэнэрэй заншалаар гал гуламтаа дэгжээн, нарин сэбэрээр сахижа шадаа. Гэртээ бата тулгатай ябаһан наһанайнь нүхэр Батор Жамбалович технологи, автодело, үйлэдбэриин хэшээлэй мастер, ажалай талаар захиралай орлогшоор (АХЧ) хүдэлжэ, Буряад уласай ба Орос уласай Хүндэлэлэй тэмдэгүүдээр шагнагдаһан байна. Гурбан хүүгэдынь аба эжын һургаалитайгаар үндыжэ, өөр өөрын харгы замуудые шэлэн ошоо. Ууган хүбүүниинь — Баяр Баторович Жалсанов Буряадай гэгээрэлэй яаманай сайдаар олон жэлдэ урагшатай хүдэлнэ. Марина Баторовна басаганиинь БГСХА-гай ахамад бухгалтераар ажаллана. Одхон хүбүүн Жамбал Баторовичынь 1-хи лицей-интернадай захиралай экономикын талаар орлогшо юм. Булта үри бэеы үдхэжэ, гэр бүлэдөө дүүрэн жаргалтайнууд ажаһууна. Аба эжын сэдьхэл һанаанда үхибүүдэйнь золтой заяан адис аршаандал домнохо нүлөөтэй бшуу.
Оторо забдагүй ябажа һураһан хүн наһанай амаралтада гараад, гэртээ һуушахадаа, хэхэ юумэеэ оложо ядашадаг. Ганжадма Цыреторовна гараа һула табяад һуужа байнгүй, өөртөө ажал олоод лэ орхёо. Абынгаа бэшэдэг байһан угай һарбаалжанһаа эхилээд, хизаар ороноо шэнжэлгэ, түүхын баримтануудаар һонирхожо ябаһан хүн хадаа нютаг тухайгаа ном бэшэхэеэ шиидээ һэн. Номой материал бэдэрэлгын бэлэн бэшэшье һаань, «дурлаһан мэлхэй далайда хүрэхэ» гэһэншүү, нютагай зоной дурсалганууд, һонин, сэтгүүлнүүд, номууд туһа болоол һэн бэзэ. Тиигэжэ түрэһэн тоонтодоо, нютагаархиндаа зорюулһан дурасхаалай «Асагад — нангин газар» («Ацагат — земля священная») гэһэн хатуу гадартай, 434 хуудаһатай, үнгын гэрэл зурагуудтай, нютагай зоной һонин намтарнуудтай һайхан ном 2020 ондо Москвагай хэблэлээр гаража, бултанай баяр болоо. «Да не оскудеет земля Ацагатская» («Асагад нютагни улам һалбараг») гэжэ нэрэтэй, 30-аад хуудаһатай, нютагаархинай үнгэтэ зурагуудтай, тиин портред бүринь тайлбари бэшэгтэй, бэеэ дааһан ном гэхээр хабсаргалта үгтэжэ, уншагшадай һонирхол татаа. Олон хамба ламанарые дэбжүүлһэн урданай ехэ дасантай, эрдэмтэй суутай ламанартай, Гушад угай һарбаалжантай Асагад нютагай нэрэ бүгэдэ буряадтаа мэдээжэ. Ном соо энэ нютагтай холбоотой һонин домогууд үгтэнхэй.
Обоо тахидаг Тамхита хадын нэрэ гэбэл, урда сагта монголой нэгэ хаан тамхинайнгаа туулмаг эндэ мартаһан ха; Үдэ гол — сэрэгээр ябаһан зон эндэ үдын хоол бариһан гэхэ; тахилгатай Дэлгэр эжы — үни хада нэгэ басагые дурагүй хүндэнь хадамда үгэһыень, гэдэргээ гэртэхиндээ бусашоо. Үбгэндэнь һөөргэнь абаашаха гэтэрнь эгсэ хабсагайһаа халижа, наһа бараад, һүнэһэниинь эндэхи эзэн болошоһон ха; Сагаан хада — хойто зүгэй хорото дайсадһаа аршалдаг тайлгата хада, эхэнэр хүнэй гарадаггүй, ганса эрэшүүлээр тахигдадаг гэхэ мэтэ үльгэр домогууд.
Дурсалгануудай ном гаргалган ажалтай, хүн бүхэнэй түүхэ намтар, гэрэл зурагынь суглуулха гээшэ бэлэн бэшэ. Тиигэбэшье, автор зориһондоо хүрэжэ шадаа. Ганжадма Цыреторовна прозоор бэшэхэһээ гадна шүлэг дуунуудые бэшэдэг байна. Хэдэн шүлэгүүдтэнь буряадаймнай мэдээжэ композиторнууд дуунуудые бэшэжэ, Эрдэни Батсүх болон бусад түрүү дуушаднай тайзан дээрэһээ ханхинуулдаг болонхой. Тоонто нютагтаа зорюулһан нэгэ дууниинь:
Буурал идамай тоонтотой
Үгэнь Г. Жалсанова, хүгжэмынь Б. Шойдоков
Угай замай арюунда
Үлзы хэшэг дэлгэрнэл,
Үбгэ эсэгын үреэлээр
Үндэр заяан толорнол!
Дабталга:
Буурал идамай тоонтотой,
Баабайн мүнхэ сэргэтэй
Үлгы һайхан нютагтаа
Үнэр баян һуунабди!
Хори буряад алдартай
Баатар Гушад эсэгын
Нангин һүлдынь залгуулха
Бүгэдэ аша золтойбди!
Түрэл түтимэй хуягтай,
Түшэхэ аха захатай
Абга, нагаса, үеэлэ
Алтан утаһаар холбоотойл!
Гүрэнэй шан абалга, 2007 он
Мүнөө үень буряадай ламын шажанай хамба ламанар тухай бэшэжэ, дууһаха тээшээ дүтэлэнхэй, тус номынь намартаа хэблэгдэжэ, уншагшадай һонорто табигдаха юм. Иигэжэ, дүрбэн тэгшэ дүүрэн бэлигтэй буряад эхэнэрэй, уран гуурһатай һургуулиин багшын, эрдэмтэдэй эрхилмэ ажалые эдэбхи абьяас дүүрэн, хүсэл зориг түгэс, урагшатай бүтээжэ ябахадань баясаад, үшөөл олон үндэр дабаануудые дабажа, амжалтатай ябахыень хүсэел даа.
Ганжитма Цыреторовна Жалсанова
Цыретор Раднаевич абань хүдөөгэй ажахын хүтэлбэрилэгшэ байхаһаа гадна XI Бандида хамба Чойнзон Иролтуевай эхилһэн «Угай бэшэгые» нютагайнгаа гурбан хүнүүдээр хамта үргэлжэлүүлжэ байһан габьяатай. Тиимэһээ өөрынь арбан хүүгэд Гучидһаа эхитэй уг гарбалаа багаһаа тоолодог, мэдэдэг болоһониинь гайхалгүй. Абынгаа зураһан уг гарбалай хабтаһа (таблица) хуушан монголһоо Тамара Цыреторовна эгэшэнь оршуулжа, харин Ганжадма Цыреторовна компьютер руу оруулжа, хожомынь Асагадай соёлой ордондо Асагад нютагаархинай Уг гарбалай һарбаалжан үлгэгдөөд, һонирхоһон хүн бүхэндэ угаа мэдэхэ арга боломжо олгогдоо.
Абгайнартаяа
Ганжадма басаган 1956 ондо Асагадайнгаа һургуулиин эхин ангиин шаби болоһон. Эндэ эхин һургуулитай Добо-Ёнхор, Онохой-Шэбэр, Арьбижал, Эрхирэг, Хара-Шэбэр нютагуудай хүүгэд ерэжэ, һургуулиин хамтын байрада байгаад, һуралсадаг байһан. Саашадаа 7-хи ангиһаа эхилээд, республикын хэмжээнэй, Улаан-Үдын буряад үндэһэтэнэй интернад-һургуулида орожо һураһан байна.
Эсэгэ Цыретор Раднаевич ба эжы Цыпелма Эрдынеевна Раднаевтан
«Түрүүшын үдэр би Дуся Раднаеватай танилсаа һэм, тэрэ шэнэ танилни намайгаа дахуулаад, байдаг таһалга руугаа асарба. Тиин нэгэ таһагта Яруунын аймагай Мужыха һууринай Дуся Раднаева, Баргажанай Хилгана нютагай 11 хүүгэдтэй бүлын ууган басаган Санжидма Очирова, Усть-Ордагай Баяндай аймагай үншэн басаган, мүн 10 үхибүүдэй нэгэн Сталина Тарова болон би, Загарайн аймагай Асагадай 10 хүүгэдэй нэгэн Ганжадма Раднаева гэгшэд һургуулияа дүүргэтэрээ сугтаа байһаар, тэрэ холын 1964 онһоо эхилээд, мүнөө болотор нүхэсэжэ ябанабди». — гэжэ Ганжадма Цыреторовна дурсана. Гайхалтай һонин, жэшээтэ һайхан хани нүхэсэл гээшэл!
Асагадай 7-класстай һургуули, 1963-64 он
Классайнь 36 шабинарай дундаһаа суутай солотой зон яһалашье гараһан байна. Олимпиин чемпион, боксер Борис Зориктуев, Буряадай соёлой яаманай сайд ба гэгээрэлэй яаманай сайдай орлогшо Евдокия Раднаева, Ород Уласай бэеын тамир хүгжөөлтын габьяата хүдэлмэрилэгшэ Федор Дарханов, Дотоодын хэрэгүүдэй подполковник Батор Цыбикжапов, географиин эрдэмэй кандидат Ринчин Будаев гээд лэ нэрэтэй түрэтэй багшанар, экономист, юстициин полковник ба бусад олон даа.
1 интернаадай 8-дахи "б" анги1967 ондо Ганжадма Раднаева БГПИ-иин хэлэ-бэшэгэй таһагта орожо һуралсаха болобо. Аймаг бүриһөө сугларһан омог дорюун хурса хурдан хүбүүд басагадаар танилсажа, бусалма, бурьялма оюутан хаһа эхилээ бэлэй. Сугтаа нэгэ группада һураһан нүхэдынь хожомоо бүгэдэ буряадтаа мэдээжэ зон болоһон юм. Хэд бэ гэбэл: ВАРК-ын түрүүлэгшэнэрэй нэгэн, хэлэ-бэшэгэй эрдэмэй доктор, буряад үндэһэтэнэй асуудалаар ООН хүрэтэр габшагай ажал ябуулһан Бата Баяртуев, уран зохёолшо, «Буряад Үнэн» сониной, «Байгал» сэтгүүлэй ахамад редактор Цыдып Цырендоржиев, Агын тойрогой дунда һургуулиин багша, уран шүлэгшэ Базар-Сада Цыденов, аймагай комсомолой намын дарга, Саха республикын Нерюнгри хотын буряад зоной эблэлэй түрүүлэгшэ, багша Цыден Оборов, хэлэ-бэшэгэй эрдэмэй кандидат Цыпелма Цыдыпова болон бусад бэрхэшүүл байһан. 1973 ондо ажамидаралай жама ёһоор инаг дураяа ушаржа, Ага нютагай Жалсанов Батор Жамбалович гэжэ найдамтай бата хүбүүндэ хадамда гараһан юм. Хоюулан багшын ажалай хүшэр замые шэлэбэшье, бэе бэеэ дүнгэжэ, эбтэй зохидоор ажаһуугаа.
1975 ондо багшын диплом абажа, Хурамхаанай аймагай Барагханай дунда һургуули эльгээгдэжэ, багшын ажалайнь баян намтар эхилээ һэн. Жэл хүдэлһэнэй удаа наһанайнгаа нүхэрэй нютаг болохо Агын тойрогой Һүдэнтэ нютаг ошожо, Цыбен Жамцароногой нэрэмжэтэ дунда һургуулида орожо хүдэлөө. Тэндэ Ганжадма Цыреторовна ород хэлэ бэшэгэй багшаһаа эхилээд, захиралай орлогшо, һургуулиин захирал болотороо дэбжэжэ, анханһаа суутай һургуулиин эрхим бэрхэ багшанарай коллективтай эб сугтаа гэгээрэлэй буянтай ажалые эршэ зоригтойгоор эрхилэн ябаа. Ударидан ябаһан түрэл һургуулиинь амжалтанууд гэбэл, жэшээнь:
1996 ондо — аймагай ба тойрогой һургуулинуудай дунда һуралсалай шэнэ жэлдэ бэлдэлгын урилдаанай илагша болоо;
1997 ондо — багшанарай дээдэ һургуули (БГУ) ба Ород уласай эрдэмэй академиин Сибиириин хэлтэсэй Буряадай эрдэм шэнжэлгын түбтэй (БНЦ) харилсаа холбоо байгуулаа;
2001 ондо аймагай ба тойрогой һургуулинуудай дунда шалгаржа, «Школа-2001» гэһэн уласхоорондын Москава хотын V үзэсхэлэнэй лауреад болоо;
2001-2010 онуудта — жэл бүри Бүхэроссиин Москвадахи хуралдаанай дипломант;
2007 ондо — Ород гүрэнэй юрэнхылэгшын «Гэгээрэл» гэһэн түлэбөөр мүрысөөндэ табиһан 1 млн. түх. шанда хүртэгшэ; «Ород гүрэнэй эрхим һургуулинуудай эблэлэй» гэшүүн;
2008 ондо — «Школа года — 2008» гэһэн IX хуралдаанай Гран-при абагша; 2008 ондо Агын тойрогой Шэтэ можодо хабсаргагдаһанай удаа 150 хүн хабаадагшадтай «Хүдөөгэй һургуулинуудай харилсаан» гэһэн арга дадалаа хубаалдаха хуралдаа һургуулидаа үнгэргөө;
2009 ондо — Агын тойрогой бүхы һургуулинуудһаа урид «Ородой гэгээрэлэй эрдэни субад» гэһэн бүхэроссиин хуралдаанай Гран-при шанда хүртөө;
2010 ондо — «Global Eduction — хилэгүй гэгээрэл» гэһэн уласхоорондын суглаан-үзэсхэлэнэй дипломант; Һургуулидань «Эрмэлзэл» гэһэн өөһэдын газетэ ба өөрын телевидени оторо байһан.
2011 ондо Ганжадма Цыреторовна һургуулиин захиралһаа болижо, залуушуулдаа харгы гаргажа үгөөд, үшөө 2 жэлэй туршада багшаар ажаллахадаа, бэе муутай хүүгэдые даажа абаад, сэдьхэлээ үгэн, ханалгатай хүдэлһэн байна.
Эндэ бүхы наһаараа эрхилжэ ябаһан ажалһаань тэдыхэн лэ тобшо мэдээсэл үгтэбэ. Багшын ажалай хэмжүүргүй, заха хизааргүй байһаниинь элитэ. Һургуулиин үүдэ хаажа гарабал, дүүрэшэдэггүй, һүнии һүндиһэн яар ябта дэбтэрнүүдые шалгаха, хэшээлнүүдтээ бэлдэхэ, арга дадал, мэдэсэеэ үргэдхэхын тула элдэб номуудые, сонин, сэтгүүлнүүдые уншаха мэтэ хүдэлмэри юу барагдахаб. Ажалдаа оролдосо, харюусалга ехэтэйгээр хандажа ябахын хажуугаар зон нүхэдтөө хүндэтэй, үргэбшэтэй, ударидахы, эмхидхэхы бэлигтэй байһыень дээрэ нэрлэгдэһэн амжалтануудынь гэршэлнэ. Ганжадма Цыреторовна Ород Уласай габьяата багша, Гэгээрэлэй отличник ба дээдэ шатын хүтэлбэрилэгшэ, үндэһэтэнэй һургуули хүгжөөхэ хэрэгтэ хубитаяа оруулһанай тула «Сибириин Хүндэлэлэй Ном», «Байгалай үмэнэхи нютагуудай Багшын алдар» ба «Забайкалиин энциклопеди» номууд дотор нэрэнь оруулагданхай. Бүхы наһан соогоо багшын далижуулан табиһан шабинарайнь һүрэгүүд хаа хайшаа таранхай, 10, 20, 30 гэхэ мэтэ ойн баярнуудаа алдангүй, түрэл һургуулидаа сугларжа, хүндэтэ багшанараа амаршалхаяа мартадаггүй. Багшын ажал хүндэшье һаа, буянтай даа!
БГПИ-ин 4-дэхи курс
Аажам сагаан сэдьхэлтэй, ажалша бэрхэ Ганжадма Цыреторовна гансал багшынгаа ажал жэншэдгүй хээд ябаа бэшэ, мүн жэнхэни буряад эхэнэрэй заншалаар гал гуламтаа дэгжээн, нарин сэбэрээр сахижа шадаа. Гэртээ бата тулгатай ябаһан наһанайнь нүхэр Батор Жамбалович технологи, автодело, үйлэдбэриин хэшээлэй мастер, ажалай талаар захиралай орлогшоор (АХЧ) хүдэлжэ, Буряад уласай ба Орос уласай Хүндэлэлэй тэмдэгүүдээр шагнагдаһан байна. Гурбан хүүгэдынь аба эжын һургаалитайгаар үндыжэ, өөр өөрын харгы замуудые шэлэн ошоо. Ууган хүбүүниинь — Баяр Баторович Жалсанов Буряадай гэгээрэлэй яаманай сайдаар олон жэлдэ урагшатай хүдэлнэ. Марина Баторовна басаганиинь БГСХА-гай ахамад бухгалтераар ажаллана. Одхон хүбүүн Жамбал Баторовичынь 1-хи лицей-интернадай захиралай экономикын талаар орлогшо юм. Булта үри бэеы үдхэжэ, гэр бүлэдөө дүүрэн жаргалтайнууд ажаһууна. Аба эжын сэдьхэл һанаанда үхибүүдэйнь золтой заяан адис аршаандал домнохо нүлөөтэй бшуу.
Оторо забдагүй ябажа һураһан хүн наһанай амаралтада гараад, гэртээ һуушахадаа, хэхэ юумэеэ оложо ядашадаг. Ганжадма Цыреторовна гараа һула табяад һуужа байнгүй, өөртөө ажал олоод лэ орхёо. Абынгаа бэшэдэг байһан угай һарбаалжанһаа эхилээд, хизаар ороноо шэнжэлгэ, түүхын баримтануудаар һонирхожо ябаһан хүн хадаа нютаг тухайгаа ном бэшэхэеэ шиидээ һэн. Номой материал бэдэрэлгын бэлэн бэшэшье һаань, «дурлаһан мэлхэй далайда хүрэхэ» гэһэншүү, нютагай зоной дурсалганууд, һонин, сэтгүүлнүүд, номууд туһа болоол һэн бэзэ. Тиигэжэ түрэһэн тоонтодоо, нютагаархиндаа зорюулһан дурасхаалай «Асагад — нангин газар» («Ацагат — земля священная») гэһэн хатуу гадартай, 434 хуудаһатай, үнгын гэрэл зурагуудтай, нютагай зоной һонин намтарнуудтай һайхан ном 2020 ондо Москвагай хэблэлээр гаража, бултанай баяр болоо. «Да не оскудеет земля Ацагатская» («Асагад нютагни улам һалбараг») гэжэ нэрэтэй, 30-аад хуудаһатай, нютагаархинай үнгэтэ зурагуудтай, тиин портред бүринь тайлбари бэшэгтэй, бэеэ дааһан ном гэхээр хабсаргалта үгтэжэ, уншагшадай һонирхол татаа. Олон хамба ламанарые дэбжүүлһэн урданай ехэ дасантай, эрдэмтэй суутай ламанартай, Гушад угай һарбаалжантай Асагад нютагай нэрэ бүгэдэ буряадтаа мэдээжэ. Ном соо энэ нютагтай холбоотой һонин домогууд үгтэнхэй.
Обоо тахидаг Тамхита хадын нэрэ гэбэл, урда сагта монголой нэгэ хаан тамхинайнгаа туулмаг эндэ мартаһан ха; Үдэ гол — сэрэгээр ябаһан зон эндэ үдын хоол бариһан гэхэ; тахилгатай Дэлгэр эжы — үни хада нэгэ басагые дурагүй хүндэнь хадамда үгэһыень, гэдэргээ гэртэхиндээ бусашоо. Үбгэндэнь һөөргэнь абаашаха гэтэрнь эгсэ хабсагайһаа халижа, наһа бараад, һүнэһэниинь эндэхи эзэн болошоһон ха; Сагаан хада — хойто зүгэй хорото дайсадһаа аршалдаг тайлгата хада, эхэнэр хүнэй гарадаггүй, ганса эрэшүүлээр тахигдадаг гэхэ мэтэ үльгэр домогууд.
Дурсалгануудай ном гаргалган ажалтай, хүн бүхэнэй түүхэ намтар, гэрэл зурагынь суглуулха гээшэ бэлэн бэшэ. Тиигэбэшье, автор зориһондоо хүрэжэ шадаа. Ганжадма Цыреторовна прозоор бэшэхэһээ гадна шүлэг дуунуудые бэшэдэг байна. Хэдэн шүлэгүүдтэнь буряадаймнай мэдээжэ композиторнууд дуунуудые бэшэжэ, Эрдэни Батсүх болон бусад түрүү дуушаднай тайзан дээрэһээ ханхинуулдаг болонхой. Тоонто нютагтаа зорюулһан нэгэ дууниинь:
Буурал идамай тоонтотой
Үгэнь Г. Жалсанова, хүгжэмынь Б. Шойдоков
Угай замай арюунда
Үлзы хэшэг дэлгэрнэл,
Үбгэ эсэгын үреэлээр
Үндэр заяан толорнол!
Дабталга:
Буурал идамай тоонтотой,
Баабайн мүнхэ сэргэтэй
Үлгы һайхан нютагтаа
Үнэр баян һуунабди!
Хори буряад алдартай
Баатар Гушад эсэгын
Нангин һүлдынь залгуулха
Бүгэдэ аша золтойбди!
Түрэл түтимэй хуягтай,
Түшэхэ аха захатай
Абга, нагаса, үеэлэ
Алтан утаһаар холбоотойл!
Гүрэнэй шан абалга, 2007 он
Мүнөө үень буряадай ламын шажанай хамба ламанар тухай бэшэжэ, дууһаха тээшээ дүтэлэнхэй, тус номынь намартаа хэблэгдэжэ, уншагшадай һонорто табигдаха юм. Иигэжэ, дүрбэн тэгшэ дүүрэн бэлигтэй буряад эхэнэрэй, уран гуурһатай һургуулиин багшын, эрдэмтэдэй эрхилмэ ажалые эдэбхи абьяас дүүрэн, хүсэл зориг түгэс, урагшатай бүтээжэ ябахадань баясаад, үшөөл олон үндэр дабаануудые дабажа, амжалтатай ябахыень хүсэел даа.