Буряад-монгол ороной мэдээжэ зон
Уран зохёолой хүгжэлтэдэ ехэ аша габьяатай
6 августа 2021
533
Буряадай арадай уран зохёолшо Исай Калашниковай 90 жэлэй ойдо
Исай Калашниковай «Шуhата зэбүүн саг» гэжэ суута романай 1975-1976 онуудта «Байгал» журналда түрүүшынхиеэ хэблэгдэхэдэ, библиотекэнүүдтэ бэдэржэ, бэе бэеhээн эрижэ абажа уншажа байhанаа элеэр hанадагби.
И.К.Калашников
Энэ захата бүтээлээ Исай Калистратович Калашников 1963 ондо Москвагай Литературна институдай дэргэдэхи уран зохёолой дээдэ курсануудта hураха үедөө бэшэжэ эхилhэн түүхэтэй. Энээнhээ урид Сибириин дайдада орьёлhон эрхэтэнэй дайн тухай «Һүүлшын сухарилта» гэжэ роман, удаань «Сагдуулнууд» («Подлесок») гэhэн туужа бэшэhэн байгаа.
Москвагай Ленинэй нэрэмжэтэ мантан томо номой сан жасада үсэд нэтэрүүгээр хүдэлжэ, Исай Калашников Агууехэ Монгол хаан түрын түүхээр, Чингис хаанай намтараар, дайн байлдаануудайнь ябасаар hонирхожо, эртэ урдын, манай сагай эрдэмтэдэй шэнжэлгэнүүдые ханамжатайгаар шудалhан байна. Монгол орон болон Чингис хаан тухай хоёр зуу гаран ном ба статьянуудые уншажа, романаа бэшэхэдээ хэрэглэhэн тухай автор Африкан Бальбуровта хөөрэhэн юм.
1978 ондо энэ роман Москвада хэблэгдэжэ, олон хари хэлэнүүдтэ оршуулагдаад, зохёолшодо нэрэ соло асараа hэн. «Бүхы дэлхэйн уран зохёолой сан жасада» оруулагдаа, ород литературын дээжэ бүтээлнуүдэй зэргэдэ нэрлэгдэдэг юм.
Исай Калашниковай музей-бууса
Исай Калашников 1931 оной августын 9-дэ Мухар-Шэбэрэй аймагай Шаралдай нютагта юрын ажалша айл бүлэдэ түрэhэн юм. Һүбэлгэн hонор ухаатай хүбүүн hургуулииншье үедэ, зунай сагта үхэр адуулжа ябахадаашье, ном ехээр уншадаг бэлэй.
Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ эдир хүбүүхэн газар хахалаа, үбhэ сабшаа, таряа хадалсаа. Орооhотой хүндэ мэшээгүүдые нюргандаа үргэлжэ зөөhэн байха. 1950 ондо гэр бүлөөрөө Прибайкалиин аймаг нүүжэ ошоо hэн. Тэндэ Исай Калашников Итанцын леспромхоздо модо отологшоор, модо урадхуулагшаар, дарханаар ажаллаа, токариин мэргэжэлдэ hураа.
Энэ үеэр рассказуудые бэшэжэ, «Бурят-Монгольская правда» сониндо эльгээжэ, хэблүүлдэг болоо бэлэй. Газетын редакци тэрэнэй найруулгануудые hайшаажа, ульгам баян хэлэтэй, хүдөөгэй байдал, хүдэлмэришэдэй ажал тухай тодо үнэншэмөөр бэшэдэг гэжэ сэгнээд, 1954 ондо ажалда уриhан юм.
Суута зохёолынь аудионом болонхой
«Бурят-Монгольская правда» сониндо хүдэлхэ үедөө Исай Калашников хэлэнэй талаар мэргэжэлтэ hуралсал гараа. Ниислэл хотын үдэшын hургуулида эрдэм мэдэсэеэ дээшэлүүлээ. Томо зохёол бэшэхэ гэжэ шиидээд, тоонто нютаг Шаралдайнгаа, Түгнын сагаан талын хүн зоной ажабайдалые зураглаhан «Шэнэ сагай шэнжэ» («Разрыв-трава») гэжэ роман бүтээhэн байна.
Буряад ороной шэмээшэгүүдэй ажабайдал гүнзэгыгөөр шэнжэлэн харуулhан энэ зохёолойнь үндэhөөр Н.Бестужевай нэрэмжэтэ Ород драмын театр зүжэг найруулан табижа, театрта дуратайшуулай, театр шэнжэлэгшэдэй үндэр сэгнэлтэдэ хүртэhэн юм.
1970 ондо «Шэнэ сагай шэнжэ» гэжэ романай түлөө Исай Калашниковта Буряадай Гүрэнэй шан барюулагдаа бэлэй.
1973 ондо «Буряадай арадай уран зохёолшо» гэhэн нэрэ зэргэ олгогдоhон байна.
Шэмээшэгүүдэй соёл хүгжөөлгын түб нээгдэхэнь
1978 ондо тэрэнэй бэшэhэн «Мүрдэлгэ» («Расследование») гэжэ туужын удхаар кино буулгагдаа hэн. Буряадаймнай элитэ уран бэлигтэн, солото кинорежиссер, Бэшүүрэй аймагай Харлан нютагhаа гарбалтай Арья Дашиев «Мосфильмын» захилаар «Крик тишины» гэhэн фильм 1979 ондо буулгаhан байна. Хурса удхатай, уран нарин аргаар хүнүүдэй абари зан, хуби заяае зураглаhан энэ кино олон түмэн харагшадай дура буляаhан юм.
«Наhанай харгы» («Не поле перейти») гэжэ шэнэ романаа бэшэжэ дүүргэнгүй, хүндэ үбшэндэ нэрбэгдэжэ, сагhаа урид наhа барашоо бэлэй. Гар бэшэмэл зохёолыень наhанайнь нүхэр Екатерина Викторовна тусхай ном болгожо хэблэжэ гаргаа hэн.
Буряадай уран зохёолой түүхэдэ, hалбаран хүгжэлтэдэ айхабтар ехэ аша габьяатай Исай Калистратович Калашниковай нэрэ Улаан-Үдэ хотын үргэн гудамжануудай нэгэн зүүнэ.
Түрэл тоонто Шаралдайдань тэрэнэй нэрэтэ музей-бууса нээгдээ. Эндэ суута уран зохёолшын хүшөө бодхоогдонхой. «Шуhата зэбүүн саг» зохёолынь аудио-ном болгогдожо, шэхээрээ соносожо, гүн удхыень бүри гүнзэгыгөөр ойлгожо абаха арга олгогдоо.
хүшөө Шаралдайда
Суута зохёолшын 90 жэлэй ойдо, августын 9-дэ, мүнөөнэй байдалаар 1900 ажаhуугшадтай Шаралдай нютагтань Буряадай Соёлой яаманай оролдолгоор шэнээр hэльбэн шэнэлэгдэhэн соёлой байшанда Шэмээшэгүүдэй соёл хүгжөөлгын ехэ түб нээгдэхэнь. Энэ түб Исай Калашниковай нэрэ зүүхэ юм.
И.К.Калашников
Энэ захата бүтээлээ Исай Калистратович Калашников 1963 ондо Москвагай Литературна институдай дэргэдэхи уран зохёолой дээдэ курсануудта hураха үедөө бэшэжэ эхилhэн түүхэтэй. Энээнhээ урид Сибириин дайдада орьёлhон эрхэтэнэй дайн тухай «Һүүлшын сухарилта» гэжэ роман, удаань «Сагдуулнууд» («Подлесок») гэhэн туужа бэшэhэн байгаа.
Москвагай Ленинэй нэрэмжэтэ мантан томо номой сан жасада үсэд нэтэрүүгээр хүдэлжэ, Исай Калашников Агууехэ Монгол хаан түрын түүхээр, Чингис хаанай намтараар, дайн байлдаануудайнь ябасаар hонирхожо, эртэ урдын, манай сагай эрдэмтэдэй шэнжэлгэнүүдые ханамжатайгаар шудалhан байна. Монгол орон болон Чингис хаан тухай хоёр зуу гаран ном ба статьянуудые уншажа, романаа бэшэхэдээ хэрэглэhэн тухай автор Африкан Бальбуровта хөөрэhэн юм.
1978 ондо энэ роман Москвада хэблэгдэжэ, олон хари хэлэнүүдтэ оршуулагдаад, зохёолшодо нэрэ соло асараа hэн. «Бүхы дэлхэйн уран зохёолой сан жасада» оруулагдаа, ород литературын дээжэ бүтээлнуүдэй зэргэдэ нэрлэгдэдэг юм.
Исай Калашниковай музей-бууса
Исай Калашников 1931 оной августын 9-дэ Мухар-Шэбэрэй аймагай Шаралдай нютагта юрын ажалша айл бүлэдэ түрэhэн юм. Һүбэлгэн hонор ухаатай хүбүүн hургуулииншье үедэ, зунай сагта үхэр адуулжа ябахадаашье, ном ехээр уншадаг бэлэй.
Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ эдир хүбүүхэн газар хахалаа, үбhэ сабшаа, таряа хадалсаа. Орооhотой хүндэ мэшээгүүдые нюргандаа үргэлжэ зөөhэн байха. 1950 ондо гэр бүлөөрөө Прибайкалиин аймаг нүүжэ ошоо hэн. Тэндэ Исай Калашников Итанцын леспромхоздо модо отологшоор, модо урадхуулагшаар, дарханаар ажаллаа, токариин мэргэжэлдэ hураа.
Энэ үеэр рассказуудые бэшэжэ, «Бурят-Монгольская правда» сониндо эльгээжэ, хэблүүлдэг болоо бэлэй. Газетын редакци тэрэнэй найруулгануудые hайшаажа, ульгам баян хэлэтэй, хүдөөгэй байдал, хүдэлмэришэдэй ажал тухай тодо үнэншэмөөр бэшэдэг гэжэ сэгнээд, 1954 ондо ажалда уриhан юм.
Суута зохёолынь аудионом болонхой
«Бурят-Монгольская правда» сониндо хүдэлхэ үедөө Исай Калашников хэлэнэй талаар мэргэжэлтэ hуралсал гараа. Ниислэл хотын үдэшын hургуулида эрдэм мэдэсэеэ дээшэлүүлээ. Томо зохёол бэшэхэ гэжэ шиидээд, тоонто нютаг Шаралдайнгаа, Түгнын сагаан талын хүн зоной ажабайдалые зураглаhан «Шэнэ сагай шэнжэ» («Разрыв-трава») гэжэ роман бүтээhэн байна.
Буряад ороной шэмээшэгүүдэй ажабайдал гүнзэгыгөөр шэнжэлэн харуулhан энэ зохёолойнь үндэhөөр Н.Бестужевай нэрэмжэтэ Ород драмын театр зүжэг найруулан табижа, театрта дуратайшуулай, театр шэнжэлэгшэдэй үндэр сэгнэлтэдэ хүртэhэн юм.
1970 ондо «Шэнэ сагай шэнжэ» гэжэ романай түлөө Исай Калашниковта Буряадай Гүрэнэй шан барюулагдаа бэлэй.
1973 ондо «Буряадай арадай уран зохёолшо» гэhэн нэрэ зэргэ олгогдоhон байна.
Шэмээшэгүүдэй соёл хүгжөөлгын түб нээгдэхэнь
1978 ондо тэрэнэй бэшэhэн «Мүрдэлгэ» («Расследование») гэжэ туужын удхаар кино буулгагдаа hэн. Буряадаймнай элитэ уран бэлигтэн, солото кинорежиссер, Бэшүүрэй аймагай Харлан нютагhаа гарбалтай Арья Дашиев «Мосфильмын» захилаар «Крик тишины» гэhэн фильм 1979 ондо буулгаhан байна. Хурса удхатай, уран нарин аргаар хүнүүдэй абари зан, хуби заяае зураглаhан энэ кино олон түмэн харагшадай дура буляаhан юм.
«Наhанай харгы» («Не поле перейти») гэжэ шэнэ романаа бэшэжэ дүүргэнгүй, хүндэ үбшэндэ нэрбэгдэжэ, сагhаа урид наhа барашоо бэлэй. Гар бэшэмэл зохёолыень наhанайнь нүхэр Екатерина Викторовна тусхай ном болгожо хэблэжэ гаргаа hэн.
Буряадай уран зохёолой түүхэдэ, hалбаран хүгжэлтэдэ айхабтар ехэ аша габьяатай Исай Калистратович Калашниковай нэрэ Улаан-Үдэ хотын үргэн гудамжануудай нэгэн зүүнэ.
Түрэл тоонто Шаралдайдань тэрэнэй нэрэтэ музей-бууса нээгдээ. Эндэ суута уран зохёолшын хүшөө бодхоогдонхой. «Шуhата зэбүүн саг» зохёолынь аудио-ном болгогдожо, шэхээрээ соносожо, гүн удхыень бүри гүнзэгыгөөр ойлгожо абаха арга олгогдоо.
хүшөө Шаралдайда
Суута зохёолшын 90 жэлэй ойдо, августын 9-дэ, мүнөөнэй байдалаар 1900 ажаhуугшадтай Шаралдай нютагтань Буряадай Соёлой яаманай оролдолгоор шэнээр hэльбэн шэнэлэгдэhэн соёлой байшанда Шэмээшэгүүдэй соёл хүгжөөлгын ехэ түб нээгдэхэнь. Энэ түб Исай Калашниковай нэрэ зүүхэ юм.