Буряад-монгол ороной мэдээжэ зон
Поэт Рахмет Шоймардановай 60 жэлэй ойдо «Хайшаашьеб ото түхеэрhэн сэдьхэл...»
26 июля 2021
586
Рахмет Шоймардановай хүгшэн аба Шойдулла Шоймарданович Шоймарданов дайнай урда, 1940 оной үбэл Татариһаа гэр бүлэтэеэ Буряад-Монгол Уласта нүүжэ ерэһэн байгаа.
Табан айл татаар зон Зэдын талада ерээд, Инзагатада байрлаа һэн.
Рахмет Шоймарданов
Дайнай эхилхэтэй сасуу Шойдулла Шоймарданов сэрэгтэ абагдаад, дайнһаа бусаагүй юм.
Дайнһаа бусаагүй нүхэрөө гажаран үгылдэг, тоонто нютагаа гуниглан дурсадаг эмгэй — хүгшэн эжы тухайгаа Рахмет Шоймарданов айхабтар уян шүлэг бэшээ бэлэй. Ород хэлэн дээрэ «Бабка» гэһэн нэрэтэйгээр тэрэнэй өөрөө оршуулһан шүлэгыень поэт, сэтгүүлшэн Андрей Мухраев М.Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институдай оюутан байхадаа, поэтикын хэшээлдэ зүбшэн хэлсэлгэдэ табихадань, профессор Эмиль Сократяну ехэ бахархажа, «гениальна зохёол» гэһэн сэгнэлтэ үгөө һэн.
Рахмет Шоймарданов татаар, буряад, монгол уран зохёол һайн мэдэдэг байхаһаа гадна, бүхы дэлхэйн поэзи тухай ехэ һонин, өөрын хараа бодолтой, онсо өөрсэ һанамжатай байгша бэлэй. Шүлэг зохёохо, поэзи тухай шэнжэлхы статьянуудые бэшэхэ, ородһоо, монголһоо, буряадһаа оршуулха ажал хэжэ, хоолойгоо тэжээдэг байгаа. Теэд иимэ ажалда ехэ мүнгэ олохонь хэсүү байһаниинь мэдээжэ. Өөрын байрагүй, хаа хаагуур гэр бүлэтэеэ ото нүүжэ ябаһан тухайнь тэрэнэй нүхэд дурсаһан юм. Үбэлэй хүйтэн үедэ һарьмай нимгэн хүүртигээр ябахыень хараад, зарим нэгэн:"дааранагүй аалши?" гэжэ һурагша һэн. «Хүүртигэйм дотор ехэ дулаан юм» гэжэ Рахмет харюусадаг байгаа. Энэ дэгэлээ поэт уран дүрэ болгон хэрэглэжэ, «Нэрэ» гэжэ шүлэг соогоо мүнхэрүүлээ бэлэй:
Түрэхэдэм — намда
Ондоо ямар нэрэ
Үгэхөө һанаһан байгааб:
Тэрэ намда хамаагүй.
Үхэн үхэтэрөөл
Энээхэн нэрэеэ шэрэхэл болооб —
Торгон самса,
Һарьмай дэгэл мэтээр.
Торгонш самсань —
Нарай үедэм мүнхэрөө.
Һарьмай дэгэлынь
Одоо тааранхай агша.
Теэдшье —
Хэһэн нүгэл хилэнсэм гамгүй
Хайран дэгэлыем
Элээжэл, сооложол байнхай.
Бэеэр набтар, туранхай, нюдэндөө шэлтэй интеллигент шэнжэтэй, ехэ олон номуудые уншаһан, уран зохёол тухай хөөрэлдэхэ ехэ дуратай хүн бэлэй.
Бүрин Хаанай оройһоо харахада
Американ поэт Эдгар По, испан поэт, Нобелиин шангай лауреат Хуан Рамон Хименесэй шүлэгүүдые үндэрөөр сэгнэгшэ һэн. Эдгар Погой бэшэһэн «Турлааг», «Ганса» гэһэн шүлэгүүдые сээжээр уншаха дуратай бэлэй. Иимэ жэгтэй гуниг дүүрэн, юрэ бусын эди шэди, альбан хүсэн тухай, эсэсэй эсэстэ хододоо үхэлтэй уулзадаг хүнэй зайлашагүй хуби заяан тухай бодолнуудые эдэ поэдүүд өөрынгөө шүлэгүүд соо үлээһэн түүхэтэй. Жэшээнь, Хименес иимэ мүрнүүдые үлээһэн:
Нам недолгая жизнь дана.
Жизнь вещей и та коротка.
Остаются навеки одни имена:
Не любовь — о любви строка.
Не цветок — названье цветка.
Эдгар По
Хименес прозоор бэшэһэн зохёолнууд соогоо мүн лэ ажамидарал ба үхэл хоёрой таһаршагүй хэтэ мүнхын холбоон тухай бодомжолһон байдаг: «Наһан гээшэ юун бэ? Үхэл тухай хөөрэлдөөн. Үхэл гэжэ юун бэ? Наһан тухай хөөрэлдэхэ аргагүй болоһон ушар».
Рахмет Шоймарданов зүүн зүгэй хүнэй оюун ухаагаар үхэлые эсэс бэшэ гэжэ тоолоод, хүнэй бэеын һүүдэр болоходо, сэдьхэл-һүнэһэниинь шэнэ түрэлөө бэдэржэ, мэдэгдээгүй нютаг руу нүүдэг гэжэ бэшэдэг байһан. «Элеги» шүлэгһөөнь хэһэг уншая:
...түмэн жэлэй ошоходо,
хохимой тархимни таладаа сайгаад гараха.
Эржэн сагаан яһан аяга соомни
энэ наһанаймни бадар —
балга бороо сэлсыжэ байхал...
...Үхэл тухай үгэмни —
тамын ооголоон бэшэл,
үхэл тухай үгэмни —
амидын жаргалай нулимса.
Хуан Рамон Хименес
Хүнэй наһые шүүдэрэй дуһалтай, жэгүүр-һүүдэртэй жэшээлһэн арюун гунигай мэдэрэлээр мэлмэрһэн булаг мэтэ ехэ уян шүлэгыень уншая:
Охорхон юм даа үдэрнүүд, һүнинүүд —
шүүдэрэй дуһалдал хасар дээрэм хатан;
Шубуудшье нүүхэ үедөө (лаб эрьехээ мэдэнгүй),
орхино ха юм булагай уһан дээр үдэеэ...
Булаг һэрюун...Арюун сэбэр уһандаа
шэнгээн, хайлуулна сагааншье, харашье бодолыем...
Шубуундал нүүхэ үедөө мэдэгдээгүй нютаг руу,
гээхэлби эндэ гансахан жэгүүр-һүүдэрээ.
Һүзэгтэй, нүгэл буян тухай һанажа, шэбшэжэ ябадаг хадаал үхэл тухай иимэ мүрнүүдые мүндэлүүлээ гээд һанагдана:
Ошожош,
бусажаш болохогүй
орон нютаг ябаха гэбэл —
орхихоб даа хамагаа:
хуби заяагаа,
наһан һүүдэрээ.
Гансал
хайшаашьеб ото түхеэрһэн сэдьхэлээ
хаанаш хаяха аргамгүй —
хилэ гаталха пайзаяа!
Г.Васильевай инзаганууд Зэдэдэ
Ямар гайхалтай элшэ хүсэтэй дүрэ гээшэб — шэнэ түрэлөө олохоёо тэгүүлхэ сагай ерэхэдэ, «хайшаашьеб ото түхеэрһэн поэдэй сэдьхэл» наһан үхэл хоёрой хилэ дээрэ харуулха эгээн шэдитэй данса — пайзань болохо гэһэн бодол. Поэдэй олохон шүлэгүүд соо улаан утаһаар ходоро гараһан дүрэ: «Агшан бүри сагай умайһаа түрэнэш. Агшан бүри үхэлэй үмэнэ зогсонош». «Элһэн эрхи» гэһэн үлхөө шүлэгүүд соо энэ бодол гол һуури эзэлнэ:
Агшан бүри үхэлэй үмэнэ зогсонош...
Альган дээрэш ами наһанай энжэ —
гуурһанай үзүүртэ хатарна һүлдэ һүнэһэншни;
гуниг уйдхар дэлхэй дээрэ үгыдэл —
үгын урда наһанайш зула бадарна,
наһанайш зулын дэгдэһэн галай үзүүртэ —
нарата дэлхэйн, одото сансарай амин...
...Шүүдэрэй унаад, эртын наранаар хататар
шэмэжэ үрдин, ами залгадаг шааруулдал
агшан бүхэнөө гурбан хуби таһалан,
амилха зуураа гурбан сагта амидарнаш:
үнгэрһэн сагай үйлын үрэ мэдэрбэл,
мүнөө сагаа мандаха сагтай холбон,
үшүүхэн бэеэ тэнгэриин мандалда үргэхэш —
үндэр тэнгэриин татаса иимэ хүсэтэй!
«Амилха зуураа гурбан сагта амидарнаш» гэһэн жэгтэй гүнзэгы удхатай дүрэ олон шүлэг соонь олохоор. Жэшээнь, «Шэлэгдэмэл үдэшэнүүд» гэжэ ном соогоо жэлэй 12 һара тухай бэшэһэн юм. «Декабрь» гэжэ гаршагтай бадаг сооһоо иимэ мүрнүүдые уншаябди:
...Хаанаһааш юм даа, мэдэгдээгүй оршолонһоо мэтэ,
холоһоо эхилхэ хөөрөөгөө хүгшэн эжымнай.
Буряад арсын үнэр шэнгэһэн гэртэ
баһал жэгтэйгээр соностохо татаар үгэнь...
Жаахан бэлэйб тиихэдэ: нюдэнһөөмни нарайн
нэмэргэ манан дэгдээ үшөө үдыхэн.
Нарба сагаан эжымни нюдые зүгөөр
үтэли наһанай манан бүрхөөжэ эхилээ...
Тэрэ манан соонь бага наһаниинь хадагалаатай,
ганса хаа-яа зүүдээр эрьедэг бэзэ;
тэрэ манан соонь миниишье үтэлхэ наһан
гайхан татан нарайхан намаяа харана...
Энэ шүлэг соо мүнөө, үнгэрһэн ба ерээдүй саг нэгэ доро харуулагдана: үхибүүнэй нюдэндэ оршоһон нарай наһанай нэмэргэ манан үшөөл дэгдээгүй байтар, үтэлхэ наһаниинь гайхан тагнан хаража байха юм. Хүгшэрһэн эмгэйн нюдэнэй манан соо хадагалаатай бага наһанайнь саг зүүдээрнь эрьедэг гэжэ зураглаһан гайхалтай уран дүрэ эдэ мүрнүүд соо олонобди. «Элһэн эрхи» гэжэ шүлэг соо гурбан сагай агуу засаг тухай иимэ мүрнүүд ушарна:
Агта хүлэгэй жолоо шанга адхан,
аян замдаа гараһан хүмүүн бүхэн
гурбан сагай гулгаа утаһа дамжан,
гурба түрэн, гурба аялха хирэдээ
гороо тойрогой жэнхэни удха ойлгохо.
Гороо тойрогой жэнхэни удха ойлгожо,
гурбан эрдэниин тэнтэй сахижа ябахаш.
Үлгэн дэлхэйдээ, Эхэ нютагтаа хүндэтэйгээр хандадаг мэтэ, үгэ бүхэнөө наринаар шэлэн бэшэхые уряалһан, гурбан эрдэниин тэнтэй сахижа ябахые захиһан олон шүлэгүүдтэй юм. «Бусалган» гэжэ шүлэг уншая:
Түрэл нютаг тухайгаа
түни түбшэн бэшэхэ юм, -
тэнгэриһээнь шэмхэ шэмхээр
тэхэрихэ бүхэндөө амсан.
Буурал нютаг тухайгаа
бурьян харьянгүй бэшэхэ юм, -
булагһаань балга балгаар
бусаха тумаа оошон...
Зэдэ гол
«Шэлэгдэмэл үдэшэнүүд» гэжэ ном соохи нэгэ шүлэгһөө дүрбэн мүр:
Тахил ехэтэ агуула болон ургадаг һай
үбэртэлжэ ябаа эрдэни шулуун бодолшни:
үлгэн дэлхэйн үнгэ шарай хубилгангүй,
табисуур соохононь таараад ябахые хэшээ!
Удаадахи шүлэгһөө хэһэг ямаршьеб уула, обоо тахилганай һүүлээр мүндэлһэн мүрнүүд гээшэ гү гэжэ һанахаар:
Галабай галабһаа шулуужаһан тэнгэри
гансата дайража, халяахагүйн тула
шуһанайнгаа дуугаар шэбэнэе мэгзэмээ,
нюдэнэйнгээ харасаар бадараая зулаяа,
шэлбүүһэнэй шүүһээр ундаяа харяажа,
ногооной үзүүрээр гэдэһээ борлуулая...
...аалиханаар тэнгэриин бэшэг эбхэһээр,
аалиханаар бууя уулын оройһоо...
...Ай, бурхан, — гэнэб шэбэнэн, —
алтан дэлхэйдэ намдаа
жэрэгэр саһаханай шэнээншье
жаахан жаргал үршөөһэйш...
Энэрхы һайхан сэдьхэлэй уян дүрэ олон шүлэгүүд соонь олонобди. Жэшээнь, «Агаар» гэжэ шүлэг соо:
Шуһанайм орондо —
Намарай болор агаар
Нарин бүдүүн һудаһаарни
Шудхажал байлай.
Агаар махан,
Арюун талым сэсэгүүд,
Уляаһад, хуһадай
Улаан шара набшаһад
Нажарай нааданда
Ханажа үрдеэгүй багашуул,
Намарай үедэ гансаардаһан хүнүүд —
Булта минии
Борохон зүрхэ руумни
Хүлшөөн дулаасахаа
Хүрэжэ ерэнэ гээшэл.
...нютаг зонойнгоо
Найжа сахюусань бэшэшье һаа,
Зобоһон нэгэнэйнь
Зула-найдалынь болуужаб...
«Түмэр» гэжэ шүлэг соо хүнэй хайратай зүрхэнэй дүрэ зураглаа:
Хайра дуранһаа
Хайлаһан түмэртэл
Зүрхэмни заримдаа
Зөөлэн, уян лэ.
...Салир түмэртэл
Сэбдэг хүйтэн лэ
Зүрхэмни заримдаа
Зобохо үедөө —
Замби түбидөө,
Зонойнгоо заяанда
Этигэхээ болёод,
Энхэржэ сүхэрөөд...
Хүйтэн, халуунайнь
Тэнсүүри оложо,
Тэгшэ дулаахан
Ульһатай ябаһайб.
2004 оной май һарада Рахмет Шоймарданов гэнтэ харагдахаяа болишоо һэн. Түрэлэйнь зон, нүхэдынь бэдэрээд, олоогүй. Тэрэнэй нүхэр, поэт Андрей Мухраевай дурсалгаһаа: «...Амиды мэндэ ябана гэһэн найдалаймнай һалаад байхада, Шэлэй заводой хажууда оршодог үхээриин газарта, нэрэгүй зониие хадагалдаг булашада хүдөө табигдаһан байгаа гэһэн мэдээсэл август һарада дуулдаа бэлэй. Мүрдэлгын элирүүлһэнэй ёһоор, Рахмет машинын ябадаг харгыгаар гүйжэ гарахадаа, дайруулһан байгаа. Жолоошон зэмэтэй бэшэ, уунги байһан Рахмет түргөөр ойртоһон машиные анхараагүй гэжэ мүрдэгшэд шиидхээ бэлэй. Гадна Рахмедэй нюдэнэй хараа муу болоһон байгаа.
Сентябриин 4-нэй наратай сэлмэг үдэр Рахмедэйнгээ хүүр дээрэ хүшөө табихаяа тэрэнэй түрэлхид болон залуудаа „Баргажан“ гэжэ литературна нэгэдэлдэ сугтаа ябадаг байһан нүхэдынь ерээ бэлэй. Бидэнэй хүүр дээрэнь хахасалгын үгэ хэлэжэ байхада, хаанаһаашьеб ой сооһоо томо эрбээхэй ниидэжэ ерээд, хүүрыень эрьен, тойрон ниидэжэ байгаа бэлэй.
-Энэ Рахмедэймнай һүнэһэн ниидэжэ ябана, — гэжэ бултанаймнай нүхэр, поэт Сергей Тумуровай хэлэхэдэ, бидэ бултадаа зүбшөөгөө һэмди. Аниргүй зогсожо, нүхэрэйнгээ түлөө мүргөө бэлэйбди...»
Тэрэ гэһээр олон жэл үнгэрбэ. Поэт богони наһатай байхаяа зүгнэһэн шүлэгүүдэйнгээ нэгэн соо иигэжэ бэшээ һэн:
...Талаяа дэрлээд
түр зуурахан нойрсохо
сагай ерэбэл,
сагаан һанаата инагни
тэрээхэн адха
шоройгоо дээрэһээм адхажа,
Эхэ газартайм
энхэ мүнхэдэм ниилүүлхэл...
Поэдтэй хамта тэрэлжэтэ талань, тоонтынь тооһон, уян һайхан хэлэнэйнь аялга, хэһэг хэһэгээр, балга балгаар бидэниие хооһолон ошоол даа. Гэбэшье поэт гуниг дүүрэншье һаа, зула-найдал заяаһан уянгата мүрнүүдэйнгээ Буряад тала дайдадаа мүнхэдөө үлэхэ байһые баһал зүгнөө бшуу:
...мүнөө баһа нютагтам саһан ороно аалам,
мүнгөөр хушан сэдьхэлээ, мүнхөөр тогтохо һанаатайб
Бүрин Хаанай оройһоо бууһан аалин байдал соо,
бүгэдэ арад зонойнгоо һаруул хүсэл бодол соо...
Рахмет Шоймарданов
Дайнай эхилхэтэй сасуу Шойдулла Шоймарданов сэрэгтэ абагдаад, дайнһаа бусаагүй юм.
Дайнһаа бусаагүй нүхэрөө гажаран үгылдэг, тоонто нютагаа гуниглан дурсадаг эмгэй — хүгшэн эжы тухайгаа Рахмет Шоймарданов айхабтар уян шүлэг бэшээ бэлэй. Ород хэлэн дээрэ «Бабка» гэһэн нэрэтэйгээр тэрэнэй өөрөө оршуулһан шүлэгыень поэт, сэтгүүлшэн Андрей Мухраев М.Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институдай оюутан байхадаа, поэтикын хэшээлдэ зүбшэн хэлсэлгэдэ табихадань, профессор Эмиль Сократяну ехэ бахархажа, «гениальна зохёол» гэһэн сэгнэлтэ үгөө һэн.
Рахмет Шоймарданов татаар, буряад, монгол уран зохёол һайн мэдэдэг байхаһаа гадна, бүхы дэлхэйн поэзи тухай ехэ һонин, өөрын хараа бодолтой, онсо өөрсэ һанамжатай байгша бэлэй. Шүлэг зохёохо, поэзи тухай шэнжэлхы статьянуудые бэшэхэ, ородһоо, монголһоо, буряадһаа оршуулха ажал хэжэ, хоолойгоо тэжээдэг байгаа. Теэд иимэ ажалда ехэ мүнгэ олохонь хэсүү байһаниинь мэдээжэ. Өөрын байрагүй, хаа хаагуур гэр бүлэтэеэ ото нүүжэ ябаһан тухайнь тэрэнэй нүхэд дурсаһан юм. Үбэлэй хүйтэн үедэ һарьмай нимгэн хүүртигээр ябахыень хараад, зарим нэгэн:"дааранагүй аалши?" гэжэ һурагша һэн. «Хүүртигэйм дотор ехэ дулаан юм» гэжэ Рахмет харюусадаг байгаа. Энэ дэгэлээ поэт уран дүрэ болгон хэрэглэжэ, «Нэрэ» гэжэ шүлэг соогоо мүнхэрүүлээ бэлэй:
Түрэхэдэм — намда
Ондоо ямар нэрэ
Үгэхөө һанаһан байгааб:
Тэрэ намда хамаагүй.
Үхэн үхэтэрөөл
Энээхэн нэрэеэ шэрэхэл болооб —
Торгон самса,
Һарьмай дэгэл мэтээр.
Торгонш самсань —
Нарай үедэм мүнхэрөө.
Һарьмай дэгэлынь
Одоо тааранхай агша.
Теэдшье —
Хэһэн нүгэл хилэнсэм гамгүй
Хайран дэгэлыем
Элээжэл, сооложол байнхай.
Бэеэр набтар, туранхай, нюдэндөө шэлтэй интеллигент шэнжэтэй, ехэ олон номуудые уншаһан, уран зохёол тухай хөөрэлдэхэ ехэ дуратай хүн бэлэй.
Бүрин Хаанай оройһоо харахада
Американ поэт Эдгар По, испан поэт, Нобелиин шангай лауреат Хуан Рамон Хименесэй шүлэгүүдые үндэрөөр сэгнэгшэ һэн. Эдгар Погой бэшэһэн «Турлааг», «Ганса» гэһэн шүлэгүүдые сээжээр уншаха дуратай бэлэй. Иимэ жэгтэй гуниг дүүрэн, юрэ бусын эди шэди, альбан хүсэн тухай, эсэсэй эсэстэ хододоо үхэлтэй уулзадаг хүнэй зайлашагүй хуби заяан тухай бодолнуудые эдэ поэдүүд өөрынгөө шүлэгүүд соо үлээһэн түүхэтэй. Жэшээнь, Хименес иимэ мүрнүүдые үлээһэн:
Нам недолгая жизнь дана.
Жизнь вещей и та коротка.
Остаются навеки одни имена:
Не любовь — о любви строка.
Не цветок — названье цветка.
Эдгар По
Хименес прозоор бэшэһэн зохёолнууд соогоо мүн лэ ажамидарал ба үхэл хоёрой таһаршагүй хэтэ мүнхын холбоон тухай бодомжолһон байдаг: «Наһан гээшэ юун бэ? Үхэл тухай хөөрэлдөөн. Үхэл гэжэ юун бэ? Наһан тухай хөөрэлдэхэ аргагүй болоһон ушар».
Рахмет Шоймарданов зүүн зүгэй хүнэй оюун ухаагаар үхэлые эсэс бэшэ гэжэ тоолоод, хүнэй бэеын һүүдэр болоходо, сэдьхэл-һүнэһэниинь шэнэ түрэлөө бэдэржэ, мэдэгдээгүй нютаг руу нүүдэг гэжэ бэшэдэг байһан. «Элеги» шүлэгһөөнь хэһэг уншая:
...түмэн жэлэй ошоходо,
хохимой тархимни таладаа сайгаад гараха.
Эржэн сагаан яһан аяга соомни
энэ наһанаймни бадар —
балга бороо сэлсыжэ байхал...
...Үхэл тухай үгэмни —
тамын ооголоон бэшэл,
үхэл тухай үгэмни —
амидын жаргалай нулимса.
Хуан Рамон Хименес
Хүнэй наһые шүүдэрэй дуһалтай, жэгүүр-һүүдэртэй жэшээлһэн арюун гунигай мэдэрэлээр мэлмэрһэн булаг мэтэ ехэ уян шүлэгыень уншая:
Охорхон юм даа үдэрнүүд, һүнинүүд —
шүүдэрэй дуһалдал хасар дээрэм хатан;
Шубуудшье нүүхэ үедөө (лаб эрьехээ мэдэнгүй),
орхино ха юм булагай уһан дээр үдэеэ...
Булаг һэрюун...Арюун сэбэр уһандаа
шэнгээн, хайлуулна сагааншье, харашье бодолыем...
Шубуундал нүүхэ үедөө мэдэгдээгүй нютаг руу,
гээхэлби эндэ гансахан жэгүүр-һүүдэрээ.
Һүзэгтэй, нүгэл буян тухай һанажа, шэбшэжэ ябадаг хадаал үхэл тухай иимэ мүрнүүдые мүндэлүүлээ гээд һанагдана:
Ошожош,
бусажаш болохогүй
орон нютаг ябаха гэбэл —
орхихоб даа хамагаа:
хуби заяагаа,
наһан һүүдэрээ.
Гансал
хайшаашьеб ото түхеэрһэн сэдьхэлээ
хаанаш хаяха аргамгүй —
хилэ гаталха пайзаяа!
Г.Васильевай инзаганууд Зэдэдэ
Ямар гайхалтай элшэ хүсэтэй дүрэ гээшэб — шэнэ түрэлөө олохоёо тэгүүлхэ сагай ерэхэдэ, «хайшаашьеб ото түхеэрһэн поэдэй сэдьхэл» наһан үхэл хоёрой хилэ дээрэ харуулха эгээн шэдитэй данса — пайзань болохо гэһэн бодол. Поэдэй олохон шүлэгүүд соо улаан утаһаар ходоро гараһан дүрэ: «Агшан бүри сагай умайһаа түрэнэш. Агшан бүри үхэлэй үмэнэ зогсонош». «Элһэн эрхи» гэһэн үлхөө шүлэгүүд соо энэ бодол гол һуури эзэлнэ:
Агшан бүри үхэлэй үмэнэ зогсонош...
Альган дээрэш ами наһанай энжэ —
гуурһанай үзүүртэ хатарна һүлдэ һүнэһэншни;
гуниг уйдхар дэлхэй дээрэ үгыдэл —
үгын урда наһанайш зула бадарна,
наһанайш зулын дэгдэһэн галай үзүүртэ —
нарата дэлхэйн, одото сансарай амин...
...Шүүдэрэй унаад, эртын наранаар хататар
шэмэжэ үрдин, ами залгадаг шааруулдал
агшан бүхэнөө гурбан хуби таһалан,
амилха зуураа гурбан сагта амидарнаш:
үнгэрһэн сагай үйлын үрэ мэдэрбэл,
мүнөө сагаа мандаха сагтай холбон,
үшүүхэн бэеэ тэнгэриин мандалда үргэхэш —
үндэр тэнгэриин татаса иимэ хүсэтэй!
«Амилха зуураа гурбан сагта амидарнаш» гэһэн жэгтэй гүнзэгы удхатай дүрэ олон шүлэг соонь олохоор. Жэшээнь, «Шэлэгдэмэл үдэшэнүүд» гэжэ ном соогоо жэлэй 12 һара тухай бэшэһэн юм. «Декабрь» гэжэ гаршагтай бадаг сооһоо иимэ мүрнүүдые уншаябди:
...Хаанаһааш юм даа, мэдэгдээгүй оршолонһоо мэтэ,
холоһоо эхилхэ хөөрөөгөө хүгшэн эжымнай.
Буряад арсын үнэр шэнгэһэн гэртэ
баһал жэгтэйгээр соностохо татаар үгэнь...
Жаахан бэлэйб тиихэдэ: нюдэнһөөмни нарайн
нэмэргэ манан дэгдээ үшөө үдыхэн.
Нарба сагаан эжымни нюдые зүгөөр
үтэли наһанай манан бүрхөөжэ эхилээ...
Тэрэ манан соонь бага наһаниинь хадагалаатай,
ганса хаа-яа зүүдээр эрьедэг бэзэ;
тэрэ манан соонь миниишье үтэлхэ наһан
гайхан татан нарайхан намаяа харана...
Энэ шүлэг соо мүнөө, үнгэрһэн ба ерээдүй саг нэгэ доро харуулагдана: үхибүүнэй нюдэндэ оршоһон нарай наһанай нэмэргэ манан үшөөл дэгдээгүй байтар, үтэлхэ наһаниинь гайхан тагнан хаража байха юм. Хүгшэрһэн эмгэйн нюдэнэй манан соо хадагалаатай бага наһанайнь саг зүүдээрнь эрьедэг гэжэ зураглаһан гайхалтай уран дүрэ эдэ мүрнүүд соо олонобди. «Элһэн эрхи» гэжэ шүлэг соо гурбан сагай агуу засаг тухай иимэ мүрнүүд ушарна:
Агта хүлэгэй жолоо шанга адхан,
аян замдаа гараһан хүмүүн бүхэн
гурбан сагай гулгаа утаһа дамжан,
гурба түрэн, гурба аялха хирэдээ
гороо тойрогой жэнхэни удха ойлгохо.
Гороо тойрогой жэнхэни удха ойлгожо,
гурбан эрдэниин тэнтэй сахижа ябахаш.
Үлгэн дэлхэйдээ, Эхэ нютагтаа хүндэтэйгээр хандадаг мэтэ, үгэ бүхэнөө наринаар шэлэн бэшэхые уряалһан, гурбан эрдэниин тэнтэй сахижа ябахые захиһан олон шүлэгүүдтэй юм. «Бусалган» гэжэ шүлэг уншая:
Түрэл нютаг тухайгаа
түни түбшэн бэшэхэ юм, -
тэнгэриһээнь шэмхэ шэмхээр
тэхэрихэ бүхэндөө амсан.
Буурал нютаг тухайгаа
бурьян харьянгүй бэшэхэ юм, -
булагһаань балга балгаар
бусаха тумаа оошон...
Зэдэ гол
«Шэлэгдэмэл үдэшэнүүд» гэжэ ном соохи нэгэ шүлэгһөө дүрбэн мүр:
Тахил ехэтэ агуула болон ургадаг һай
үбэртэлжэ ябаа эрдэни шулуун бодолшни:
үлгэн дэлхэйн үнгэ шарай хубилгангүй,
табисуур соохононь таараад ябахые хэшээ!
Удаадахи шүлэгһөө хэһэг ямаршьеб уула, обоо тахилганай һүүлээр мүндэлһэн мүрнүүд гээшэ гү гэжэ һанахаар:
Галабай галабһаа шулуужаһан тэнгэри
гансата дайража, халяахагүйн тула
шуһанайнгаа дуугаар шэбэнэе мэгзэмээ,
нюдэнэйнгээ харасаар бадараая зулаяа,
шэлбүүһэнэй шүүһээр ундаяа харяажа,
ногооной үзүүрээр гэдэһээ борлуулая...
...аалиханаар тэнгэриин бэшэг эбхэһээр,
аалиханаар бууя уулын оройһоо...
...Ай, бурхан, — гэнэб шэбэнэн, —
алтан дэлхэйдэ намдаа
жэрэгэр саһаханай шэнээншье
жаахан жаргал үршөөһэйш...
Энэрхы һайхан сэдьхэлэй уян дүрэ олон шүлэгүүд соонь олонобди. Жэшээнь, «Агаар» гэжэ шүлэг соо:
Шуһанайм орондо —
Намарай болор агаар
Нарин бүдүүн һудаһаарни
Шудхажал байлай.
Агаар махан,
Арюун талым сэсэгүүд,
Уляаһад, хуһадай
Улаан шара набшаһад
Нажарай нааданда
Ханажа үрдеэгүй багашуул,
Намарай үедэ гансаардаһан хүнүүд —
Булта минии
Борохон зүрхэ руумни
Хүлшөөн дулаасахаа
Хүрэжэ ерэнэ гээшэл.
...нютаг зонойнгоо
Найжа сахюусань бэшэшье һаа,
Зобоһон нэгэнэйнь
Зула-найдалынь болуужаб...
«Түмэр» гэжэ шүлэг соо хүнэй хайратай зүрхэнэй дүрэ зураглаа:
Хайра дуранһаа
Хайлаһан түмэртэл
Зүрхэмни заримдаа
Зөөлэн, уян лэ.
...Салир түмэртэл
Сэбдэг хүйтэн лэ
Зүрхэмни заримдаа
Зобохо үедөө —
Замби түбидөө,
Зонойнгоо заяанда
Этигэхээ болёод,
Энхэржэ сүхэрөөд...
Хүйтэн, халуунайнь
Тэнсүүри оложо,
Тэгшэ дулаахан
Ульһатай ябаһайб.
2004 оной май һарада Рахмет Шоймарданов гэнтэ харагдахаяа болишоо һэн. Түрэлэйнь зон, нүхэдынь бэдэрээд, олоогүй. Тэрэнэй нүхэр, поэт Андрей Мухраевай дурсалгаһаа: «...Амиды мэндэ ябана гэһэн найдалаймнай һалаад байхада, Шэлэй заводой хажууда оршодог үхээриин газарта, нэрэгүй зониие хадагалдаг булашада хүдөө табигдаһан байгаа гэһэн мэдээсэл август һарада дуулдаа бэлэй. Мүрдэлгын элирүүлһэнэй ёһоор, Рахмет машинын ябадаг харгыгаар гүйжэ гарахадаа, дайруулһан байгаа. Жолоошон зэмэтэй бэшэ, уунги байһан Рахмет түргөөр ойртоһон машиные анхараагүй гэжэ мүрдэгшэд шиидхээ бэлэй. Гадна Рахмедэй нюдэнэй хараа муу болоһон байгаа.
Сентябриин 4-нэй наратай сэлмэг үдэр Рахмедэйнгээ хүүр дээрэ хүшөө табихаяа тэрэнэй түрэлхид болон залуудаа „Баргажан“ гэжэ литературна нэгэдэлдэ сугтаа ябадаг байһан нүхэдынь ерээ бэлэй. Бидэнэй хүүр дээрэнь хахасалгын үгэ хэлэжэ байхада, хаанаһаашьеб ой сооһоо томо эрбээхэй ниидэжэ ерээд, хүүрыень эрьен, тойрон ниидэжэ байгаа бэлэй.
-Энэ Рахмедэймнай һүнэһэн ниидэжэ ябана, — гэжэ бултанаймнай нүхэр, поэт Сергей Тумуровай хэлэхэдэ, бидэ бултадаа зүбшөөгөө һэмди. Аниргүй зогсожо, нүхэрэйнгээ түлөө мүргөө бэлэйбди...»
Тэрэ гэһээр олон жэл үнгэрбэ. Поэт богони наһатай байхаяа зүгнэһэн шүлэгүүдэйнгээ нэгэн соо иигэжэ бэшээ һэн:
...Талаяа дэрлээд
түр зуурахан нойрсохо
сагай ерэбэл,
сагаан һанаата инагни
тэрээхэн адха
шоройгоо дээрэһээм адхажа,
Эхэ газартайм
энхэ мүнхэдэм ниилүүлхэл...
Поэдтэй хамта тэрэлжэтэ талань, тоонтынь тооһон, уян һайхан хэлэнэйнь аялга, хэһэг хэһэгээр, балга балгаар бидэниие хооһолон ошоол даа. Гэбэшье поэт гуниг дүүрэншье һаа, зула-найдал заяаһан уянгата мүрнүүдэйнгээ Буряад тала дайдадаа мүнхэдөө үлэхэ байһые баһал зүгнөө бшуу:
...мүнөө баһа нютагтам саһан ороно аалам,
мүнгөөр хушан сэдьхэлээ, мүнхөөр тогтохо һанаатайб
Бүрин Хаанай оройһоо бууһан аалин байдал соо,
бүгэдэ арад зонойнгоо һаруул хүсэл бодол соо...