​Хони гаргаха ёһо



Талаан туршалга

Хони гаргаха айл заал һаа зулаяа бадараадаг байһан. Мягмар ба бимба гарагуудта хони гаргажа болохогүй. Нэн түрүүн амитаниие зобоонгүй, тамалангүй гаргаха гурим сахигдаха ёһотой. Хонин һүрэг үдэхэеэ болихо, хэшэггүй болохо гэһэн нүгэлһөө зайсаха шухала.

Хони гаргаһан эрэ хүн дэлюуень абаад, арһан дээрэ ташаха ёһо байгаа. Дэлюу ташаха, сохихо гэһэн заншал ямар удхатайб гэхэдэ, тэрэ айл ямар бэритэй болохоб гэжэ талаан туршалга. «Тас» гээд шанга абяатайгаар арһан дээрэ унаа хадань, шанга бэритэй болохо гэдэг байһан. «Пял» гээд унаа һаань, һулашаг бэри орохо гэһэншүү.

Бүһэтэйшүүлэй хониёо тон наринаар, нимгэн газартань хутагаар үбеэд, зузаан газартань нюдаргаараа үбшэжэ дүүргээд, гэдэһыень аминдань болгоходо, басагад бэреэдэй ажал эхилхэ.

Эхэнэрнүүдэй ажал

Эгээл түрүүн хошхоногоо илгаад абаха, тиигээд хотиргойгоо задалха. Зарим нютагуудаар хотиргой задалангүй, тэрэ шэгтэнь уһа эюулэн, сэбэрээр угаагаад, шуһа шудхажархидаг заншалтай. Ахада, Түнхэндэ тиигэдэг гэжэ дуулаад, уран, шадамар эхэнэрнүүдээрнь бахархаа бэлэйб.

Гэдэһэнэй һэмжэ өөхыень аргааханаар суглуулаад, гүзөө, һэрхинсэг, һархинсаг, бүдүүн, нарин гэдэһыень һэбһэ шабааһанһаань арилгаха, шобторхо. Нютаг аймагуудай ёһо нэгэ бага ондоо. Агада һаа, үнгэрыень ехээр шобторжо угаадаг, гүзөөгөө зулмаажа, саб сагаахан болоторнь угаадаг. Буряад Уласта ажаһуугаа буряадууд үнгэр гээшэ бүхы хэшэгынь гэхэ. Тэрэнь баһа зүб, юундэб гэхэдэ, үнгэр соонь хүндэ хэрэгтэй, онсолон хэлэхэдэ, хотодо, эдеэ буйлуулдаг махабадта ехэ ашагтай олон ферментнүүд байна.

Һая гаргагдаһан хониной һэбһээр буряадууд хүлөө аргалдаг байһан. Тэрэ боро арга мүнөөшье хэрэглэгдэдэг. Хүйтэ абаһан үе мүсэеэ халуун һэбһээр шабаад, дээрэһээнь целлофанаар, бүдөөр орёогоод һуудаг. Амитанай халуун элшэ хүсыень бэедээ шэнгээн абажа, хүйтэ нойтоёо гаргана гэһэн ухаантай. Тиигээд хүлнүүдээ бүлеэхэн уһаар угаагаад, таһа аршаад, саашаа бэеэ дулаанаар абаха, һалхи абажа болохогүй.

Хотоёо сэбэрээр илгахадаа, нарин гэдэһэтэйнь абаха, тэрэнииень утаханаар абажа оролдохо, юундэб гэхэдэ, һүүлдэнь шуһа шудхахадаа, амһарыень тэрэ гэдэһээрээ уяжа хааха болоно.

Нүгөө талаһаань һархинсагһаа илгахадаа, гараараа таһа барижа шалгаад, тон ниилэһэн газартань отолон илгаха, амһарыень наринаар абаха шухала, залпагар болоходоо муу. Шуһаяа шудхаад, дабһа ба мангир хээд, модон шэбхээрээ амһарыень гүрэн хааха. Шэбхэ гээшэ зорожо сэбэрлэгдэһэн модон, үзүүрынь хурсаар зороотой. Шэбхэеэ һэмжэ өөхөөр орёон хушаад, дээрэһээнь хотынгоо нарин гэдэһээр таһа орёохо, уяха. Шанагдаһан хотын шуһанай шэбхын модон харагдаха ёһогүй, өөхэниинь жэгдэ орёолтотой байха ёһотой. Басагад ехэ оролдодог байһан, юундэб гэхэдэ, ерээдүйн хадамай ажабайдалынь энээнһээ дулдыдаха гэһэн удхатай.

Модониинь харагдаа болбол, үгытэй ажаһуухаш, өөхэн жэгдэ, элбэг байгаа һаань, баян тарган һуухаш гэдэг байһан.

Шэбхэ модоёо һүүлдэнь сэбэрлэжэ угаагаад, һэеы гэрэйнгээ һарабша доро хабшуулдаг байһан.

«Ном» уншуулаад

Жаахан басагадые гэдэһэ аршажа һургахадаа, һархинсаг угаалгаһаа эхилдэг байгаа. «Энэ ном унша» — гээд, үгэжэрхидэг байһан, үнэхөөрөөл, номой олон хуудаһа мэтэ һэхэн, иран, сэбэр болоторнь угааха. Гадна, бэреэдээ шалгадаг байһан: хэр шадамар бэри орооб гэжэ һархинсагай сэбэрээр харадаг байгаа.

Гэдэһэ доторыень хаянгүй, бултыень эдеэндэ хэрэглэдэг заншал бии. Эльгэ дотор өөхэтэй хоёр хутагын дунда татаад, хэршээд, дабһа һонгино нэмээд, бүдүүн гэдэһэн соо хэжэ, эреэлжэ шанаха. Үрсэ, хотиргой, һэрхинсэг гурбые жолоо шэнгеэр ута болгожо зүһөөд, хошхоногоо урбуулхадаа, барилсаха. Гүзөөн уушхан хоёрые баһа ута болгожо зүһөөд, нарин гэдэһээр орёожо, орёомог, ормог бэлдэхэ. Мяханай, доторой үлэгдэлнүүдые татаад, һархинсагай хуудаһан бүхэнэй дунда наринаар дэлгээгээд, амһарыень хоёр шэбхээр хаагаад шанахада, ехэ амтатай шахамал гэһэн эдеэн болодог.

Эльгэ һэмжэ соо орёогоод, гал дээрэ буурабшалуулаад эдихэдэ, хэды амтатайб даа! Мяхаяа буурабшалуулаад эдихэ гурим баһал удхатай, шүүдэнгы мяхан соо шуһанда хэрэгтэй гемоглобин ехэ байна, тиимэ мяха эдихэдээ бэе тэнхээ тамиртай, үбшэ хабшанда диилдэхэгүй, иммунитедтэй болоно.

Мяхаяа шанахадаа

Аха захатан жаахан хүүгэдтэ шанаһан мяха жэжээр хэршээд, зүрхэнһөө эдигты — зүрхэтэй болохот, хэлэнһээ эдигты — хэлэтэй болохот гэжэ байжа, дамбар эдюулдэг байһан.
Хотоёо хотоноороо эдихэ, далые далан хүн эдихэ гэжэ байжа арадай сэсэн үгэнүүд байха. Далые сэбэрээр мүлжөөд, үзэл үзэдэг заншал бултанда мэдээжэ юм ааб даа. Гэрэй эзэнэй үнгэрһэн, ерээдүйн байдалыень тусгаар мэргэнээр уншажа шададаг хүнүүд байһан. Энэ шадабари тухай араднай үеһөө үедэ дамжуулдаг, үхибүүдтээ заадаг байһан.

Хониной тархи — төөлэй — эгээл хүндэтэй табаг гээшэ. Хониной тархииень долоон үдэр шанажа, шүлыень уухада, дом арга болодог.

Иимэ мэдээнүүдые танай анхаралда дурадхабабди. Саашань үргэлжэлүүлхэбди.

https://burunen.ru/site/news?id=27359