Буряад эдеэн

Төөлэй хайшан гэжэ бэлдэхэб?

3 ноября 2016

1695


Төөлэй түрүүн шара болотор хуухалагдаад, угаагдадаг. Үргэ хэлыень абаһан хойноо, бэшыень дабһатай уһан соо хээд, бусалгадаг. Харин Байгал далайн баруун тээхи буряадууд нооһотой, эбэртэй зандань шанаад, айлшандаа табидаг.



ТӨӨЛЭЙ ТАБИХА ГУРИМ

Төөлэй барихадаа, хоёр талаһаань мяхатай үндэр хабһа табиха хэрэгтэй. Хониной төөлэй гурбан газар хүндэдэг: духа дээрэнь, нюдэн багта гурбалжан түхэлтэйгөөр, эрхын зэргээр хамар тээшэнь, шэхэнэйнь хойно, жабжа багтань хурга тухай зайтайгаар хүндэхэ.

Шэхэнэйнь хойно хүндэхэдөө, шэхэн һонор байг, нюдэн багта хүндэхэдөө, нюдэн хурса байг, жабжа багтань хүндэхэдөө, шүдэн хурса байг гэһэн удхатай!

Хоншоороорнь (хамараарнь) худын түрүүгэй энгэр тээшэнь харуулаад табиха. Төөлэй табихадаа, уран һайхан үгэ хэлэдэг (андалдадаг) байһан.

Жэшээнь:
Хун сагаан хониноймнай төөлэйе
Худа урагууднай хүндэжэ хайрлыт.
Түлгэ эрьеымнай төөлэй
Түрын хүндэ болог лэ.
Түрэһэн хоёр үринэрнай
Тэгшэ баян жаргаг лэ.

ХАЙШАН ГЭЖЭ ТӨӨЛЭЙ ТОГТООХОБ?

Айлшан төөлэйтэй табагыень тогтоогоод, үреэлээр харюу хэлэхэ зэргэтэй. Хайшан гээд төөлэй абахаб?


1. Зүүн гар дээрээ табиха.
2. Баруун гараараа духа дээрэхи гурбалжаниие хуу татажа абаад, ара тээшэнь үргэхэ.
3. Шэхэн дорохи заһалыень абажа, ама хүрэхэ.
4. Төөлэйгөө нара зүб эрьюулжэ, хушуугаарнь табаг мэдүүлэгшэдэ үндэр хабһатайгаар залаха.
5. Төөлэй залаадаһа абагша төөлэйнгөө уураг тархиие бултайлгаад, үндэр хабһатайгаар худын түрүүдэ бусаажа баридаг.
6. Худын түрүү хабһаарнь үлгэжэ, уураг тархиһаа ама хүрөөд, төөлэйгөө доошонь дамжуулна. Уураг тархиһаань ама хүрэхэдөө, эдеэ голожо болохогүй гэһэн удхатай.