Уран биирын хүсэн

Музейн жасаhаа, гэр бүлын архивhаа абтагдаhан уран зураашанай дүшэ гаран зурагууд эндэ табигдаа.

...1960 ондо арбатайхан Баир Гомбоев ааяма зунай халуунда хүршэ гэрэй гэшхүүр дээрэ нагасынгаа hуугаад дүрэ зурагаа зуруулжа байхыень эли тодоор hанадаг юм. Нэгэ жаахан үнгэ будаг тамгалан табиhан мэтэ эхилээд, тэрэ будагуудаа биираар худхажа зура зураhаарнь хүнэй дүрэ иигээд эли тодоор гарашадаг юм гэжэ ехэ гайхаhан байна. Тиигэбэшье 90 наhатай нагасань долоон хоног соо тоhон шэрээр дүрэеэ зуруулхадаа, баhал эсээ: «Эрхито, хэзээ дүүргэхэ юмши, шэлээтэй болоо» гээд хэлэхэ зуураа, Баир хүбүүе сай абаад ерэ гэхэдэнь, тэрэ гэртээ ошожо аяга соо сай абаад ерэдэг байгаа.


Энэ ушар hанаандаа хадуужа абаhан Баир Гомбоев хэдэн жэлэй үнгэрөөд байхада, сэнхир экранаар музейн экспонадуудые харуулжа байхадань, гэнтэ нагасынгаа дүрэ харажархиhан байгаа. Музей ерэжэ, тэрэ портрет хэдышье мүнгөөр абаха хүсэлтэй байхадань, хуули ёhын гуримаар энэ болохогүй гэжэ ойлгуулаад, фотозурагыень хээд үгэhэн түүхэтэй. Нютагайнгаа уран зурааша Эрхито Эрдынеевич Аюшеевэй түрэhөөр 100 жэлэйнь ойн баярта зорюулагдаhан «Хуби заяанай уран зураг» гэhэн үзэсхэлэнэй нээлгэндэ Хурамхаанай аймагай музейн ажалшан Баир Гомбоев энэ дулаахан дурсалгаараа хубаалдаhан байна.

Yнэхөөрөөл Эрхито Аюшеев турэл арадайнгаа түрүүшүүлэй дүрэнүүдые зуража мүнхэрүүлээ. Буряадаймнай анха түрүүшын Россин арадай уран зурааша Александр Тимин театр соо суута РСфСР-эй арадай артист Чойжи-Нима Гениновэй дүрэ зуража байхадаа, залуу Эрхито Аюшеевтэ хажуудамни hуугаад зурахадашни болохо гээд хэлэhэн байна.



— Энээн тухай Эрхито Эрдыниевич нэгэ гэртэ хүршэнэр hуухадаа хөөрөө hэн. Хэжэнгэ нютагаархидайнгаа найрта Чойжи-Нима Гениновэй ойн баярые тэмдэглэхэ ушартай, ямар бэлэг сэлэг абаха гээд hанаатай болонхой эртэ үглөөгүүр гэрhээ гараад ябатараа, hайн хүн hанаагаараа гэдэг гү даа, Эрхитэ Эрдыниевичтэй уулзажа, ушараа хэлэхэдэмни, намда портредынь байха гэжэ ехэ баярлуулаа бэлэй, — гэжэ Буряадай арадай артист Баир Цыденжапов хөөрэнэ. — Ехэ налгай, зугааша, урданайнгаа юумэ хөөрэхэ дуратай бэлэй. Ажалдань ороходо, мэдээжэ олон хүнэй дүрэ зурагууд зураатай байгша hэн. Россин арадай артист Саян Раднаевай портрет ехэ гоёхоноор харагдаа hэн.


Эрхито Аюшеев 1925 оной октябриин 27-до Баргажанай аймагай Тураахан нютагта олон үхибүүдтэй хүдөөгэй багшын гэр бүлэдэ түрэhэн. Найма наhатайдаа hургуулида ороо. Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай эхилхэдэ, дүрбэн ахайнарынь бултадаа сэрэгэй албанда татагдаа. Тиин Эрхито Аюшеев 9-дэхи класста hуража байхадаа, 1943 ондо баhал дайнда мордожо, 278-дахи стрелково дивизидэ дайралдаа, удаань Япон милитарис Квантунска армиин сэрэгшэдтэй тулалдаhан байна. Дайнай hүүлээр Монголой Чойбалсан хотодо албаяа үргэлжэлүүлээ. 1950 ондо гэртээ бусажа, Хурамхаанай hургуулида уран зурагай багшаар хүдэлжэ эхилhэн байна. Тиихэдэ Буряадай уран зураашадай холбооной аха захатан Георгий Павлов, Цыренжап Сампиловай зүбшөөлөөр Эрхито Аюшеев Эрхүүгэй уран hайханай училищи ороо.

— Тэрэ үедэ энэ hургуули ехэ үндэрөөр сэгнэгдэдэг, уран зураашадай дээдэ hургуули дүүргэhэн зэргэтэй байгаа. Мүнөө болотор шахуу Эрхуугэй hургуули гээд уран зурагай hуралсалай томо номууд хэблэгдэдэг байгаа ха юм. 1930-аад онhоо энэ hургуули манай элитэ уран зураашад дүүргэhэн — гэжэ Буряадай уран зохеолшодой холбооной түрүүлэгшэ Евгений Болсобоев тэмдэглээ.


Буряадай уран зураашад, тэдэнэй тоодо Эрхито Аюшеев түрэл дайдынгаа үнгэтэ дайда шэртэжэ, агаар амисхалыень бэедээ шэнгээн, түрэхэ гарахаhаа гэхэдэ болохо, оршолонто байгаалиингаа шарайе гүнзэгыгөөр мэдэрээ ёhотой.

Тиимэhээ Эрхито Аюшеев гансашье Хурамхаан дайдаяа бэшэ, уужам Буряадайнгаа үзэсхэлэнтэ газарнуудые, байгаали үргэнөөр харуулаа, ажалша зоной дүрэнүүдые ехэ олоор зураhан байна. Эдэ бүгэдэ бүтээлнүүдынь, дүн хамта дүшэ гаран зурагууд Сампиловай музей соо хадагалагданхай. Уран зураашанай бүтээлнүүдые хаража, заатагүй хүн бүхэн түрэhэн хүдөө нютагаа hанаха бэзэ. Yргэн уужам дайда, тобир тарган хонид бэлшэнэ, адуушад, хонишод харагдана, тээ саанань сэдьхэлдэ дулааханаар үзэгдэхэ үндэр хада ууланууд жэрылдэнэ, үнжэгэн зүлгы ногоон, сэнхирлэhэн булаг, горхонууд...

— Хүгшэн абамни хэды хүндэ сагуудые дабабашье, дайнай урда тээхи хашалган хамалганай сагта аба эжынь, түрэлхид дайрагдаа, дайнай үеын хүндэ байлдануудта хабаадаhан байбашье, ерээдүйн hайханда үнэнхэ зүрхэнhөө найдажа, энэ олон зурагууд соогоо тэрээхэн ерээдүйн hаруул сэлмэг байдалай шарай үзүүлhэн байна, — гээд аша хүбүүниинь Дмитрий Аюшеев хүгшэн абынгаа 100 жэлэй ойн баярта зорюулагдаhан үзэсхэлэнэй нээлгэдэ тэмдэглээ hэн.

Багаhаа Эрхитэ хүбүүнэйнгөө зураха дуратай байhые эсэгэнь адаглан хаража, хүбүүндээ тэрэ сагта хоморой уhан шэрэ абажа үгэhэн байна. Хүбүүнэйнгөө уран бэлигэй ульhые сэгнэжэ, ерээдүйн замайнь зүргэ харгыень заагаа, энэл хадаа эхэ эсэгын сэсэн бодолой үргэмжэ болоно.