Буряадтаа бэлигээ бэлэглэн…

«Пегий пес, бегущий краем моря» гэhэн уран hайханай фильм минии түрүүшынхеэ хаража байхадамни, ахамни ороод, энэ кино нэгэ хэды намтай хараад, хэлээ бэлэй: «Ямар буряад хүүгэд шэнгеэр бархирна гээшэб?». Тиихэдэнь хоюулан энеэлдэн, ахамни гараад ошоо бэлэй. Киногой түгэсхэлдэ роль наадагшадай дунда Баярто Дамбаев гэжэ нэрэ уншаад ехэ гайхаа, ахадаа дуулгаа бэлэйб. Ахамнишье ехэ баярлажа, «Хари буряад лэ хүүгэд бархирна гэжэ hанааб» гээ hэн.


Түрэл Хэжэнгэдээ, Могсохон нютагтаа hургуулиингаа драмын кружогто наадажа эхилээд лэ, уран hайханай замаар дабшаа болоно. «Горький можжевельник» гэhэн уран hайханай фильмдэ эдир наhандаа Тудупкын роль наадаhан, саашадаа «Пегий пес, бегущий краем моря» гэhэн кинодо Сахалин ольтирогой нивх яhатанай эдир загаhаша хүбүү наадаhан юм. Кинодо наадаха уран бэлигтэй эдир зужэгшэн тиибэшье баледэй артистын мэргэжэл шэлээ. «Лебединое озеро» гэhэн балетнэ зүжэгтэ шогтойхон наадаша зугааша хүнэй роль абьяастайханаар харуулhан байна. «Ромео и Джульетта» гэhэн зүжэгтэ Меркуциогой хэсүү парти бэлиг шадабаритайгаар гүйсэдхэhэн юм.

Баледтэ бэеэ сум зорюулжа, арба гаран жэлэй туршада ялас гэмээр олон рольнуудые гүйсэдхэжэ, Россин габьяата артист Баярто Дамбаев харагшадай зүрхэ сэдьхэл үнинэй буляаhан юм. Тиимэhээ манай хөөрэлдөөн зохёохы замайнь эхин шатаhаа эхилээ.

— Та өөрөө хайшан гээд балетнэ hургуули ерэhэн?

— Петр Тимофеевич Абашеев намайе Хэжэнгэhээ асарhан юм. Урда тээнь «Горький можжевельник» гэhэн кинодо Тудупкые наадахадаа, уулзаhан хадаа танил байгаабди.

— Аба эжытнай таниие дуратайгаар Улаан-Yдэ табиhан гээшэ гү?

— Абамни гансата зүбшөөлөө үгөө hэн, эжымни хэзээшье hанаагаа зобоо. Эндэ ерээд hурахадаа, ехэ зобоhоноо hананагүйб, гансал ород хэлэндээ ядалдадаг hэм. Бэшээрээ, багаhаа дуу хатарта дуратай хадаа, бүри түргөөр, дуратайгаар шэнэ юумэндэ hураа бэшэ гүб. hургуулидаа драмын кружогто ябадаг, шүлэг хөөрэдэг, дууладаг хатардаг эдэбхитэн бэлэйб, эгэшээ, ахаяа дахажа ябаад...

— Балетнэ hургуулингаа хаhа мүнөө hанахадатнай ямар гээшэб?

— Тиихэдээ би бага байгааб, юhэтэй. Хайшаашье ошоhоноо, ерэhэнээ ехэ ойлгоогүй бэзэб. Тиибэшье хатарай заал орходоо, баледтэ hуража эхилхэдээ, сэдьхэлдэмни ехэ зохид, намда тааруу байгаа гэжэ хэлэхэдэ болохо. Хатарха дуран мүндэлөө гээшэ гү?

— Мүнөө энэ хореографическа колледждо hурадаг хүбүүд, басагад ондоо гээшэ гү, танай үеынхидhээ?

— Тад ондоо. Мүнөөнэйтнай үхибүүд таба-арбан жэл болоод юу хэхэбиибди, хайшан гээд байхабиибди гэжэ булта тухайлна бодомжолно, түсэблэнэ. Хоерографическа колледждо багшалжа, хэдэн выпуск гаргаад байхадаа, зэргэсүүлхэдэ, бидэ хонгор залуу, «сэдьхэл сэлмэг» ябаабди, манай үеынхид.

— Багшаар хүдэлхэдэ ямар гээшэб?

— Yхибүүн бүхэнэй сэдьхэлэйнь гол hанал бодолыень таажа, бэлигыень тодоруулжа, арга боломжыень элирүүлжэ шадабал, багшын тон лэ габьяа эндэ сэгнэгдэхэ. Гэбэшье тэрэнииень саашань хүгжөөгөө, саанаhаань гаргажа шадабал, үнэхөөрөөл бэлигтэй, талаантай багша гээд хэлэмээр.

— Баледэй артист болохо хүсэлтэй залуушуул Буряад орондо үсөөн бэшэ. Тэдэнэртэ юун гээд хандаха байнат?

— Манай мэргэжэл тон лэ илгаатай, өөрын онсо шэнжэтэй. Бусад артистнарнай, оркестрэй гү, жэшээлбэл, ажалай хажуугаар ондоо тээшээ ошоод нэгэ хүгжэм наадаад ерэхэ аргатай, дуушан дуугаа дуулаха байна. Бидэ гансал энэ ажал хээд ябажа шадахабди. Yдэр бүри бэеэ hорижо, тайзан дээрэ, заал соо 7-8 часай туршада уранаар хатархын тула, хатар бүхэнэй алхам, хүдэлсэ мүлижэ, бэеэрээ, гараараа, нюдөөрөө тодорхойлон харуулжа шадаха бэлигтэ hурана, оролдонобди. Тиимэhээ баледэй артистын хатарха наhан богони юм. 15 жэл болоод лэ баледэй солистнууд наhанайнгаа амаралтада гарадаг, кордебаледтэ хатарагшад 20 жэл болоод гараха. Һанана гүт, манай Буряадай оперо болон баледэй театрай байшан 2005 ондо hэльбэн шэнэлэлгын заhабарилгада зургаан жэлээр хаагдаа hэн. Манай артистнар хайшан гэхэ байгааб? Хатарха, тайзан дээрэ наадаха наhанайнгаа түлэг дундаа ябагшад, баруун тээшээ, хари гүрэнүүдээр ажаллаха баатай болоо hэн. Зургаан жэлтнай аргагүй ехэ саг баледэй артистын зохёохы намтарта.

— Та ондоо тээшэ ошохоео hанаагүй гүт?

— Yгы, би нютагтаал байхаб. Урилганууд хэзээшье ерэдэг hэн. Эндээ хүдэлжэ байтараа, Красноярск ошожо хүдэлөө hэм. Теэд аба эжымни намайгаа дуудажа, хара багаhаа гэрhээ гараhан аад, үшөө ондоо тээ хүдэлхэдэшни ямар гээшэб, нютагаа ерэ гэжэ захяа. Тиигээд гэртээ ерэжэ, саашадаа гэр бүлэтэй боложо, Буряадтаа хүдэлнэб, нютагтаал байхаб.



— Баярто Цырендоржиевич, та иимэ гоё уран hайханай фильмнуудта наадаhан аад, юундэ актер болоогүй?

— Намhаа бүхы хүн энээн тухай асуудаг даа. Yгы, би актер болохо хүсэлдэ нэгэшье абтаагүйб, балет лэ хатарха гээшэ намда эгээл гоё, hанаандамни таарама ажал болоно.

— «Пегий пес, бегущий краем моря» гэhэн фильм тухай хөөрэжэ үгыт. Гансашье намда бэшэ, олон тоото харагшад энэ кино ехэ hонирхожо хараhан байха.

— Хореографическа училищида бага классуудта hуража байхадам, Майдари Жапхандаевай зууршалгаар, намайе энэ кинодо наадаха рольдо туршаhан байна. Хабар байгаа гэжэ hананам, училищиингаа хүмүүжүүлэгшэтэй Хабаровск ошожо, Амар мүрэнэй эрьедэ намайе буулгаа бэлэй. Тиихэдэ киногой режиссер Карен Геворкянтай танилсажа, саашадаа энэ роль наадаха болооб. Гурбан жэлэй туршада энэ кино буулгагдаа, энэ саг соо дэлхэйн бүхы далайнуудые хараа шахууб. Охотско, Япон далай, Хара далайн эрьедэ, Номгон далайда буулгаа, Мальта ошожо далайн шторм буулгаа бэлэй.

— Бүхы далайгаар юундэ ябаа болонот?

— Энэ уран бүтээлэй гол үйлэниинь далай дээрэ, манан соо болоно ха юм. Тиимэhээ саг үргэлжэ манан тогтоhон далай бэдэрээ болонобди. Тиигэжэ Владивосток шадархи Романовка нютагай тэндэ сэрэгшэдэй туhаламжаар манан байгуулагдаа hэн.

— Энэ кинодо наадахаа эгээл хүшэр юм байгааб?

— Нивх хэлэн дээрэ дуу гараха. Кино буулгахын урда тээ бултадаа, нивх яhатанай хэлэ үзөө бэлэйбди, хоорондоо энэ хэлэн дээрэ харилсажа наадаа болонобди. Кино буулгагшад, нивх яhатанай загаhашадые наадагшад бултадаа интернациональна бүлэг байгаабди. Баабайн роль хальмаг яhанай Александр Сасыков наадаhан, мүнөө наhа баранхай, ехэ харамтай, hайхан сэдьхэлтэй хүн байгаа, минии эсэгэ боложо казах яhатанай Досхан Жолжаксынов наадаhан, абгын роль киргиз яhанай Токон Дайырбеков наадаа. Охотско далайн эрьедэ ажамидардаг нивх яhатанай гол ажалынь хадаа далай гаража загаhашалха агнуури болоно. Ехэ урагшатай загаhашалаад, бусажа ябатараа, далай дээрэ шторм болоод, манан тогтоно. Тиигэжэ хэдэн үдэрэй туршада эдихэ, ууха уhанай дууhаха дүтэлхэдэ, бусадаа абаржа, түрүүн баабайнь өөрын дураар далайн эзэдтэ мүргэжэ, бурхандаа харина, hүүлдэнь абга ахань наhа барана, хүбүүгээ хайрлаад, эсэгэнь баhал энэ наhантаяа хахасаха баатай болоно. Тиигэжэ хэдэн үдэр тулижа, зобожо ябаад, сахали шубуунай аша туhаар ами орожо, эрьедээ хүрэнэ.



— Та энэ роль наадахадаа, ехэл уранаар наадаад, голхортойгоор ходо уйлаха, бархирха болоо бэшэ гүт?

— Бага ябагдаа, юундэ иимэ ехээр уйлаха, бархирха болоо юмбииб гэжэ ехэ ойлгодоггүй байгааб. Тиихэдэм, минии эсэгэ мэтэ, ходо намайе дахуулаад, абаад ябаhан Досхан Жолжаксынов хэлэдэг hэн. «Yнэн дээрээ hанаад үзэ, ши иигээд гэрhээ холо, гансаараа үлэшөө hаа, яахабши, зосоошни ямар байхаб?» гэхэ, тиихэдэнь үнэхөөрөөл, гэрhээ холо ябаhан, гэрээ hананхай намда ехэ юумэн хэрэгтэй hэн гү даа, уйлажал хаяа бэзэш.

— Ехэ hонин лэ даа, олон яhатантай харилсажа хүдэлөө болонот, тэрэ гурбан жэл соо баhал номоо үзэдэг байгаа бэзэт?

— Владивостокто, Киевтэ, Севастопольда гээд лэ нэгэ-гурба hараар лэ hурадаг hэмби, дүтын hургуулида ошожо. Тэрэ сагта зоншье hайн байгаа, багшанар, hурагшад хуушанай хүндэмүүшэ зантай байгаа. Бултанда Байгал далай, Буряад орон гэжэ хөөрэгшэ hэм. Глобус харуулжа байгаад нүхэдтөө хөөрэхэш, тиихэдэшни «аяар тэндэhээ ерээ гүш?» гээд гайхалдадаг hэн.

— Та хэды холо ойроор ябабашье, нютагтаа ажалдаа амжалтатай, гэр бүлэдөө жаргалтай ажаhууна болонот. Танай гэр бүлэ бултадаа театрта хабаатай гээшэ гү?

— Нүхэрни Лена гэжэ нэрэтэй, хоер хүбүүтэйбди. Нүхэрни баhа балерина, Лена Протасова байhанаа Дамбаева болонхой. Мэдээжэ балерина, багша Лариса Иннокентьевна Протасовагай басаган болоно.

Эдир багадаа Баярто Дамбаев эрхим багша, хүмүүжүүлэгшэ, элитэ артист Петр Тимофеевич Абашеевтэй уулзаха, ушарха аза талаантай байгаа. Баледэй артистын мэргэжэл шэлэхэ үедэнь онсо нүлөө үзүүлээ, саашадаа энэл багшада заалгаа. Тиимэhээл багшын хэлэhэн үгэнүүд наhан соо хадуугдаа, заабаринуудынь ажабайдалай замай залуур болоо. Энэл жэшээгээр, мүнөө дээрээ Баярто Цырендоржиевич багшална, ажаллана, ерээдүй сагые найдамтайгаар шэртэн...