Гоёл шэмэглэлэй уралиг
Буряад уралигай түүхэдэ гүнзэгы мүр үлөөһэн
29 января 2020
1398
Уран барималшын хоморой шухаг уран бэлигээрээ Буряад ороноо дэлхэй дүүрэн суурхуулһан Геннадий Георгиевич Васильев тухай.
Байкал-Дэйли мэдээсэлэй албанһаа зураг абтагдаа
Тэрэ үедэ Буряад-Монголой АССР-эй Загарайн аймагай Доодо-Элхи нютагта таряашанай гэр бүлэдэ түрэһэн юм. Уран бэлигээ мэдэрхэдэнь, арадай дархан Д.Бадмаев ехэ нүлөөлһэн, түрүүшын хэшээл үгэһэн түүхэтэй. Тэрэнэй зүбшэлөөр наһанайнгаа хэрэг шэлэһэн эдир хүбүүн аяар холо зорижо, Архангельск хотын М.Ломоносовой нэрэмжэтэ яһаар урлагшадые бэлдэдэг училищида мэргэжэлтэ һуралсал гараһан байна. Эндэ П.П.Штанк уран дархан багшада заалгаһан юм. Һуралсалаа дүүргээд, Улаан-Үдэ ерэжэ, түрүүшын бүтээлнүүдтэйгээ танилсуулаа һэн. Яһаар ба модоор бүтээгдэһэн тэрэ үеын зохёолнуудынь хэмжээгээрээ томо бэшэ юм. Залуу уран барималша зохёохы замайнгаа эхиндэ мүнгэн ба гуулин бүтээлнүүдые хэбтэ сохижо туршадаг, яһаар болон модоор дархалдаг байгаа. Тиихэдэ буряад уран дарханай, уран зурагай урданай түүхэтэ бүтээлнүүдые наринаар шэнжэлээ һэн.
Буряад басаганай дүрэ бүтээлгээр эхилһэн зохёохы ажалаа, уран аргаяа мүлин үргэдхэжэ, хатаржа байһан ангуушанай, шандааһа шангахан барилдаашадай, хурьга найжалагша заахан басаганай хөөрхэн шарай харуулһан, байдалай удхатай дүрэ бүтээлнүүдэй зохёомжо (жанровые композиции) урлаһан юм. Буряад арадай аман зохёолой удхаар гүлмэр заахан Гэсэрэй, түргэн ухаатай Будамшуугай, сэсэн мэргэн үгэтэй үльгэршэнэй хадуугдама дүрэнүүдые бүтээгээ бэлэй.
Модоор урлаха нарин хэрэгтэ арга дүрэтэй, суранзан татасатай болоһыень «Бишыхан баатар» (1969), «Шубуухай ба хүбүүн» (1970), мүн бусад бүтээлнүүдынь гэршэлээ. Эдэ болон «Сэсэг» (1967-1969), «Мори номгодхолго» (1969), «Барилгашад» (1972), «Хурьга абагша эхэнэр» (1974), «Мори унажа һуралга» (1974), "Портрет«(1978), «Тайгын үхибүүд» (1978), мүн 1980 ондо бүтээһэн эрэ хүнэй, үльгэршэнэй дүрэнүүдыень, бүхыдөө 16 бүтээл, үнгэтэ гэрэл зурагуудта буулгажа, «Художник РСФСР» гэһэн суглуулбарида 1986 ондо барлаа һэн.
Буряадай гүрэнэй Х.Намсараевай нэрэмжэтэ академическэ драмын театрай шэнэ байшан шэмэглэлгэдэ тэрэ өөрын хубита оруулаа һэн. Театрай угалза һиилүүртэй модон үүдэ тэрэ дархалаа һэн.Буряад аман зохёолой эрдэни зэндэмэни «Гэсэр» үльгэрэй гайхамшаг удха баримталан модоор бүтээһэн долоон баг дүрсэнүүд буряад драмын театрай ордоной жэнхэни үндэһэн маягтай шэмэглэлдэ онсо өөрсэ ами оруулһан юм. Тэрэ гэһээр үндэһэн театрай уран һайхан зүжэгүүдые харахаяа уужам сэлгеэ Буряадайшье, хари холыншье зон олоороо ерэхэдээ, шэмэг гоё энэ урлал урмаа бадаран харадаг даа.
Геннадий Васильев залуу үетэнэй залитай ажабайдал зураглажа, зоригтой шударгы зохёохы ажалдань соло дуудаһан олон бүтээлнүүдээ зорюулһанай түлөө Буряадай комсомолой шангай лауреат болоһон байна. Байгал-Амарай түмэр зам баригшадые соёлой талаар эдэбхитэй хангаһанай түлөө 1985 ондо медаляар шагнагдаа һэн.
Ниитын ажалда хам оролсодог эдэбхитэй уран бэлигтэн Геннадий Георгиевич Васильев ниислэл хотын Советскэ районой арадай һунгамалнуудай гүйсэдхэхы хорооной һунгамалаар хоёр удаа дэбжүүлэгдэһэн байна. Зохёохы ажалынь үндэрөөр сэгнэгдэжэ, 1988 ондо Россиин Уралигай академиин гэшүүн-корреспондентээр абтаа һэн. Олон жэлэй туршада Г.Г.Васильев Буряадай Уран зураашадай холбоониие хүтэлөө. Уран бэлигтэй энэ хүн ехэ түбшэн даруу, энэрхы сэдьхэлтэй байһан гээд суг хүдэлһэн нүхэдынь, шабинарынь һайханаар дурсадаг.
2005 ондо тэрэ Россиин Уран зураашадай зохёохы холбооной Алтан медаляар шагнагдаа бэлэй. 2007 ондо бэлигтэй уран барималша Г.Г.Васильев Россиин Уралигай академиин бодото гэшүүнээр һунгагдаһан габьяатай.
Тэрэнэй олон бүтээлнүүд Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музейдэ, гурбаниинь Гүрэнэй Третьяковско галерейдэ, мүн Киевэй Уран һайханай музейдэ, Е.Вучетичэй нэрэмжэтэ уран барималнуудай комбинадай суглуулбаринуудта, Россиин Соёлой яаманда, Ород Уласай Уралигай академидэ, Россиин, Франциин, Германиин, Финляндиин, Япон ороной хубиин үзэсхэлэнүүдтэ оршодог юм.
Геннадий Васильевай бүтээлнүүд Буряад ороной хэдэн аймагай, ниислэлэйшье шэмэг болонхой. Жэшээнь, Зэдын аймагта Г.Г.Васильевай бүтээһэн Бурхан багшын ехэ хүрэг, түрүүшын буряад эрдэмтэн Д.Банзаровай хүшөө, Инзагата нютагай хажууда оршодог Бүрин-Хаан сахюусанда зорюулһан мантан томо морин дээрэ мордоһон гайхамшаг баатарай 5,5 м үндэртэй хүрэг, Борьёогой хажууда тодхогдоһон гүйжэ ябагша һогоонуудай гайхалтай һонин дүрэ хүрэгүүд; Ивалгын аймагай Вахмистрово тосхонһоо холо бэшэ, Сэлэнгэ мүрэнэй эрьедэ оршодог «Буга һогоон хоёр» гэжэ алдаршаһан хүрэг,
Улаан-Үдэдэ Советскэ Союзай Герой И.Балдыновта, А.Модогоевто хүшөөнүүд, Бесланда наһа бараһан багша Д. Аликова-Базаровада зорюулһан хүшөө Ага һууринда гэхэ мэтэ.
Буряад арадай аман зохёолой мүнхэ аршаан булагһаа барагдашагүй үргэн, байдалай гүнзэгы удхатай дүрэнүүдые шүүрдэн абадаг гүн сэсэн бэлигтэй уран барималша Г.Г.Васильев 2011 оной һүүл багта, декабриин 30-да наһанһаа нүгшэһэн юм.
2013 оной июлиин 23-да Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музейдэ Г.Г.Васильевай дурасхаалда зорюулагдаһан «Мистерия» гэжэ нэрэтэй буряад уран барималшадай үзэсхэлэн дэлгэгдээ бэлэй. Зандан Дугаров, Дмитрий Будажабэ уран барималшадай, мүн Геннадий Васильевай эгээн эрхим шаби, сууда гараһан Даши Намдаковой бүтээлнүүд энэн үзэмжэдэ табигдаа һэн.
2018 оной декабрьта Улаан-Үдын Илалтын гудамжаар оршодог Г.Г.Васильевай ажаһууһан гэр дээрэ тэрэнэй нэрэтэ Дурасхаалай самбар тодхогдоо бэлэй. Тэрэнэй уран арга дүрэ, зохёохы амжалтануудынь, үзэсхэлэн бүтээлнүүдынь Буряад ороной уралигай түүхэдэ гүнзэгы мүр үлөөжэ, өөрын онсо һуури эзэлдэг гээд мэдээжэ шэнжэлэгшэдэй хойноһоо дабтаял даа.
Буряад басаганай дүрэ бүтээлгээр эхилһэн зохёохы ажалаа, уран аргаяа мүлин үргэдхэжэ, хатаржа байһан ангуушанай, шандааһа шангахан барилдаашадай, хурьга найжалагша заахан басаганай хөөрхэн шарай харуулһан, байдалай удхатай дүрэ бүтээлнүүдэй зохёомжо (жанровые композиции) урлаһан юм. Буряад арадай аман зохёолой удхаар гүлмэр заахан Гэсэрэй, түргэн ухаатай Будамшуугай, сэсэн мэргэн үгэтэй үльгэршэнэй хадуугдама дүрэнүүдые бүтээгээ бэлэй.
Модоор урлаха нарин хэрэгтэ арга дүрэтэй, суранзан татасатай болоһыень «Бишыхан баатар» (1969), «Шубуухай ба хүбүүн» (1970), мүн бусад бүтээлнүүдынь гэршэлээ. Эдэ болон «Сэсэг» (1967-1969), «Мори номгодхолго» (1969), «Барилгашад» (1972), «Хурьга абагша эхэнэр» (1974), «Мори унажа һуралга» (1974), "Портрет«(1978), «Тайгын үхибүүд» (1978), мүн 1980 ондо бүтээһэн эрэ хүнэй, үльгэршэнэй дүрэнүүдыень, бүхыдөө 16 бүтээл, үнгэтэ гэрэл зурагуудта буулгажа, «Художник РСФСР» гэһэн суглуулбарида 1986 ондо барлаа һэн.
1964 онһоо абан Геннадий Васильев саг үргэлжэ уласай, зональна, бүхэроссиин, СССР-эй үзэмжэ харалгануудта амжалтатай хабаадаа. Хари гүрэнүүдтэ — Чехословакида, Польшодо, Болгарида, Монголдо, Энэдхэгтэ, Францида тэрэнэй уралигтай олон мянган зон танилсаа. Зохёохы ажалынь үндэрөөр сэгнэгдэжэ, 1973 ондо Буряад Уласай искусствын габьяата ажал ябуулагшын, 1979 ондо Буряадай арадай уран зураашын хүндэтэ нэрэ зэргэ олгогдоо һэн. 1983 ондо тэрэ Буряад ороной Гүрэнэй шанда хүртэһэн габьяатай.
Буряадай гүрэнэй Х.Намсараевай нэрэмжэтэ академическэ драмын театрай шэнэ байшан шэмэглэлгэдэ тэрэ өөрын хубита оруулаа һэн. Театрай угалза һиилүүртэй модон үүдэ тэрэ дархалаа һэн.Буряад аман зохёолой эрдэни зэндэмэни «Гэсэр» үльгэрэй гайхамшаг удха баримталан модоор бүтээһэн долоон баг дүрсэнүүд буряад драмын театрай ордоной жэнхэни үндэһэн маягтай шэмэглэлдэ онсо өөрсэ ами оруулһан юм. Тэрэ гэһээр үндэһэн театрай уран һайхан зүжэгүүдые харахаяа уужам сэлгеэ Буряадайшье, хари холыншье зон олоороо ерэхэдээ, шэмэг гоё энэ урлал урмаа бадаран харадаг даа.
Геннадий Васильев залуу үетэнэй залитай ажабайдал зураглажа, зоригтой шударгы зохёохы ажалдань соло дуудаһан олон бүтээлнүүдээ зорюулһанай түлөө Буряадай комсомолой шангай лауреат болоһон байна. Байгал-Амарай түмэр зам баригшадые соёлой талаар эдэбхитэй хангаһанай түлөө 1985 ондо медаляар шагнагдаа һэн.
Ниитын ажалда хам оролсодог эдэбхитэй уран бэлигтэн Геннадий Георгиевич Васильев ниислэл хотын Советскэ районой арадай һунгамалнуудай гүйсэдхэхы хорооной һунгамалаар хоёр удаа дэбжүүлэгдэһэн байна. Зохёохы ажалынь үндэрөөр сэгнэгдэжэ, 1988 ондо Россиин Уралигай академиин гэшүүн-корреспондентээр абтаа һэн. Олон жэлэй туршада Г.Г.Васильев Буряадай Уран зураашадай холбоониие хүтэлөө. Уран бэлигтэй энэ хүн ехэ түбшэн даруу, энэрхы сэдьхэлтэй байһан гээд суг хүдэлһэн нүхэдынь, шабинарынь һайханаар дурсадаг.
2005 ондо тэрэ Россиин Уран зураашадай зохёохы холбооной Алтан медаляар шагнагдаа бэлэй. 2007 ондо бэлигтэй уран барималша Г.Г.Васильев Россиин Уралигай академиин бодото гэшүүнээр һунгагдаһан габьяатай.
Тэрэнэй олон бүтээлнүүд Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музейдэ, гурбаниинь Гүрэнэй Третьяковско галерейдэ, мүн Киевэй Уран һайханай музейдэ, Е.Вучетичэй нэрэмжэтэ уран барималнуудай комбинадай суглуулбаринуудта, Россиин Соёлой яаманда, Ород Уласай Уралигай академидэ, Россиин, Франциин, Германиин, Финляндиин, Япон ороной хубиин үзэсхэлэнүүдтэ оршодог юм.
Геннадий Васильевай бүтээлнүүд Буряад ороной хэдэн аймагай, ниислэлэйшье шэмэг болонхой. Жэшээнь, Зэдын аймагта Г.Г.Васильевай бүтээһэн Бурхан багшын ехэ хүрэг, түрүүшын буряад эрдэмтэн Д.Банзаровай хүшөө, Инзагата нютагай хажууда оршодог Бүрин-Хаан сахюусанда зорюулһан мантан томо морин дээрэ мордоһон гайхамшаг баатарай 5,5 м үндэртэй хүрэг, Борьёогой хажууда тодхогдоһон гүйжэ ябагша һогоонуудай гайхалтай һонин дүрэ хүрэгүүд; Ивалгын аймагай Вахмистрово тосхонһоо холо бэшэ, Сэлэнгэ мүрэнэй эрьедэ оршодог «Буга һогоон хоёр» гэжэ алдаршаһан хүрэг,
Улаан-Үдэдэ Советскэ Союзай Герой И.Балдыновта, А.Модогоевто хүшөөнүүд, Бесланда наһа бараһан багша Д. Аликова-Базаровада зорюулһан хүшөө Ага һууринда гэхэ мэтэ.
Г.Г.Васильевай үндэһэн шэнжэтэй өөрсэ бэлиг тухай уралиг шэнжэлэгшэд И.И.Соктоева, А.А.Политов, М.В.Хабарова, Т.А.Бороноева болон бусад бэшэһэн, номуудшье хэблэгдэһэн байна.
Буряад арадай аман зохёолой мүнхэ аршаан булагһаа барагдашагүй үргэн, байдалай гүнзэгы удхатай дүрэнүүдые шүүрдэн абадаг гүн сэсэн бэлигтэй уран барималша Г.Г.Васильев 2011 оной һүүл багта, декабриин 30-да наһанһаа нүгшэһэн юм.
2013 оной июлиин 23-да Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музейдэ Г.Г.Васильевай дурасхаалда зорюулагдаһан «Мистерия» гэжэ нэрэтэй буряад уран барималшадай үзэсхэлэн дэлгэгдээ бэлэй. Зандан Дугаров, Дмитрий Будажабэ уран барималшадай, мүн Геннадий Васильевай эгээн эрхим шаби, сууда гараһан Даши Намдаковой бүтээлнүүд энэн үзэмжэдэ табигдаа һэн.
2018 оной декабрьта Улаан-Үдын Илалтын гудамжаар оршодог Г.Г.Васильевай ажаһууһан гэр дээрэ тэрэнэй нэрэтэ Дурасхаалай самбар тодхогдоо бэлэй. Тэрэнэй уран арга дүрэ, зохёохы амжалтануудынь, үзэсхэлэн бүтээлнүүдынь Буряад ороной уралигай түүхэдэ гүнзэгы мүр үлөөжэ, өөрын онсо һуури эзэлдэг гээд мэдээжэ шэнжэлэгшэдэй хойноһоо дабтаял даа.