Буряадай эстрадын эхин түүхэhээ

1978 ондо мэдээжэ дуушан Клавдия Шулунова мэргэжэлтэ иимэ ансамбль байгуулха гээд үүсхэл гаргаhан юм. Дүрбэн жэл болоод 1982 ондо тусхай шэлэн абалга соносхогдожо, эрхим залуу бэлигтэйшүүл Ленинградта эстрадна студида hураха аза талаанда тудаhан. Тэдэнэй дунда ерээдүйн Буряадай арадай артист Галина Бадлуева Ленконцертын студида суг хамта буряадай 18 залуушуултай hуража гараа. 1980-яад онуудаар миндаhан дээрэ бэшэгдэhэн «Сэлэнгэ» ансамблиин дуунууд мүнөө сагта үгы шахуу, тиибэшье энэ ансамбль Буряадтаа эстрадын эхи табигшад болоно.


Буряадай арадай артист Галина Бадлуева тиихэдэ 1980 ондо соел гэгээрэлэй училищи дүүргээд, хоер жэл соо «Байгал» ансамбльда хүдэлөө. Гастрольда ябахадаа залуу дуушан гитара баряад уянгата дуунуудаа дуулаха дуратай байгаа. Энэ бэлигыень гансата обеорhон уран hайханай хүтэлбэрилэгшэ Д. Ж. Дандаров Ленинград хото ошожо hурахыень дурадхаа. Шэлэн абалгын шанга шата гаража, 18 хүбүүд басагад Нева мүрэнэй эрьедэ оршодог хото руу ошоhон юм.

- Суута багшанар Владимир Матусов, Петр Гейкер, уран hайханай хүтэлбэрилэгшэ Исаак Романович Штокбант болон бусад маанадта заагаа, хэды hайн hайхан, нэрэтэй солотой соелой ажалябуулагшад байгааб даа. Владимир Матусов намайе дуулажа hургаа, хоолойемнай заhажа табяа. Залуу дуушад Михаил Боярский, Эдуард Хиль, композитор Виктор Резников гэгшэд тиихэдэ зүбшэлэгшэ - багшанар гээд хүдэлөө. Гүрэн түрын соелой яаманай дэмжэлгээр бидэ нэгэ жэл hураад, ансамбль болообди, концерт нааданай гое hайхан хубсаһа оежо үгөө. Тиихэдэ бидэ зуун тухэриг салин абадаг hаа, жэшээлбэл, тайзан дээрэ гараха минии нэгэ хубсаhан 500 түхэригэй байгаа! Нэгэ минии плати Кировска театрта, мүнөө Мариинска гээд нэрлэгдэнхэй, тэрэ театрта оегдоо hэн, айхабтар гое, мэдээжэ одото оперын зүжэгшэн хараад, ехэл hайхашаагаа hэн, - гээд ансамблиин солист Галина Бадлуева дурсана. – Гансашье хубсаhамнай бэшэ, ямар гое дуунууд мүндэлөөб, хатарай багшанарнай богони саг соо хэды hайхан хатарнуудые зохеожо hургааб даа.

Буряадай залуу бэлигтэнэй дунда Анатолий Бутуханов онсо өөрын hуури эзэлнэ. Тэрэ ансамблиин байгуулагдахада, бултанай дэмжэлгээр хүтэлбэрилэгшэнь болоhон юм. Хүгжэмэй олон зэмсэгүүд дээрэ өөрөө наададаг соелшон, тэрэ үедэ олон дуунуудые зохеогоо, аранжировка хээ. «Сэлэнгэ» ансамбльда хүдэлhэн дуушад артистнар Анатолий Бутуханов тухай бултадаа аргагүй дулааханаар дурсадаг заншалтай. Ехэл урагшаа hанаатай, эрмэлзэл хүсэтэй хүтэлбэрилэгшын үүсхэлээр Буряадаймнай түрүүшын мэргэжэлтэ ансамбль зохеохы замдаа гаража, тэрэ үеын суута үндэhэтэнэй «Эргерон», «Мэнго» бүлгэмүүдтэй адли зэргэ сууда гараhан габьяатай. Анатолий Бутухановай зохеоhон уянгатайхан аялга амиды хүгжэм доро зэдэлжэ, дуушанай хоолой сэбэр hайханаар соностодог бэлэй. Агын Будажап Нимаев уран гоеор концерт наадаяа хүтэлбэрилдэг бэлигтэн боложо тодороо. Галина Бадлуева Будажап Нимаев хоерой гүйсэдхэhэн «Алтан дэлхэйн жама ёhоор» дуун харагшадай халуун альга ташалганда хүртэhэн байха. Владимир Борисов, Андрей Чимитдоржиев гэгшэд ород, буряад, монгол дуунуудые дуулажа, олоной hайшаалда хүртөө. Григорий Куклин, Лариса Хогоева, Норжима Гомбоева, Дарима Очирова, Дарима Гыргенова болон бусад хатарай бүлгэм үнгэтэ hайхан хубсаhатай, уян гоеор хатаржа, харагшадай нюдэ хужарлуулhан байха.



Арбаад жэлэй туршада «Сэлэнгэ» гэhэн ансамбль Буряад ороной аймаг нютагуудаар, мүн гүрэн дотор гастрольда ябаhан байна. Тэрэ үенгөө зохеохы зам тухай дуушад аргагүй дулааханаар, омогорхоншье дурсана.
- Ленинградта hураха үедөө, бидэ элдэб концерт нааданда хабаададаг байгаабди. Лариса Хогоева, Григорий Куклин хоер хотын 25 мянган hууритай концертнэ заал соо шэнэ, аргагүй hайхан хатараа гүйсэдхөө hэн, хоер дахин. Бинь англи хэлэн дээрэ тиихэдэ дуу дуулааб, тэдэ минии дуун доро хатардаг байгаа, - гэжэ «Сэлэнгэ» ансамблиин солист Марина Ринчинова дурсана. – Бэе бэеэ дэмжэжэ, бэшэмнай булта энэ нааданда ерэжэ, маанадайнгаа түлөө баясажа, альга ташажа байгша hэн. Олон үгэгүйхэн, бэлиг талаантай, нарин нягтаар уянгатуулан, зүбөөр аранжировка хэдэг Анатолий Бутуханов хүтэлбэрилэгшэмнай, тэрэ үедэ үнэхөөрөөл, домог түүхэтэ хүн маанадтаа байгаа. Нүхэрэйнгөө дурасхаалда нэгэнтэ булта сугларжа, залуугайнгаа наада дабтан харуулжа шадаашьегүй hаа, тэрэ сагаа hануулха дуран хүрэнэл гээшэ.


Концерт бүхэниинь Базыр Цырендашиевэй зохеоhон уянгатайхан «Сэлэнгэ» дуунай ятагын аянгаар зэдэлжэ эхилээд, хүшэгын саанаhаа гаража Марина Ринчинова, Будажап Нимаев, Галина Бадлуева гэгшэд энэ дуу гүйсэдхэдэг байгаа. Удаань Ленинградай бэлигтэй найруулагшадай зохеон табиhан «Баяр» гэhэн хатар гүйсэдхэгдэжэ, шэмэ шүүhэтэй тоглолто эхилэгшэ байгаа. Ород, буряад дуунууд - «Ерэхээ яагааш», «Одна любовь» болон бусад дуунууд Галина Бадлуевагай репертуарта ороhон, Елена Антонова сэрэгэй дуунуудые hүр hүлдэтэйгөөр дууладаг байгаа. Тиихэдэ Ленинград хотодо байгуулагдаhан «Поющие гитары» ансамбльда Буряадаймнай дуушан Владимир Борисов дууладаг байhанаа, тэрэ сагта «Сэлэнгэ» ансамбльда ерэжэ, нүхэдөөрөө нютагаа бусаhан байна. Ураалай консерватори дүүргэhэн мэргэжэлтэ дуушан Андрей Чимитдоржиев энэл ансамбльда зохеохы замаа эхилhэн намтартай. «Сэлэнгэ» ансамбль Сочи хотодо бүхэсоюзна дуунай харалганда хабаадажа, Андрей Чимитдоржиев «Русские березы» дуулаад, лауреадай нэрэ зэргэдэ хүртэhэн, Марина Ринчинова конкурсын дипломант боложо шалгараа. Саашадаа Москвада бухэсоюзна эстрадын концертдэ уригдаhан байна. Нэгэ тайзан дээрэ «Сэлэнгэ» ансамбль суута Иосиф Кобзон, Александр Серов, Надежда Бабкина болон бусад одото дуушадтай концерт харуулhан. СССР-эй арадай артист Ян френкель конкурсын жюрин түрүүлэгшэ байгаа.


Тиигэжэ алас холуур аша үрэтэйгөөр харалган нааданда хабаадажа, тус ансамблиин артистнар олондо мэдээжэ, хото хүдөөгөөр хүн бүхэн танидаг боложо, олоной дура буляаhан байха.

Буряадай габьяата артист Намгар Лхасаранова зохеохы замайнгаа эхиндэ «Сэлэнгэ» ансамбльда хүдэлhэн, hүүлээрнь «Тэнгэри» ансамбльда дуулаа. Тиигэжэ Анатолий Бутухановай хүтэлбэри доро бэлигтэй залуушуул буряад эстрадна дуунуудай шэглэлээр түрүүшын алхамуудые хэжэ эхилhэн түүхэтэй.

«Сэлэнгэ» гэhэн ансамбльда нэгэтэ сугларhан, сэдьхэн дуулажа, уянаар хатаржа, сэсэг мэтээр hалбаржа ургаhан абьяас бэлигтэйшүүл мүнөө ошоhон жэлнүүдээ ойндоо hэргээн, ямаршье сагта зохеохы замайнгаа тэрэ эхин зүргые наhанай хэшэг гээд дурсана.