Мянган монголой нэгэн

Уласай hониной нюур дээрэhээ үргэн олоной анхаралда хөөрөө дэлгэхэдээ, энэ хүнэйнгөө ябаhан ябадал, хэhэн байгуулhан тухай уншаhан хүнэй ухаандаа хабшуулжа, дууряаха, hажааха дура татаха зорилго табиха юм байгаа гэжэ hанагдаа юм. Теэ гансал энээнэй түлөө бэшэхэ энэ зорилгоёо хэрэ бэелүүлжэ шадахамни гээшэб гэhэн бодол сэдьхэл химэлээд, хүндэхэн лэ уялга өөртөө абаhанаа мэдэрбэб...

«Юутэй байнабши, 
тэрээндээл баярлажа ябаха хэрэгтэй, 
үлүү дээгүүр hанаашархаhанай хэрэггүй. 
Һанаашархахада бүтэдэгшьегүй юм».

Ж. Амаржаргал 


Жанчивын Амаржаргал. Иигээд лэ, саашань юушье бэшэнгүй, орхижорхёошье һаа даа, хүн бүхэн өөрөө тухайлаад, энэ хүнэй хэн байһые ухаан бодолоороо хүсэлдүүлэн ойлгохол даа. Мэдээжэ хүн ха юм... 

Гэбэшье... Амаржаргал 1947 оной майн 10-да Улаан-Баатар хотодо түрэhэн. Угаараа буряад хүн юм. Монголой буряад. Мүнөөл Буряадай монгол бэзэ. Абань 1923 ондо Буряадhаа урагшаа, Монголой хилэ гаража ошоһон. Мухар-Шэбэрэй Суулга гэдэг газарhаа ошоhон байгаа. Эжынь баһал энээн тойронгой хүн — Шэтэ можын Хёлгын аймагай. Баhал 1923 ондо гаража ошоhон байдаг. Тиигээд лэ тэрэ хоёр Улаан-Баатарта уулзажа ниилээд, амидаржа байгаа. Жанчив абань бүхы наhаараа хэблэлэй үйлэдбэридэ ажалтай байhан, эжынь шүдэ эмнэлгын газарта баhал бүхы наhаараа ажаллаhан юм. Амаржаргал Улаан-Баатар хотодо hургуулида орожо, арбан жэл hуража гараад, Монголой кино үйлэдбэридэ орожо, 1964 онhоо 1968 он болотор операторай туhалагшаар ажаллаа. 1968 ондо Монгол Уласай Соёлой яаманай зууршалгаар киногой дээдэ hургуулида hурахаяа Москва ороо бэлэй. Операторай hургуули 1974 ондо дүүргэжэ гараад, Монгол кино үйлэдбэридөө бусажа, хүдэлжэ байһан ажалдаа ороо. Олон түрэлэй кино үйлэдбэридэ хабаадалсаа, гэбэшье тэрээндэ гол түлэб уран hайханай кино даалгагдаhан байба. Олон мэдээжэ хүнүүдээр суг ажаллаа, ажалай һайн дүршэл гараа, ухаа, заабаридашье хүртөө. 1986 он болотор ажаллаад, наһанайнгаа нүхэрэй нютаг руу, элинсэгүүдэйнгээ орон дайда руу зорижо, Улаан-Үдэ нүүжэ ерэһэн юм.

Өөрөө би арба гаран жэлнүүд соо тон дүтэ харилсажа ажаллажа байһан энэ хүн тухайгаа бэшэхэдээ, мэдэхэшье һаа, сэнхир дэлгэсэйнгээ хүдэлмэрилэгшэдтэй тон дэлгэрэнгы хөөрэлдөө хэжэ, Амаржаргалаа олон талаһаань харуулха һэдэлгэ хэбэб. Тиигэжэ буряад хэлэн дээрэ гаража байдаг дамжуулгануудай редакциие толгойлжо ябаһан Дарима Жамсоева, дамжуулга хүтэлэгшэ-сурбалжалагшад Гунсэма Тудупова Булад Цыбиков хоёр, Амаржаргалтай нэгэ цехтэ ажаллажа байдаг операторнууд Володя Жаров, Булад Бадмаев, Николай Сладков, найруулагша Зэгзэма Самбуева гэгшэд «Амаржаргал» гэхэдэл, тон дуратайгаар, утаһаа утаар хөөрэжэ захалшанад. Амаржаргал тухай һониндо бэшэхэнь гэһэн һураг телевидениин байшангаар нюдэ сабшаха зуура таража, тэрэ үедэ тэндээ ажаллажа байһан зоной баярлаһан гээшэнь. «Нээрээш даа, энэ хүмнай наһан үеэрээш һониндо гаража үзөөгүй хүн ха юм, зүб, арад зон һайн хүнүүдээ мэдэхэ болог лэ» — гэлдээн дуулдана. 

Тэдэнэйнгээ хөөрөөнүүдые хамтадхан хэлэбэл: Амаржаргал гээшэмнай аргагүй һайн хүн, манай ехэ аха заха болоно гээшэ ха юм даа, буряад редакциин эгээл дүтын нүхэр. 71-тэй ябана. (эхэнэр хүн бэшэ хадань нюуса үгы юм бэзэ). Москвагай ВГИК дүүргэһэн хүн байна, уран һайханай кино буулгаха мэргэжэлтэй. Мэргэжэлээрээ Амаржаргалда хүрэхэ оператор гэжэ манда үгы байгаа, һая болотор дээдэ эрдэмтэй ори ганса оператор байгаа бшуу. (Мүнөө бага багаар бии боложо байдаг). Суг хүдэлдэг залуу нүхэдтөө ехэ туһатай, заажа үгэхэ, телевидени гээшэмнай орёо-жороо газар ха юм даа, ганса нюур шарайень буулгаад харуулжа байха бэшэ, үшөө буулгажа байхадаа гэрэл тааруулха гэжэ гол эрилтэ байдаг. Абяа буулгаха. Эндэ ехэ шадабари хэрэгтэй. Һайнаар бэшэжэ абаха. Мүнөө телевидениин талаар бодолго гээшэ — мэдээсэлэйл дамжуулгануудые сэнхир дэлгэстэ гаргаха гэнэ гээшэ ааб даа. Хажуугаарнь манай үндэһэн республикануудта тематическэ программануудые үгөөд байхадань, 5 үдэр соо гаранабди. Тэдэмнай «Буряад орон», «Тайзан» гэһэн программанууднай хуу уран һайханай. Тиихэдээ тэдэ дамжуулгануудтаа гол түлэб энэ Амаржаргалаал абажа ходо буулгадаг гээшэбди. Гадна «Толи», «Үлгүүр», «Бамбаахаймнай» байна, «Сагай сууряан» — мэдээсэлэй удхатай дамжуулганууднай олон даа. Амаржаргалай тон ехээр хүдэлһэн программа хадаа «Буряад орон» болоно. «Буряад оромнай» хойто жэл 30-тай болохоо байна. Энэ дамжуулгамнай отол ябажа байдаг, долоон хоногтоо нэгэ удаа гарадаг гээшэ, тиигээд бидэ аха нүхэрөө абаад лэ, «Амаржаргал гуай» гээд лэ ябадаг зомди. Энэмнай хүнгэ хүлтэй, һонор ухаатай, һайхан сэдьхэлтэй, бидэ тиимэ бэрхэ аха захатантай байһандаа баяртай байгшабди. Буряадай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ гэһэн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэнхэй, тоогүй олон Хүндэтэ үргэмжэнүүдтэй — БГТРК-гайшье, Засагай Газарайшье, эрхим бэрхэ аха нүхэрнай гээшэл даа. 

Амаржаргалые үшөө һургуулиин байхадаа таниха болоһон тухайгаа Гунсэмаа дурсана. «Минии нагаса, Буряадай арадай поэт Булад Жанчипов телевиденидэ хүдэлжэ байхадаа, манай Мужыхын, колхозой ойн баярта гээшэ һэн гү даа, Амаржаргалтай ерээ һэн. Би тиихэдэ 6-7 ангида һуража ябааб. Дамжуулга бэлдэхэ гэжэ ерэһэн байгаа, манайда буугаа, тиихэдэ түрүүшынхиеэ хараа, танилсаа бэлэйб, ехэл гайхаа һэм. Телевизортэ уншадаг байһанаа нюдөөрөө хараа бэлэйб. Һүүлдэнь, 2000 ондо наашаа телевидени руу ажалда ерэхэдээ, Амражаргалтай суг ажалладаг болооб. Мүнөө һанахадамни, минии хүдөө газаагуур ябажа буулгаһан ажални ехэнхидээ Амаржаргалтайл болодог байна. Эгээл мэргэжэлтэй, бэрхэ оператортай ябаад дамжуулга бэлдэхэ гээшэ ехэ хүнгэн байдаг. Илангаяа уран һайханай дамжуулгануудта айхабтар гоёор, оньһыень оложо, зурагыень гоёор абажа буулгадаг. Амаржаргалһаа олон юумэндэ һураа юм аабши даа — хайшан гэжэ хүдэлхэбши, хайшан гэжэ микрофоноо барихабши гэжэ үргэлжэ заажа, харуулжа ябаха. Аяар һургуулиин наһанһаа танилсаһан Амаржаргални, миниигээ наһатай боложол ябахада, нөөхил зандаа ябажа байха юм. Гүйдэлөөрөө, намһаа хурданаар ажаллажа ябахадань хажуудань „Эсээб, залхуутай“ гэхэеэ айжа, эшэжэ ябахаш. Үбэл зунгүй Банзаровһаа Үдын хүүргэ дээгүүр ябагаар гараад, ажалдаа ерэдэг хүн юм. Холо хүдөөгүүр ябахада һонин, янгархаха гэжэ мэдэхэгүй, амар хүн. Һайхан сэдьхэлтэй, хүнгэн, дорюун. Хүхюунэйхиие гэжэ хэлэхэдэ: сюжедэйнгээ хойно „Гунсэма Тудупова, Жанчивын Амаржаргал Буряад ороной һонинуудта“ гээд ходо хэлэнэ ха юмбибди. Харагшад тэрэниие шагнаад, экран дээрэ харагдадаггүй хадань, залуу хүн гэжэ һанадаг байгаа, тиихэдээ „Энэ хүн танай нүхэр гү?“ гэжэ намһаа асуудаг бэлэй. Үгыл даа, энэтнай наһатай хүн гэхэдэш ойлгохогүй, хожомынь, нюдөөрөө хараашадынь, мэдэхэ болоо юм бэшэ гү. Амаржаргал гуаймнай үшөөл олон удаан жэлнүүд соо маанартайгаа хүдэлжэ, дүй дүршэлөөрөө хубаалдажа ябаг лэ даа».

Бултанай хөөрөөнүүд соо «...энэмнай арад түмэн соогоо домог болоһон хүн гээшэл даа. Нүхэсэлдөө найдамтай...» гэһэн үгэнүүд лэ булижа гараад ерэхэ юм. 

Буряадай телевидениин тон дүршэлтэй операторнуудай нэгэн, оператор-сурбалжалагша болонхой ажаллажа байдаг Владимир Жаров аха нүхэрэйнгөө ажалай талые тон тодорхойгоор ойлгуулба ха: «Телевидениин эртын үеынхи мүнөө буулгажа байһанһаа ондоо һэн. Буулгажа байhан юумэнэйнгээ холо ойро, ехэ багаhаа, хэды саг соо харуулха ямар дамжуулга болохоб, энээнhээ буулгаха арганууд дулдыдадаг, дээдэ hургуулитай, тэрэ мүртөө Монголой кинодо ажаллаhан дүршэлтэй Амаржаргал эдэ бүгэдые hайн ойлгохо, мэдэхэ, эндээ, ажалдаа байгаад hуража байhан залуушье, аха наһатайшье операторнуудта тэрэнэй заабаринууд сэгнэшэгүй ехэ hургуули болодог байгаа. Операторнуудай дундаhаа Михаил Петрович Дегтярёв, Щитиков Сергей Васильевич гэгшэд бусадhаа илгардаг hэн.

Түргэн саг соо мэргэжэлтэ операторнууд мэтээр ажалладаг болоо. Амаржаргал ВГИК дүүргэhэн, эгээл ехэ мэргэжэнги эрдэмтэй хүмнэй бэлэй. Телевиденидэ буулгахадань Монголой кинодо ажаллаhан дүршэлынь эли байдаг hэн. Кинодо буулгаhан мэтэ буулгажа байха гэхэдэнь саг багададаг байгаа, энэмнай кино бэшэ, саг дары бүтээгөөд, дэлгэстэ табижа харуулха мэдээсэлэй хүдэлмэри ха юм даа, тиимэhээ түрүүшээр халта голхордог байгаа. Амаржаргалай хүдэлмэри, алишье сагта юушье буулгахадань, эгээл дээгүүр сэгнэгдэжэ байдаг юм hэн. Хаанашье буулгахадаа адли хандасатай — хотодо гудамжаар гү, заводуудай цехүүд соо, хүдөө холуур поли дээрэ, hаалиин фермэдэ, хамаагүй, хэдыдэшье бодоод, буулгаха хэрэгтэйл hаань буулгажа байха, нэгэтэшье энэ, тэрэ hанаандамни тааранагүй, хашартай, эсэбэб гэжэ хэлээгүй хүн юм. Оройдоо 30 метр плёнка үгэхэ, тэрэнь 1,5 минута соо гараха. Тэрээхэн минута хахадыень дүүрэн хэмжээндэ хэрэглэжэ, тэрэл саг соонь харуулха сюжедүүдые хээд ерэдэг юм hэн. Энэ хүниие би ехэ хүндэлдэгби.

Эрхим багша юм. Һургуулиин багша шэнги, даабари үгөөд лэ шалгажа, асуужа байдаггүй, нэгэтэ хүнэй мартахагүйгөөр ойлгуулаад, адаглажа ябаха. Хүниие хашараажа байнгүй, эгээл ямар юумэн дээрэ хэзээ ядарнаш, эгээл тэрэ үедэ хажуудаш бии болоод, тэрээхэнииешни ойлгуулаад үгэжэрхихэ. Тиихэдээ холоhоо захалаад, олон тааруу жэшээнүүдые дурдажа, дахин оройдоошье мартахагүйгөөр хадуужа абахааршни ойлгуулдаг байгаалиин табисууртай хүн гээшэ. Гэр бүлөөрөө хэды хүшэр байдалда оробошье, голхоржо, нюур шарайдаа сүхэржэ ябаhан тэмдэгшьегүй ябагша бэлэй. Эрэлхэг хүн. 1990-дэхи онуудаар хэды хүшэр сагууд болоо гээшэб даа. Мүнгэгүй байха саг болоо. Манай телерадиокомпаниин хүтэлбэрилэгшэдэй хүсэл оролдолгоор манайхин бусадhаа доройтоогүй, ехэ ядаралгүй дабажа гараа бэлэйбди. Тиихэдэ хари ороной хүн, эндэ хаанаhааньшье тэрээниие харгалзаха аха дүүнэр, түрэл хамаатан үгы, гансал ажалайнгаа салинда найдалтай ябаhан Амаржаргалай «Абарыт, туhалыт! Ядаржа байнаб» гэхые хэншье дуулаагүй.

Наhанайнь нүхэр номой hанда ажалтай байгаа, тэндэнь юунэй ехэ салин байба гээшэб, тиигээдшье бусадтайл адли hаатуулжа үгэхэ ушар бүгэдэнэйл толгойдо тудаа бэлэй. Гэр бүлэдэнь ушарhан гашуудалта ушарые (тэрэл үеэр бэеэ хүсэжэ ябаһан хүбүүниинь гэрһээ нэгэтэ гараһаар, мүнөөшье хүрэтэр хаанашье һынь мэдэгдээгүй), гүрэн түрын доройтолгые шүдөө зуугаад дабажа ябахадань, мүн эгээ тиимэл доройтолго гээшые үзэжэ, зүдэржэ суг ажаллажа байhан нүхэдтэнь ганса тэрэнэй миhэрэл гээшэ хэды сэнтэй байгаа гээшэб! Нүхэдөө дулаан үгөөрөө дэмжэхэ, миhэрэл, хандасаараа үргэхэ — тиимэ хүсэл, зориг хаанаhаа олодог байгаа юм! Хариин хүбүүн гэртээ байhан маанарые?!

Байн, байдалай халта заhарха үеэр, нэгэтэ «Би гэр баряаб» — гэбэ ха юм. Би үнэншөөгүйб. Хэды сагай үнгэрхэдэ дүтэлөөд: «Володя, гэртээ орохомни, зөөриием абаашалсажа үгыш» — гэбэ. Юумыень абаашажа шэнэ гэртэнь оруулхадаал үнэншэжэ, хэлэхэшье үгэеэ олоогүй бэлэйб. Яагаад иимэ гэр бариба гээшэбши, өөрөө бариба гүш гэхэдэмни, барилгашадые асарааб гээ. Маанартай адли салинтай ши тэдээндээ яажа ажалыень түлөө хүмши гэhэмни, тэдэм намда этигээ, хүлеэлгэжэ барижа байгаад түлөөлби даа гэбэ. Тигээд лэ тэндээ ээлжээтэ ургасаяа хуряажа абаһан байдаг...». 

Ээлжээтэ гэхээр, түрүүшын ургаса байһан болоно хаяа? Тэрээн тухайнь эндэл хэлэмээр. Шогтой хүн, өөрөө хэды оло шог нааданда ородог байгааб?

Нэгэ үе Буряадай телевидени, радиогой хүдэлмэрилэгшэдтэ дүтын аймагуудта хартаабха тариха газар таһалжа үгэдэг байгаа. Хэдэн жэл соо Тарбагатайн, Ивалгын аймагуудаар хартаабхаяа тарижа абадаг бэлэйбди. Эгээ түрүүшын хартаабха тарилгада Амаржаргал нэгэ мэшээг үрэһэ олоод, асаржа һуулгаба. Намартаа хартаабхаяа малтаха саг ерэбэ. Ургаса һүрхэй бэшэ байгаа, тиихэдэ телевидениинхид тон бага хартаабха хуряажа абаа бэлэй. Хартаабхаяа малтажа байһан Амаржаргалнай байтараа тэршэлжэ захалба ха. Урагша хойшоо ябуултана. Хүршэнэрөө харана. Зобожо-зобожо, бэшэ нүхэдһөөнь асуудаг юм ха: «Энэ би танай хажууда хартаабха һуулгаа бэшэ һэн гүб?». «Тиигээ, ши һуулгааш». Бүри гайхажа: «Үгы, теэ, би нэгэл мэшээг һуулгаа һэлби». «Тиигээд яагааб?». «Тэрэ һуулгаһан мэшээгээ малтажа абаалби. Эндэм үшөө хартаабха үлэшөөд байна»...

Хартаабха хаана яажа ургадаг юм гэжэ нюдэ амандаашье хараагүй эрэ болоһон Амаржаргал нүхэдтөө нэгэ үдэрэй бэшэ, харин мүнөө хүрэтэр үргэлжэлһэн, үе болоод лэ һанагдажа байдаг наадан боложо һалаа бэлэй. Тиихэдэ тэрэ нэгэ мэшээг үрэһэнһөөнь хоёр мэшээг малтажа абаһан юм. 

— Амаржаргал тухай хэлэхэдэ, хөөрэхэ юумэн олон байха даа — гэжэ сэнхир дэлгэсэй дамжуулгануудые найруулагша Зэгзэма Самбуева хэлэнэ. 

— Амаржаргалнай мүнөө дээрээ эгээл дүршэлтэй операторнуудай нэгэн гэжэ хэлэхэ байнаб. Юундэб гэхэдэ ВГИК гээшэмнай ВГИК лэ ха юм даа, урдандаа, Амаржаргалай эндэ ерэхэ үедэ, Москвагай дээдэ hургуулитай оператор гэжэ оройдоошье үгы байгаа. Ганса тэрэ эрдэмэйнь түлөө хүндэлжэ ябамаар байдаг. Минии Амаржаргалые хүндэлхэ шалтагаан энээнhээшье гадуур бии. Юуб гэхэдэ бидэ Амаржаргалтай хэдэн томо дамжуулгануудые хээбди. Баримтата, уран hайхан фильмнүүдыешье, клипүүдыешье бүтээгөөбди. Хүн талаhаань хэлэхэдэ ехэ даруу, номгон, тэрэ мүртөө хододоо өөрын бодолтой байдаг. Энэ хүнhээ би олон юумэндэ hурааб гэжэ hанадагби. Би тэрээндэ ороходоо залууб, hаял найруулагшын харгыда орожо ябахадамни олон юумэ хэлэжэ, заажа үгэhэн юм. Багшамни гэбэл оройдоошье алдуу бэшэ. Ажалдаа нарин, ямар нэгэ хүдэлмэри эхилхынгээ урда Амаржаргалтай зүбшэхэ заншалтай болонхойбди. Тэрэмнай ехэ туhатай байдаг. Зүбшэн, хөөрэлдэнгүй буулгаха ушарай дайралдахада «Опять халтуру будем снимать?!» — гэдэг, дурагүй байдаг юм. Амаржаргалай буулгахаhаа урид дамжуулгаяа кадр бүхэнөөр бэшэжэ, дамжуулга юун тухайб гэжэ ойлгуулжа үгэхэдэшни, өөрыншни ошоошьегүй hаа, тон hанаhан соошни буулгаад ерэхэ, айхабтар бэлигтэй хүн. Өөрынгөө, операторай гол зорилго (сверхзадача) гээшые тон наринаар ойлгожо шадаха, тон тиимэ, эгээл хэрэгтэй кадрнуудые буулгажа абаад ерэдэг юм. Тэрэ буулгаhан зурагуудыень найруулжа, бэелүүлхэдэ, дамжуулга болгоходошни ехэ амар байдаг. Энэмнай телевидени хадаа, ганса хэлэхэ үгэ бэшэ, харуулха, үзүүлхэ юумэмнай булюу сэнтэй байдаг гээбы даа. Тиигээд лэ тэрэ хэлэхэ үгэ гээшэтэеэ хамтархадаа, сэнхир дэлгэсэй дамжуулга боложо үгэдэг юумэл даа. 

Амаржаргалтан 1986 ондо наашаа, Улаан-Үдэдэ хүрэжэ ерээ. 1974 ондо Москвада гэр бүлэ болоо. Клара Улаан-Баатарта ород хэлэнэй багшаар ажалладаг байhан юм, олон жэл, 12 жэл ажаллаа. 1986 онhоо мүнөө хүрэтэр нэгэтэ ороһон телевиденидээ ажалаа хээд лэ ябана гээшэ. Нэгэ басагатай. Тэрэнь 1977 ондо Улаан-Баатартаа түрэhэн юм. Эндээ hургуули дүүргээ, Буряадай Ехэ һургуулиин биологиин факльтет дүүргээ, удаань Буряадай хүдөө ажахын академиин экэномикын факультет дүүргэжэ гараhан юм. Мүнөө эндээ, Буряадай хилээмэнэй үйлэдбэридэ мэргэжэлээрээ ажаллажа байна гээшэ. Зээ басагатай, тэрэнь hаяхана 12-той болоо. Клара Улаан-Үдэдэ номой hанда ажаллаа, hургуулида ород, англи хэлэнүүдэй багша байгаа. Өөрөө эндэхи Багшанарай дээдэ hургуули дүүргэhэн хүн юм. 

Зүблэлтэ орондо ерэһэн хэлэ мэдэхэгүй хариин оюутадта нэгэ жэл соо ород хэлэ заадаг байhан юм. Амаржаргалда ород хэлэ шудалха жэлынь МГУ-да тудаа. Монгол, буряад, орос хэлэ тэгшэ мэдэхэ хүн ха юмши гэхэдэ юу тэгшэ мэдэхэ гэжэ даа, орос хэлэ hайн шудалжа шадаагүй ябанаб. Тиигээдшье, тэрэ ойлгоо болоhон ород хэлэеэ Монголдоо ошоод мартааб, иишээ, Улаан-Үдэ ерэжэ дахин бага багаар hэргээжэ захалаа ха юмбиб. Монголоороо яряад лэ ябанаб даа гэдэг. 

Олон жэлнүүдэй туршада операторнуудай цех ударидажа ябаһан Николай Сладков хэлэхэдээ, энэ Амаржаргал гэжэ гайхалтай хүн. Маанартайгаа хөөрэлдэхэдөө гурбан хэлэн дээрэ зэргэ хэлэхэ (тэгшэ бэшэ, зэргэ). Тиихэдэнь бидэнь, ородууд, гайхалтайгаар ойлгоод байхабди, буряадууднайшье даа, ойлгоол юм бэзэ, яагаад ойлгоно юмбибди, хэмнайшье мэдэдэггүй гэбэ. Дадал болошоод байхадаа, хэлээшьегүй байхада ойлгодог болошодог байгаа ёһотой гэжэ һанахаар.

Амаржаргалай хэлэн тухай иимэ нэгэ ушар: Захааминда нэгэ ехэ хэмжээ ябуулга үнгэрөөд, үдэшэлэн хамтын сай уулган эмхидхэгдэбэ. Тэндэ аймагай нютаг бүхэнһөө түлөөлэгшэд, ами-аминдаа шэрээнүүдтэ һуунад. Бидэшье тэндэ нэгэ шэрээгэй саанабди. Нютагай хадамни намайе энэшье шэрээдэ, тэрэшье шэрээдэ наашаа болыш гэхэдэнь, шэрээһээ шэрээдэ ябуултажа эхилбэб. Һүүлдэнь, нүхэдтөө ерэхэдэмни, Амаржаргал: «Коля, когда ты по столам пошёл, мне жалко стало тебя» — гэбэ. Энэш, намайгаа, архида шадалгүй амитан ядархань даа, гэжэ һанаагаа зобоо ха юм... 

Дээдэ һургуули дүүргэһэнэйш удаа хэды дахин энэ оньһон түхеэрэлгэнүүд (техникэ) һэлгэлдээ гээшэб, шэнэ техникэ бии болоно, мүнөө цифровой гэнэбди, бии болоо. Энээниие шудалхада хүндэ байгаа гү гэхэдэ, ехэ хүндэ байгаа, гэбэшье эхи үндэһэн тархи соошни байхадаа юм гү, нэгэл аргаар, багсааһаар бариһаар ойлгогдоод лэ байгаал даа, харин яажа буулгаха ёhотой юм гэжэ айхабтар hайн hургуули гараhан хүн ха юмбиб даа гэжэ сэхыень хэлэбэ.

Мянган монголой нэгэн... 

Нэгэтэ Хурамхаанай зошодой буудал соо хоножо байхадаа: 

— Амаржаргал, дуулыш. Юундээ ходол абяагүй һуугшабши, — гэһэм

— Биш дуу дууладаггүйб, — гэбэ.

— Яагаад дуулахагүй, монголнууд дууша зон ха юм, дуула-дуула, — гэхэдэм

— Биш мянган монголой нэгэн гээшэб. Тэрэш дууладаггүй юм — гэжэ харюусаа бэлэй.