АХАМ, ҺАНАНА ГҮШ?
Ахам, һанана гүш?
Заааханууд байхадаа
Ая гангата Түгнынгөө талада
Абынгаа хурданууд моридые унаад,
Хашалгүйхэн ябадагаа.
Хони хайшалалгын үедэ
Халуудатараа гүйлдөөд,
Харьялһан Түгнэдөө шунгадагаа.
Эжынгээ шанаһан сай садатараа уугаад,
Абынгаа хойноһоо ошодогоо.
Ахам, һанана гүш?
Абамнай тиихэдэ хүсэтэй залуу ябаа.
Ажалай хүндые хээл даа,
эсээб гэжэ хэлээгүй һэн.
Эжымнай баһал дорюун зоригтой ябаа,
Энхэржэл манаа үргөө бэлэй даа,
хатуу үгэ хэлээгүй һэн.
Ахам, һанана гүш?
Баруун жалгадаа үдэшын жабараар һолжордогоо,
Баян байгаал даа, Зандимнай үхи хүбүүдээр.
Хүгшэн эжынгээ харууһан доро
Хүхын дуунай һүнинүүдтэл
үхибүүн наһамнай үнгэрөөл даа.
Ахам, һанана гүш?
Наадандаа эрьеэд, айлда удаархадам,
Намаяа бэдэржэ ошодогоо.
Сагаахан хурьгадаа эхэһээнь илгажа,
Эжыдээ, абадаа туһалдагаа...
Ахам, бага наһандаа халташ бусаад
Аглагхан Түгнэдөө айлшалая!
Дорюухан дүүнэдээ гарһаань хүтэлөөд,
Домогто Зандиндаа хүрэе!
Аба эжынгээ буусада
Амаржа, шадал тэнхээ ороё!
Нэгэн шуһанай түрэл зон
Бэе бэедээ нэнгэжэ,
Хэрэгтэй болболнь, нэгэн дуугаар болоё!
Ахам анхарна гүш даа?
Эжымнай газаагаа һарабшалан
хүлеэжэ угтадаг һэн даа,
Энхэрэн таалажа үхибүүдээ үдэшэдэг бэлэй даа...
Эреэхэн нюдэдни яатарааш уһатана гээшэб даа?!
Эдир хөөрхэн наһамнай жаргалтай үнгэрөөл даа
Эжы абынгаа байхада...
БРАТ МОЙ, ТЫ ПОМНИШЬ?
Брат мой, ты помнишь?
Наше детство с тобою,
В Тугнуйской степи,
Пахнущей травой ая-ганги
Как скакали с тобой мы
На отцовских конях быстроногих.
Брат мой, ты помнишь?
Во время стрижки овец,
Запыхавшись в поту весь.
Как купались мы в речке Тугнуйке.
Как напившись, мы чая,
Что мама сварила,
За отцом мы с тобою бежали,
Брат мой, ты помнишь?
Отец наш тогда молодой еще, сильный,
На тяжелой работе,
Не говорил, что устал, усталость свою не показывал.
И крепка наша мать, молода и задорна,
В любви и ласке ее мы с тобою купались,
И слов плохих от нее мы не слышали.
Брат мой, ты помнишь?
Как с тобою мы в сумерках
С ветерком как на санках спускались со склона.
Родное село наше богато детьми,
Под бабушкиной заботой,
Прошло наше детство
Подобно летней ночи,
Что кукушка нам прокуковала.
Брат мой, ты помнишь?
Задержусь я бывало, забывшись игрой,
У соседских детей,
Как мама за мной прибегала.
Как родителям мы помогали с тобой
Отделить от маток ягнят.
Как мне хочется вновь ,
Хоть на миг бы вернуться туда,
Побывать в нашем детстве,
Тугнуйским надышаться бы воздухом.
И вновь за руки повести за собою
Братьев младших, сестер,
Приехать в Зандин наш родной!
В дом нашего детства с тобой,
Набраться сил на дорогу,
Единой крови мы люди с тобой,
Посидеть бы обнявшись,
прикоснувшись плечом,
И песню запеть в едином порыве!
Брат мой, ты слышишь?
Как отцовский конь у сэргэ позвякивает удилами,
Как сердце бьётся в груди
Брат мой, ты помнишь?
Нашу мать, как встречала нас у порога,
Провожая в дорогу, как нежно она целовала.
Как слезятся глаза, как слезинки по щекам текут,
Какое счастливое детство было у нас,
Когда рядом и мама, и папа...
ХАЙЛААҺАН
Үхибүүн наһанһаа минии өөгшөөһэн
Үндэрэй үбэрэй ганса хайлааһаниие
Ошожо дахин нэгэтэ эрьехэдээ,
Омогхон зүрхэм хайлаа һэн.
Һаглагархан үһыем эльбэхэ гэһэндэл,
Һалбагар мүшэрөө урдаһаам арбайлган,
Барбагар һахалтай абадам адли
Баярлан намаяа угтажа байбал һэн.
Һанана гүш даа, бага наһыем?
Хонидоо адуулжа энээгүүрш ябахадаа,
Хородог бэлэйб һэрюухэн һүүдэртэш.
ОСИНА
На высоком холме росла она, осина
В детстве часто мы играли возле неё.
Навестил осину я однажды
И сердце защемило вдруг моё.
Желая будто гладить мне головку
Ветку протянула она ко мне.
Напомнила отца мне с густой бородкой,
И радовалась, что пришла я к ней.
Помнишь ты меня в далеком детстве?
Во снах к тебе не прихожу ли я?
Помнишь, как спасалась я от солнца
Когда пасла овец, в тени твоих ветвей.
МУХАР-ШЭБЭР
Үргэн талаараа нэбшыжэ халюурһан,
Үрэжэлтэйхэн дайдадаа таряагаа надхуулһан,
Анхан сагһаа ажалша, малша
Арад зоноороо сууда гараһан —
Мухар-Шэбэр
Бэлигтэй хүбүүдынь гарахаһаал һүбэлгэн
Булагтаал сэбэрхэн бодолтой юм даа.
Дорюухан үхидынь заяанһаал һургаалтай
Дайдадаал баян хэшэгтэй юм даа —
Мухар-Шэбэр.
Үбгэрһэн, эмгэрһэн эжы абаяа,
Үргэжэ һайханаар харадагууд юм.
Үни холоһоо һургаалай һайнаар.
Үдэжэ, һалбаржа һуудагууд юм даа.
МУХОРШИБИРЬ
Бескрайних полей золотые просторы,
Безбрежных степей величавые узоры,
Воспетый трудом сыновей твоих могучих,
Прославленный народом своим —
Мухоршибирь.
Умом своих сыновей всегда ты гордился,
Помыслами их чистыми всегда ты делился,
Красота дочерей твоих, мудрость их поступков,
От предков твоих, от истоков твоих —
Мухоршибирь.
Отца и мать здесь почитают, их любят,
В глубокой старости их одних не оставят.
Традиции отцов своих свято чтят, соблюдают,
И растят детей своих согласно их законам, -
Мухоршибирь.
ҮЛЬГЭРЭЙ ОРОН
Жэргэмэл болоод, жэргэжэ дуулаһайб,
Жаргал тухай дуундаа дуулаһайб,
Гургалдай мэтэ гургажа гулгаһайб,
Гуламтынгаа ойро үльгэр эхилһэйб.
Үльгэрэй ордон өөрөө бодхоохо һэм,
Үеын үедэ байхаар зохёохо һэм.
Гушан мянган үүдэ үрхэтэй,
Гэрэл туяа сасаһан оройтой,
Бүхы дэлхэйн дууша шубуудтай —
Бүтээһэн тэрэ ордон соогоо.
Үглөө бүри нэгэ сонхоһоонь
Үдэ һугалаад, шүлэг бэшэхэ һэм.
Үльгэрэй ордонгой орой дээрэһээнь,
Үргэн талаяа хаража байха һэм.
СТРАНА ЧУДЕС
Стать мне бы жаворонком и запеть,
О счастье песню б мне запеть
Запеть мне соловьем переливчато,
У очага бы начать улигер.
Чтоб навека и навеки он был,
Дворец улигера я бы воздвигла,
Чтоб тридцать тысяч дверей он имел,
Чтобы из верха его лучи по земле расходились,
Чтоб со всеми птицами мира
Воздвигнуть дворец,
Я бы каждое утро перо вынимала
Из окна его, и стихи сочиняла,
И с крыши дворца восхищалась,
Степью моей широкой
ТАЛЫН ДУУН
(Баллада)
I
А-һээ-ээ! Табгайта Түгным тала!
Анхаржа намайе шагна!
Хүйһэн дээрэш хүльбэржэ,
Хүрьһэн дээгүүрш харайжа,
Ехэ болоһон басаганшни
Эмниг хүлэгыш зайдаар
Элдин нугаараа оодоруулжа,
Бусалжа байһан бодолойнгоо
Булагтал дэлбэрхынь хүлеэгээб.
Унаган жороо хэлэнэйнгээ
Уян нугархайень мэдэрээб.
Оо-оо! Сүлөөтэ Түгным тала!
Охи хабым ойлго!
Ягаан сэсэгүүдтэй нугаарш
Ямаашалжа багадаа харайһан,
Элһэлиг голойш эрьеэр,
Ээрэмшээжэ заахандаа наадаһан,
Халзан добонуудайш оройгоор,
Хадалиг хабсагайнш эрмэгээр,
Тала дайдынш энгэрээр
Тангаржа хатарһан наһамни
Тамгалаатайл минии мүрнүүдээр,
Танюуһатайл минии шүлэгүүдээр.
Табгайта талынгаа дууе
Түүрээн домоглохо хүсэл
Хүдэржөөд, бэежээд, дуулаха
Хүсэн шамда үгтөөтэй гэжэ
Найжа талам хүнхинэбэ,
Нойрым сэлмээн дуудаба,
Шэхэндэм шэбэнэбэ шэнхинээтэ талам,
Сэдьхэлыем доһолгобо табгайта талам.
Зүндэм оробо, зүүдэлжэ эхилбэб.
«Захала! Дуула!» — гэжэ захирба талам.
Харанхы һүни гэнтэ һаруул туяа сасаржа,
Хуудаһа саарһамни өөрөө ирагдан һэхэгдэжэ,
Саг зуура, сахилгаандал түргөөр,
Сэлгеэ талам иигэжэ намай дуудаа гү?
Сэдьхэл зүрхым уяруулжа,
тэмдэг намдаа үгөө гү?
Элинсэгэйм сагаан һэшхэл эндэ намай олоо гү?
Табгайта талынгаа дууе дуулаха хубитай байгаа гүб?
Талаан бэлиг үршөөһэн талам намдаа хандажа:
«Түрэһэн үдэһэн газар уһаяа,
Малша зонойнгоо магтаал соло,
Ажалша зонойнгоо алдар соло,
Таряаша зонойнгоо түрүү соло
Дуун болгожо дуула!
Дуулим талаяа дурда!» гэжэ
Дуудажа намаяа талам захирба,
Дууша сэдьхэлэйм хүбшэргэй дайраба.
Үдэр һүниим һамаруулба.
Үргэһэ нойрым таһалдуулба.
Олон жэлнүүдтэ халдажа ядаад,
Орхиһон хуураа абабаб мүнөө.
Аялгаар ирагуу хүгжэм зохёогоод.
Аянгатуулан хуурдахам... одоо!
А-һээ! Табгайта Түгным тала,
Амар сайн!
Аяар холоһоо басаганш ерээб,
Амар мэндээ-э!
Үбсүүн дээрэш эрхэлээд,
Амарһууб халта, алеэ-э!
Үхибүүн наһандаа бусаад,
Абаһууб зали, а-һээ!
II
Шагныш дууень, залуу нухэр!
Шадал хүсэ орохолши,
Замай үнэн нюусын үүдэ,
Заатагүй нээхэлши.
Аза талаан урдаш, нүхэр!
Арюун байдал олохолши,
Үнэншэ сэхэ нүхэсэлэй барисаа
Эндэл золгохолши.
Сэдьхэлэйнгээ гуниг орхи, нүхэр!
Сэбэр бодол далай шэнги
Түгнын талын дууе шагна,
Түрэл байһанаа ойлгохолши.
Ерэхэ сагуудтаа этигэ, нүхэр!
Yшөө дабаануудые дабахалши,
Аха зоной халуун хандаса,
Альганайнь дулаае мэдэрхэлши.
Түрэһэн газараа гамна, нүхэр!
Түлиһэн галһаань дулаасахалши,
Зоригтой эрэлхэг залуушуултайнь
Зохижо нүхэсэхэлши.
Гуламтынгаа дэргэдэ дуула, нүхэр!
Дуран тухай, хабар тухай,
Дуулим Түгнынгөө тала тухай,
Даамай ажалайнь абьяас тухай,
Алтан шаргал таряан тухай,
Ажалша зоной илалта тухай,
Нялха нарайн энеэбхилгэ тухай,
Нэлэнхы тэниигээ дайда тухайгаа
Дуула, дуула, залуу нүхэр!
Дуулим талынгаа нюуса тайла,
Дунгигар нугынгаа сэсэгүүды тари,
Наһан соогоо дуула таладаа,
Найдамтай эзэниинь яба наһандаа...
Тала гэхэдэ, ая гангаар анхилжа,
Тэнигэр дайда уняаргажа зэрэлгээтэнэ.
Жэрьюухэй нугадаа жэргэмэл жэрьежэ,
Жалгын хонхороор тарбаган байрлана.
Гол горходынь гэзэгэтэн һуунагтажа,
Гоогол мангирай үнэр тарана.
Таршаагай һүрэхэ, зүгынүүдэй гүнгинэлдэхэ,
Тэрмээлжэнэй хотогороор хурьгадай бэлшэхэ,
Бороогой орохын урда тээхэнэ
Бахануудай намагаа магтажа дуулалдахынь,
Халзан дободоо бүргэдэй һуухынь,
Хараасгайнуудай дальбараагаа хооллуулжа ниидэлдэхынь,
Хотогор талын халюуржа долгилхынь
Хара, шагна, залуу нүхэр!
Хододоо талаяа хүндэлжэ яба,
Хаанашье ябаа haa, эрьежэ ерэ,
Наһан соогоо дурла таладаа,
Найдамтай эзэниинь яба наһандаа!..
Тала гэхэдэ, галуудай ганганаан,
Тарни уншаһан үбгэдтэл малаан добонууд,
Тахын түбэрөөндэ дууран һажаһан гүбээнүүд,
Түхэреэн нууртаа жаргаһан ангир шубууд,
Түгнынгөө талаар зэдэлһэн түрын дуунууд,
Томоотойгоор харагдаһан худадал
Хатан-Хушуун,
Булжамуурай шэнгэхэн, шэхэндэ зөөлэхэн хүгжэм,
Буряад заншалаа алдаагүй арадайм һэшхэл —
Бүрин зүбөөрнь дууһынь абаад нэрлэбэл.
Баян талын дуун эндэ гэжэ хэлэбэл,
Сэнхир тэнгэриин хүбөөгөөр ниилэһэн хизаар,
Сээжэ сэлин һэрюусэһэн арюун агаараарнь.
Сэгээ hүөөp хангалтаһан амтатай агаараарнь
Амила, сэнгэ, залуу нүхэр!
Аглаг талаяа сэгнэжэ hypa,
Аянай замдаа зальбаржа яба,
Наһан соогоо дурла таладаа,
Найдамтай эзэниинь яба наһандаа!
III
Дуунайм хонгёо аялга соогуур
Дуулим дайдам дурдагдабал даа.
Буурал абым бууса нютаг
Буужа шүлэгтэм дурсагдабал даа.
Сэдьхэлэйм сүлөө бодол соогуур
Сэлгеэ нугам долгилбол даа.
Залуу бэеым һудал соогуур
Дуранай мэдэрэл бурьялбал даа.
Шүлэгэйм уян мүрнүүд соогуур
Зааханайм нүхэд харайлдабал даа.
Залгаа Зандинайм жалга боорёор
Зула сэсэгүүд һалбарбал даа.
Һаналайм түргэн ниидээн соогуур
Һаншаг сагаан нагаса эжым,
Һайхан сэдьхэлэйнь захяа үгэнүүд
Һарын туяадал сасарбал даа.
Хүсэлэйм ехэ шунал соогуур
Хүрин хээрэм табарбал даа.
Хүдөө таладаа малаа үдхэһэн
Хулинсагни намдаа даллабал даа.
Толто зүрхэнэйм сохилоон соогуур
Табгайта талам тэниибэл даа.
Элинсэг түрэл үбгэ эсэгэм
Энхэржэ намаяа танибал даа.
Холын сагуудай тэхэреэн соогуур
Хонгорхон дүүнэрни энеэлдэбэл даа.
Хүнгэн солбоноор гэшхэлжэл ябаһан
Хайрата эжым энеэбхилбэл даа.
Эдир наһанайм сууряан соогуур
Нютагайм хүбүүн намдаа дурлаад,
Һарата һүни газаам һуугаад,
Хонгёо хоолойгоор дуулабал даа.
Улаан шуһанайм харьялаан соогуур
Урдажа Түгнэм харьялбал даа.
Табгайта талын хунхинеен соогуур
Табаржа адуун үүрһээбэл даа.
Малша, ажалша нютагайм зон
Магтаал солодо хүртэбэл даа.
Туухын хуудайа йэхээн соогуур
Үндэр түрэлтэ Чингис хаанай
Тумэн сая хүлэгүүдэйнь табараан
Түгнын талые хүлгөөгөөл даа.
Ая гангын анхилаан соогуур
Агууехэ Чингисэй эрэлхэг сэрэгшэдынь
Сахилза ногоон дээрэ забилжа,
Сэгээгээ гудамхижа умдаа харяагаа.
Алтатай ашаагаа тэмээн хамбы
Аалихан зүдхэһөөр талада буулгаа.
Талын хормойгоор таһа булаад,
Тэмээн хамбыгаар жэгдэлэн гэшхүүлээ.
Намилзаһан тугаа энгэртээ хадагалжа,
Нагасанарайнгаа нютагые
хүндэлжэ ёһолоо.
Монгол уласаа магтажа дуулалдаад,
Моридой хурдаар гэртээ табилуулаа.
Найжа талам нойр соогоо,
Нээрээ, заримдаа зүүдэлдэг лэ ха.
Агуу Чингисэй хүлэгүүдэйнь табараан,
Залд гүүлэжэ һэрюулдэг лэ ха.
IV
Түгнынгөө талын дуун соогуур
Тэнжэн хүдэржэһэн бэемнил.
Гүн сагаан бодол соогуур,
Бэеэ хуяглаһан үемнил.
А-һээ-ээ! Табгайта Түгным тала,
Амар сайн!
Айлшан бэшэ, харин шинии басаган,
Арюун сэлгеэ нугадаа бусаад,
Ая гангата талаяа магтанаб.
Харгы замуудай холоһоо буугаад,
Хүрин зүрхэеэ доһолгон дууланаб.
А-һээ-ээ! Табгайта Түгным тала,
Амар мэндэ-э!
Хари хүн бэшэ, харин шиниил үри,
Халюун дайдаяа эльгэлжэ энхэрнэб.
Харьялһан булагһааш умдаа харяагаад,
Хагдан зөөлэхэн таладаа хүльбэрнэб.
Алеэ! Элшэ хүсэеэ элбэгээр бэлэглэһэн
Аглаг талам ямар һайхам!
Һалбара, хүгжэ, Түгным тала,
Сэсэглэ, хүхэрэ, сэлгеэ нугам!
Наһандаа хэзээдэ Түгнэдөө дурлажа,
Налгай үринь ябахалби хододоо.
А-һээ!
Дууша сэдьхэл бардамаар үршөөһэн
Сүлөө талам ямар уужам!
Харьялыш, бурьялыш, Түгным гол,
Хатарыш, дуулыш, залуу үетэн,
Наһандаа хэзээдэ нютагаа хүндэлжэ,
Найдамтай уринь байхалби хододоо.
СТЕПНАЯ ПЕСНЯ
(баллада)
I
А-ээ-ээ! Степь моя тугнуйская!
Слушай меня и внемли!
Дочь твоя, что выросла играя,
На твоей земле,
что пуповину хранит твою,
Скакунов твоих диких
Отпускала она на волю,
И мысли свои отпускала
Как источника чистого воды.
И вслушалась в музыку речи
Постигнуть, желая, мелодию.
О-о! Вольная степь моя тугнуйская,
Вслушайся в мои желания!
По оранжево-алым лугам твоим,
Я бегала в детстве, шалея,
По каменистым берегам твоих рек
За бабочками я гонялась.
По лысым долинам,
По острым вершинам твоих гор
По лугам и полям
Босоногое детство мое пробегало.
Там — отпечатки моих следов,
Там — страницы моих стихов.
И окликнула степь меня, позвала,
И сказала, что свыше дана мне сила
Воспеть ее. Она мне шепнула в ухо,
И сердце мое заиграло,
И сны меня окутали,
«Начни! Спой!» — приказала мне степь,
И ночь рассеялась, заиграла лучами,
Страницы начали сами себя листать,
В одно лишь мгновение, как молния
Степь меня сама позвала, что ли?
И волю свою, изъявив, сердце мое проверяло?
Иль предков моих души нашли меня?
Значит, песни моих степей мне воспеть —
Доля моя.
И степь мне дала эту волю небес:
«Воспой свою землю, хвали,
Воспой свой народ, дух его подними,
Славу ему произноси!
Сочини эту песню и спой,
Степь свою возноси!» — приказала она.
И теперь дни и ночи я занята этим,
И сны мои теперь нарушены,
И морин-хур я в руки взяла, что когда-то
Оставила, не желая запеть.
И музыку я сочиняю теперь
Чтоб запеть...
А-ээ! Степь моя тугнуйская!
Здравствуй!
Дочь твоя издалека к тебе вернулась,
Здравствуй, мэн-дээ!
Так и хочется обнять тебя,
Как в детстве далеком,
И забыться сном, отдохнуть,
И взять передышку,
Отдохнуть. А-ээ!
II
Слушай песню её, друг молодой!
Она тебе силу даст.
И разгадаешь ключ от знаний
Правды и лжи,
Найдешь правды путь
Обязательно ...
Впереди тебя ждет удача, мой друг!
И мирная жизнь.
И дружбы крепкой узду
Здесь ты найдешь.
Оставь печаль свою, друг!
Чистые помыслы как волны морские,
Слушай песню тугнуйских степей
И узнаешь родство свое здесь,
Верь в будущее, друг мой!
Впереди тебя много перевалов
И теплота твоих старших друзей,
Рукопожатии их теплые ладони,
Береги свою землю родную!
Согреет тебя их костер,
С молодежью их ты
найдешь общий язык
И подружишься,
Спой песню у очага, мой друг!
О любви, о весне,
О степи тугнуйской своей
О трудолюбивых людях его
О пшеничных полях,
О победе народа,
О детской улыбке,
О просторах земли!
Спой ты песню, мой друг!
Разгадай тайну степи
Цветами укрась ты землю эту,
Воспой в своих песнях землю,
Величавую степь твою,
Будь хозяином земли своей,
Пахнущую травой ая-ганги,
Над лугами заливается жаворонок,
Бурундуки и суслики в норах,
Речки и реки журчат,
Мангира запах душистый,
И стрекот стрекоз, и пчел жужжание,
И кваканье лягушек перед грозой,
И величаво сидящий орел на своей высоте,
И ласточек крики во время кормления птах,
И над степью туман,
Смотри, и слушай, и внемли, мой друг.
И всегда прислушивайся к степи,
Где б ни был, возвращайся назад к ней,
Предан будь ей, люби,
Будь хозяином ей в этой жизни.
Степь, это гусей переклик,
Это лысые сопки, похожие на стариков, молитвы читающих
Это дрема холмов под топот копыт,
Это пение птиц над озером,
Это свадебная песня на степных просторах,
Это Хатан-Хушун, похожий на важного свата,
Жаворонка трель над равниной,
Это совесть народа, не забывшего свои песни,
А все это называется —
Песня степей, песня богатой долины.
Под сине-голубым небом,
Где воздух чист и прозрачен,
И пахнет кумысом.
Дыши, и ликуй, мой друг!
Научись ценить свою степь,
В путь, выходя дальний,
Молись,
И всю жизнь люби свою степь,
Будь хозяином ей навсегда.
III
В моей песне звонкой
Я землю воспела свою.
Отца моего отчий дом, бууса,
Как могла я в стихах воспела.
В мыслях моих вольнолюбивых
Луга мои зеленые колышатся,
В венах моего молодого тела
Страсти сильно кипят.
В строках моих стихов лирических
Друзей моих смех и хохот.
Зандина моего на степных равнинах
Лотос расцвел кувшинчато.
В полете мыслей моих скороспелых
Седовласой бабушки моей
Слова наказы мудрые,
Лунным сиянием светятся.
И в песнях моих — топот коней,
Предки мои, в сердце моем,
Сквозь времена слышу смех
Сестер своих звонкий,
Улыбку матери, привет от моего любимого.
В степи слышу я топот копыт
Скакунов моих предков далеких,
Трудолюбивый народ мой
Тебе поет славу и гимн.
Сквозь времена слышу я
Рать монгольскую, войска великого хана,
Над степью прошлись как тучи,
И ая-ганги запах дурманящий
Верблюдов завьюченных караван
По степи рекою движется.
У каждого знамя, как символ отваги,
И гимн все поют во имя Родины,
Будто все это слышу во сне,
Будто все это вижу во сне,
И средь ночи, вдруг вздрогнув
Просыпаюсь в поту...
IV
Под песнями степей моих широких
Росла я.
А-ээ! Степь моя тугнуйская!
Здравствуй!
Не гостья я, а дочь твоя
Вернулась в дом свой и
Пою тебе песнь, тебя восхваляю,
А-ээ! Степь моя тугнуйская!
Мэндэ-ээ!
Не чужеродная, а дочь твоя
Обнимаю тебя я.
И жадно пью твой аршан целебный,
И как в детстве кувыркаюсь на траве,
Алеэ! Как прекрасна степь моя родная,
Как широка и просторна она!
Цвети и хорошей, степь моя тугнуйская,
Плескайся и неси свои воды бурливо
Тугнуйка моя — речка моего детства.
Пойте песни, мои молодые друзья,
Танцуйте и ликуйте от радости,
Я вечно буду воспевать свои края,
Как дочка твоя, люблю я тебя,
Тугнуйская степь ты моя родная...
АЛТАРГАНА
Ангама халуунһаа гандаагүй,
Аадар мүндэрһөө унаагүй,
Алтан шарахан сэсэгүүдтэй
Ами бүхэтэй алтаргана.
Шэнхинэмэ хүйтэнһөө хүлдөөгүй,
Жабартай һалхинһаа шэшэрээгүй,
Адуунай табгайһаа үлтирөөгүй
Арадаймни һүлдэ алтаргана.
Ханхинама дуунһаа холодоогүй
Хизааргүй дайдын газарша,
Малша хүнһөө зайсаагүй
Магтаалай дээжэ — алтаргана.
Хуурай элһэнһээ хагдараагүй
Хумхиин тооһондо хушагдаагүй
Хори Буряадайм алтаргана.
АЛТАРГАНА
От знойной жары не сгорела
Под градом, грозой уцелела
С золотисто-желтыми цветками,
Стойкая в жизни алтаргана.
Не погибла в студеную зиму,
Устояла от сильных ветров,
Под копытами табунов устояла,
Душа народа моего — алтаргана.
В песнях брала ты начало,
Всех за собою вела,
Ты народу всегда была ближе,
Песнь моя земная — алтаргана.
Под песком ты зыбучим бывала,
В минувших веках не исчезла,
Символ хори-бурят — алтаргана.
ШҮЛЭГӨӨ БЭШЭҺЭЭР
Шүлэгөө бэшэһээр, нараяа угтаналби.
Шүлэгөө шэбэнэһээр, зүүдэлээд һэринэлби.
Шүлэгөө бэшэнгүй, һуужа шаданагүйлби.
Шүлэгөө шэбшэнгүй байжа болоногүй лэ!
Дуугаа хангюурдаһаар, дорюун алхалналби
Дуугаа дуулаагүйдөө сэдьхэлни гандашанал.
Дуугаа ханхинуулһаар, сарюун гэшхэлнэлби.
Дуугай һуухадаа сээжэмни ангашанал.
Шүлэгөө уншаһаар, һараяа угтаналби,
Шүлэгөө бэшэһээр, тархяа сайналби.
Шүлэгөө зохёоһоор, залуу болонолби.
Шүлэгтөө найдаад, нюусаа нээнэлби.
КОГДА ПИШУ СТИХИ
Стихами я встречаю солнце по утрам,
Сочиняя во сне, просыпаюсь,
Не могу не писать, не могу без стихов,
Без стихов жизни я не представляю!
С песнею я радостно шагаю,
Когда я не пою, душа как цветок без полива,
С песнею жить намного веселее,
Жизнь без песни скучная штука.
Стихами я ночь встречаю, луну,
Со стихами седею, со стихами старею,
Когда пишу как будто молодею,
С каждым стихом, я тайну вселенной открываю.
ХАЛЯАР
Хүнэй бэедэ туһатай хэрэгтэй
бодосуудаар баян,
Хэр холын үеһөө хүбшэдөө
ургадаг халяар.
Хонгоодорой улаан шуһаар
харьялан бурьялһаар
Хүл табгай хүнгөөр хонгоодорой
хурса нюдөөр
Хэрэгтэй элбэг бодосоороо
бэе махабадынь хангаһаар
Хүбшэдөө үдхөөр ургаһаараа
халяар ургамал магтаалтай.
Огород таридаггүй буряадай
одоол түрүүшын витамин,
Олдошогүй гашуун халяарай
туһа хүргэдэгынь тоолоод яалай,
Олон түмэн жэлнүүдэй
оодороон соогуур халяарай
Хүхэ ногоон набшаһан
хүхэ улаахан гадартаяа
Хүжэ мүнгэн огторгойн мүшэд
ниилэһэн юм газартаяа
Урган дэбжэһэн бэеын улаан
гол абарһан,
Урда хүбшын халяар
мүнөө хүрэтэрөө урганаш,
Хабарай сагай элдиндэ
хүн зоноо дуудажа,
Хангалан элүүрэй түлөөдэ,
хододоо ургыш хүбшэдөө
Хонгоодорой түрүүшын витамин
эмтэй домтой халяар!
ЧЕРЕМША
Всем, что человеческому организму нужно,
ты богата
С сотворения вселенной ты в тайге растешь,
Ты в крови хонгодора рекою течешь,
Ловкость движений, зоркость глаз,
Силу и ум ты ему придаешь,
Для бурят, что огорода никогда не сажали,
Ты для нас, дорогой, таежный витамин.
Зачем нам перечислять, чем ты вообще богата,
Ты кочевала с нами из века в века.
Твои синие листья с обложками красно-синими,
Будто звезды небесные с землею сошлись,
Ты спасала не раз жизнь, была нужной и ценной,
И сегодня для нас — ты в почете, в цене!
Весною ты расцветаешь, на пир свой зовешь нас,
Вечно ты цвети, королева тайги,
Первый наш витамин, угощенье весны.
ОРОЙ НАМАРТАА
Хүбшэ оймнай алтаржа,
хадын орой мүнгэтэнэ,
Хэнгэргэ хүсэтэйгөөр хүүежэ,
орой намарай амисхаал,
Түргэн дайдаар таража,
бугын урамдаагаар ханхинаал,
Түрэ наадаһан айлайда
ёохорой далай салгидаал.
Хадын зүргөөр һубарилдаад,
хадын ямаад субажа,
Хоёр тэхэ мүргэлдөөд,
яһан эбэрээ бүлюудээл.
Түрүүшын хирмаг саһанаар
хангай хушагдаад дууража,
Түнхэн эжын хүрьһэн дулаан,
үдэрэй наранһаа һаргаал.
ПОЗДНЕЙ ОСЕНЬЮ
Золотом желтеет тайга,
вершины гор в серебре,
Шумно течет Кынгерга,
осени поздней дыхание
Во всем и зовом изюбриным уносится,
В селеньях пир осенний, свадеб хоровод.
Это время, когда горные козы мерятся силами, -
Кто кого, у кого сильнее рога.
Первый снег белым пледом на тайгу ложится,
Тункинская земля от солнечных лучей согрелась.
ҮБЭЛЭЙ ЗУРАГУУД
Саб сагаан хүбэн зөөлэхэн саһаар
Саяан хада оройһоонь хушагдажа мүнгэтөө.
Ой модоншье хөөбэри дулаахан хүнжэлөөр
Ойро зуураханшье орёолдоод, бууяжа нойрсоо.
Дэгэлээ һэлгэһэн туулай сагаан,
Дэрэгэр шэхээрээ юушьеб даа дуулаа.
Саһан дээрэ мүрөө үлөөн,
Саашаа ошоходоо, юундэшьеб даа уйлаа.
Модонһоо модондо айлшалһан хэрмэн,
Мөөгэ, һархяагайнгаа нөөсэ бэдэрээ.
Хандагай, гүрөөһэнэй бэлшэһэн хужар,
Хүр саһаар хушагдаад, бээрээ.
Булганай мүрнүүд ажын абаһаар
Буртаг шэрэнги модоо дамжаа.
Ангуушанай хорхой хүдэлгэн дуудаһаар,
Аяар холын дабаанууд даллаа.
Сонходо хүрэһэн мүльһэн зузаанаар
Сэнтэшоод, гоёхон зурагаа зураа.
Гуламтынгаа дулаанһаа уһабхин хайлаһаар
Газаахи хүйтэнһөө сэнтэн угалзатаа.
КАРТИНЫ ЗИМЫ
Саянские горы покрылись белым белым снегом,
И вершины их серебрятся.
Белым пушистым одеялом лес укутан,
И в тепле приятном дремлет.
Заяц в шубе новой, теперь он белый,
Что-то услышал, насторожился.
И побежал что было силы,
Лишь следы на белом снегу остались.
Белка прыгает с дерева на дерево,
Ищет свои зимние припасы,
Солончаки, куда косули и изюбры прибегали,
Под снегом спрятавшись, озябли.
Соболиные следы в глаза бросаются,
Ведут за собой от дерева к дереву.
Охотники не могут устоять,
Их зовет тайга, звериные дали.
Сонходо хүрэһэн мүльһэн зузаанаар
Сэнтэшоод, гоёхон зурагаа зураа.
Гуламтынгаа дулаанһаа уһабхин хайлаһаар
Газаахи хүйтэнһөө сэнтэн угалзатаа.
Сад-няд гэһэн үбэлэй жабараар,
Сэнгэжэ, зайжа ябахаар бэшэл.
Үбэлэй зурагууд өөһэдөө һайханаар,
Үүдэ тоншоһоор, айлшалдагынь гоёл.
ГАЛУУДАЙ БУСАЛГА
Намарай үндэр үүлэгүй
тэнгэридэ галуудай
ганганалдаан дуулдажа,
Нарата дулаахан хизаар
тээшээ зэлэ татан
ниидэлдэжэ,
Дальбараагаа дахуулһан
эрэлхэг шубуудай,
эхэ газартаяа хахасаһан дуун.
Дуулгата Саяанай сарюун дайдатай,
аялгаа ниилүүлхэнь
гайхалтай бшуу.
Тэнжэһэн уурхайгаа
мартангүйгөөр уһанай шубууд,
Тэнгэриин хаяагаар
ганганалдаһаар
тэдэ ошобод.
Ерэхэ хабартаа
зэлэ татаһаар
хүхюутэйгээр дуулалдан,
Ербэгэр сагаан
Түнхэндөө бусаһаар,
голдоо буудагынь һайн бшуу.
Галуудай бусалгын
дуун соо гунигай
аянга дуулдажа,
Гулгаа ехэ Түнхэнөө
дуунай аялгаар магтажа,
Гүбээ боори, уһан нуураа
гурба дахин тойрожо,
Гашуун охитой аршаандаа
бусажа ерэхээ дуулгана бшуу.
ВОЗВРАЩЕНИЕ ГУСЕЙ
На высоком осеннем небе слышу я крик гусей,
Улетают птицы на юг, в теплые края.
Песня гордых птиц,
улетающих вместе с птенцами.
Мелодия их песни достигают вершины Саян.
Не забывают свои гнезда эти
водоплавающие птицы,
Улетают с криками грустно перекликаясь,
Будущей весной они вернутся с песнями,
Вернутся в свою родную Тунку.
В их прощальной песне слышен грусти мотив,
Они воспевают гимн Тунке, ее красоте,
Трижды облетая родные сердцу края,
Знак дают о том, что вновь вернутся.
Примечание: Авторы свободно разрешают переводить подстрочники в литературный вид с обязательным указанием имени автора.Всех авторов литературного перевода просим отправлять тексты переводов по адресу: nacbibl@nbrb.ru с указанием ФИО, род деятельности и телефон.
Елена Гончиковна ЦЫБИКЖАПОВА Түгнын үргэн талын Зандин нютагта 1959 ондо түрэhэн юм. Суулгын дунда hургуули дүүргээд, Улаан-Yдын соел-гэгээрэлэй училищида орожо hураад, hүүлдэнь Зyyн-Сибириин гyрэнэй соелой институт дүүргэжэ, Загарайн арадай театрта режиссёроор хүдэлөө, Түнхэнэй аймагай агитбригадые хүтэлбэрилөө, «Саяан» гэhэн дуу хатарай ансамбльда ажаллаа.1986 ондо Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй институт заочноор дүүргэжэ, буряад, ород хэлэ бэшэгэй болон литературын багшаар Түнхэнэй Хужар нютагай hургуулида мүнөө болотор ажаллаhаар. Буряад хэлэ болон литература заадаг эрхим багшанарай тоодо оролсожо, элдэб шагналнуудта нэгэнтэ бэшэ хүртэhэн.
Елена hургуулида hуража байхаhаань шүлэгүүдые бэшэдэг байгаа. Түрүүшынь шүлэгүүд «Буряад үнэн» газетын «Хонхо» хуудаhанда нэгэтэ бэшэ гараhан.
1977 ондо «Залуу наhанай охин» гэhэн залуу поэдүүдэй шүлэгүүдэй хамтын согсолборидо хэдэн шyлэгүүдынь толилогдоhон, «Ая гангата Түгнэмни» гэhэн шүлэгүүдэйнь түрүүшын ном 2009 ондо, «Түгнын сагаан hүнинүүд» гэhэн хоёрдохи номынь 2011 ондо, һүүлдэнь «Залуу наһамни» (2013), «Түнхэн эжын хүрьһэн дулаан» (2013), «Түгнын сагаан һүнинүүд» (?) «Би талын басаганби» (2015) номууд хэблэгдэн гараа.
2007 ондо Елена Гончиковна Цыбикжапова «Творцы жизни» гэhэн Түнхэнэй аймагай фестивальда хабаадажа, эрхим мэргэжэлтэн боложо тодорhон, республикын буряад хэлэ ба литературын багшанарай мүрысөөндэ «Неисчерпаемый океан» гэhэн номинацида илажа гараhан байха юм.
Елена hургуулида hуража байхаhаань шүлэгүүдые бэшэдэг байгаа. Түрүүшынь шүлэгүүд «Буряад үнэн» газетын «Хонхо» хуудаhанда нэгэтэ бэшэ гараhан.
1977 ондо «Залуу наhанай охин» гэhэн залуу поэдүүдэй шүлэгүүдэй хамтын согсолборидо хэдэн шyлэгүүдынь толилогдоhон, «Ая гангата Түгнэмни» гэhэн шүлэгүүдэйнь түрүүшын ном 2009 ондо, «Түгнын сагаан hүнинүүд» гэhэн хоёрдохи номынь 2011 ондо, һүүлдэнь «Залуу наһамни» (2013), «Түнхэн эжын хүрьһэн дулаан» (2013), «Түгнын сагаан һүнинүүд» (?) «Би талын басаганби» (2015) номууд хэблэгдэн гараа.
2007 ондо Елена Гончиковна Цыбикжапова «Творцы жизни» гэhэн Түнхэнэй аймагай фестивальда хабаадажа, эрхим мэргэжэлтэн боложо тодорhон, республикын буряад хэлэ ба литературын багшанарай мүрысөөндэ «Неисчерпаемый океан» гэhэн номинацида илажа гараhан байха юм.
АХАМ, ҺАНАНА ГҮШ?
Ахам, һанана гүш?
Заааханууд байхадаа
Ая гангата Түгнынгөө талада
Абынгаа хурданууд моридые унаад,
Хашалгүйхэн ябадагаа.
Хони хайшалалгын үедэ
Халуудатараа гүйлдөөд,
Харьялһан Түгнэдөө шунгадагаа.
Эжынгээ шанаһан сай садатараа уугаад,
Абынгаа хойноһоо ошодогоо.
Ахам, һанана гүш?
Абамнай тиихэдэ хүсэтэй залуу ябаа.
Ажалай хүндые хээл даа,
эсээб гэжэ хэлээгүй һэн.
Эжымнай баһал дорюун зоригтой ябаа,
Энхэржэл манаа үргөө бэлэй даа,
хатуу үгэ хэлээгүй һэн.
Ахам, һанана гүш?
Баруун жалгадаа үдэшын жабараар һолжордогоо,
Баян байгаал даа, Зандимнай үхи хүбүүдээр.
Хүгшэн эжынгээ харууһан доро
Хүхын дуунай һүнинүүдтэл
үхибүүн наһамнай үнгэрөөл даа.
Ахам, һанана гүш?
Наадандаа эрьеэд, айлда удаархадам,
Намаяа бэдэржэ ошодогоо.
Сагаахан хурьгадаа эхэһээнь илгажа,
Эжыдээ, абадаа туһалдагаа...
Ахам, бага наһандаа халташ бусаад
Аглагхан Түгнэдөө айлшалая!
Дорюухан дүүнэдээ гарһаань хүтэлөөд,
Домогто Зандиндаа хүрэе!
Аба эжынгээ буусада
Амаржа, шадал тэнхээ ороё!
Нэгэн шуһанай түрэл зон
Бэе бэедээ нэнгэжэ,
Хэрэгтэй болболнь, нэгэн дуугаар болоё!
Ахам анхарна гүш даа?
Эжымнай газаагаа һарабшалан
хүлеэжэ угтадаг һэн даа,
Энхэрэн таалажа үхибүүдээ үдэшэдэг бэлэй даа...
Эреэхэн нюдэдни яатарааш уһатана гээшэб даа?!
Эдир хөөрхэн наһамнай жаргалтай үнгэрөөл даа
Эжы абынгаа байхада...
БРАТ МОЙ, ТЫ ПОМНИШЬ?
Брат мой, ты помнишь?
Наше детство с тобою,
В Тугнуйской степи,
Пахнущей травой ая-ганги
Как скакали с тобой мы
На отцовских конях быстроногих.
Брат мой, ты помнишь?
Во время стрижки овец,
Запыхавшись в поту весь.
Как купались мы в речке Тугнуйке.
Как напившись, мы чая,
Что мама сварила,
За отцом мы с тобою бежали,
Брат мой, ты помнишь?
Отец наш тогда молодой еще, сильный,
На тяжелой работе,
Не говорил, что устал, усталость свою не показывал.
И крепка наша мать, молода и задорна,
В любви и ласке ее мы с тобою купались,
И слов плохих от нее мы не слышали.
Брат мой, ты помнишь?
Как с тобою мы в сумерках
С ветерком как на санках спускались со склона.
Родное село наше богато детьми,
Под бабушкиной заботой,
Прошло наше детство
Подобно летней ночи,
Что кукушка нам прокуковала.
Брат мой, ты помнишь?
Задержусь я бывало, забывшись игрой,
У соседских детей,
Как мама за мной прибегала.
Как родителям мы помогали с тобой
Отделить от маток ягнят.
Как мне хочется вновь ,
Хоть на миг бы вернуться туда,
Побывать в нашем детстве,
Тугнуйским надышаться бы воздухом.
И вновь за руки повести за собою
Братьев младших, сестер,
Приехать в Зандин наш родной!
В дом нашего детства с тобой,
Набраться сил на дорогу,
Единой крови мы люди с тобой,
Посидеть бы обнявшись,
прикоснувшись плечом,
И песню запеть в едином порыве!
Брат мой, ты слышишь?
Как отцовский конь у сэргэ позвякивает удилами,
Как сердце бьётся в груди
Брат мой, ты помнишь?
Нашу мать, как встречала нас у порога,
Провожая в дорогу, как нежно она целовала.
Как слезятся глаза, как слезинки по щекам текут,
Какое счастливое детство было у нас,
Когда рядом и мама, и папа...
ХАЙЛААҺАН
Үхибүүн наһанһаа минии өөгшөөһэн
Үндэрэй үбэрэй ганса хайлааһаниие
Ошожо дахин нэгэтэ эрьехэдээ,
Омогхон зүрхэм хайлаа һэн.
Һаглагархан үһыем эльбэхэ гэһэндэл,
Һалбагар мүшэрөө урдаһаам арбайлган,
Барбагар һахалтай абадам адли
Баярлан намаяа угтажа байбал һэн.
Һанана гүш даа, бага наһыем?
Хонидоо адуулжа энээгүүрш ябахадаа,
Хородог бэлэйб һэрюухэн һүүдэртэш.
ОСИНА
На высоком холме росла она, осина
В детстве часто мы играли возле неё.
Навестил осину я однажды
И сердце защемило вдруг моё.
Желая будто гладить мне головку
Ветку протянула она ко мне.
Напомнила отца мне с густой бородкой,
И радовалась, что пришла я к ней.
Помнишь ты меня в далеком детстве?
Во снах к тебе не прихожу ли я?
Помнишь, как спасалась я от солнца
Когда пасла овец, в тени твоих ветвей.
МУХАР-ШЭБЭР
Үргэн талаараа нэбшыжэ халюурһан,
Үрэжэлтэйхэн дайдадаа таряагаа надхуулһан,
Анхан сагһаа ажалша, малша
Арад зоноороо сууда гараһан —
Мухар-Шэбэр
Бэлигтэй хүбүүдынь гарахаһаал һүбэлгэн
Булагтаал сэбэрхэн бодолтой юм даа.
Дорюухан үхидынь заяанһаал һургаалтай
Дайдадаал баян хэшэгтэй юм даа —
Мухар-Шэбэр.
Үбгэрһэн, эмгэрһэн эжы абаяа,
Үргэжэ һайханаар харадагууд юм.
Үни холоһоо һургаалай һайнаар.
Үдэжэ, һалбаржа һуудагууд юм даа.
МУХОРШИБИРЬ
Бескрайних полей золотые просторы,
Безбрежных степей величавые узоры,
Воспетый трудом сыновей твоих могучих,
Прославленный народом своим —
Мухоршибирь.
Умом своих сыновей всегда ты гордился,
Помыслами их чистыми всегда ты делился,
Красота дочерей твоих, мудрость их поступков,
От предков твоих, от истоков твоих —
Мухоршибирь.
Отца и мать здесь почитают, их любят,
В глубокой старости их одних не оставят.
Традиции отцов своих свято чтят, соблюдают,
И растят детей своих согласно их законам, -
Мухоршибирь.
ҮЛЬГЭРЭЙ ОРОН
Жэргэмэл болоод, жэргэжэ дуулаһайб,
Жаргал тухай дуундаа дуулаһайб,
Гургалдай мэтэ гургажа гулгаһайб,
Гуламтынгаа ойро үльгэр эхилһэйб.
Үльгэрэй ордон өөрөө бодхоохо һэм,
Үеын үедэ байхаар зохёохо һэм.
Гушан мянган үүдэ үрхэтэй,
Гэрэл туяа сасаһан оройтой,
Бүхы дэлхэйн дууша шубуудтай —
Бүтээһэн тэрэ ордон соогоо.
Үглөө бүри нэгэ сонхоһоонь
Үдэ һугалаад, шүлэг бэшэхэ һэм.
Үльгэрэй ордонгой орой дээрэһээнь,
Үргэн талаяа хаража байха һэм.
СТРАНА ЧУДЕС
Стать мне бы жаворонком и запеть,
О счастье песню б мне запеть
Запеть мне соловьем переливчато,
У очага бы начать улигер.
Чтоб навека и навеки он был,
Дворец улигера я бы воздвигла,
Чтоб тридцать тысяч дверей он имел,
Чтобы из верха его лучи по земле расходились,
Чтоб со всеми птицами мира
Воздвигнуть дворец,
Я бы каждое утро перо вынимала
Из окна его, и стихи сочиняла,
И с крыши дворца восхищалась,
Степью моей широкой
ТАЛЫН ДУУН
(Баллада)
I
А-һээ-ээ! Табгайта Түгным тала!
Анхаржа намайе шагна!
Хүйһэн дээрэш хүльбэржэ,
Хүрьһэн дээгүүрш харайжа,
Ехэ болоһон басаганшни
Эмниг хүлэгыш зайдаар
Элдин нугаараа оодоруулжа,
Бусалжа байһан бодолойнгоо
Булагтал дэлбэрхынь хүлеэгээб.
Унаган жороо хэлэнэйнгээ
Уян нугархайень мэдэрээб.
Оо-оо! Сүлөөтэ Түгным тала!
Охи хабым ойлго!
Ягаан сэсэгүүдтэй нугаарш
Ямаашалжа багадаа харайһан,
Элһэлиг голойш эрьеэр,
Ээрэмшээжэ заахандаа наадаһан,
Халзан добонуудайш оройгоор,
Хадалиг хабсагайнш эрмэгээр,
Тала дайдынш энгэрээр
Тангаржа хатарһан наһамни
Тамгалаатайл минии мүрнүүдээр,
Танюуһатайл минии шүлэгүүдээр.
Табгайта талынгаа дууе
Түүрээн домоглохо хүсэл
Хүдэржөөд, бэежээд, дуулаха
Хүсэн шамда үгтөөтэй гэжэ
Найжа талам хүнхинэбэ,
Нойрым сэлмээн дуудаба,
Шэхэндэм шэбэнэбэ шэнхинээтэ талам,
Сэдьхэлыем доһолгобо табгайта талам.
Зүндэм оробо, зүүдэлжэ эхилбэб.
«Захала! Дуула!» — гэжэ захирба талам.
Харанхы һүни гэнтэ һаруул туяа сасаржа,
Хуудаһа саарһамни өөрөө ирагдан һэхэгдэжэ,
Саг зуура, сахилгаандал түргөөр,
Сэлгеэ талам иигэжэ намай дуудаа гү?
Сэдьхэл зүрхым уяруулжа,
тэмдэг намдаа үгөө гү?
Элинсэгэйм сагаан һэшхэл эндэ намай олоо гү?
Табгайта талынгаа дууе дуулаха хубитай байгаа гүб?
Талаан бэлиг үршөөһэн талам намдаа хандажа:
«Түрэһэн үдэһэн газар уһаяа,
Малша зонойнгоо магтаал соло,
Ажалша зонойнгоо алдар соло,
Таряаша зонойнгоо түрүү соло
Дуун болгожо дуула!
Дуулим талаяа дурда!» гэжэ
Дуудажа намаяа талам захирба,
Дууша сэдьхэлэйм хүбшэргэй дайраба.
Үдэр һүниим һамаруулба.
Үргэһэ нойрым таһалдуулба.
Олон жэлнүүдтэ халдажа ядаад,
Орхиһон хуураа абабаб мүнөө.
Аялгаар ирагуу хүгжэм зохёогоод.
Аянгатуулан хуурдахам... одоо!
А-һээ! Табгайта Түгным тала,
Амар сайн!
Аяар холоһоо басаганш ерээб,
Амар мэндээ-э!
Үбсүүн дээрэш эрхэлээд,
Амарһууб халта, алеэ-э!
Үхибүүн наһандаа бусаад,
Абаһууб зали, а-һээ!
II
Шагныш дууень, залуу нухэр!
Шадал хүсэ орохолши,
Замай үнэн нюусын үүдэ,
Заатагүй нээхэлши.
Аза талаан урдаш, нүхэр!
Арюун байдал олохолши,
Үнэншэ сэхэ нүхэсэлэй барисаа
Эндэл золгохолши.
Сэдьхэлэйнгээ гуниг орхи, нүхэр!
Сэбэр бодол далай шэнги
Түгнын талын дууе шагна,
Түрэл байһанаа ойлгохолши.
Ерэхэ сагуудтаа этигэ, нүхэр!
Yшөө дабаануудые дабахалши,
Аха зоной халуун хандаса,
Альганайнь дулаае мэдэрхэлши.
Түрэһэн газараа гамна, нүхэр!
Түлиһэн галһаань дулаасахалши,
Зоригтой эрэлхэг залуушуултайнь
Зохижо нүхэсэхэлши.
Гуламтынгаа дэргэдэ дуула, нүхэр!
Дуран тухай, хабар тухай,
Дуулим Түгнынгөө тала тухай,
Даамай ажалайнь абьяас тухай,
Алтан шаргал таряан тухай,
Ажалша зоной илалта тухай,
Нялха нарайн энеэбхилгэ тухай,
Нэлэнхы тэниигээ дайда тухайгаа
Дуула, дуула, залуу нүхэр!
Дуулим талынгаа нюуса тайла,
Дунгигар нугынгаа сэсэгүүды тари,
Наһан соогоо дуула таладаа,
Найдамтай эзэниинь яба наһандаа...
Тала гэхэдэ, ая гангаар анхилжа,
Тэнигэр дайда уняаргажа зэрэлгээтэнэ.
Жэрьюухэй нугадаа жэргэмэл жэрьежэ,
Жалгын хонхороор тарбаган байрлана.
Гол горходынь гэзэгэтэн һуунагтажа,
Гоогол мангирай үнэр тарана.
Таршаагай һүрэхэ, зүгынүүдэй гүнгинэлдэхэ,
Тэрмээлжэнэй хотогороор хурьгадай бэлшэхэ,
Бороогой орохын урда тээхэнэ
Бахануудай намагаа магтажа дуулалдахынь,
Халзан дободоо бүргэдэй һуухынь,
Хараасгайнуудай дальбараагаа хооллуулжа ниидэлдэхынь,
Хотогор талын халюуржа долгилхынь
Хара, шагна, залуу нүхэр!
Хододоо талаяа хүндэлжэ яба,
Хаанашье ябаа haa, эрьежэ ерэ,
Наһан соогоо дурла таладаа,
Найдамтай эзэниинь яба наһандаа!..
Тала гэхэдэ, галуудай ганганаан,
Тарни уншаһан үбгэдтэл малаан добонууд,
Тахын түбэрөөндэ дууран һажаһан гүбээнүүд,
Түхэреэн нууртаа жаргаһан ангир шубууд,
Түгнынгөө талаар зэдэлһэн түрын дуунууд,
Томоотойгоор харагдаһан худадал
Хатан-Хушуун,
Булжамуурай шэнгэхэн, шэхэндэ зөөлэхэн хүгжэм,
Буряад заншалаа алдаагүй арадайм һэшхэл —
Бүрин зүбөөрнь дууһынь абаад нэрлэбэл.
Баян талын дуун эндэ гэжэ хэлэбэл,
Сэнхир тэнгэриин хүбөөгөөр ниилэһэн хизаар,
Сээжэ сэлин һэрюусэһэн арюун агаараарнь.
Сэгээ hүөөp хангалтаһан амтатай агаараарнь
Амила, сэнгэ, залуу нүхэр!
Аглаг талаяа сэгнэжэ hypa,
Аянай замдаа зальбаржа яба,
Наһан соогоо дурла таладаа,
Найдамтай эзэниинь яба наһандаа!
III
Дуунайм хонгёо аялга соогуур
Дуулим дайдам дурдагдабал даа.
Буурал абым бууса нютаг
Буужа шүлэгтэм дурсагдабал даа.
Сэдьхэлэйм сүлөө бодол соогуур
Сэлгеэ нугам долгилбол даа.
Залуу бэеым һудал соогуур
Дуранай мэдэрэл бурьялбал даа.
Шүлэгэйм уян мүрнүүд соогуур
Зааханайм нүхэд харайлдабал даа.
Залгаа Зандинайм жалга боорёор
Зула сэсэгүүд һалбарбал даа.
Һаналайм түргэн ниидээн соогуур
Һаншаг сагаан нагаса эжым,
Һайхан сэдьхэлэйнь захяа үгэнүүд
Һарын туяадал сасарбал даа.
Хүсэлэйм ехэ шунал соогуур
Хүрин хээрэм табарбал даа.
Хүдөө таладаа малаа үдхэһэн
Хулинсагни намдаа даллабал даа.
Толто зүрхэнэйм сохилоон соогуур
Табгайта талам тэниибэл даа.
Элинсэг түрэл үбгэ эсэгэм
Энхэржэ намаяа танибал даа.
Холын сагуудай тэхэреэн соогуур
Хонгорхон дүүнэрни энеэлдэбэл даа.
Хүнгэн солбоноор гэшхэлжэл ябаһан
Хайрата эжым энеэбхилбэл даа.
Эдир наһанайм сууряан соогуур
Нютагайм хүбүүн намдаа дурлаад,
Һарата һүни газаам һуугаад,
Хонгёо хоолойгоор дуулабал даа.
Улаан шуһанайм харьялаан соогуур
Урдажа Түгнэм харьялбал даа.
Табгайта талын хунхинеен соогуур
Табаржа адуун үүрһээбэл даа.
Малша, ажалша нютагайм зон
Магтаал солодо хүртэбэл даа.
Туухын хуудайа йэхээн соогуур
Үндэр түрэлтэ Чингис хаанай
Тумэн сая хүлэгүүдэйнь табараан
Түгнын талые хүлгөөгөөл даа.
Ая гангын анхилаан соогуур
Агууехэ Чингисэй эрэлхэг сэрэгшэдынь
Сахилза ногоон дээрэ забилжа,
Сэгээгээ гудамхижа умдаа харяагаа.
Алтатай ашаагаа тэмээн хамбы
Аалихан зүдхэһөөр талада буулгаа.
Талын хормойгоор таһа булаад,
Тэмээн хамбыгаар жэгдэлэн гэшхүүлээ.
Намилзаһан тугаа энгэртээ хадагалжа,
Нагасанарайнгаа нютагые
хүндэлжэ ёһолоо.
Монгол уласаа магтажа дуулалдаад,
Моридой хурдаар гэртээ табилуулаа.
Найжа талам нойр соогоо,
Нээрээ, заримдаа зүүдэлдэг лэ ха.
Агуу Чингисэй хүлэгүүдэйнь табараан,
Залд гүүлэжэ һэрюулдэг лэ ха.
IV
Түгнынгөө талын дуун соогуур
Тэнжэн хүдэржэһэн бэемнил.
Гүн сагаан бодол соогуур,
Бэеэ хуяглаһан үемнил.
А-һээ-ээ! Табгайта Түгным тала,
Амар сайн!
Айлшан бэшэ, харин шинии басаган,
Арюун сэлгеэ нугадаа бусаад,
Ая гангата талаяа магтанаб.
Харгы замуудай холоһоо буугаад,
Хүрин зүрхэеэ доһолгон дууланаб.
А-һээ-ээ! Табгайта Түгным тала,
Амар мэндэ-э!
Хари хүн бэшэ, харин шиниил үри,
Халюун дайдаяа эльгэлжэ энхэрнэб.
Харьялһан булагһааш умдаа харяагаад,
Хагдан зөөлэхэн таладаа хүльбэрнэб.
Алеэ! Элшэ хүсэеэ элбэгээр бэлэглэһэн
Аглаг талам ямар һайхам!
Һалбара, хүгжэ, Түгным тала,
Сэсэглэ, хүхэрэ, сэлгеэ нугам!
Наһандаа хэзээдэ Түгнэдөө дурлажа,
Налгай үринь ябахалби хододоо.
А-һээ!
Дууша сэдьхэл бардамаар үршөөһэн
Сүлөө талам ямар уужам!
Харьялыш, бурьялыш, Түгным гол,
Хатарыш, дуулыш, залуу үетэн,
Наһандаа хэзээдэ нютагаа хүндэлжэ,
Найдамтай уринь байхалби хододоо.
СТЕПНАЯ ПЕСНЯ
(баллада)
I
А-ээ-ээ! Степь моя тугнуйская!
Слушай меня и внемли!
Дочь твоя, что выросла играя,
На твоей земле,
что пуповину хранит твою,
Скакунов твоих диких
Отпускала она на волю,
И мысли свои отпускала
Как источника чистого воды.
И вслушалась в музыку речи
Постигнуть, желая, мелодию.
О-о! Вольная степь моя тугнуйская,
Вслушайся в мои желания!
По оранжево-алым лугам твоим,
Я бегала в детстве, шалея,
По каменистым берегам твоих рек
За бабочками я гонялась.
По лысым долинам,
По острым вершинам твоих гор
По лугам и полям
Босоногое детство мое пробегало.
Там — отпечатки моих следов,
Там — страницы моих стихов.
И окликнула степь меня, позвала,
И сказала, что свыше дана мне сила
Воспеть ее. Она мне шепнула в ухо,
И сердце мое заиграло,
И сны меня окутали,
«Начни! Спой!» — приказала мне степь,
И ночь рассеялась, заиграла лучами,
Страницы начали сами себя листать,
В одно лишь мгновение, как молния
Степь меня сама позвала, что ли?
И волю свою, изъявив, сердце мое проверяло?
Иль предков моих души нашли меня?
Значит, песни моих степей мне воспеть —
Доля моя.
И степь мне дала эту волю небес:
«Воспой свою землю, хвали,
Воспой свой народ, дух его подними,
Славу ему произноси!
Сочини эту песню и спой,
Степь свою возноси!» — приказала она.
И теперь дни и ночи я занята этим,
И сны мои теперь нарушены,
И морин-хур я в руки взяла, что когда-то
Оставила, не желая запеть.
И музыку я сочиняю теперь
Чтоб запеть...
А-ээ! Степь моя тугнуйская!
Здравствуй!
Дочь твоя издалека к тебе вернулась,
Здравствуй, мэн-дээ!
Так и хочется обнять тебя,
Как в детстве далеком,
И забыться сном, отдохнуть,
И взять передышку,
Отдохнуть. А-ээ!
II
Слушай песню её, друг молодой!
Она тебе силу даст.
И разгадаешь ключ от знаний
Правды и лжи,
Найдешь правды путь
Обязательно ...
Впереди тебя ждет удача, мой друг!
И мирная жизнь.
И дружбы крепкой узду
Здесь ты найдешь.
Оставь печаль свою, друг!
Чистые помыслы как волны морские,
Слушай песню тугнуйских степей
И узнаешь родство свое здесь,
Верь в будущее, друг мой!
Впереди тебя много перевалов
И теплота твоих старших друзей,
Рукопожатии их теплые ладони,
Береги свою землю родную!
Согреет тебя их костер,
С молодежью их ты
найдешь общий язык
И подружишься,
Спой песню у очага, мой друг!
О любви, о весне,
О степи тугнуйской своей
О трудолюбивых людях его
О пшеничных полях,
О победе народа,
О детской улыбке,
О просторах земли!
Спой ты песню, мой друг!
Разгадай тайну степи
Цветами укрась ты землю эту,
Воспой в своих песнях землю,
Величавую степь твою,
Будь хозяином земли своей,
Пахнущую травой ая-ганги,
Над лугами заливается жаворонок,
Бурундуки и суслики в норах,
Речки и реки журчат,
Мангира запах душистый,
И стрекот стрекоз, и пчел жужжание,
И кваканье лягушек перед грозой,
И величаво сидящий орел на своей высоте,
И ласточек крики во время кормления птах,
И над степью туман,
Смотри, и слушай, и внемли, мой друг.
И всегда прислушивайся к степи,
Где б ни был, возвращайся назад к ней,
Предан будь ей, люби,
Будь хозяином ей в этой жизни.
Степь, это гусей переклик,
Это лысые сопки, похожие на стариков, молитвы читающих
Это дрема холмов под топот копыт,
Это пение птиц над озером,
Это свадебная песня на степных просторах,
Это Хатан-Хушун, похожий на важного свата,
Жаворонка трель над равниной,
Это совесть народа, не забывшего свои песни,
А все это называется —
Песня степей, песня богатой долины.
Под сине-голубым небом,
Где воздух чист и прозрачен,
И пахнет кумысом.
Дыши, и ликуй, мой друг!
Научись ценить свою степь,
В путь, выходя дальний,
Молись,
И всю жизнь люби свою степь,
Будь хозяином ей навсегда.
III
В моей песне звонкой
Я землю воспела свою.
Отца моего отчий дом, бууса,
Как могла я в стихах воспела.
В мыслях моих вольнолюбивых
Луга мои зеленые колышатся,
В венах моего молодого тела
Страсти сильно кипят.
В строках моих стихов лирических
Друзей моих смех и хохот.
Зандина моего на степных равнинах
Лотос расцвел кувшинчато.
В полете мыслей моих скороспелых
Седовласой бабушки моей
Слова наказы мудрые,
Лунным сиянием светятся.
И в песнях моих — топот коней,
Предки мои, в сердце моем,
Сквозь времена слышу смех
Сестер своих звонкий,
Улыбку матери, привет от моего любимого.
В степи слышу я топот копыт
Скакунов моих предков далеких,
Трудолюбивый народ мой
Тебе поет славу и гимн.
Сквозь времена слышу я
Рать монгольскую, войска великого хана,
Над степью прошлись как тучи,
И ая-ганги запах дурманящий
Верблюдов завьюченных караван
По степи рекою движется.
У каждого знамя, как символ отваги,
И гимн все поют во имя Родины,
Будто все это слышу во сне,
Будто все это вижу во сне,
И средь ночи, вдруг вздрогнув
Просыпаюсь в поту...
IV
Под песнями степей моих широких
Росла я.
А-ээ! Степь моя тугнуйская!
Здравствуй!
Не гостья я, а дочь твоя
Вернулась в дом свой и
Пою тебе песнь, тебя восхваляю,
А-ээ! Степь моя тугнуйская!
Мэндэ-ээ!
Не чужеродная, а дочь твоя
Обнимаю тебя я.
И жадно пью твой аршан целебный,
И как в детстве кувыркаюсь на траве,
Алеэ! Как прекрасна степь моя родная,
Как широка и просторна она!
Цвети и хорошей, степь моя тугнуйская,
Плескайся и неси свои воды бурливо
Тугнуйка моя — речка моего детства.
Пойте песни, мои молодые друзья,
Танцуйте и ликуйте от радости,
Я вечно буду воспевать свои края,
Как дочка твоя, люблю я тебя,
Тугнуйская степь ты моя родная...
АЛТАРГАНА
Ангама халуунһаа гандаагүй,
Аадар мүндэрһөө унаагүй,
Алтан шарахан сэсэгүүдтэй
Ами бүхэтэй алтаргана.
Шэнхинэмэ хүйтэнһөө хүлдөөгүй,
Жабартай һалхинһаа шэшэрээгүй,
Адуунай табгайһаа үлтирөөгүй
Арадаймни һүлдэ алтаргана.
Ханхинама дуунһаа холодоогүй
Хизааргүй дайдын газарша,
Малша хүнһөө зайсаагүй
Магтаалай дээжэ — алтаргана.
Хуурай элһэнһээ хагдараагүй
Хумхиин тооһондо хушагдаагүй
Хори Буряадайм алтаргана.
АЛТАРГАНА
От знойной жары не сгорела
Под градом, грозой уцелела
С золотисто-желтыми цветками,
Стойкая в жизни алтаргана.
Не погибла в студеную зиму,
Устояла от сильных ветров,
Под копытами табунов устояла,
Душа народа моего — алтаргана.
В песнях брала ты начало,
Всех за собою вела,
Ты народу всегда была ближе,
Песнь моя земная — алтаргана.
Под песком ты зыбучим бывала,
В минувших веках не исчезла,
Символ хори-бурят — алтаргана.
ШҮЛЭГӨӨ БЭШЭҺЭЭР
Шүлэгөө бэшэһээр, нараяа угтаналби.
Шүлэгөө шэбэнэһээр, зүүдэлээд һэринэлби.
Шүлэгөө бэшэнгүй, һуужа шаданагүйлби.
Шүлэгөө шэбшэнгүй байжа болоногүй лэ!
Дуугаа хангюурдаһаар, дорюун алхалналби
Дуугаа дуулаагүйдөө сэдьхэлни гандашанал.
Дуугаа ханхинуулһаар, сарюун гэшхэлнэлби.
Дуугай һуухадаа сээжэмни ангашанал.
Шүлэгөө уншаһаар, һараяа угтаналби,
Шүлэгөө бэшэһээр, тархяа сайналби.
Шүлэгөө зохёоһоор, залуу болонолби.
Шүлэгтөө найдаад, нюусаа нээнэлби.
КОГДА ПИШУ СТИХИ
Стихами я встречаю солнце по утрам,
Сочиняя во сне, просыпаюсь,
Не могу не писать, не могу без стихов,
Без стихов жизни я не представляю!
С песнею я радостно шагаю,
Когда я не пою, душа как цветок без полива,
С песнею жить намного веселее,
Жизнь без песни скучная штука.
Стихами я ночь встречаю, луну,
Со стихами седею, со стихами старею,
Когда пишу как будто молодею,
С каждым стихом, я тайну вселенной открываю.
ХАЛЯАР
Хүнэй бэедэ туһатай хэрэгтэй
бодосуудаар баян,
Хэр холын үеһөө хүбшэдөө
ургадаг халяар.
Хонгоодорой улаан шуһаар
харьялан бурьялһаар
Хүл табгай хүнгөөр хонгоодорой
хурса нюдөөр
Хэрэгтэй элбэг бодосоороо
бэе махабадынь хангаһаар
Хүбшэдөө үдхөөр ургаһаараа
халяар ургамал магтаалтай.
Огород таридаггүй буряадай
одоол түрүүшын витамин,
Олдошогүй гашуун халяарай
туһа хүргэдэгынь тоолоод яалай,
Олон түмэн жэлнүүдэй
оодороон соогуур халяарай
Хүхэ ногоон набшаһан
хүхэ улаахан гадартаяа
Хүжэ мүнгэн огторгойн мүшэд
ниилэһэн юм газартаяа
Урган дэбжэһэн бэеын улаан
гол абарһан,
Урда хүбшын халяар
мүнөө хүрэтэрөө урганаш,
Хабарай сагай элдиндэ
хүн зоноо дуудажа,
Хангалан элүүрэй түлөөдэ,
хододоо ургыш хүбшэдөө
Хонгоодорой түрүүшын витамин
эмтэй домтой халяар!
ЧЕРЕМША
Всем, что человеческому организму нужно,
ты богата
С сотворения вселенной ты в тайге растешь,
Ты в крови хонгодора рекою течешь,
Ловкость движений, зоркость глаз,
Силу и ум ты ему придаешь,
Для бурят, что огорода никогда не сажали,
Ты для нас, дорогой, таежный витамин.
Зачем нам перечислять, чем ты вообще богата,
Ты кочевала с нами из века в века.
Твои синие листья с обложками красно-синими,
Будто звезды небесные с землею сошлись,
Ты спасала не раз жизнь, была нужной и ценной,
И сегодня для нас — ты в почете, в цене!
Весною ты расцветаешь, на пир свой зовешь нас,
Вечно ты цвети, королева тайги,
Первый наш витамин, угощенье весны.
ОРОЙ НАМАРТАА
Хүбшэ оймнай алтаржа,
хадын орой мүнгэтэнэ,
Хэнгэргэ хүсэтэйгөөр хүүежэ,
орой намарай амисхаал,
Түргэн дайдаар таража,
бугын урамдаагаар ханхинаал,
Түрэ наадаһан айлайда
ёохорой далай салгидаал.
Хадын зүргөөр һубарилдаад,
хадын ямаад субажа,
Хоёр тэхэ мүргэлдөөд,
яһан эбэрээ бүлюудээл.
Түрүүшын хирмаг саһанаар
хангай хушагдаад дууража,
Түнхэн эжын хүрьһэн дулаан,
үдэрэй наранһаа һаргаал.
ПОЗДНЕЙ ОСЕНЬЮ
Золотом желтеет тайга,
вершины гор в серебре,
Шумно течет Кынгерга,
осени поздней дыхание
Во всем и зовом изюбриным уносится,
В селеньях пир осенний, свадеб хоровод.
Это время, когда горные козы мерятся силами, -
Кто кого, у кого сильнее рога.
Первый снег белым пледом на тайгу ложится,
Тункинская земля от солнечных лучей согрелась.
ҮБЭЛЭЙ ЗУРАГУУД
Саб сагаан хүбэн зөөлэхэн саһаар
Саяан хада оройһоонь хушагдажа мүнгэтөө.
Ой модоншье хөөбэри дулаахан хүнжэлөөр
Ойро зуураханшье орёолдоод, бууяжа нойрсоо.
Дэгэлээ һэлгэһэн туулай сагаан,
Дэрэгэр шэхээрээ юушьеб даа дуулаа.
Саһан дээрэ мүрөө үлөөн,
Саашаа ошоходоо, юундэшьеб даа уйлаа.
Модонһоо модондо айлшалһан хэрмэн,
Мөөгэ, һархяагайнгаа нөөсэ бэдэрээ.
Хандагай, гүрөөһэнэй бэлшэһэн хужар,
Хүр саһаар хушагдаад, бээрээ.
Булганай мүрнүүд ажын абаһаар
Буртаг шэрэнги модоо дамжаа.
Ангуушанай хорхой хүдэлгэн дуудаһаар,
Аяар холын дабаанууд даллаа.
Сонходо хүрэһэн мүльһэн зузаанаар
Сэнтэшоод, гоёхон зурагаа зураа.
Гуламтынгаа дулаанһаа уһабхин хайлаһаар
Газаахи хүйтэнһөө сэнтэн угалзатаа.
КАРТИНЫ ЗИМЫ
Саянские горы покрылись белым белым снегом,
И вершины их серебрятся.
Белым пушистым одеялом лес укутан,
И в тепле приятном дремлет.
Заяц в шубе новой, теперь он белый,
Что-то услышал, насторожился.
И побежал что было силы,
Лишь следы на белом снегу остались.
Белка прыгает с дерева на дерево,
Ищет свои зимние припасы,
Солончаки, куда косули и изюбры прибегали,
Под снегом спрятавшись, озябли.
Соболиные следы в глаза бросаются,
Ведут за собой от дерева к дереву.
Охотники не могут устоять,
Их зовет тайга, звериные дали.
Сонходо хүрэһэн мүльһэн зузаанаар
Сэнтэшоод, гоёхон зурагаа зураа.
Гуламтынгаа дулаанһаа уһабхин хайлаһаар
Газаахи хүйтэнһөө сэнтэн угалзатаа.
Сад-няд гэһэн үбэлэй жабараар,
Сэнгэжэ, зайжа ябахаар бэшэл.
Үбэлэй зурагууд өөһэдөө һайханаар,
Үүдэ тоншоһоор, айлшалдагынь гоёл.
ГАЛУУДАЙ БУСАЛГА
Намарай үндэр үүлэгүй
тэнгэридэ галуудай
ганганалдаан дуулдажа,
Нарата дулаахан хизаар
тээшээ зэлэ татан
ниидэлдэжэ,
Дальбараагаа дахуулһан
эрэлхэг шубуудай,
эхэ газартаяа хахасаһан дуун.
Дуулгата Саяанай сарюун дайдатай,
аялгаа ниилүүлхэнь
гайхалтай бшуу.
Тэнжэһэн уурхайгаа
мартангүйгөөр уһанай шубууд,
Тэнгэриин хаяагаар
ганганалдаһаар
тэдэ ошобод.
Ерэхэ хабартаа
зэлэ татаһаар
хүхюутэйгээр дуулалдан,
Ербэгэр сагаан
Түнхэндөө бусаһаар,
голдоо буудагынь һайн бшуу.
Галуудай бусалгын
дуун соо гунигай
аянга дуулдажа,
Гулгаа ехэ Түнхэнөө
дуунай аялгаар магтажа,
Гүбээ боори, уһан нуураа
гурба дахин тойрожо,
Гашуун охитой аршаандаа
бусажа ерэхээ дуулгана бшуу.
ВОЗВРАЩЕНИЕ ГУСЕЙ
На высоком осеннем небе слышу я крик гусей,
Улетают птицы на юг, в теплые края.
Песня гордых птиц,
улетающих вместе с птенцами.
Мелодия их песни достигают вершины Саян.
Не забывают свои гнезда эти
водоплавающие птицы,
Улетают с криками грустно перекликаясь,
Будущей весной они вернутся с песнями,
Вернутся в свою родную Тунку.
В их прощальной песне слышен грусти мотив,
Они воспевают гимн Тунке, ее красоте,
Трижды облетая родные сердцу края,
Знак дают о том, что вновь вернутся.
Примечание: Авторы свободно разрешают переводить подстрочники в литературный вид с обязательным указанием имени автора.Всех авторов литературного перевода просим отправлять тексты переводов по адресу: nacbibl@nbrb.ru с указанием ФИО, род деятельности и телефон.
