Түрэ хурим

Басага хүргэгшэдые угтаха ёһо

24 марта 2015

1362

Хариhаа бууха хадамуудаа,
Олонhоо бууха урагуудаа
Угтан хүлеэжэ буулгаха,
Урин хүндэлжэ hуулгаха
Зайлашагүй шухала хэрэгтэй,
Забhаргүй шухала ябадалтай байна.


Басага хүргэлгэ. Зураг: Иннокентий Налабардин

Урда сагта угтамжа гээшэ басага хүргэжэ ябаhан зониие хамгаалха зорилготойгоор гарадаг байгаа. Түрэ болохо газарhаа тээ холохоно, үргэлтэй, мүргэлтэй газарта шэрдэг дэлгэжэ, сагаан эдеэгээр хүндэтэй, ямбатайгаар угтажа, дахуулан асарха зэргэтэй. Yльгэрэй үгөөр хэлэбэл, иимэ байна: 
Хариhаа бууха хадамуудаа, 
Олонhоо бууха урагуудаа 
Угтан хүлеэжэ буулгаха, 
Урин хүндэлжэ hуулгаха 
Зайлашагүй шухала хэрэгтэй, 
Забhаргүй шухала ябадалтай байна.

Басага хүргэгшэд түрын болохоо байhан газарта ерээд, уряалгүй орохо ёhогүй. "Ерэhэн худа худагынар моринhоо буунагүй. Тиихэдэнь Тарба, Хуса, Амгалан болон бусад тэдээндэ ошоод, аягатай сэгээнүүдые hарбайбад. 
– Yү, ямар hайн юм. Амаа хаташоод ябааб. Yнэхөөр энэ сагаангуудай хүреэн гү? Һэеы гэрнүүдынь багаханууд, үхэр малнуудынь туранхайнууд гээшэб? – гэбэ Хүдэр. 
Хүндэтэ Хүдэр, тэнгэриин томо хүлэгүүдые унаад ерэжэ ябахадатнай, манайхид угтамжа хэжэ, таанадтаа архи ехэхэнээр уулгажархёо байна, – гэжэ Галаб хэлэбэ. – Архи ехээр уухада нюдэн бөөhэтэдэг. Танай шэхэн архиhаа балартаа байна. Тиимэ hэн тула та хамаг юумымнай харахаяа оролдонгүй, хүнүүдэй юун гэжэ хэлэхые шагнагты ... Тиигэhээр сэсэ буляалдаан дүүрэжэ, худа урагууд моридhоо бууха баатай болобо" (В. Гармаев). 


Басага хүргэгшэд

"Урагууд худатанайнгаа гал сэргэ руу шэглэбэ. Басага хүргөөшэдэй зуугаад алхам газар дүтэлжэ ерэхэлээр, яг адлиханаар хубсалhан арбан табан хүбүүд зоной араhаа гаража, урдаhаань угтан ошобо. Урагуудшье моридоо татаба. Тиихэдэнь хүбүүд жолоонуудые абажа, моридhоо буухадань туhалбад. Yбгэн Тураахи бэшэнhээ илгаржа, гурбан алхам урагшаа гараад, малгайгаа абан зогсобо. Жарантай худань мүн малгайгаа абан, сэхэ урдаhаань ерээд, хадагуудые андалдажа, заншалта амар мэндые хэлсэбэ. Тиигээд асариин үүдэндэ ошожо, ямба зэргынгээ ёhоор hубарилдан оробод" (Б. Санжин). 

"Хоёр талаhаа үгэ хаялган, сэсэ буляалдаан болоол хаш. 
– Басаганаймнай дэгэлээ хатааха сахануудые бэлдээ гүт? – гэжэ түгнөөрхин дээрэлхээ. 
– Басагантнай хэды дэгэлтэй юм? – гэжэ хэжэнгээрхин hөөргэдөө. 
– Басагамнай тэбхэр гурбан зуун дэгэлтэй. 
– Yсөөншэг юм байна. Бидэ дүрбэн зуун саха бэлдээбди. 
– Басага хүргэжэ ерэhэн зоной садахаар мяха, архи бэлдээ зон гүт? Yгы hаатнай, басагаяа абаад hөөргөө бусахамнай. 
– Хэды зон хүргэжэ ерээбта? 
– Басаганай дэгэл бүхэнэй тоотой хүн ерээл даа. 
– Бараг юм ха. Бидэ эхэеэ хүхэжэ ябаhан зуун табин унага алажа, зуун табин hаба архи нэрээбди”. Г. Дашабылов. 

Мүнөө сагта хуримшадай газаа буугаад байхада, хүбүүтэ талын худын түрүү худын түрүүе, худагын түрүү худагын түрүүе угтажа, машинаһаа буулгажа, түрэдэ уринад. (Түрэ бүтээхэ гуримаа зүбшэхэ, журамаа сахиха уялгатай хүнүүд гээд һануулая). Тэдэнээ даган хүбүүтэ талань хуримшадаа урижа, түрэдөө оруулжа һуулгана.