Тахилгатай нангин шүтөөнэй газар

Таба хахад жэлэй урда тээ арамнайлагдаһан Шандагатын обоо тухай, Зүүн болон Баруун үндэрнүүдэй обоо тахилгын ёһолол тухай хөөрэхэмни. Эдэ бүгэдэ һурагшадта, багшанарта, үргэн олониитэдэ һонирхолтой байха аабза гэжэ һананаб. 

1999 оной апрель һарын 20-до Шандагата гэжэ газарта шэнэ обоо бодхоогдожо, арамнайлагдаа һэн. Энэмнай Тарбагатайн аймаг ородог дардам харгыгаар ябахада, Вахмистрово һууринай зүүн-хойто зүгтэ тобойжо байдаг хада юм. Энэ хадын оройдо гарахада, республикын ниислэл хото, оршон тойронхи газар нютагууд, мэлмэгэр тунгалаг уһаяа Байгал далай руу салгидуулан туудаг Сэлэнгэ мүрэнэй һаба һалаанууд альган дээрэ байһан юумэдэл тээ доро уняартан манаран харагдажа байдаг үндэр һайхан газар болоно. Тэнгэриин сагаан хуняаһан дээрэ байһан одо мүшэдтэл адли, Шандагата обоо һүлдэ ехэтэ хада уулануудай, шэлэ обоонуудай шугамдал адли сэхэ харгы дээрэ баруун урда зүгһөө зүүн хойто зүг шэглээд оршоно гэжэ тэмдэглэлтэй. Баруун урдань Алтан Мандал, Отошо обоо, Хонгор уула, Бүрин хаан гээд ябашана. Зүүн хойто зүгтэнь Улаан-Үдэ хотын һахюуһан Баатар баабай, Эржэн хаан, Байса, Шалсаана буурал баабай. Гурбан майла, Монгой баабай гэхэ мэтэ хизаар үргэн Буряад дайдын соло ехэтэ обоо хаданууд болошоно. 

Шандагата баабайн оройдо, обоогой хойто таладань “эсэгэ модон”, “эхэ модон”, хажуу таладань “обоо модон” байрлана. Эдэ мододто зурамууд, хадагууд уягдаһан, хии морид хиидхүүлэгдэһэн, долоон үнгын утаһаар һолонго татуулагдаһан байгаа. Хүреэ шулуун обоогой урда зула бадараагдажа, дүрбэн зүгэй, найман хизаарай хада уулаһаа, хүмэг обооһоо залажа асарагдаһан табан үнгын эрдэниин зүйлтэй бүмбэ нюугдаба. 


Гурбан ехэ сэржэм, хун сагаан хонин төөлэй, сагаан эдеэн табагай дээжэнүүд обоогой алтан шэрээ дээрэ табигдажа, нэрэтэ бөөнэр, удаганар Гомбоев Содном Жигмитдоржиевич (Цэрэн-Содном бөө, бодонгууд уг), Тэнгэриин шанарта дуурисха удаган Эрдынеева Цэмжэд (Зоя) Эрдынеевна (батанай уг), Сагаан дархан бөө Дарханов Иван Васильевич (галзууд уг), Ёдоото удаган Аюшеева Бальжидма Иосифовна (хамни шоно уг) гэгшэд өөһэд өөһэдынгөө угуудые, дайдын эзэдые, дүрбэн зүгэй, найман хизаарай ехэшүүлые, Хаан хиһаан тэнгэриие дурдажа, Шандагата обоогоо арамнайлбад. Тиигэжэ дүрбэн зүг, найман хизаарай соло ехэтэ хада уулануудһаа эхилжэ асарһан эрдэни зэндэмэни шулуутай иимэ газарта уг гарбалдаа гү, үгышье гэбэл, нютаг нугадаа үргэлтэй зон ерэжэ, нютагайнгаа бурхадта, хада уулын эзэдтэ эндэхи Шандагата обоо дээрэһээ үргэл хэхэ аргатай болобо гээшэ. 

Обоонууд, табисанууд хадаа байгаали хамгаалгын асуудалые зүбөөр шиидхэхэ, эхэ-байгаалияа арюун сэбэр байлгаха, тэрэниие сахин хамгаалха талаар олониитые, нэн түрүүлэн үхибүүдые, залуушуулые хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ сэгнэшэгүй үүргэ дүүргэдэг байна. Эндэ газар урбуулхагүй, шубуу шонхор, ан гүрөөл хюдахагүй, энэмнай эзэтэй, хэдэн тээһээ эхэтэй, унгитай, харууһатай газар болоно гээшэ. Хүн хадаа эхэ-байгаалиһаа изагуур үндэһэтэй, тэжээлтэй, һахюуһатай һэн тула тэрэнэй таһаршагүй хубинь мүн. Түрэл нютагаймнай зон жаргалтай ажаһууг, Буряад оромнай һалбаран бадараг лэ гэжэ бөөнэр, удаганар, сугларагшад орон дэлхэйһээ үршөөл хайра гуйһан байгаа. 

Энэ обоо тахилга дээрэ Тэнгэриин шанарта дуурисха удаган Эрдынеева Цэмжэд Эрдынеевна гурбан сэржэмээрээ батадхажа, Цэрэн-Содном бөөдэ “Заарин” гэһэн бөөгэй үндэр нэрэ зэргэ олгобо. Заарин бөө Цэрэн-Содном юһэн шанартай, найман хүниие манжалайлжа, бөө болгоһон, бөө шажаниие һэргээлгэдэ ехэ хубитаяа оруулһан, зурхайн олон литын автор юм. Дуурисха удаган баабайн энэ соносхолые эндэ сугларһан зон үндэр дээрэ үргэжэ, “шэрэ мүнгэн оньһон хүреэ шулуун хаалга” обоодо Буха ноён Манжалайгаа дурдан буулгажа, гурбан улаан зэбэ эршэгыдэн һомолһон хангай хара номо һаадаг һахюуһан зэмсэг Цэрэн-Содном заарин бөөдөө зүүлгэжэ тогтообод. 

Угай ехэ баабайнараар дүрбэн зүгэй, найман хизаарай хүсэ залгуулжа арамнайлагдаһан Шандагата обоо тахигдажа, үргэл мүргэлэй нангин шүтөөнэй газар болонхой.