Ажабайдал – наадан соомнай. Хүүгэдэй бишыхан зүжэгүүд


Гэрэл зураг: Хэшэгто Дансарунов

Хубилган шэнэдхэлгын үедэ харуулагдаһан
«Эмдэрхэй радио»

«Смешинка в рот попала» гэһэн республикын хэмжээнэй урилдаанда 2-дохи шатын диплом абаһан Үльдэргын «Наран» сэсэрлигэй хүүгэдэй наадан. «Бамбаахай» дамжуулгаар харуулагдаһан. Наадагшад (хүүгэдэй сэсэрлигэй басагад): Очигма Догсонова, Дулма Митыпова, Туяна Цыбжитова.

1-дэхи үзэгдэл.

Таба наһанай хоёр басагад столой саана һууна. Дулма дуулажа байжа, юушьеб зурана. Харин Очигма пластилин мухарюулна, бажууна.

Дулма(гүнгэнэн):
Хонгорхон инагни,
Хотогор таладаа
Хонхохон сэсэгтэл
Хододоо һалбарыш... 

Очигма:Дулма-а, сы юу зурана?

Дулма: Мультяшка, а ши юу хэнэбши?

Очигма: Харыс теэд.

Дулма: Энэш юун гээшэб?! (голонгёор)

Очигма: Хосхоног.

Дулма: Һэ! Яагаа туранхай хошхоног гээшэб. Манай сарай хошхоног иимэ томо.

Туяна ороно, гартань юуншьеб няалданхай, хабсарһан альгануудаа һалгажа ядана.

Очигма: Сы энэ гараа яагаабсэ?

Туяна: Түлеэнэй повидла няалдашоо.

Дулма: Тиигээ һаа, угаагыш гараа.

Туяна: Умывальнигай иимэ юумэнь абташоод байна (хамараа барижа, кран харуулна).

Дулма: Гүсэ сооһоо теэд угаагыш даа.

Туяна: Ямар гүсэ?

Дулма: Иимэ ааб даа. Эндэһээ шнуртай (хондолойһоо гараараа харуулна)

Туяана гарана.

Очигма: Галина Сойдагбаева Япони осоо.

Дулма (тархияа үргэнгүй): Юу? Нохоони? Нохоони ошоод, юу хэхэнь гээшэб, тэндэш гансал Солбонхайн адуун байдаг.

Очигма: Самда Нохоони гэнэгүйб, Япони гэнэб!

Дулма: Юу намда һүхирөөбши? Яруунын хүн хадаа Нохоо- нишье ошоо юм бэшэ гү?

Очигма: Аа-даа, Туяна-а, сасы хараад ерыс!

Туяна (гараараа минутын стрелкэнүүдые харуулна): Иимэ час болоо.

Очигма: Намда хүгсэн эзым иимэндэ «Баян талын аялга» гарадаг гээ һэн. Сагная.

2-хи үзэгдэл.

Очигма: Амар мэндэ, хүндэтэ радиошагнагшад! Агаарай долгиндо «Баян талын аялга» гэһэн дамжуулгамнай эхилбэ. Шэнэ дуунтай танилсая.

Түг-түг- түг, хэн тоншоноб,
Би шандаган.
Хэрбээ ши шандаган юм һаа,
Хоёр шэхэеэ харуулыш.
Түг-түг- түг, хэн тоншоноб?
Би шандаган....кх

Дулма: Буряад ороной дэбисхэр дээрэ хомор болонхой гэжэ буряадай эрдэмтэд мэдээсэнэ. Улаан...кх.

Туяна: Сэмбын фабрикада памперс улатай гутал оёдог болохонь гэнэ. Энэ хэрэг өөрөө Клавдия Павловна..кх.

Дулма: Киндерсюрприз сооһоо бишыхан амиды хүбүүн гарашоо гэжэ хөөрөө һэн. Тэрээндэ Бишыхан Шэгшүүдэй гэжэ нэрэ үгөө. Тэрэнь доржогонуур хүбүүн байгаад, иигэжэ доржогонобо...кх.

Очигма:
Гэрэй гоё арадаа.
Гэргэдэй гоё урдаа.
Жалгын үнэгэнэй арһан улаан,
Жаргалтай һамганай хасар улаан.
Мундуу хүн мориндоо ноён,
Мунхаг хүн һамгандаа ноён.
Мохоо хутага зурааша,
Муу хүн...кх.

Дулма: Шубуунай фабрикын дарга боложо, уржадэр Австрали мордобо. Тэндэһээ хальһагүй үндэгэ түрэдэг тахяа асархань. Габадань целлофан мэшээг углажархихада...кх.

Туяна: Орой соорхой тэнгэри арбан хоногой уһа бороо гоожуулха. Удаань сэлмэжэ, Улаан-Үдэдэмнай...кх.

Очигма: «Аман соо ороһон энеэдэн» гэһэн эдиршүүлэй мүрысөөн үнгэрхэнь. Харагшад одоол гэдэһээ хаха энеэлдэхэнь гээшэ. Залгуулан уншагша диктор Цырен-Ханда Дашиева...кх.

Дулма:
Түрэ хуримда түрүү зэргэдэ,
Түлеэндэ ошоходоо түгсүүлэй арада
Томо шэхэтэй һонор байха,
Хумигар шэхэтэй...кх.

Туяна: Барилдааша хүбүүд Баруун Европодо үнгэрһэн шанга... кх.

Очигма: Наран шаража, шалбааг соогуур үхибүүд шардайса харайлдаба. Хойто зүгһөө зайгуул һалхин үлеэжэ, урда....кх.

Дулма: Корей манай президент Леонид Потапов ошоод ерээ. Тэндэһээ "Самсунг«фирмын үнгэтэ телевизор...кх.
Туяна: Шагнал абахадааш болохот гэжэ абамни намда хэлээ һэн. Во-от!

«Модо худалдаан»

«Бамбаахай» теледамжуулгаар харуулагдаа.

Наадагшад (хүүгэдэй сэсэрлигэй үхибүүд):
Жамьян Жанчипов, 5 наһатай,
Түмэн Раднаев, 6 наһатай,
Алдар Цыренов, 6 наһатай,
Дарима Нимаева, эхин һургуулиин 4-дэхи ангиин һурагша.

1-дэхи үзэгдэл
Жамьян Дарима хоёр таһалга соогоо телевизор харана.

Ж.: Абгай, Үльдэргэмнай яагаа гүйхэн бэ, Арагвай иимэ ехэ уһатай байна гүбүү.

Д.: Теэд манайш эндэ Тужын леспромхоз ехээр модо отолһон, хаданууд хуу нюсэгэн болонхой, Хаагы нэрһэндэ ошоходоо хараа һэмби. Мүнөөшье хүнүүд ноормогүй отолно. Ойн булагууд шэргэжэ байна гэжэ эжы хэлээ. Тиихэдэнь уһан бага болоо юм ааб даа.

Ж.: Бидэ тиигээд уһагүй болохо гүбди? Үхэшэнэ аабзабди даа, уһагүй.

Д.: Дан уһагүй юу болохобибди даа. Бидэш Яруунын зон гээшэбди. Маанадташ уһа нуурнууд дүүрэн.

Ж.: Хэлбэндын нуур соо моонстр бии, аһаа, гурбан тархитай?

Д.: Тэрэш газар дорохи уһан сооһоо гарадаг, хүлгүй нуур хадань.

Ж.: Нуур хүлтэй байдаг гү?

Д.: Үгы, уһанай гүнзэгы-ы даа байхадань, тиигэжэ хэлэдэг.

Ж.: Аа.

Алдар (газааһаа гүйжэ орон): Харыт, хоёр Камаз баһа модо шэрээд ябаба. Город ябаба. Манай Түмэн ахай ошоо.

2-дохи үзэгдэл.

Модо ашанхай Камазай томо фанерэдэхи зурагай хажууда Түмэн зогсоно. (Зурааша — бага һургуулиин 3-дахи ангиин һурагша Ким-Баяр Цыденов)

Түмэн: Модон, модон, кому модон!?

Алдар: Нин хао!

Т.:(өөр соогоо: Бэлиндэнэ гээшэ гү?): Чо надо?

А.: Леса, леса. Твоя леса?

Т.: Моя, моя. Минии модон. 300 рублей.

А.: Халосий, нехалосий?

Т.: Харыш теэд. Хороший модон. Во-о какой! (эрхы хургаа харуулна)

А.: Сибко тонка, вот сюка, там сюка.

Т.: Бэлин бү хэлэ, нүгэл!

А.: Мелить нада (линейкэ гаргана, хэмжэнэ). Силока нету, нехалоса.

Т.: Худалаар бү хэлэ, бүдүүн модон, Томогтын. Силока, силока, хороший модон.

А.: 150 руб возьмила.

Т.: Үгы, үнэгүйгөөр үгэхэгүйб, холоһоо асарааб. Далека ехал, харгы холо. 250 аба.

А.: Не-не, сибка дологой. Длугой ходи.

Т.: Тонилон ошыш (хүзүүгээ маажана). Теэд хэды болотор эндэ байхабиб? Абаһан дээрэнь үгэе даа. Һэй, эй,бусыш, сюда ходи! 150 купи.

А.: 150? Корефана, 120 возьмила. Холосий корефана.

Т.: Абалдаа саашань. Үшөө асарна бэзэб даа, модон мандаш нава-алом.

А.: Обманула дулака на четыле кулака (нюураа һориилгон маһарна).

Хүдөөгэй хүүгэд

Эхин һургуулиин һурагшад Дарима Нимаева, Базар Цыренов, Саяна Дашанимаева, Оюна Галсанова нааданад.
Хоёр басагад журнал ирасагаан һандали дээрэ һуунад. Базар тулам сооһоо шагайнуудые гаргажа, шала дээрэ һууна.

Б.: Дарима, мамашни гахайгаа худалдаад, городһоо юу асарааб?

Д.: Нэгэ мэшээг талха, нэгэ мэшээг песок сахар, «Омса» колготка өөртөө абаа, рекламын.

С.: Нээрээ гоё колготка гү?

Б.:Яагаа ехэ песок абаабта?

Д.: Теэд варени шанаха юм бэшэ гүбди. Углуугай гүүртын тэрээ руу дүүрэн ургаа.

С.:Үшөө Шэхэтээр, Һэбхүүлтээр манайхин түүгээ. Мүнөөжэл алирһан һайн ургаа, гандаагүй.

Б.: Хартаабха тоже һайн ургаа, минии мама хартаабхаараа андалдажа песок абаа һэн. Үшөө намда джинсэ. Шагай наадахамнай гү?

Д.: Харбаха гүбди? Теэд ши, Базар, бү булхайлаарай, түрүүн забдаһан аад, харбаа һэнши.

Б.: Зай, болёоб. Ши мүнөө эхилыш даа.

Шагайгаа шэдэжэ нааданад. Газааһаа Оюна ороно.

О.: Приветики!

Д.: Үй, Оюна ерэшоогши?

С.: Юугээр городһоо ерээбши?

Б.: Автобус ябахаяа болинхой ха юм.

О.: Таксигаар, конечно. Бабушка посадила. Мамам байгаа һаа, «Тойотороо» привезла бы.

Д.: А мамашни хаана юм?

О.: Чайник болоод, в Китай ошоо.

Б.: О-даа! Хайшан гээд чайник болошодог юм?

О.: Вот дурачок! Не превратилась в чайник, а когда первэеэ в Китай ошоходош,"чайник" гэдэг, второй раз «самовар» будешь. (Үхибүүд гайхалдана). Баригты, энэ «Орбит», угощаю (жвачка задалжа, саарһыень харана, уншана, амандаа хэнэ).

Дарима саарһануудынь хаяхаяа суглуулжа абана:

Д.: Папатнай тоже ошоо гү (гэжэ гарангаа асууна. Дары бусана)?

О.: Нет, конечно! Организацидаа хүдэлжэл, хүдэлжэл байха. Ни зарплаты, ничего. Ой, таанар ямар костяшкануудаар играете- то?

С.: Энэш костяшка бэшэл.

Д.: Шагай ха юм. А түү эдэ томонуудшни баабхайнууд(Нүгөө углууда хорообхо сооһоо гаргажа харуулна. Бэшэниинь мүн гартаа абанад).

Б.: Урдандаа куклын орондо баабхайгаар наададаг байгаа.

О.: Фу, как примитивно! А намда японско кукла бии. Тамагочи. Эдеэлдэг, унтадаг, карта наададаг, даже умирает, скелет болоно. За 200 тысяч.

Д.: Ой, ямар һонин юм. Намда даже простойшье кукла үгы даа. Мүнгэгүйбди манайхин.

Б.: Манайдашье мүнгэн үгы даа.

С.: Детскэ пособи үнинэй үгэнэгүй. Конфетэ, шоколад юумэ үнинэй эдидэггүйбди.

О.: О, Господи! Родительнуудтнай коммерци хэхэеэ яадаг юм?

Б.: Хоммерци гээшэш юун гээшэб?

О.: Вот деревня дураков! Коммерци гэжэ не знают. Вот едешь в Китай, подешевле товар асархаш, потом ехээр накрутка хээд худалдахаш. Тогда и коммерция будет.

Б.: Хопейкэшьегүй аад, хайшан гээд Хитай ошохо юмши?

О.: Копейка олохош ерунда. Спирт абаад, слабаар разведёшь и худалдахаш. Бабушкамни тиигэдэг. Рынок дээгүүр сүүмхэ үргэлөөд, пройдёшься так (харуулна хайшан гээд ябахые). Покупатель олдохо. И что такого-то.

Д.: Шагайнуудаа суглуулая.

Булта суглуулжа эхилнэ.

С.: Үльдэргэдэ архи худалдаха нельзя.

Б.: Түрүүлэгшэдэ алуулхалши одоол.

Д.: Һая милици соседэймнай подполи сооһоо олоод арестовалаа.

О.: Соседа что ли?

Д.: Үгы ааб даа, спиртыень.

С.: Архи шүдхэрэй эдеэн гэжэ эжы хэлээ һэн.

Д.: Одоол архи уухаар бэшэ даа. А-һаа?

Б.: Басагадууд, мамамни тибһэтэй, мойһотой үрмэ хээ һэн, эдихэгта?

Үхибүүд булта: эдихэ, эдихэ, давай гэлдэнэ. «Фрутти» рекламын хүгжэм доро аяга соо хэгдэһэн үрмэн асарагдажа, аягануудаа мүргэлдүүлээд, эдинэ, дууланад.
Үрмэн, үрмэн амтатай,
Тибһэтэй, мойһотой, зөөхэйтэй.

«Хонсын һуулган...»

Буряадай гэр, бурхан, ушааг, шэрээ.

Үбгэн хоймортоо эрхиеэ татан һууна. Хүгшэн галаа түлинэ.

Хүгшэн (тооно өөдөө харан): Үүрэй Солбон үрхэ дээрэмнай ерэнхэй даа, хөөрхы. Үдэр бүрил үүр хираанаар золгонолди даа.

Үбгэн: Тиимэ даа. Үүрээр бодожо байха үбгэ эсэгэнэрэймнай захяа гүб даа.

Х.: Эртэ бодоһон хүнэй наһан ута болохо гэдэг гээшэ ааб даа. Хубсаһаяа дороһоонь шагталхада, мүн ута наһатай болохо гэхэ. Юрэдөө, заабаригүй юумэн хомор даа.

Ү.: Урданай үгэ хажуугаар миин үнгэрхэ үгыл гүб даа.

Х.: Тэли даа. Битнай улаагшанаа шобтороод ерэһүү. Та тахилаа бэлдэжэ байгыт даа.

Хүгшэн гарана. Үбгэн эрхиеэ хүзүүндээ зүүгээд, уһан тахилаа бэлдэнэ. Шэрэм дээрэһээ бусалһан сайһаа бурхандаа абана. Тахилаа табижа эхилнэ, зүүн гар тээһээнь эхилээд, зула, хүжэ бадараана. Сабдуураар абажа сабдана.

Ү.: Ум-аа-хум (3 дахин зальбаржа мүргэнэ).

Х.: (Мүн бурхандаа ошожо адис абаад). Битнай сайгаа аягалһуу, сэржэмээ үргөөд ерэтэртнай. Эрэ хүн, гэрэй эзэн сэржэмээ үргэхэдэнь һайн гэгшэ гүб даа.

Ү.: Ши һүөөрөөл үргэжэ байгаарай даа(гарана).

Газааһаа ороод, хоюулан сайланад)

Ү.: Шандаганай шабардама шара улаан сайһаамнай амтатай юун байха бэлэй.

Х.: Дөө, улаагшанаймнай һүн зөөхэйдэл даа.

Ү.: Мүнөөжэл энээнээ хүгшэрөөхэмнай бэшэ аал даа.

Х.: Бүшье хэлыт даа, хайратайшье гээшэнь.

Ү.: Теэ яахабши, мүнхэ юумэн үгы гүб даа.
Газааһаа хүн орожо ерэнэ.

П.: Мал сүрэг мэндэ-э, Доржо баабайтан!

Х.: Мэндэ-э, наашаа һуу. Үнинэйш харагдаагүйлши, хаагуур- яагуур ябаад ерэбэш?

Пүрбэ: Бада Бальгаар ябаад ерээ һэм даа.

Ү.: Аяар тиишэ юу бэдэрээбши?

П.: Хадамуудайнгаа түрэлэй хүнэй буянда ошооб. Тэрэ үдэртөө Хэжэнгэ буужа, үшөө түрэдэ байжа үрдеэб.

Х.: Пэйсшаа, яажа байгаа гээшэбши?

П.: Яаха бэ тиихэдэ?

Ү.: Нэгэ үдэр соо түрэ буян хоёрые хабсаруулжа яажашье болохогүйл даа. Ехэл хорюултай гэдэг.

Х.: Ябыш, тэрэ Дамбахайда гү, али Түшэн баабайда ошыш. Адислуулхаар болоо гээшэлши.

П.: Нээрээшье, бэем яагаа хүндэшэг шэнгиб даа.

Х.: Айраг уухаар бэшэ гүш?

П.: Сайгаа уужархибалби, худхуулшахаб? Зай, һайн даа, битнай ябаһуу даа.

Х.: Нобшоронгүй, ламада ошоорой.

П.: Заа, Доржо эжы. Баяртайнууд.

Х. (галаа удхална): Һүү-е! Юун болоо томо хонсо һуушаба гээшэбэ-э, амһар руу унахаяа байнал.

Ү.: Хүндэлэ, хүндэлэ. Урдань нэгэ һамган байгаал ааб даа гээд, хонсоёо уһа руу хаяжархёо гэхэ. Тиин гэһээнь абгань айлшаар ерэжэ ябатараа, уһанда унажа үхэшоо гэхэ.

Х.:Татай! Яагаа аймшагтай юм бэ-э (хонсоёо хүндэлнэ).
Сай баригты,
Хилээмэ, тоһо, талхан табаг баригты,
Мяха, шүлэ, бууза, хуушуур баригты,
Айраг тарагаар даруулагты,
Үрмэ, зөөхэй, хүшөөдэһэ эдигты, (үбгэн хажууһаань: уураг шаанги эди гыш гэнэ)
Сагаан саахар, манпасы хүхэгты,
Гансал һүни газаа бү гарагты,
Хүршымнай нохой зууха.
Хонсоёо саашань сог дээрэ хэбтүүлжэ, үнэһөөр хушана. Хабшагаа түшүүлжэ: «Хэншье айлшан һаа, һайн ябажа ерэг лэ даа», — гэнэ.

Ү.: Ерэг гэжэ зальбардаггүй юм.

Х.: Юундэ?

Ү.: Яажашье һаань, үхэһэн, амидыгааршье ерүүлхэ гэжэ оролдошодог юм гэдэг.

Х.: Юрэдөө, буряадаймнай хорюул барагдагшагүйб даа.

Ү.: Теэд, яахабши, элинсэг дээдэснай юумэ бүхэниие больтируулжа, бодожо үзэдэг, ухамай сэсэн байхадань. Хонсо гээшэмнай галаймнай заяашын зүн бэлиг, ёһо мэдэхэ хүндэ ямар айлшанай ерэжэ ябаһые заажа үгэхэ шадалтай юм.

Х.: Үргэбшэ ехэтэйхэн, томохон лэ хонсо һэн.

Нохой хусана. Хүгшэн тооноороо шагаагаад: Һүй, хээр мори тэргэтэй зон лэ. Амгалантаархимнай бэшэ гү? Гарыт, угтыт.

Үбгэн малгайгаа үмдэжэ гарана. Хүгшэн мэгдэжэ, галаа заһана, тогоон руу юушьеб хэнэ, табагаа шэнэлнэ.
Айлшад ороно, үбгэн хоймортоо ошожо һууна. Айлшад: хүрьгэ басаган, хоёр зээнэр бурханда мүргэнэ.
Хүрьгэн: Мэндэ-э! Дааган далантай, буруу булшантай ондо оробо гүт?

Ү.: Далантай, булшантай, һайн ондо орообди даа(золгонод).
Басаган: Абадаа бари гээд, үбгэндөө бэлэг һарбайна (Тэрэнь абадаа гоё утаһан бүһэ мүнгэтэйгөөр, хадагтайгаар барина).

Хүрьгэн:
Утаһан шэнги
Ута наһатай,
Мүнгэн шэнги
Мүнхэ заяатай байхатнай болтогой!
Басаган: Эжы, тандаа торгон бүд сайтайгаар, шэхэртэйгээр бария. Танай һургаалаар ганса бэлэг барихагүй, бага ехэшье һаань, гурбаар дабхасуулжа, гурбан эрдэниин тоо хүсээхэеэ оролдооб.

Х.: Болоо, бэрхэш, басагамни.

Басаган:
Торгоор хубсалжа,
Тоһоор эдеэлжэ
Ябахатнай болтогой!
Үбгэн хүгшэн хоёр: Үреэлтнай болтогой!
Хоёр зээнэр бурханда мүнгэ табина. Нагаса абадаа хүбүүн зээнь өөрынгөө хэһэн, гоёор шэрдэһэн, зохидхон һандай барина, харин зээ басаган өөрынгөө нэхэһэн сээжэбшэ эжыдээ барина.
Зээнэр: Бидэ өөһэдынгөө гараар хэһэн бэлэгээ таанартаа баринабди.
Хүгшэрхэ бүреэ
Хүнгэн сарюун,
Сээжэ һонор,
Сэдьхэл тэгшэ һуухатнай болтогой!
Үбгэн хүгшэн хоёр: Өөрынгөө гараар хэһэн бэлэгтнай юунһээшье үнэтэй.
Зээнэрнай, золтой, зоригтой,
Зоной дунда зохидхон,
Эрдэмтэй, бэлигтэй боложо ябыт даа!

Айлшад: Болтогой!

Ү.: Нагасын тэнгэри үндэр, нагасынгаа бурханда мүргэжэ, үргэл табижа ошоходоо, үлзы хутаг оршуулхат.
Хүрьгэн: Нагасын уг зээдэ гэжэ эдэмнай таанараа һажаажа, томоотой, гуримтай зон боложо ябана.
Басаган: Эдэмнай уг гарбалаа сээжэлдэнхэй, абынгаашье, миниишье талаһаа.

Ү.: Ёһоор, ёһоор. Унгигүй һүхэ байхагүй, уггүй хүн олдохогүй.

Зээнэр: Туулмагтай хэшэгээ адяар дээрэ табяабди, эжы, харыт.

Х.: Алеэ, түнтүүхэнүүдээ. Яаһан баян айлшад буушаба гээшэб-э.

Ү.: Үргэбшэтэй хонсош энэл гүб даа.

Басаган: Хонсо һуугаа һэн гү?
Х.: Тиигээ, пеэшэнэй үүдээр унахаяа байгаал. Мэнэ ерэхэнь гэбэ ха юм.

Зээнэр: Бидэ хонсодо амтатай юумэнһээ эдюулхэмнай гү?

Ү.: Хонсо үни залираа. Галайнгаа заяашада үргыт даа.

Х.:Зай, булта сайлая даа.


Дари хээтэйндэ

Наадаха нюурнууд:
Шадабай Жамбалай Дымид-Ханда, 7-дохи ангиин шаби,
Жанчибай Булад, 4-дэхи ангиин шаби,
Залхайн Матрёна, 4-дэхи ангиин шаби,
Бадангаа Янжама, 4-дэхи ангиин шаби,
Базардаан Дамби, 1-дэхи ангиин шаби.

Хүшэгын наана 3 үхибүүд һубарилдан гаранад. Бүд гуталнуудтай, борохон хубсаһануудтай, марганцовкоор будаһан галстугуудтай. Булад гартаа модо, Матрёна сайр хүнэг баринхайнууд, Янжамань томо туулмаг мүр дээрээ шэдэнхэй.

Булад (гэдэргээ эрьелдэн): Бай, Янгар, бай гэнэм! Шүдхэр абагшни дахаба гээшэб.

Матрёна: Байлга саашань! Баһа зумбараагаймнай арһа хахалха.

Янжама: Хайран арһымнай һалгаа һэмнай, а-һаа?

Б.: Зай, байза, энэ Дари хээтэйндэ орошоё. Тиитэрнай энэ Янгар арилха гээбы.

М.: Планаа дүүргэхэ гүбди гэжэ һурахамнай гү?

Я.: Нээрээ тииел. Үшөө түлеэ оруулжа үгүүжэбди Дари хээтэйдэ.

М.: Пионернүүд хадаа туһалжа ябаха еһотойбди.

Я.: Ши, Булад, түлеэ тэбэреэд ороорой, зай гү?

Б.: Табан үрхэ мүнөөдэртөө барижархёо һаа, юун һэн бэ-э.

Я.: Гурбаяаш баряа һаа даа.

М.: Зай, ошохо юм һаа ошоё түргөөр!

Хүшэгэ.


Дари хээтэйн онигорхон гэр. Баруун хойнонь харлашанхай гунгарбаатай бурхан. Баруун ханадань модон ороншуу юумэ (шүүрхэнүүд дээгүүр табигдаһан, тохом дэлгээнхэй хабтагайнууд). Ябаган шэрээ, һандайнууд. Ябаган пеэшэнэй урдуур үргэлжэ, һаба һуулга, хүнэг торхо мэтэ амһартанууд. Үльдэргын үзэлшэ хүгшэн алдартай, бүхэтэр багахан Дари хээтэй хуу халааһан тэрлигтэй, томо тэбэнэ зүүгээр мэшээгтээ халааһа табижа һууна.


Дымид-Ханда: Сайн, Дари хээтэй!

Дари хээтэй: Сайн дөө. Шим хэмши даа?

Д-Х.: Шадабай Жамбалай ехэ басагамби.

Дари хээтэй: Яагаа томо болошообшэ-э. Намһаа айжа бархирагша бэлэй гүш даа?

Д-Х.: Бороо соо сэсэгээ түүжэ ябахадатнай, шоно гэжэ һанаа ха юм биб.

Дари хээтэй: Ээ, жаалдамар, зай, һуу даа наашаа.

Д-Х.: Би мүнөө 7-дохи класс дүүргэжэ ябанаб, саашаа багшын дунда һургуулида ороо һаам, ямар гээшэб? Жаа һургуулиин багша болохо байгааб.

Дари хээтэй (тархяа хазайлган, шагнаархана): Бурхан зарлиг болоно. Һайн һурахаш, хожомоо бэрхэ багша болохо гэнэ.

Д-Х.: Һайнта даа. Үшөө энэ нюдэмни муудаад байна, трахомоор үбдөөд, һохор болошохогүй гүб?

Дари хээтэй шагнаархан: Бурхантан һохор болохо гэнэгүйл даа.

Уһа, түлеэ баринхай, үргэлэнхэй Матрёна, Булад, Янжима гурбан түлхилсэһөөр орожо ерэнэд.

Булта: Сайн байна!

Булад: Янжама, түлеэ хэхэ забһар гаргал даа. Түргөөрыш даа.

М.: Энэ уһа хайшан хэхэмниб?

Дари хээтэй: тээ тэрэ томо торхо руу юулэ. Яагаа һайн үхибүүдбта. Болоолта даа. Наашаагты, энэ Дымид-Хандатай зэргэлээд һуугты (ябаган шэрээ дээрэ томо матаар улхан соо бусалһан орооһо, дээрэһээнь хөөрэһэн һү хэжэ аягална).

Үхибүүд амтархан эдинэ.

Д-Х.: Дари хээтэй, та энэ орооһоёо татаад, талхан болгоод эдихэеэ яанабта?

Я.: Манайда гар тээрмэ бии лэ. Манайда ошооройгты, а-һаа?

Дари хээтэй: Ай, хөөрхэдни, орооһо низалха гээшэ нүгэл юмэл даа (дахин халааһаяа табижа эхилнэ).
Б.: Дари хээтэй, та Гурьбынгаа талаар сэсэгээ түүхэеэ бэлдэнэгта?

Дари хээтэй: Тиинэ даа. Һайн хабар болоо. Сэсэгүүд эртүүр сэсэглэхэ
.
М.: Та юундэ ходо сэсэг түүжэл ябадагбта?

Дари хээтэй: Бурханай сэсэгүүдые хүнэй хүлһөө, малһаа абарнаб. Бурханай сэсэгүүдые бурханда үргэнэб.
Д-Х.: Сэсэгэйнгээ бухал шатаахыетнай хоёр дахин хараа һэмби. Хүжын үнэртэй шэнги байгаа. Зай, битнай түрүүшын айлшан ябаһууб. Баяртай.

Дари хээтэй: Баяртай. Һайн ябаарай даа. Зай, та гурбан юун гэжэ һурахаяа һанаа һэмта?

Б.: Манай класс үрхэ бариха даабаритайбди.

М.: Гурба гурбаар тараад ябанабди.

Я.: Гурба гурбан зумбараа бариха плантайбди.

Б.: Дари хээтэй, тиигээд хайшаа ошоо һаа, олон үрхэ бариха гээшэбибди гэжэ һурахаяа һанаабди.

Дари хээтэй: Амитаниие алахам гү гэжэ бурханһаа һуража болохогүй. Бурхан сухалдаха.
Я.: Теэ, багшамнай бурхан үгы гээ һэмнай.

Дари хээтэй: Бурхан бии даа, хуу хаража, мэдэжэ байха.

Б.: Таниие дайнай газарта харагдадаг байгаа гээ һэмнай. Та хайшан гээд аяар тиишээ ябашадаг байгаабта? Үглөөгүүр сабидартнай хүлэршэнхэй, сэргэдээ уяатай байдаг байгаа гэжэ хэлсэгшэл.

Дари хээтэй: Бурхан шэдитэй, хайшаншье абаашаха. Тэндэһээ буянтай, һайн хүбүүдэй туһалыт гэжэ дуудахадань, ошодогшье байгаа бэзэб. Харин хүнүүд нүгэл хэжэл байбал, хуу дэгдэхэ, хуу дэгдэхэ.

Я.: Ай, яагаа аймшагтай юм бээ.

М.: Хайшан гээд хүнүүд дэгдэшэхэ юм бэ теэд? Ниидэшэхэ юм гү?

Дари хээтэй: Бурхан дэгдэхэ гэнэл даа.

Б.: Дари хээтэй, би томо болоходоо хэн болохобиб?

Дари хээтэй шагнаархан: Бурхантан шамайе ехэ хүн болохо гэнэ. Нютагайнгаа нэрэ нэрлүүлхэш даа.

М.: Буладнай шүлэг бэшэдэг.

Я.: Даша-Ханда Аюшеевна багшамнай магтаа һэн.

М.: Дари хээтэй, Янжама бидэ хоёр яаха юмбибди томо болоходоо?

Дари хээтэй: Номой харгытай байнат. Бараг багшанар болохо гэжэ бурхантан айладана.

Я.: Би Долгорма Дондоковнадал адли багша болохоб.

М.: Үгы, би болохоб. Тэрэш манай түрэл. Ши Мария Захаровнадал адли болоорой.

Я.: Тиигүүжэмби даа.

Газааһаа жаахан Дамби орожо ерээд, үүдэндэ байшана.

Б.: Үү, Абайдановнай ерэшэбэл.

М.: Наашаа гарыш, Дамби.

Я.: Ерэ, маанараар орооһо эди.

Д.: Үгы, би эдихээр бэшэб, ехээр аарса уунхайб.

Б.: Дөө, Абайдановнай айраг, тараг соо умбажа ябаһан хүн аабдаа. Баабайгаа һурахаяа баһа ерээгши?

Д.: Тиигээ. Айлай баабайнууд ерээ, миниихи — үгыл аад, үгы (уруугаа харан шугшына).

Дари хээтэй: Барагсан даа, хэдыдэхиеэл ерэнэбши даа (зүүн шэхэндээ альгаа тодоод, удаан шагнаархана). Зүүн-урда зүгтэ ябана гэжэ бурхан хэлэнэл даа. Нютагаа бусахань хүшэр байна.

Үхибүүд гаранад, баяртай гээд.

Дамби(уйлаганан): Би баабайгаа ехэ-эр даа һанашооб.

Я.: Бү уйла даа, Дамби, баайбайш ерэнэ ааб даа.

Б.: Плендэл абтаһан байгаал хаш даа.

Я.: Тиигээд түрмэдэ хаалгахаяа айжа, нэгэ тээ ябаа юм бэшэ гү? Плендэ абтаһан зониие тушаадаг гэжэ дуулаа һэмби.

М.: Дамбиин баабайе Австрали руу ябана бэшэ аа гү гэжэ Данзанима ахайхан Дамба ахай эдэ хөөрэлдэжэ байгаа һэн.

Я.: Австралимнай хаагуур һэм даа?

Б.: Зүүн-урагшаа байгаа бэшэ һэн гү Сэбэгмэд ахайн глобус дээрэ. Зай, Абайданов, маанадаар үрхэ агналсахяа ошохогши?

Д. (баярлажа): Ошохо, ошохо.

М.: Абайдан хараахагүй гү?

Д.: Намайе хэншье хараадаггүй даа.

Б.: Дөө, энэш эрхэл хүн ааб даа.

Я.: Ябая, тиигээ һаа. Баабайшни ерэхэдээш болоно ааб даа юу. Ши муудажай бү яба, зай гү?

Д.: Зай.

М.: Булад, ши мүнөө зун үбһэндэ гарахагши?

Б.: Гараа бэд даа. Дэжэдмаа эжым тогоошон болохо.

Я.: Үбһэнһөө ерэхэеэ мэдэхэгүй, баһа һургуулиһаа гээгдэхэгши? Тоһотын Гомбо, Асуудай юунүүд баһа бухалшан болохогта?

Б.: Манан соогуур моридоо бэдэрхэдэ гоё даа. Би үбһэндэл ябаха дуратайб. Янжама, ошохогши мүнөөжэл?
Я.: Мэдэнэгүй, яаха хүнбиб.

М.: Булад, ши поэт болохо хадаа, бидэн тухайгаа нэгэ шүлэг ябууд зохёожорхил даа. Шадахагши?
Б.: Шадааб даа, юугээ ядаба гээшэбиб.

Я.: Зай, зай.

Б.: Шагнагты.

Марганцовка будагтай галстугтай

Матрёна, Янжама пионернүүд

Жанчибай Булад ахамадтай Зумбараан барижа, пүрьюулнэд.

М.: Пүрьюулнэ гээшэш яагаа муухай юм.

Я.: А-һаа, нэгэ аягүй шэнги. Ондоогоор зохёогоод туршыш даа.

Б.: Заа, тиибэл иимэ:


Бадангаа Янжама баяртай,
Залхайн Матрёна зугаатай,
Жанчибай Булад зэһэнхэй,
Жаахан Дамби һэгшэнхэй,
Олоор үрхэ барихань,
Үлүүлэн түсэбөө дүүргэхэнь.

М.: Яһала гоё болоо. Бэшэмнай түү тэрэ Тужын наагуур ябана гү даа хэбэрынь.

Б.: Бидэ урда гарасаар гараад, Стан гүүртэ руу ябашая.

Я.: Тиигэе. Юрэдөөл, шамдая!

Дорооньхын тээрмэ

Булад Жанчиповай «Бүтүүгэй тээрмэ» гэһэн рассказай удхаар.

«Бүтүү Хүреэтымнай нариихан тохойтой горхонууд гүнзэгы һайхан һабатай, түргэн урасхалаараа хүүен-бүүен сууряа татажа байгша бэлэй. Тэмээн Хажуугай Боом гэжэ газарта Бүтүүгэй горхон дээрэ Дорооньхын тээрмэ байдаг һэн. Тэрэнэй эзэн Калинин артелиин гэшүүн Дорофей Герасимович Климов гэжэ үбгэжөөл байгаа. Нютагай буряадууд Дорооньхо гэжэ нэрлэдэг һэн» (Булад Жанчипов).

Үльдэргын хамтын ажалай «Коммунизм» нэрэтэй нэгэдэл урданай дүрбэн артельһээ бүридэһэн: Ленинэй, Калининай, Серовой, Будённын. Тэрэ үеын байдалһаа нэгэ багахан хэһэг харуулхамнай.

Наадаха нюурнууд, гүйсэдхэгшэд:
Тээрмэшэн Дорооньхо — Хайдаб Бальжинимаевич Цыренов, орооһоной тоогой ажалшан,
Дулма — Дулма Бадмаевна Галсандоржиева, хүүгэдэй патронажна медсестра,
Санжимаа — Долгоржаб Хандуевна Ширапова, хүүгэдэй сэсэрлигэй хүмүүжүүлэгшэ,
Аксинья — Валентина Фёдоровна Кривошеева, эмшэлгын газарай фельдшер,Домна — Вера Леонидовна Дашанимаева, нарайлалгын пунктын акушерка, Бадма Дамшаевич — Буда Дондокович Бадмацыренов, колхозой жолоошон.

Тайзанай углууда картоноор хэһэн тээрмын дүрсэ харагдана. Шүүрхэ, хабтагайгаар хэгдэһэн стол, һандали табяатай. Уһанай шааяан, хүхын дуунай абяан зэдэлнэ. Түүдэбшын захада сагаан боро һахал һамбайтай, талханһаа сайбар болошоһон хубсаһатай Дорооньхо үбгэжөөл загаһа шаража һууна. Тээ саана хахуули түшүүлээтэй.

Д. (загаһаяа амталан): Хороша бутуйская рыбка(шагнаархана). Телега, штоль, бренчит. Кажись, хойморские едуть.
Хүшэгын саагуур абяан: Тпруу, гэнэм! Юун гэһэн хатуу аматай адууһан бэ. Ябахаа мэдэхэгүй, байхаа мэдэхэгүй, хаатаршан. Тпруу, гэнэм!

Дулма Санжимаа хоёр орожо ерээд: Сайн байноо, Дорооньха ахай, дараастати. Эрыбэ жарил? Боо, тебе, молхоо, зөөхэй.

Д.: Вот спасибо, бабоньки. Как раз молоко закончилось. Ну, давайте, мешки вверх заташшим.

Дулма: Дөө, Дорооньхомнай ёһоор һайнаар татадаг даа.

Санжима: Бүшье хэлээ, шараадшье, булаадшье эдихэдэ, талхашье таһалхада ёһоорхон даа. Хурубшаадхал аад, хурубшаадха.

Дулма: Иимэ тээрмэтэй байһамнай юутэгүй даа.

Санжима: Тиимэ дөө, бурхаан.

Тэргын абяан, мориной турьяха дуулдаад. Аксинька, Домна хоёр орожо ерэнэд.

Дулма: Үү, Халиининаймнай һамгад ерэшэбэ лэ.

Санжимаа: Аксииньха гү даа, улаан пулаадтайнь, хиишхэтэйнь (кичка)?

Дулма: Теэ, хүрин сарпаантайнь Доомха хэбэртэй.

Аксинька Домна: Здравствуйте, бабоньки.

Дулма Санжимаа: Дараастати, дараастати.

Аксинька Домна хоёр мэшээгүүдээ буулгана, корзина сооһоо шанаһан үндэгэ, бүүлэшхэнүүдые гаргана.

Аксинья: Угошайтеся, вчерась спекла.

Дулма: Хорооша бүүлхэ.

Санжимаа: Аксинька тоже хорооша.

Домна: Мука бравая, мельник добрый.

Дулма: Аксииньха, молхоо много надоил? Доомха, тулмаашила даа.

Санжимаа: Домхамнай ёһоор, буряадаар дуугаржа шадаха хадаа.

Аксинья: Ныне литров 277 получилося, а у вас посколь? (Домна оршуулна)

Санжимаа: 364 — тэрииста жаран дүрбэ лиитэр.

Дулма: 332 — тэрииста тэридсать даваа лиитэр.

Домна: Ехые һаагаат, молодцы, хойморские.

Дулма: Доомха, шимнай пирдовик, Михалёв пирсидательтай город суглаан ехал?

Домна: Ошоо, ошоо. Ешшо Евсей Австафьевич ошоо хэн, бугаальтер наш.

Санжимаа: Манай Ленинэй пирсидатель Будажаб Галсанов ошоо гээбы.

Домна: Ноо, тоже ошоо.

Дорооньхо: Бабы, мешки ташшите. Дулма Санжима хоёр талхаяа асарна.(Тээрмэшэн хамһалсана).

Аксинька Домна хоёр: Ой, Герасимыч, здравствуйте. Как здоровье, как дела?

Доронька: Спасибо, все хорошо. Ну, давай, понесём, штоль.

Гурбуулан мэшээгтэй орооһонуудаа шэрээд ошонод.

Дулма: Санжимаа, үнөөхи хомоогоо Дорооньходоо үгэхэеэ бү мартаяа даа.

Санжимаа: Бэлдэе, бэлдэе, һайн дээрээ (хоюулан мэшээгтэй талхануудһаа абажа, тэндэ байһан улхан соо, тэндэхи сайр кружкээрнь удхаад, тээрмэшэндээ хубита талхыень — хомоогынь бэлдэнэд. Нүгөө хоёрынь тээрмын тэндэһээ ерэнэ).

Аксинька: А у вас по артели Ленина трудодней посколь получилось?

Дулма: 61 хопеэхэ мүнгөөр, орооһон по 720 гараам, мяхан — 73 гараам (Домна оршуулна).

Санжимаа: Халиининайхимнай хэр гараабта, Доомха?

Домна: Мүнгэн тоже 61 копейка, зерномнай ехэшэг, по кило дали, а мяса по 180 грамм.
Дулма: Яһала бараг һайн гараалта.

Санжимаа: Байдалнай һайжаржа эхилээ.

Домна: Ноо, жизня-то по-маленьку налаживаца.

Дорооньхо (дуудана): Аксинья, Домна, куды ишшезли? Затаривайте давай.

Гурбуулан ерэнэ.

Дулма Санжима хоёр: Пашииба, Дорооньха ахай! Боо, твоя хомоог, башииба. Хорооша мухаа, хурубшаадха.

Аксинья с Домной: И наши, давай возьмите. Что бы без вас делали, спасибо, Герасимыч!

Дорооньхо: На здоровье, бабоньки мои.

Мориной хатараад ерэхэ дуулдаад, солдадай ангашанхай гимнастёрко үмдэһэн хүн ороно.

Бадма Дамшаевич: Мэндэ-э! Здравствуйте, все! Герасимыч, здорово, тала, вот тебе немножко махорки привёз.

Дорооньхо: Оо, давай закурим, Бадмаха! (махорка хуушан газета соо орёоно)

Аксинька: Ну, чо Дамшаич, Цырегма твоя родила, не?

Бадма Дамшаевич: Родила. Басагашка опять.

Домна: Но ничего, девка тоже человек (булта амаршалнад)

Аксинька: Теперича рожать да рожать надоть. Скоко наших полегло в войну-то.

Дамшаевич: 72 человека из нашего села, половина не вернулась с войны.

Аксинька: Ой, беда то, беда.

Дорооньхо: Какие парни были!

Дулма: Хөөрхэднай даа, хаагууршье холуур хэбтэнэб даа.

Санжима: Табан жэл үнгэршэбэл даа, дайн дүүрэһээр.

Дорооньхо: Но, Дамшаич, догоняй теперя парнишу.

Аксинька: До самое Берлина ж ты немца гнал.
Домна: Ишшо догонишь парня.

Бадма Дамшаевич: Догоним. Будет мука, будет и жизнь.

Булта: Зүб, зүб. Правильно сказал.

Хүхы дуулана. Уһан шааяна.

Хүшэгэ.

14-дүгээр Далай ламые бэдэрэн ололго тухай

1999 оной июлиин 22-то Еши-Лодой Римбүүшын Үльдэргэ морилһон ушараар табигдаһан зүжэг


Наадаха нюурнууд:

Регент, шарил — Булад Будажанаев,
Кевсанг Римпоче — Булад Цыбиков,
Кенрап Тензин багша — Жаргал Цырендылыков,
Норбу лама — Мэдэгма Будажанаева,
Гүрэнэй үзэлшэн-оракул — Баян Цырендылыков,
Чокью Цэринг эсэгэ — Бата Митыпов,
Сонам Цамо эхэ — Туяна Жамбалдагбаева, Дарима Цымпилова,
Лобсан Солтэм —Бадма Митыпов, Очир Гомбоев,
Бишыхан Далай лама Лхамо Дондуп — Жамьян Жанчипов, 4,5 наһатай

Автор: Арьяа Балын хубилгаан 13-дугаар Далай лама Түбдэн Жамсо тагаалал боложо, тэрэнэй дахин мүндэлһэн түрэл бэдэрэлгэ эхилжэ, 1940 ондо түбэд ороной зүүн-хойто зүгтэ Амдо аймагай Такцэр һууринда олоһон байна. Хуушан монгол бэшэгэй дугуйланайхид тус үйлые зүжэглэн, танай һонорто дурадхана.

1-дэхи хуби

Ламанар 13-дугаар Далай ламын шарил сэнтии дээрэ нюурыень урагшань харуулжа һуулгаба.

Оракул: Зай, иигээд хаража үзэе. Хайшаа эрьенэб, тэрэ зүг руунь бэдэрхэбди (гурбан хоногой туршада шарил нюураараа зүүн-хойто зүг руу эрьелдэшэнхэй байба).

Оракул: Зүүн-хойто зүг тээшэ хараа, тиишэ бэдэрхэ хэрэгтэй.

Гельцан Тулку Ринпоче: Харагты, энэ ханада мүшэншүү зураг гарашабал.

Тензин: Үү, тэрэ үүлэдые харыт, ямар жэгтэй үүлэд бэ?

Норбу: Зүүн-хойшоо шэглэбэл тэрэ үүлэд!

2-дохи хуби

Автор: Далай ламын Регент бурхан шажанай һүр һүлдын сахюусан болохо Лхамо Лхатсо нуурай эрьедэ һуужа, тусхай уншалга бүтээбэ.(Фонограмма табигдажа, түбэд уншалгын, хонхо дамаариин абяан дуулдана). Нуурай (хүхэ марли бүдөөр нуур хэгдэжэ, зурагууд зураатай байха) нюрууда түбэд үзэгүүд, дасан, дээрээ уһанай гоожуур сорготой багахан гэр харагдаба.Регент хараһанаа дууһыень буулгажа зураба, бэшэбэ. Тэрэнэй удаа ламанарай ехэ суглаан — суганды татаба.

3-дахи хуби

Ламанар ороно, Далай ламын гундаада мүргэһэнэй удаа олбогууд дээрэ дабшалжа һуугаад, зүблэнэ, зурагуудые шэнжэнэ.

Регент: Нангин нуураймнай уһанда ииимэ тэмдэгүүд үзэгдэбэ. Харагты.

Ринпоче: «Ам» гээшэнь Амдо можо хаш даа.

Оракул: «Ка-Ма» үзэгүүд Кумбум дасан заана ха.

Тензин: Бэдэрэлгын бүлэг эмхидхэжэ, түргэн тиишэнь ябуулая. 13-дугаар Далай ламын хэрэгсэлнүүдые абажа ошохоёо, та, Ринпоче, бэлдэгты. Олобол, гансата дуулгаарайгты. Угтамжаяа бэлдэхэбди.

Ринпоче: Заа, Такцэр руу шамдахал болоо гүбди даа.

4-дэхи хуби

Автор: 14-дүгээр Далай лама Тензин Гьяцогой — манайхяар Данзан Жамсын түрэһэн тоонто аргагүй һайхан нютаг юм. Тойроод үндэр шобхо ууланууд, элдэб янзын модод, ондоошье ургамалнууд, зүһэ бүриин ан арьяатад гэхэ мэтэ. 13-дугаар Далай лама нэгэтэ энээруу аяншалхадаа: «Би иишээ заатагүй бусахаб. Ямар һайхан нютаг гээшэб!» — гээ һэн ха.

Зай, нүхэд, иигээд Далай ламын бага наһанһаа нэгэ-хэды үзэгдэл.

5-дахи хуби

Дүрбэ наһатай бишыхан Лхамо Дондуб хубсаһа хунараа сүлөөгүй суглуулна, хам-хум гэнэ.
Лобсан Сонам (7 наһатай): Лхамо, хайшаа ябахаяа түхеэрбэш?

Лхамо: Һасаяа ябахам, ябахаар болоо. Та намтай ябахагта?

Лобсан: Багша ламынгаа табяа һаань, ошохоб.

Лхамо: Үглөөдэр дасанаа ошоходоо табюулаарайгты, зай гү, аха?

Лобсан: Тиигүүжэм даа. Минии багша һайн, ходо үзэм эдюулдэг юм.

Эхэ: Цэрин-Дулма-а, һарлагуудаа һаахаяа ябая даа.

Ц-Д.: Заа, заа. Замбаагаа гал дээрэһээ абажархиһуу.

Лхамо: Би һүмбэй уухам. Аягам хаанам, эжы. Ямар дээрэ юм, хүрэнэгүйб.

Лобсан: Би абаад үгэхэм гү?

Лхамо: Үгы, үгы. Эжыһээм ондоо хүн аягыем бү баригты!

Эжынь аягыень абажа үгэнэ.

Лобсан (сонхоор хараад): Оо, абамнай ерэбэл (гүйжэ гараад, абатаяа оронод)!

Автор: Абань ешмээн, гэршүүхэ таридаг. Орооһо таряа, хони малаа Амдо хото ошожо худалдаад, бараа асардаг һэн.

Лобсан: Аба, хонидоо худалдаагта? Юу асараабта?

Аба: Худалдаа. Сай, саахар, бүд, таанарта ботиинхануудые асарааб (сумаа сооһоо энэ тэрэ юумэ гаргана, түмэр түнхын зүйлнүүдые г.м.).

Газааһаа аягаяа баринхай Лхамо гүйжэ ороно. Абадаа гүйн ошожо үндүүлнэ. Хүбүүд гуталнуудые үмдэжэ үзэнэ, баярланад.

Лобсан: Аба, та гүү юундэ абаагүйбта? Моридной үхэжэ, үсөөн болошоо ха юм.

Лхамо: Гүүтэй болоо һаа, унагатай болохобди. Би унагантаяа наадахаб.

Аба: Хожом томо сараа худалдахадаа абахабди.

Лобсан: Би гүүгээ унахаб.

Лхамо: Би тантай һуугаад ябадаг болохоб, зай гү?

Лобсан: Һуулсаарай даа.

Аба: Хүбүүд, тахяагайнгаа үндэгэ суглуулаад ерэгты, түрөө хэбэртэй, шаханана.

Лхамо (эрэ тахяа һажаажа абяа гарана): Ку-ка-ре-ку, кукареку!

Гүйлдэн гаранад.

Эхэ басаган хоёр хүнэгтэй һүнүүдээ абаад орожо, шүүрдэнэд.

Аба: Сонам Цомо, тэрэ бараа харыш.

Эхэ: Энэ бүхэ һайн бүд байна, шамдаа дэгэл оёод, үлөөшөөрнь хүбүүдтээ үмдэнүүдые оёхобди.

Эгэшэ: Аба, эжы, ерэгты, сайлагты (газааша ооглоно). Хүбүүд, түргөөрэгты, сай аягалааб.

Хүбүүд үндэгэнүүдые асаржа, гүрэмэл амһарта соо хэнэ.

Лхамо: Аба, та минии һуурида һуугаат. Би эндэ һуухаб. Би ходо дээрэ һуухаб, зай гү?

Аба: Заа, һуугыш даа, үндэр түрэлтэн (булта энеэлдэнэ).

Лобсан: Ши юундэ ходо дээрэ һуухам, дээрэ һуухам гэжэ-э байдаг юмши?

Лхамо: Дээрэ — минии һуури ха юм.

Эжынь: Бү шууягты, абяагүй эдеэлдэг юм. Һайнаар жажалжа эдихэ юм, хотоо муудахаа һанаагүй һаа.

Лхамо: Эжы, би һүтэй замбаа эдихэб.

6-дахи хуби

Автор: Чойкью Цэрэнтэнэй үдэрнүүдэй иимэрхүүгээр үнгэрһөөр байтар, 13-дугаар Далай ламын һүнэһэ (түрэл) бэдэрһэн бүлэг Такцэр һууринда хүрэжэ ерэбэ.

Норбу: Кумбум дасамнай харагдаба даа.

Тензин: Зүб даа. Тон зураг дээрэхидэл адли байн даа.

Ринпоче: Харагтылши, тээ тэрэ үнөөхи сарса модон сорготой гэр байнал.

Тензин: Үнэхөөр лэ, бэшэ тиимэ гэрнүүд ойро нааша харагданагүйл.

Ринпоче: Иимэ соргонууд бүри урдандаа хэгдэгшэ бэлэй.

Норбу: Тиимэ. Одоол оложо ерэбэ хабди даа.

Ринпоче: Норбу, ошоод мэдэжэ ерыш, ямар айл байнаб гэжэ.

Норбу ошоод ерэнэ.

Норбу: Чокью Цэрэн гэдэг хүнэй гэр байна. Ехэ хүбүүниинь Түбдэн Норбу Ринпоче Хутагтын хубилгаан, Гумбум дасанда байдаг юм ха. Лобсан Солтэм гэжэ найматай хубараг хүбүүтэй. Үшөө нэгэ дүрбэтэй хүбүүхэн байна. Одоол энэ бэшэ гү даа?

Ринпоче: Булта хара зоной хубсаһа үмдэе, тиигээд нюусаар ошожо, хаража үзэе.

7-дохи хуби

Хубсаһаяа һэлгэжэ, тэрэ айл руу тэдэнэр шэглэн ошобод. Газаагаа наадажа байһан Лхамо Дондуб тэдэн тээшэ хараһаар, урдаһаань гүйшэбэ.

Лхамо: Сера лама ерээ. Сера лама, Сера лама!

Тензин:Ринпочемнай үнэхөөр Сера дасанда һууһан, тэндэ 13-дугаар Далай ламада багшалһан гээшэл.
Норбу: Гайхалтай даа!

Булта хара хубсаһаяа тайлажа, үнэн бэеэ бэелбэд.

Ринпоче (булта гэртэ ороһон хойноо): Энэ шэрээ хооһолыт, дээрэнь асарһан хэрэгсэлнүүдээ табия.
Эгэшэ шэрээ хооһолжо аршана. Ламанар олон хэрэгсэлнүүдые, адли адли зүйлнүүдые табина.
Лхамо: Энээхэн минии эрхи, энэ хүрдэ минии. Энэ минии бэшэ, энэ баһа бэшэ (саанахи ханада түшүүлээтэй байһан тулгуур тээшэ гүйжэ ошоод). Тулгуурни, тулгуурни олдоо!
Өөрым гэһэн юумэнүүдые суглуулна.

Ринпоче: Хүндэтэ эхэ, эсэгэ, танай хүбүүн 13-дугаар Далай ламын хубилгаан гэжэ мүнөө тодорбо гээшэ.

Аба: Ай, бурхаан! Далай ламамнай манайда түрэхэ юм гэжэ ой ухаандамнайшье ороогүй бэлэйл. Ямар ехэ хайра манайда бууба гээшэб!

Тензин: 14-дүгээр Далай ламамнай тодорбо.

Норбу: Одоол бэдэрэлгэмнай эсэстээ хүрэбэ. Ямар һайн юм!

Ринпоче: Регентдээ түргөөр дуулгаха хэрэгтэй. Угтамжаяа бэлдэг. Аба, эжы, танай бүлэ мүн лэ ябалсаха ушартай болохот.

Эжы: Бидэ яажа байра байдалаа хаяад ябаха гээшэбибди?

Ринпоче: Эжы, та энээн тушаа һанаагаа огто бү зобогты.

Лхамо: Одоошье Һасаяа ошохом даа.Һасаяа ябахам, Һасаяа ябахам (Баярлана)! Аба, эжы, аха, эгэшэ, бултадаа ябая!

Ламанар носилка-тэлүүр асаржа Лхамо Дондубые һуулгана.

Лхамо Дондуб: Баяртай, тахяануудни, баяртай, Такцэрни!

Булта ябанад. Иигэжэ 14-дүгээрДалай лама олдоһон юм.


Гэгээрэл соёрхогшо Ямпил гулваа

Наадаха нюурнууд:
Ямпил Зодбын — Зүүн Хүбдүүдэй гулваа,
Базар-Сада — хүбүүниинь,
Хандажаб — ехэ басаганиинь,
Хармаа — бага басаганиинь,
Сэбэг — үргэмэл хүбүүниинь,
Сэдэб Монтуев — Сэбэгэй түрэһэн эсэгэ,
Бишыдан (Сэдэб) — гулваагай шаби,
Дари — гулваагай хонишон, шаби (хожомынь суутай мэдэлшэн, аргашан, Буряадай Ванга болоһон),
Һалхитын Жигжид лама — Молонойхи,

1-дэхи үзэгдэл

Баян айлай байдал. Хандажаб ород ном уншажа һууна. Хармаа Базар-Сада хоёр газааһаа оронод.
Хармаа: Эгэшэ! Хотошымнай шарха эдэгэшоол. Ахаймни ямар бэрхэ гээшэб аргалхадаа.
Хандажаб: Базарсада, доктор болоол һаа, нээрээл, таарахалши, абамнайш шамайгаа врач болгохо дуратай ха юм.

Базарсада: Би Санкт-Петербург ошожо һурахаб гэжэ һанадагби. Намтай сугтаа Шэтын гимназида һурадаг Гомбожаб Цыбиков мүн тиишэ ошохо һанаатай. Бинь медицинэ үзэхэб, харин Гомбожаб Зүүн зүгэй факультедтэ һуралсаха.

Хандажаб: Тэрэшни Агын бэлэй гү? Гэртэхиндээ дүтэ байхада, юун һайн бэ даа. Би аяар Хяагтада байхадаа, гэрээ һанашадагби.

Б.: Бишье Үльдэргэеэ һанагшаб. Илангая хабартаа Заха Толгойдомнай шэнэһэнэй шэлбүүһэн хангалтажа, тэрэнгиин сэсэглэжэ байхада, гэртээ ерэшэһэйб гэхээр байдаг.

Хармаа: Ахай, нёдондо хабар манайда нюдэндөө ооһортой шэлтэй ород доктор ерээ һэмнай, минии бэедэм эшэргэнээн гарашоод, халууржа байхада.

Х-б.: Тэрэш ородой ехэ зохёолшо Антон Павлович Чехов гээшэ. Үшөө врач мэргэжэлтэй хүн, шамай аргалаа, оспоор үбшэлөөд байхадаш.

Б.: Хармаа, ооһортой шэлые пенсне гэдэг.

Х.: Пенсене, яагаа һонин нэрэтэй бэ. Үшөө тэрэ доктор намда амтатай монпасы үгөө һэмнай, харанда шэнги ута. Аха, та Пэтэрбүргдэ һурахадаа, тиимэ монпасы асаржа байгаарайгты, зай гү?

Б.: Асарха даа, жаахан Хармаадаа асарангүй яахабиб (эрхэлүүлнэ)?
Ямпил гулваа ороно.

Хармаа(урдаһаань гүйжэ ерээд тэбэрин): Аба-а, ямар удаан болообта?

Я.: Абашни аяар 7 отогой гулваа гээшэлби. Тэдэнээ бултыень эрьежэ хараха ажалтай гүбии даа, мухаамни. Мухаахамни, абаяа һанашоо юм ааб даа (зулайень үндэнэ). Амтатай юм даа, хүүхэмни, хомпеэдтэл.

Б.: Аба, мүнөөдэр хаагуур ябаабта?

Я.: Эгэтэ, Һалхитаар ябаад ерээб. Үглөөдэр Хүреэтэ, Нарин Горхоор ябаха хэрэгтэй.

Б.:Манай Зүүн-Хүбдүүдэй управа хаанаһаа хаана хүрэтэр харгы заһаха даабаритай гээшэб?

Я.: Сарсын үртөөһөө Шара-Горхон хүрэтэр. 8 модон 250 сажанай зайда. Арбанай нэгэ хүн заатагүй мори шарга, хүрзэ зэмсэгтэеэ ошохоор уялгалагданхай.

Х-б.: Зүүн-Хүбдүүдэймнай управада хамта хэды дүүшэ хүн болоно юм бэ?

Я.: Мүнөө үень 1510 дүүшэ болоод байна.

Б. (бодожо үзэн): Хориин дүүмэдэ 14 инородно управа һаа, хори зоноймнай тоо хамтадаа дунда зэргээр 21,140-өөд дүүшэ болоно гү даа.

Я.: Тэрэ тухай. Шимнай юумэ саашань бодохо хүн боложо байнаш. Болоо.

Х-б. (эдеэ хоол бэлдэн): Аба, сай, уугты. Халуун эдеэн мэнэ болохо.

Сэдэб Монтуев хүбүүнтэеэ орожо, бурханда мүргөөд: Мал сүрэг мэндээ!

Я.: Амгалан мэндэ-э! (золгонод). Һуу, һуу наашаа (Хандажаб сай аягална). Зай, Ашанга, Амгалантымнай һонин һорьмой юун бэ? Һаяар тиишэ ошохо һанаатайб.

С.: Хүн зомнай үбһэ хулһаа сабшахадаа бэрхэ боложо байна. Литовка гээшэмнай нөөхи мухар серпэнүүдтэмнай ороходоо, ондоохон байна даа. Мүнөөжэлэй ургаса ногоон һайн, үбһэн яһала нөөсэлэгдэхэ байха. 84 онойнгоо ган гасуур һанахадаа, жэхыхээр даа.

Я.: Бүшье хэлэ. Буряадууднай үбһэ сабшадаг гуримда орожо, ёһоор гээшэ. Үшөө тэрэ шэмээшэгүүдтэ адляар һүрилхэ, хорёолхо хэрэгтэй. Харша хорёо, гэрнүүдээ томошогоор, салуушагаар баридаг болоо һаамнай һайн һэн. Ой модон соо байһан аад, тэрэнээ хэрэглэжэ биранагүй гээшэбди. Заа, энэ томо хүмнай хэн гэжэ нэрэтэй, алид гээшэбши?

С-г.: Хориин 11 эсэгын Хүбдүүд угай Улаалзай хүхүүрэй (7 үе болгон нэмэжэ тоолохо) Монтын Сэдэбэй Сэбэг гээшэб.

Я.:Ухайш, һөөл хурсахан шолмо гүш даа. Үзэг бэшэг мэдэнэ- үү?

С-г.: Мүнөө дээрээ бэшэггүйб. Танда заалгахаяа ерээб.

С. (үбэрһөө хүхэ хадаг гарган): Ахай ноён, энэ манай хүбүүе шабяар абажа, эрдэм номдо һургыт гэжэ Таниие доро дохин гуйнаб. Тогтоожо хайрлыт. Энэмнай аргагүй номдо һураха хүсэлэнтэй юмэл.

Я. (хадагынь тогтоон): Заа, болоно-аа. Нюдэндөө галтай, нюуртаа гэрэлтэйхэн лэ хүбүүн байна. Сэдэб, иигэжэ хэлсэе. Хүбүүешни минии нэрэдэ оруулая, тиибэл, номой харгы урдань нээгдэхэ. Яабашье тухандань хүргэхэб, мүнгэ зөөри гамнахагүйб.

С.: Яагаа һайн юумэ хэлэбэ гээшэбта, ноён ахай! Үгы бол бидэ яажа һургажа шадаха бэлэйбди.

Я.: Заа, харин Сэбэг, ши өөрөө юун гэжэ бодоно-аа? Ном үзэхэеэ манай хүбүүн болохоёо зүбшөөхэ гүш?

С-г.: Би танайда үлэхэб, номоо ехээр оролдожо үзэхэб. Аба-а, эжымни намдаа һанаагаа бү зобуужан.

С.: Тиибэл минии ябахада болохо. Һанаһан хэрэгни бүтэбэ. Һайнта даа, ноён ахай. Ехэл баяртай гэртээ хүрэжэ ядажа бусахам гээшэ.

Я.: Һамганшни хүбүүнэйнгээ тала харана бэзэ. Яажа иимэ бэлигтэй хүбүүе гэртээ дараад байхабта даа. Саашадаа эрдэмтэй хүн боложо, хори зондоо, бүгэдэ буряадтаашье туһатай хүн болохо гэжэ найдая.

Сэдэб гаража ошоно.

Я.: Заа, хүүгэд, танилсагты. Сэбэг манай хүбүүн болобо гээшэ. Таанартай аб адляар би энэ хүбүүнэй түлөө оролдожо ябахаб, таанаршье ахадүү боложо ябагты. Үхибүүд, сайгаа уугты, тиигээд аяга амһартаа хуряагаад, номоо үзэхэбди. Би бага-сага саарһаа харажархихам, зүү?

Саарһа документээ харана, шэнжэлнэ. Тиигэжэ байтараа, ооголно:Хандажа-аб, энэмни юун гэһэн удхатай үгэ гээшэб. Ород хэлэмнай баһал дуталдашанал даа (Хандажаб заажа үгэнэ). Ухай! Шимни хүсэд ород болоолши.
Газааһаа Бишыдан Дари хоёр орожо ерэнэ.

Б.: Сайн байна!

Я.: Бишыдамнай бэрхэ даа. Ном үзэхэеэ аяар Баруун- Үльдэргэһөө ерэнэ ха юм. Хүүгэд, номоо үзэжэ захалая даа. Дэбтэрнүүдээ бэлдэгты, Сэбэг, мүн лэ һуулса, дэбтэргүй һаашни, Хандажаб эгэшэшни үгэхэ. Дари, хонидойнгоо үүдэ һайнаар хаагаагши? Тэрэ хара тэхэ хүн шэнгеэр хаамжа үүдэ тайладаг болоол.

Д.: Хаагааб, ноён ахай. Шиилдхайгаар уяаб.

Я.: Заа, хүүгэд, һуугты зохидоор. Шэнэ шабитай болообди, Сэбэг Ямпилов гэжэ. Эндэ һууһан таанар булта эрдэмэй харгын эхиндэ ябана гээшэт. Сэбэг, шамда энэ үзэгүүдэй зурамуудые үгэнэб, һажаагаад, бэшэжэ туршажа бай, байтараа би өөрөө заахаб. Зай, Сэдэб, номоо үзэхэдөө, Бишыдан ара нэрэеэ мартая. Сэдэб, урдахи хэшээлдээ ямар үзэг гараа бэлэйбди?

Б.: «Га-Ха» хашалган үзэг үзөө бэлэйбди, багша. «Га-ха» эрэ, эмэ эгшигтэй яагаад бэшэгдэдэг бэ гэжэ хаража үзөөбди.

Я.: Тон зүб, Сэдэб. Харин, Дари, харюусалши. Эрэ эгшигтэй «га-ха» ямар нуруутай бэлэй?
Д.: Эрэ эгшигтэйнь шулуун нуруутай, сэб сэхээр бэшэгдэнэ. Эмэ эгшигтэйнь — бүхэтэр нуруутай, шугамһаа үлүү гаран бүгтынэ.

Я.: Бэрхэнүүд. Хүүгэд, хадуужа абагты. Манай монгол бэшэг ямаршье бэшэгүүдһээ дутуугүй, үлүү гоё гэхээр юм. Бэшэлгэнь угалза хээ мэтэ уран нарин, таталхада түргэбшэ, мориной гүйдэл соошье хэдэн үгэ холбожо үрдихээр, саарһандашье алмалта нягта бэшэг байна бшуу даа. Иимэ һайхан бэшэгтэй, соёлтойбди гэжэ хэзээдэшье омогорхожо ябаарайгты, хүүгэдни. Заа, тиигээд мүнөө хэшээлдэ «га-ха» гийгүүлэгшэ үзэгүүдтээ 7-7 жэшээ һанажа бэшэе.

Һалхитын һаарамба орожо ерэнэ, үхибүүд бултадаа түргөөр бодоодхино.

Я.: Үү, танайнгаа ерэһые ойлгонгүй байбалби, эдэ зоноороо сүлөөгүй ярилдажа.

Һ.: Бараг, бараг. Газаа намайе Мүнхэ угтажа, мориием абаа. Шуран лэ янзын хүн байна тэрэш.

Я.: Һаарамба ламбагай, дээшээ гаража һуугыт. Хандажаб, түргөөр сай аягала даа (Хандажаб хүндын табаг бэлдэнэ).

Һ.: (шабинарай хажуугаар гарангаа): Оо, эдэш һүрхэйхэн таталуулжа һураад байнал.

Я.: Заа, хүүгэд, мүнөө тиигээд харигты даа. Бүхы гараһан хэшээлнүүдээ дабтаарайт. Гараа нугалжа бэшэжэл байгты, гараһан үзэгүүдтээ тааруулаад, 5-5 үгэнүүдые бэшээрэйгты. Дари, сайгаа уугаад, хонидоо гаргаарай, зүү?
Үхибүүд гаранад.

Һ.: Энэ басаган танай хонишон гү?

Я.: Тиимэ Зүүн-Үльдэргын Балаасайтан хотоной басаган. Эжынь ядуу байдалтай, хонишоноор абыт гэжэ гуйхадань, абаа һэмди даа. Хоёрдохи жэлээ байна.

Һ.: Ши энэ басага бү зара. Энэш дээрэһээ заяатай хубилгаан, Нара-Хажадай хубилгаан гү даа гэжэ зүндэм орожо байна.

Я.: Үү, юу хэлээ гээшэбта?! Нээрээшье ондоохон гү даа. Ехэ һонор, саагуур бододог, тархи һайтай лэ.
Һ.: Энэ басаган хашаагайтнай хажуудахи хара гэр соо байдаггүй гүб даа, түрүүн ерэхэдээ харахадам, тэрэ гэрһээ туяа татаһандал болоо һэн. Һайн дээрээ бэлэг-сэлэг үгөөд ябуула даа гэртэнь. Һаяар урда орон руу мүргэлшэн боложо ошохо хаш даа.

Я.: Тиигэбэл эмээлтэй, хазаартайнь нэгэ һайн сабидараа үгөөд табихам гээшэ гү?

Һ.: Болоно-о. Ямпил, ши дуулаагүй гүш, энэ Анаагай Зүүн Хуасайн Сэдэн Аюшиин тайшаа болохонь гэһэн һураг дуулдаал.

Я.: Мүнөө дээрээ тэрэл хүн болохотой бэшэ гү? Газарай асуудалаар Санкт-Петербург һайса ябуулга хээ. Эрдэни Вамбоцыренэймнайш ябалсаал аабза.

Һ.: Орхи, орхи тэрэ Вамбоцыренэвээ. Тэрэшни олзо ород гээшэ.

Я.: Зүгөөр яһалашье буряад сэдьхэлтэйгээр хүмүүжэгдэһэн байна бшуу даа. Түрэһөөрөө бэшэ, үргэгдэһөөрөө болодог лэ байна.

Һ.: Зүб, түрэһэниинь эхэ бэшэ, тэлэһэниинь — эхэ гээшэмнай энэ бшуу. Тиибэ яабаш, хожомой сагта шамайгаал тайшаада зууршалха байгаабди даа. Зонойш түлөө оролдохо, шажан мүргэлөөшье харалсаха, үргэхэ, холын хараатай, сэхэ сэбэршье хүн гээшэш. Үнөөхи Дымбилов тайшаадал хэрээһэ зүүжэрхёод, Дүүмынгөө мүнгэ эдихысэ эдеэд, һүүлдэнь «улаан петууха» дүүмэдээ табижархиха таамтай бэшэ ха юмши даа.

Я.: Үгы, энэ Һалхитаархимнай яатараа һалхилба гээшэб, аяар 14 хүн хэрээснэг болошобол.

Һ.: Булта тамада унаха. Буруу шажанда оролгон гээшэ забһаргүй нүгэл юмэл.

Я.: Энэ Баруун-Үльдэргын Гэндэнэй Бүдэжаб яагаа гэжэ һананабта? Хархын үнэн алдартанай һүмын поопто ошожо, тэбхэ сай, таба сагааень абажархёод, буршаба ха юм. Гурба хоноод ерээрэй гэһыень, сагаан гүүгээ унажа ошоод, гүүемни азарга болгожо үгыт гэбэ ха. «Яагаад гүүеш азарга болгохо юмбиб?» — гэхэдэнь, «Гүүе азарга болгожо шадахагүй аад, яагаад буряадые ород болгохо гээ хүмта?» — гээд, һэнгэргүйгөөр гүйлгэжэ арилшоо юм ха.

Һ.: Яаһан тоомгүй шолмо бэ (энеэнэ)! Яаба хээбэшье, өөрынхеэрээ шажанаа аршалба гэжэ тоолое.

Я.: Тэли даа.

Эпилог

Хүшэгэ хаагдана. Хүшэгын наана бүхы наадаһан нюурнууд гаража ерэнэд.

Базарсада: Би Шэтын гимнази амжалтатай дүүргэжэ, Санкт- Петербург хото зорёо бэлэйб.
Тэндэ Сэрэгэй Академидэ һуралсаад, хожомынь хасаг сэрэгэй медицинын албанай полковнигой нэрэ зэргэдэ хүртэтэрөө алба хээб. Буряадай түрүүшын доктор, военврач гэгдэжэ, нютагайнгаа нэрэ нэрлүүлээб. Гомбожаб Цыбиковтэеэ сугтаа нүхэсөөшьебди, түүхэдэшье орообди.

Сэбэг: Минии Ямпил гулваагай хүбүүн болоһонойхи, урдамни дардам харгы нээгдэжэ, Санкт-Петербургда зүүн зүгэй хэлэнүүдые шудалжа, табан хэлэ мэдэхэ эрдэмтэй, Энэдхэг руу эльгээгдэжэ, Далай ламын этигэмжэтэ нюур гэгдэн, 5 жэлэй туршада Индиин парламентын гэшүүн боложо ябааб. Һаарамбын хүндэтэ нэрэ зэргэ намда олгогдожо, нютаг орондоо дээгүүр тоологдооб. Үргэһэн абамни түрэһэн эсэгэдэм үгэһэн үгэеэ гүйсэд дүүргэжэ, өөрынгөө хүүгэдһээ дутуугүйгөөр намайе хүн болгожо табиһандань, үнэн зүрхэнһөө баясан ябагшаб.

Хандажаб: Би, Хандажаб Ямпилова, эрхимээр гимнази дүүргэжэ, уһан ород хэлэтэй, эрдэм болбосоролтой түрүүшын буряад басагадай тоодо орооб. Николай хаанай шэрээдэ һуухадань, абамни намайе оршуулагшаар, Мүнхэ ахайе туһамаршаар абажа, Санкт-Петербург зорёо һэмди. Хаанай хайрада хүртэжэ, абамнай Хориин Дүүмын тайшаа болохо зарлигтай бусажа ябатараа, баарһамнай, Красноярск хото шадар халуун үбшэндэ дайрагдажа нүгшөө бэлэй. Би хожомынь хальмаг хүбүүндэ хадамда гаража, гэр бүлын жаргал эдлээ бэлэйб.
Хармаа: Би, Хармаа Ямпилова, абын эрхэнсэгшье, бэрхэнсэгшье һэм даа. Хайрата абамни хүнэй, өөрынгүй үхибүүдые эрдэм номтой болоһой гэжэ үйлөөрөө болон жүдхэжэ ябаһан хүн гээшэл. Намайе Хяагтын гимназида һургажа, тэрэ сагай түрүү үзэлтэй, соёлтой хүнүүдэй зэргэдэ табиһан юм. Базарсада ахындаа байраар байжа, немец яһанай һамгантайнь харилсажа, нарин болбосоролтой зон соо ябаһамни, минии хүмүүжэлгэдэ ехэ нүлөө үзүүлһэн гэжэ заатагүй тэмдэглэлтэй. Би Монгол һайхан орондо түбхинэжэ һууха заятай байгааб. Үри хүүгэд, аша гушамни дэлгэр сарюун байдалтай, эрдэмтэй, бэлигтэй, нагаса абынгаа хэтын үреэлдэ хүртэн ябанад даа.
Дари: Намайе үзэг бэшэгтэ һургажа дүнгэһэндэнь, Ямпил гулваа ахайтандаа би хододоо баясан ябагша һэм. Богдын хүреэ мүргэлөөр ошоод бусаха замдаа Манхатын дабаанда 3 жэлэй туршада даяанда һуужа, байгаалиин хэлэ ойлгодог, далдын юумэ таадаг эди шэдитэй боложо бусаһамни домог болонхой. Үльдэргэ хүгшэн гэжэ холо ойгуур алдаршан, үндэр наһа наһалжа, шадал соогоо арад зондоо туһалжа ябаһан хүм даа.

Бишыдан: Ахай ноёндо ном бэшэг заалгажа, эрдэм олоод, нютаг зондоо туһатай, хүндэтэй хүн ябааб. Заха-Толгойдо Ямпил гулваагай үбэлжөөнэй гэртэ Үльдэргэ нютаг дээрээ тон түрүүшын һургуули нээһэн габьяатай, Бишыдан багша гэгдэжэ, нютагайнгаа түүхэдэ мүнхэрөөб.

Ямпил гулваа: Буряад зомнай гэгээрэлтэй, соёлтой, энэ дэлхэйдэ ямаршье арадһаа дутуугүй ябаһай даа гэжэ оторо сэдьхэжэ, өөрынгөө шадал соо оролдожо ябаалби. Хүбүүд басагаднай номтой, бэшэгтэй болоһой гэһэн һэдэлгэмни шулуутай, шабартай хүрьһэ дабан бурьялһан булагхан байгаал. Мүнөө тэрэ булагни дэлбэрэн дэбэрһээр, үргэн ехэ мүрэн боложо, далай хүрэтэр долгилон ошонол. Эрдэм бэлигээр бэеэ шэмэглэн, эрхим баян ябыт даа гэжэ холын буурал сагһаа таанараа үреэлэн байналби. Би — танай элинсэг Ямпил гулваа Зодбын.

Хүшэгэ.


«Танай үндэр түрэлтэ гэр бүлэ — 2003»

хотын хэмжээнэй мүрысөөн
«Гэр бүлын бии болоһон тухай домог» гэһэн бишыхан үйлэ-зүжэг

Улаан-Үдын Советскэ аймагай нааданда илажа, хотын мүрысөөндэ 50 хабаадагшадай дундаһаа 3-дахи һуурида гараад, япон пылесос шагнал абаһан, хотын гудамжада томо баннер дээрэ гэр бүлөөрөө ороһон гэрэл зурагаа гаргуулһан олон хүүгэдтэй Бэлигтэ Ия Дубчиновтанай бүлэ хабаадана.

Тайзан дээрэ фонограмма зэдэлжэ, бүлэ гарана. Үйлэ бүхэндэ тааруулаад, хатарна, йочин дээрэ наадана, дуулана, шүлэглэнэ. Нэгэнэй дуугаржа байхада, нүгөөдүүлынь миин байхагүй.

Чингис: (видеоряд: одо мүшэд, огторгой, үүлэд, газар дайдын зурагууд, хуша модон, урданай байдал, хазаар морито сэрэг, гүйжэ ябаһан сүлөөтэ адуун)

В вечном кругу мирозданий,
На прекрасной планете Земля
Родился я,
Сын человеческий.
Отец мой как высокое синее небо,
А мать, словно земля плодородная.
И расту я в среде благодатной,
Словно кедр лесной.
Корни мои уходят
В глубину седых веков.

Бэлигма: Ой модон үндэһэтэй (угайнь һарбаалжанай зураг гү, али макед),
Хүнэй хүбүүн уг гарбалтай.
Хориин 11 эсэгын
Түмэршэн хүбдүүд угай
Дубшан — үндэр хулинсаг,
Саяна: Түдэб — манай элинсэг,
Энэбэшэ — үбгэн аба,
Бэлигтэ — алтан абамнай.
Чингис: Бэлигтын хүбүүн би — Чингис гээшэб.
Тэнгэриһээ бууһан Абай Гэсэртэл
Тодхор, гайһаа абамнай аршалхал.(хориин хүбдүүд угай туг)
Бэлигма:Эжымнай — энхэрэлэй алтан зула,(зула бариха)
Саяна: Эльгэн дулаан гуламтымнай сахюусан.(каминай макед)
Бэлигтэ Ия хоёр сугтаа: (урагшаа гаран)
Амар мэндэ, хүндэтэ Улаан-Үдэ хотымнай арад түмэн, айл аймаг!
Добрый вечер, дамы и господа, дорогие наши горожане!
Бултадаа(хадаг барин): Мэндээ!

Бэлигтэ: 33 гурбан гулбай,
Гурбан ехэ Ярууна тухай дуулаа һэн гүт? (амаршалгын хатар, хүхэ хадагуудаараа гү, али марлишуу бүдөөр уһа долгилуулһандал болоно)

Ия: О, Еравна моя, колыбель моих предков! (йочин дээрэбуряад хүгжэм наадана)
Тайны дебрей твоих неприступны,
В гордой шири степей и лесов
Каждый камень и лист
Здесь на духе отчизны настоян —
Как писал наш поэт,
Удивительный, светлый
Намжил Нимбуев.

Бэлигтэ: бусаха нангин буусамни, (сэргэ тойрон еохордохо)
Бууха алтан сэргэмни.
Молон багшамни, Дари хээтэймни
Мүнхын үлгы Үльдэргэмни.

Ия: Мы с тобой повстречались весной (йочин)
Под высокой и яркой звездой.
Бэлигтэ: Ия! Нэрэшни хээрын һэбшээндэл эльбээд,
Инагай мэдэрэл намдаа шимни бэлэглээш.

Ия: наши детки, ты и я

Бэлигтэ: Вместе дружная семья.

Ия: как хорошо жить на родной земле,
Иметь свой очаг, свое гнездо, любимую работу.

Бэлигтэ: (гаишнигай жезл баринхай) Дотоодын хэрэгэй харгын албанда (плакат с надписью пост ГАИ)
Дуратайгаар, амжалтатайгаар хүдэлжэ ябанаб.
Я на посту ГАИ уже много лет,
Люблю свою работу и мой коллектив.

Бэлигтэ: Бүмбэрсэг дэлхэйн олон һайхан үнгые
Балшар багаһаань хүүгэдтээ нээжэ үгэхэбди.
Подарим нашим детям
Весь многоликий мир.

Ия: Бэлигмуша наша,
Ты резва как жеребенок,
Мы дарим тебе мир зверюшек,
Ан амитадай аймаг шамдаа найдаял.

Бэлигтэ: Саянамнай, сэсэгүүдтэ угаа дуратайш,
Ургамалай аймаг шамдаа бэлэглэе,
Саяне дарим мир растений.

Ия: младшая наша Саранка,
Ты словно бабочка яркая, певчая пташка,
Будь нежным созданьям всегда подружка.
Эрбээхэй, шубуудай үнэн хани болооройш.

Бэлигтэ: Чингис, манай хүбүүн,
Амидаралай утаһа залгуулхаш,
Угай һарбаалжан һалбаруулхаш.
Жизни нить продолжай,
Древо рода оберегай,
Пусть не рвется связь поколений.

Чингис: Наша бабушка Ханда (фонограмма хонидой маараатай)
Всю жизнь проработала чабанкой,
Имеет много наград.

Хүгшэн эжы, Танда үгэ үгтэнэ.

Ханда Гэндэновна: Өөрынгөө гэр бүлын 24 халуун аминай болон эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай туһада мэгзэмээ уншадагби.
«Дара эхын» хуряанга уншана.
Бэлигма: А бабушка Соня-Сэдэб нагаса эжы,
Будучи медицинской сестрой,
Всю свою жизнь посвятила
Здоровью людей.

Нагаса эжы,Та үгэ хэлыт даа.

Софья Аюшеевна: Лучше здоровья нет богатства,
Поэтому закаляйтесь, занимайтесь спортом.
Элүүр энхэ ябагты! (үхибүүд эжынэртээ сэсэгэй баглаануудые барюулна)

Бэлигтэ: Гэр бүлэ —манай баялиг,
Гүрэн түрын бата түшэг.
Семья — оплот государства.

Ия: Поэтому мы призываем всех
Любить, беречь и ценить свои семьи!
Бултадаа ээлжэлээд, үреэл хэлэнэ:
Эндэ һууһан зон нүхэдөө
Элисэгэй ёһоор үреэлэе.
Энэ һайхан дэлхэй дээрэ
Энхэ тайбан һуугаарайт.
Түрэһэн һайхан үринэрөө
Түрүү зэргэдэ табигты.
Түлиһэн арюун гуламтаяа,
Түмэн жэлдэ дэгжээгты!
Пожелаем всем ясного неба, душистого хлеба,
Чистой воды и никакой беды!

Дубчиновтанай үри бэенэр мүнөө томонууд болонхой, аба эжыгээ баясуулан, ажабайдалай дардам замаар омог дорюун алхалнад:

Бэлигма — Эрхүүгэй мединститудай лечебнэ факультедэй 6-дахи курсын оюутан.
Саяна — Эрхүүгэй мединститудай лечебнэ факультедэй 5-дахи курсын оюутан, 29-дэхи гимназиин алтан медалист.Чингис — Зүүн-Сибириин Дотоодын хэрэгүүдэй дээдэ һургуулиин 5-хи курсын оюутан
Сарана — Эхэнэрнүүдэй гимназиин 6-хи ангиин эрхим һурагша.
Коля — эхин һургуулиин эрхим һурагша.
Буряад зоноо уряалха байнаб:
Эрхим энэ бүлые жэшээ болгон абыт,
Олон хүүгэдые түрэхэһөө бү айгыт.
Үхибүүн бүхэн дээдын үршөөлтэй,
Өөр-өөрын хүнэһэ, хэшэгтэй.
Аман зохёолой удхаар