Уран зохёолшо, ирагуу найрагшад
Дарибазарова Цырен-Ханда
Дарибазарова Цырен-Ханда Ринчиновна 1952 оной майн 8-да Яруунын аймагай Үльдэргэ тосхондо хамтын ажахын ажалшадай бүлэдэ түрэһэн.
1969 ондо Үльдэргын дунда һургуули түгэсхэжэ, комсомолой уряагаар түрэл нютагтаа үлэжэ, һү һаалиин «Хоймор» гүүртэдэ малай шэнгэн тэжээл үйлэдбэрилэгшөөр хүдэлөө. 1970 ондо Ленинградай ехэ һургуулиин зүүн зүгэй таһагай бэлэдхэлэй ангида һуралсаха хүсэлтэй ошоод, уларилда таарангүй бусаа. 1971 ондо Хальмагай ехэ һургуулиин түүхын таһагта орохо гэжэ ошоходоо, Буряад орондо ехэ үер болоһонойхи, гээгдэжэ ошоо. 1972 ондо БГПИ-н түүхэ-бэшэгэй буряад таһагта орожо һуралсаад, 1977 ондо түгэсхөө. Удаань Үльдэргын, Погромнын (Харха) дунда һургуулинуудай дэргэдэхи хамтын байрануудта хүмүүжүүлэгшээр хүдэлөөд, саашадаа Үльдэргын хүүгэдэй сэсэрлигтэ хүмүүжүүлэгшээр ороһон. Хүдэлхэ үедөө түрэлхи хэлэн, ёһо заншал, уг гарбал тушаа хүүгэдтэ ойлгуулха ажал ябуулаа.
1988 ондо буряад арадай гэртэ, газаа наададаг даамай ба түргэн хүдэлсын наадануудай удха нүлөө шэнжэлжэ, «Үндэһэн буряад нааданууд — хүүгэдэй хүмүүжэлдэ » гэһэн арга заабаринуудые зохёожо согсолоо. 1989 онһоо «Буряад Үнэн» һониной толилһон хэшээлнүүдэй ашаар хуушан монгол бэшэг шудалаад, һургуулиин шабинарта, «миинһээ дээрэ» гэжэ «аа-бааха» заажа туршаһан. 2011 ондо «Үльдэргэ» ажахын ойдо зорюулагдаһан «Мүнгэн сэргэм — Үльдэргэм» гэһэн номой хэблэгдэн гаралгын ба найруулгын талаар харюусалга даажа абаа. 2012-2014 онуудта Буряадай соёлой яаманай дэмжэлгээр «Өөртөө табиһан асуудал» ба «Булжамууртын орондо» гэһэн шүлэглэмэл зохёолнуудайнь номууд хэблэгдээ. 2015 ондо Агууехэ Илалтын 70 жэлэй ойе угтуулан ба буряад арадай баатар хүбүүн Алдар Цыденжаповай дурасхаалда зорюулагдан, далайн уһан сэрэгшэдэй намтарнуудые элсүүлһэн «Далайгаар холбоотой» («Объединенные морем») гэһэн номынь хэблэгдэн гараа.
Мүн ород, буряад хэлэнүүдһээ оршуулгануудые хэжэ, одоо сагай элитэ ирагуу найрагша Намжал Нимбуевай түрүүн хэблэгдэһэн ба шэнээр олдоһон бүхы шахуу шүлэгүүдыень түрэлхи хэлэнэйнгээ аялгада оруулаа. Н.Нимбуевай шүлэгүүдые оршуулхадаа, тэрэнэй өөрынь олоһон үгэнүүдые, шүлэгэйнь түхэл байгуулгые шэг соонь орхихоёо оролдон, буряадшалан оршуулгын заншалта толгой холболго, һүүл тааруулга г.м. аргануудһаа арсажа, «верлибр — сагаан шүлэгынь» тэрэ зандань үлээгээ. Тиин тус ажалаа оршуулагша «зеркальный перевод — толито оршуулга» гэжэ нэрлээд, эндэ Н.Нимбуевай ород хэлэтэ шүлэгүүд буряад хэлэнэй толи гэрэл соо өөһэдыгөө хараһан мэтэ болог гэхэ байна.
2017 ондо хэблэлһээ гараһан «Буряад ороной хүдөө ажахын Социалис ажалай Геройнууд» гэһэн номдо Владимир Баторовтай суг зохёогшо ба хинан табигша болоо. Мүн шүлэглэмэл ба зохёон хөөрэлгын түхэлтэй зүйлнүүдые зохёожо, саг үргэлжэ буряадай сонин, сэтгүүл ба согсолборинуудта хэблэгдэнэ.
1969 ондо Үльдэргын дунда һургуули түгэсхэжэ, комсомолой уряагаар түрэл нютагтаа үлэжэ, һү һаалиин «Хоймор» гүүртэдэ малай шэнгэн тэжээл үйлэдбэрилэгшөөр хүдэлөө. 1970 ондо Ленинградай ехэ һургуулиин зүүн зүгэй таһагай бэлэдхэлэй ангида һуралсаха хүсэлтэй ошоод, уларилда таарангүй бусаа. 1971 ондо Хальмагай ехэ һургуулиин түүхын таһагта орохо гэжэ ошоходоо, Буряад орондо ехэ үер болоһонойхи, гээгдэжэ ошоо. 1972 ондо БГПИ-н түүхэ-бэшэгэй буряад таһагта орожо һуралсаад, 1977 ондо түгэсхөө. Удаань Үльдэргын, Погромнын (Харха) дунда һургуулинуудай дэргэдэхи хамтын байрануудта хүмүүжүүлэгшээр хүдэлөөд, саашадаа Үльдэргын хүүгэдэй сэсэрлигтэ хүмүүжүүлэгшээр ороһон. Хүдэлхэ үедөө түрэлхи хэлэн, ёһо заншал, уг гарбал тушаа хүүгэдтэ ойлгуулха ажал ябуулаа.
1988 ондо буряад арадай гэртэ, газаа наададаг даамай ба түргэн хүдэлсын наадануудай удха нүлөө шэнжэлжэ, «Үндэһэн буряад нааданууд — хүүгэдэй хүмүүжэлдэ » гэһэн арга заабаринуудые зохёожо согсолоо. 1989 онһоо «Буряад Үнэн» һониной толилһон хэшээлнүүдэй ашаар хуушан монгол бэшэг шудалаад, һургуулиин шабинарта, «миинһээ дээрэ» гэжэ «аа-бааха» заажа туршаһан. 2011 ондо «Үльдэргэ» ажахын ойдо зорюулагдаһан «Мүнгэн сэргэм — Үльдэргэм» гэһэн номой хэблэгдэн гаралгын ба найруулгын талаар харюусалга даажа абаа. 2012-2014 онуудта Буряадай соёлой яаманай дэмжэлгээр «Өөртөө табиһан асуудал» ба «Булжамууртын орондо» гэһэн шүлэглэмэл зохёолнуудайнь номууд хэблэгдээ. 2015 ондо Агууехэ Илалтын 70 жэлэй ойе угтуулан ба буряад арадай баатар хүбүүн Алдар Цыденжаповай дурасхаалда зорюулагдан, далайн уһан сэрэгшэдэй намтарнуудые элсүүлһэн «Далайгаар холбоотой» («Объединенные морем») гэһэн номынь хэблэгдэн гараа.
Мүн ород, буряад хэлэнүүдһээ оршуулгануудые хэжэ, одоо сагай элитэ ирагуу найрагша Намжал Нимбуевай түрүүн хэблэгдэһэн ба шэнээр олдоһон бүхы шахуу шүлэгүүдыень түрэлхи хэлэнэйнгээ аялгада оруулаа. Н.Нимбуевай шүлэгүүдые оршуулхадаа, тэрэнэй өөрынь олоһон үгэнүүдые, шүлэгэйнь түхэл байгуулгые шэг соонь орхихоёо оролдон, буряадшалан оршуулгын заншалта толгой холболго, һүүл тааруулга г.м. аргануудһаа арсажа, «верлибр — сагаан шүлэгынь» тэрэ зандань үлээгээ. Тиин тус ажалаа оршуулагша «зеркальный перевод — толито оршуулга» гэжэ нэрлээд, эндэ Н.Нимбуевай ород хэлэтэ шүлэгүүд буряад хэлэнэй толи гэрэл соо өөһэдыгөө хараһан мэтэ болог гэхэ байна.
2017 ондо хэблэлһээ гараһан «Буряад ороной хүдөө ажахын Социалис ажалай Геройнууд» гэһэн номдо Владимир Баторовтай суг зохёогшо ба хинан табигша болоо. Мүн шүлэглэмэл ба зохёон хөөрэлгын түхэлтэй зүйлнүүдые зохёожо, саг үргэлжэ буряадай сонин, сэтгүүл ба согсолборинуудта хэблэгдэнэ.