Уран зохёолшо, ирагуу найрагшад
Улзытуев Дондок
- СССР-эй уран зохёолшодой гэшүүн
Дондог Улзытуев буряад поэзидэ эдир залуудаа оромсоороо абаhаар анхарагдаа бэлэй. Тэрэ хадаа уран шүлэгөөрөө хабарай амисхаал, ая гангын хангал үнэр, түрэл Шэбэртынгээ түхэл зураг асарhан, мүнхэ эрьесэ ба мүнөө үеын сагай ябаса тухай буряад хүнэй даамай гүнзэгы бодолнуудые хэлэhэн байна.
Онсо бэлигтэй энэ поэдэй зохёохы зам урагшатай байгаа. Һургуулиин литературна кружогой гэшүүн ябаад, Д. Улзытуев республикын залуу уран зохёолшодой конференцидэ хабаадалсажа, X. Намсараевай үреэл захяа шагнаhан байна. Һургуули дүүргэhээр номой хэблэлэй редактор болоно, жэл хүдэлөөд, Москвагай М. Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институдта ороо. Тэндэ поэдэй оюун бэлигые ородой томо поэт Михаил Светлов анхаржа, «Арбан табан дуун» гэжэ уянгата поэмынь Евгений Евтушенко ород хэлэндэ оршуулаа юм. Энэ поэмэ «Дружба народов» сэтгүүлдэ толилогдожо, тэрээнhээ хойшо Дондог Улзытуевай шүлэгүүд «Огонёк», «Юность», «Смена», «Знамя», «Сибирские огни», «Дальний Восток», «Байгал» сэтгүүлнүүдтэ хэблэгдэhэн, СССР-эй болон социалис оронуудай арадуудай хэлэнүүдтэ, финн хэлэндэ оршуулагдаа hэн.
«Гуурhанай гурбан нюуса» гэжэ hурагша ябахадаа бэшэhэн түрүүшын суглуулбариhаа наhа бараhан хойнонь гараhан «Ая гангын орон» гэжэ томо ном хүрэтэр буряад хэлэн дээрэ «Ая ганга», «Хайранга», «Һолонго», «Аадар», «Сагай сууряан», «Бүрэн-Хаанай хормойдо», «Эрьесэ», «Ехэ дабаан» гэжэ шүлэгэй суглуулбаринууд гаража, буряад поэзидэ шэнэ долги асараа бэлэй.
Арадай сэсэн мэргэн аман үгын булагhаа ундалдаг байhан энэ поэдэй мүр бүхэн тон буряад шэнжэтэй юм. Д. Улзытуевай уянгата шүлэгүүд үнэн зүрхэнhөө, арюун hанаанhаа далитай хүнгөөр бэшэгдэhэн хадаа хүнэй сэдьхэлдэ абтасатай байдаг. Поэдэй үгэ ошотой хонгёо hэн.
«Тэнгэриин зүйдэл», «Бугын эбэр», «Ехэ дабаан», мүн наhа бараhан хойнонь гараhан «Ая ганга» гэжэ номуудыень оршуулжа, орон доторнай мэдээжэ болоhон Е. Евтушенко, С. Куняев болон бусад поэдүүд Дондог Улзытуевай онсо шэнжые ород хэлэн дээрэ дамжуулжа шадаа hэн. Шүлэгэйнь номууд мүншье монгол, болгар, латыш хэлэнүүд дээрэ гараhан байна.
Буряад шүлэгэй заншалта хэлбэреэр бэшэгдэhэн хадаа Дондог Улзытуевай шүлэгүүд бэлэхэнээр хүгжэмдэ ородог байгаа. Республикымнай композиторнууд, илангаяа Д. Аюшеев, Б. Цырендашиев, Ю. Ирдынеев поэдэй зуугаад шүлэгүүдтэ дуу бэшэhэн юм. Мүнөөшье «Гүнсэмаа», «Залуушуулай дуун», «Уянгын дуун», «Гуниг», «Нютагай шэнжэ», «Намарай дуун» болон бэшэ олон дуунуудынь зон ходо дуулажа байдаг юм.
Уран зохёолшын дууша хоолой дан эртүүр таhалдаа бэлэй, теэд шүлэг, дууниинь ута наhатай.
Онсо бэлигтэй энэ поэдэй зохёохы зам урагшатай байгаа. Һургуулиин литературна кружогой гэшүүн ябаад, Д. Улзытуев республикын залуу уран зохёолшодой конференцидэ хабаадалсажа, X. Намсараевай үреэл захяа шагнаhан байна. Һургуули дүүргэhээр номой хэблэлэй редактор болоно, жэл хүдэлөөд, Москвагай М. Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институдта ороо. Тэндэ поэдэй оюун бэлигые ородой томо поэт Михаил Светлов анхаржа, «Арбан табан дуун» гэжэ уянгата поэмынь Евгений Евтушенко ород хэлэндэ оршуулаа юм. Энэ поэмэ «Дружба народов» сэтгүүлдэ толилогдожо, тэрээнhээ хойшо Дондог Улзытуевай шүлэгүүд «Огонёк», «Юность», «Смена», «Знамя», «Сибирские огни», «Дальний Восток», «Байгал» сэтгүүлнүүдтэ хэблэгдэhэн, СССР-эй болон социалис оронуудай арадуудай хэлэнүүдтэ, финн хэлэндэ оршуулагдаа hэн.
«Гуурhанай гурбан нюуса» гэжэ hурагша ябахадаа бэшэhэн түрүүшын суглуулбариhаа наhа бараhан хойнонь гараhан «Ая гангын орон» гэжэ томо ном хүрэтэр буряад хэлэн дээрэ «Ая ганга», «Хайранга», «Һолонго», «Аадар», «Сагай сууряан», «Бүрэн-Хаанай хормойдо», «Эрьесэ», «Ехэ дабаан» гэжэ шүлэгэй суглуулбаринууд гаража, буряад поэзидэ шэнэ долги асараа бэлэй.
Арадай сэсэн мэргэн аман үгын булагhаа ундалдаг байhан энэ поэдэй мүр бүхэн тон буряад шэнжэтэй юм. Д. Улзытуевай уянгата шүлэгүүд үнэн зүрхэнhөө, арюун hанаанhаа далитай хүнгөөр бэшэгдэhэн хадаа хүнэй сэдьхэлдэ абтасатай байдаг. Поэдэй үгэ ошотой хонгёо hэн.
«Тэнгэриин зүйдэл», «Бугын эбэр», «Ехэ дабаан», мүн наhа бараhан хойнонь гараhан «Ая ганга» гэжэ номуудыень оршуулжа, орон доторнай мэдээжэ болоhон Е. Евтушенко, С. Куняев болон бусад поэдүүд Дондог Улзытуевай онсо шэнжые ород хэлэн дээрэ дамжуулжа шадаа hэн. Шүлэгэйнь номууд мүншье монгол, болгар, латыш хэлэнүүд дээрэ гараhан байна.
Буряад шүлэгэй заншалта хэлбэреэр бэшэгдэhэн хадаа Дондог Улзытуевай шүлэгүүд бэлэхэнээр хүгжэмдэ ородог байгаа. Республикымнай композиторнууд, илангаяа Д. Аюшеев, Б. Цырендашиев, Ю. Ирдынеев поэдэй зуугаад шүлэгүүдтэ дуу бэшэhэн юм. Мүнөөшье «Гүнсэмаа», «Залуушуулай дуун», «Уянгын дуун», «Гуниг», «Нютагай шэнжэ», «Намарай дуун» болон бэшэ олон дуунуудынь зон ходо дуулажа байдаг юм.
Уран зохёолшын дууша хоолой дан эртүүр таhалдаа бэлэй, теэд шүлэг, дууниинь ута наhатай.