Уран зохёолшо, ирагуу найрагшад
Мунгонов Барадий
- Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ
- СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн
Шэтын хизаарай Хёлгын аймагай Хүсөөтэ нютаг Барадий Мунгонович Мунгоновой түрэһэн нютаг юм. Эндээ уран зохёолшо 13 наһанһаа худөө ажахын элдэб ажалда хабаадалсажа эхилээ бэлэй. Үбһэ хуряалгада, таряалангай газар дээрэ, хонишоной бригадада, трактористаар, мүн моришоноор хүдэлһэн байна.
Барадий Мунгонов 1939 ондо Улаан-Үдэ хото ерэжэ, мяханай комбинадай ФЗУ-да һуража дүүргээд, тэрэ комбинадтаа хүдэлөө һэн.
Һуулдэнь Барадий Мунгонов газар хэмжэгшэ-чертёжнигой курс дүүргээд, Сэлэнгын аймаг ошожо, колхозой газар эдлүүриин топографическа буулгабаринуудые хээ.
1942 оной январьда Барадий Мунгонов Улаан Армиин албанда татагдажа, Москваһаа баруун тээшэ фашис булимтарагшадтай байлдаануудта мэргэн буудагша боложо хабаадалсана. 1942 оной мартын һүүл багаар Дуброво тосхон шадар болоһон байлдаанай үедэ хүндөөр шархатаад, гэртээ бусажа ерээ.
Барадий Мунгонов Сретенск хотодо хүдөө ажахын хоёр жэлэй һургуулида ороод, тэрэнээ 1944 ондо дүүргэжэ, агротехнигэй мэргэжэлтэй болоһон. Тэрэнэйнгээ һүүлээр агрономоор, огородой бригадын бригадираар, үрэһэ хүрэнгэ эрхилхэ звеногой хүтэлбэрилэгшөөр, саад эрхилэгшээр хүдэлбэ.
Барадий Мунгонов хаанашье худэлжэ ябахадаа, ехээр уншадаг, шүлэг рассказуудые бэшээд туршадаг һэн. 1947 онһоо «Буряад-Монголой үнэн» сониндо арбан хоёр жэл соо худэлөө. 1961-1963 онуудта СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной дэргэдэхи Литературна дээдэ курсда һураад, һүүлээрнь «Байгал» сэтгүүлэй прозын таһагые даагшаар ажаллаба. 1948 ондо Б. Мунгоновой «Ангуушад» гэжэ поэмэ «Залуу наһан» гэжэ суглуулбарида толилогдоһон юм. Энээнһээ хойшо олон рассказ, очерк, шүлэгүүдые сониндо, альманах, сэтгүүлнүүдта толилбо.
Уран зохёолшын бэлиг шадабариин ехэ гэршэ болоһон зохёол гэхэдэ, «Харьялан урдаа Хёлгомнай» гэжэ роман болоно. Энэ хадаа мүнөө үеын хүдөө ажалшадай байдал зураглан харуулһан зохёол юм. Тэрэнь Москвада «Советская Россия», «Роман-газета» гэжэ хэблэлнүүдтэ хэблэгдээ.
«Харьялан урдаа Хёлгомнай» буряад литературын мүнөө үеын байдал харуулһан зохёолнуудай эгээн һайнуудайнь нэгэн юм. Олон тоото рассказ, очеркнуудай суглуулбаринуудһаа гадна, «Геройн эдир наһан» (1967), «Аалин байдал соо хуу аалин бэшэ» (1969), монголдо оршуулагдаһан «Сагаан һара» (1962), Улаан-Үдэдэ, Москвада, Минскдэ гараһан «Хара һалхин» (1970) гэжэ туужанууд үргэн олондо мэдээжэ юм.
«Баян зүрхэн» гэжэ романиинь Сэлэнгын аймагай Юрөө нютагай ажалшадай ажаһуудал шэнжэлжэ үзэһэнэй үрэ дүн болоно. Колхозой суута түрүүлэгшэ, ажалай болон дайшалхы орденуудай кавалер, Социалис Ажалай Герой Жамса Ванкеевэй дүрэ гол герой болгожо буулгаһан юм.
Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда эрэлхэг зоригтойгоор хабаадаһанайнгаа түлөө, зохёохы ехэ ажалайнгаа түлөө уран зохёолшо Улаан Одоной орденоор, «Ажалдаа шалгарһанай түлөө», «Шэнэ газар элдүүрилһэнэй түлөө» болон бусад медальнуудаар, хүндэлэлэй грамотануудаар шагнагданхай.
Б. М. Мунгонов Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн байгаа.
Барадий Мунгонов 1939 ондо Улаан-Үдэ хото ерэжэ, мяханай комбинадай ФЗУ-да һуража дүүргээд, тэрэ комбинадтаа хүдэлөө һэн.
Һуулдэнь Барадий Мунгонов газар хэмжэгшэ-чертёжнигой курс дүүргээд, Сэлэнгын аймаг ошожо, колхозой газар эдлүүриин топографическа буулгабаринуудые хээ.
1942 оной январьда Барадий Мунгонов Улаан Армиин албанда татагдажа, Москваһаа баруун тээшэ фашис булимтарагшадтай байлдаануудта мэргэн буудагша боложо хабаадалсана. 1942 оной мартын һүүл багаар Дуброво тосхон шадар болоһон байлдаанай үедэ хүндөөр шархатаад, гэртээ бусажа ерээ.
Барадий Мунгонов Сретенск хотодо хүдөө ажахын хоёр жэлэй һургуулида ороод, тэрэнээ 1944 ондо дүүргэжэ, агротехнигэй мэргэжэлтэй болоһон. Тэрэнэйнгээ һүүлээр агрономоор, огородой бригадын бригадираар, үрэһэ хүрэнгэ эрхилхэ звеногой хүтэлбэрилэгшөөр, саад эрхилэгшээр хүдэлбэ.
Барадий Мунгонов хаанашье худэлжэ ябахадаа, ехээр уншадаг, шүлэг рассказуудые бэшээд туршадаг һэн. 1947 онһоо «Буряад-Монголой үнэн» сониндо арбан хоёр жэл соо худэлөө. 1961-1963 онуудта СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной дэргэдэхи Литературна дээдэ курсда һураад, һүүлээрнь «Байгал» сэтгүүлэй прозын таһагые даагшаар ажаллаба. 1948 ондо Б. Мунгоновой «Ангуушад» гэжэ поэмэ «Залуу наһан» гэжэ суглуулбарида толилогдоһон юм. Энээнһээ хойшо олон рассказ, очерк, шүлэгүүдые сониндо, альманах, сэтгүүлнүүдта толилбо.
Уран зохёолшын бэлиг шадабариин ехэ гэршэ болоһон зохёол гэхэдэ, «Харьялан урдаа Хёлгомнай» гэжэ роман болоно. Энэ хадаа мүнөө үеын хүдөө ажалшадай байдал зураглан харуулһан зохёол юм. Тэрэнь Москвада «Советская Россия», «Роман-газета» гэжэ хэблэлнүүдтэ хэблэгдээ.
«Харьялан урдаа Хёлгомнай» буряад литературын мүнөө үеын байдал харуулһан зохёолнуудай эгээн һайнуудайнь нэгэн юм. Олон тоото рассказ, очеркнуудай суглуулбаринуудһаа гадна, «Геройн эдир наһан» (1967), «Аалин байдал соо хуу аалин бэшэ» (1969), монголдо оршуулагдаһан «Сагаан һара» (1962), Улаан-Үдэдэ, Москвада, Минскдэ гараһан «Хара һалхин» (1970) гэжэ туужанууд үргэн олондо мэдээжэ юм.
«Баян зүрхэн» гэжэ романиинь Сэлэнгын аймагай Юрөө нютагай ажалшадай ажаһуудал шэнжэлжэ үзэһэнэй үрэ дүн болоно. Колхозой суута түрүүлэгшэ, ажалай болон дайшалхы орденуудай кавалер, Социалис Ажалай Герой Жамса Ванкеевэй дүрэ гол герой болгожо буулгаһан юм.
Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда эрэлхэг зоригтойгоор хабаадаһанайнгаа түлөө, зохёохы ехэ ажалайнгаа түлөө уран зохёолшо Улаан Одоной орденоор, «Ажалдаа шалгарһанай түлөө», «Шэнэ газар элдүүрилһэнэй түлөө» болон бусад медальнуудаар, хүндэлэлэй грамотануудаар шагнагданхай.
Б. М. Мунгонов Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн байгаа.