Аюшеев Эрхито

Эрхито Эрдынеевич Аюшеев Бурят-Монголой АССР-эй Баргажан аймагай Хурумхаан тосхондо түрэhэн.
Тэрэнэй хуби заяан манай гүрэнэй хэдэн зуун уран зураашадай хуби табилан hануулха, тэдэнэй хубида дайнай урда тээхи үсхэлэн хүүгэд наhан, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадалга, дүтын хүнүүдээ алдалга, дайнай hүүлээрхи онуудта шэнэ гүрэн бодхоолго, гэбэшье баяр дүүрэн зохёохы ажал ба мартагдашагүй уулзалганууд байдаг.

Дайнай эхилхэдэ, Баргажан аймагай Хурамхаан нютагай уугуул хүбүүн 15 наhа хүсэhэн байна. Байгаали тэрэ эдир залууда шадал шандааhа, томо бэе, мүн баhа хорбоо юртэмсын үзэсхэлэн hайханиие мэдэрхэ бэлиг үгэбэ. Түрэл нютагайнгаа байгаалиин эди шэдиие хэдэн сагаар шэртэжэ шададаг, бага наhанhаа абатаяа уран зурааша болохые хүсэдэг hэн бэлэй. Харин дайн байлдаан эхилжэ, тэрэй hанаhан мүрɵɵдэл бэелхээр бэшэ болоо ха. Дайнай урда тээшье тэрэнэй амидарал тиимэ hайн байгаагүй. 1937 ондо тэрэнэй аба хамалганда абтаа, гэбэшье Эрхэтэдэ эсэгын дурлуулhан урлиг ба тэрэнэй бэлэглэhэн юунhээшье үнтэй уhан шэрэ үлэhэн байгаа. Эрхэтын эсэгэ Эрдэни Аюшеевич hургуулиин багшаар хүдэлжэ байхадаа зураха ехэ дуратай байhан гэхэ.

Арадай дайсанай гэр бүлые hургуулиин гэрhээ гаргажа, бани руу оруулhан. Тэдэнэйдэ хэншье орохогүй байгаа, юундэб гэбэл аюултай байгаа бшуу. Арад зон ехэ хүндэ байдалда байгаа. Эрхэтэ тэрэ зурагаа мартажа, эсэгын үүргэ дүүргэхэ баатай болоо hэн, гэртээ тэдэнэр үшɵɵ 8 хүн байгаа.

1943 оной март соо Эрхэтэ Эрдынеевич сэрэгэй албанда татагдаа. Алас Дурна зүгтэ, Манжуурта сэрэгэй алба хааха болоо. Японтой дайн удаан болоогүй, гэбэшье тэрэ 1950 оной май болотор сэрэгтэ ябаа. Долоон жэл соо сэрэгэй ажал дээрэ ябаба, гэбэшье тэрэ жэлнүүд соо тэндэ сүлɵɵ сагтаа зурагаа зуража, сэрэгшэдэй хүрэг, ханын сонин, сэрэгэй хуудаhа хэлсэжэ байгаа. Сэрэгтэ зураг зураха ехэ hургуули дадалга гараhан байшооб гэжэ hүүлдэнь дурсадаг байhан.

Сэрэгэй албанhаа сүлɵɵлэгдэжэ, Эрхэтэ Эрдынеевич түрэл Хурамхаанаа бусаа. Тэрээндэ нютагай hургуулида зураг ба черчени заахыень дурадхаба. Жэл үнгэрhэн хойно мэдэсэ бага байна гэжэ ойлгоhон байна. Буряадай мэргэжэлтэ урлиг байгуулhан Ц. Сампилов ба Г. Павловтай уулзалга залуу зураашанда ехэ түлхисэ үгэбэ. Тэдэнhээ зууршалга абажа, Эрхүүгэй уран hайханай училищида оробо. Һуралсалай жэлнүүд дороо үнгэрɵɵ hэн бэзэ. Училищи дүүргэхэдээ, ɵɵрын гэhэн бодолтой, бэеэ хүсэhэн хүн боложо гараа. Дипломой хүдэлмэринь «Байгалай загаhашад» зондо ехэ hайшаагдажа, «Байгал» зочид буудалай хана шэмэглэбэ. Уран зурааша болоно гэhэн эсэгын нангин захяа бэелүүлэгдэжэ эхилээ hэн ха.
Уран зураашын зохёохы ажалай шадабари ехэ үргэн байгаа. Зохёохы ажалайнь ехэнхи hууриие түрэл Буряад ороной байгаалиин зураг эзэлнэ. Нэрэнь ɵɵрɵɵ хэлээд үгэнэ: «Зэдын уудам тала», Баргажанай ая«, «Оронгын дайда», Хурумхаанай уула" гэхэ мэтэ.

Буряад орондоо ба арад зондоо уран зурааша ехэ дуратай. Олон нүхэдтэй байhан, тэрэнэй зурагай мастерскойн үүдэн хододоо нээлтэй hэн. Тэрэнэй хүндэмүүшэ зан, hайхан сэдьхэл хүнүүдые татажа байгаа, тиимэhээ хүнэй зурагууд олон зурагдаhан. Зурагууд дээрэхи хүнүүд тэрээндэ адли hанаатай хүнүүд байдаг. Тэдэ хүнүүд Буряадта мэдээжэ сэхээтэн: «Правда Бурятия» сониной фото зурагшан Алексей Истомин, буряадай элитэ эрдэмтэн Доржо Банзаров, арадай зүжэгшэд Бадма Балдаков ба Саян Раднаев, ирагуу найруулагша Николай Дамдинов, болон Хурамхаан нютагай ажалша хүнүүд.

Нангин Байгал далай уран зураашые шэнэ ажалнуудта түлхижэл байгаа. «Байгал тухай бодол» гэhэн Н. Дамдиновай хүрэгэй үнгэ будаг Буряадай ирагуу найруулагшын сэдьхэлэй байдалые тодо харуулhан байдаг.

Уран зурааша жаргалтай хүн, ехэ юумэ хэжэ шадаа, гэхэдээ тэрэ зохёохы ажалдаа хододоо үнэн сэхэ, сэбэр байгаа.