Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Гендунова Найдан
- РСФСР-эй габьяата зүжэгшэн (1941)
- РСФСР-эй арадай зүжэгшэн (1959)
- Ажалай Улаан Туг (1940), «Хүндэлэлэй тэмдэг» (1948) гэһэн орденуудаар шагнагданхай
Найдан Дашинамжиловна Гендунова хадаа буряад театрай домог, тэрэнэй нэрэтэй театрай эгээ түрүүшын наһанай хуудаһанууд холбоотой: эгээ түрүүшын труппа (Гендунова техникум 15 дүүргэгшэдтэй хамта Буряад-монгол театрта түрүүшын сезондо хабаадаһан), залуу үндэһэтэнэй театрай түрүүшын алхамууд, түрүүшын амжалтанууд.
Найдан Гендунова Зэдын аймагай Дээдэ Тори нютагта үгытэй таряашанай бүлэдэ түрэһэн. Найма наһатайһаа ажал хэжэ эхилһэн юм, харин 1924 ондо Тамшын долоон жэлэй интернат-һургуулида оролгонь бүхы наһыень хубилгаһан.
Эдир наһанһаа тэрэ һургуулида, аймагта үнгэрдэг һайн дурын уран һайханда багахан пьесэнүүдтэ дуратайгаар, оролдосотойгоор наададаг һэн. 1929 ондо комсомолой зууршалгаар искусствын техникум болоһон Дээдэ-Үдын театрай студида ороо.
Москвада үнгэрһэн түрүүшын декадада Н.Гендунова Н.Балданогой «Эржэн» спектакльда нютагай хобууша Жарбай эхэнэрэй роль гүйсэдхөө. Ниислэл хотын критигүүд спектаклиин энэ дүрсые эгээ тодо хурса гэжэ тэмдэглээ, харин буряад актрисые «түрэхэһөө абьяастай хүн», «хоморой зүйлэй, онсо хүн», «эрхим һайн мимистикэтэй» гэжэ нэрлээ. Түрүүшын декадын дүнгөөр Найдан Дашинамжиловна Гендунова Ажалай Улаан Тугай орденоор шагнагдаа, жэл болоод, РСФСР-эй габьяата зүжэгшэн нэрэ зэргэдэ хүртөө. 1948 ондо «Хүндэлэлэй тэмдэг» гэһэн орденоор шагнагдаа. 1959 ондо буряад искусствын болон уран зохёолой хоёрдохи декадада зүжэгшэн РСФСР-эй арадай зүжэгшэн нэрэ зэргэтэй болоо.
Ц. Шагжинай «Шүдхэртэй сүндүүг» спектаклиин Бума, Н. Балданогой «Два друга» Жаргал, «Баянгол» Хандама, Н.Балданогой «Рыбаки Байкала» Хатуунай, Х. Намсараевай «Тайшаагай ташуур» Долгор хатан, А. Корнейчугай «Платон Кречет» Христина Архиповна, А. Островскийн «Гроза» Варвара, В. Халматовай «Семья Базара» Бальжит болон бусад рольнуудынь харагшадай һанаанда бүхөөр хадуугданхай.
Гендуновагай наадаһан Пиглайел харахаяа харагшад хэды удаа «Будамшуу» спектакльда зорижо ерэдэг һэн.
Хэдэн олон жэлнүүдэй туршада буряадай эгээ суутай актриса байхаһаа гадуур Найдан Дашинамжиловна Гендунова олониитын ажал ябуулагша юм һэн. 1955 ондо Буряад-Монголой АССР Верховно Соведэй депутадаар һунгагдаа.
«Пора таёжного подснежника» (Свердловско киностуди, 1958), «Захар Беркут» (Киевскэ киностуди, 1971), «Прощание с Матёрой» (1979, реж. Л. Шепитько) гэһэн кинонуудта наадаһан.
РСФСР-эй габьяата зүжэгшэн А.С.Ильин нүхэртэеэ хамта нэгэшье үни удаан гастрольнуудһаа арсангүй, зургаан үхибүүдые ехэ болгоо. 1966 ондо актриса наһанайнгаа амаралтада гарабашье, харин театраа орхёогүй. 1976 ондо Москва хотодо театрайнгаа гастрольдо багахан рольнуудые гүйсэдхэн хабаадалсаа.
Актрисын үетэдэй тэмдэглэһээр, Найдан Гендунова өөрынгөө һүүлшын үдэрнүүд хүрэтэр хүл хүнгэн, толгой сэлмэг, һонор ухаатай, буурашагүй шог зугаатай ябаһан.
Литература:
1. «Народные зүжэгшэны СССР и России — гордость земли бурятской» (Авт. и сост. Н.А. Гончикова, ред. В.Б. Прокопьев, Улан-Удэ, 2007)
Найдан Гендунова Зэдын аймагай Дээдэ Тори нютагта үгытэй таряашанай бүлэдэ түрэһэн. Найма наһатайһаа ажал хэжэ эхилһэн юм, харин 1924 ондо Тамшын долоон жэлэй интернат-һургуулида оролгонь бүхы наһыень хубилгаһан.
Эдир наһанһаа тэрэ һургуулида, аймагта үнгэрдэг һайн дурын уран һайханда багахан пьесэнүүдтэ дуратайгаар, оролдосотойгоор наададаг һэн. 1929 ондо комсомолой зууршалгаар искусствын техникум болоһон Дээдэ-Үдын театрай студида ороо.
Москвада үнгэрһэн түрүүшын декадада Н.Гендунова Н.Балданогой «Эржэн» спектакльда нютагай хобууша Жарбай эхэнэрэй роль гүйсэдхөө. Ниислэл хотын критигүүд спектаклиин энэ дүрсые эгээ тодо хурса гэжэ тэмдэглээ, харин буряад актрисые «түрэхэһөө абьяастай хүн», «хоморой зүйлэй, онсо хүн», «эрхим һайн мимистикэтэй» гэжэ нэрлээ. Түрүүшын декадын дүнгөөр Найдан Дашинамжиловна Гендунова Ажалай Улаан Тугай орденоор шагнагдаа, жэл болоод, РСФСР-эй габьяата зүжэгшэн нэрэ зэргэдэ хүртөө. 1948 ондо «Хүндэлэлэй тэмдэг» гэһэн орденоор шагнагдаа. 1959 ондо буряад искусствын болон уран зохёолой хоёрдохи декадада зүжэгшэн РСФСР-эй арадай зүжэгшэн нэрэ зэргэтэй болоо.
Ц. Шагжинай «Шүдхэртэй сүндүүг» спектаклиин Бума, Н. Балданогой «Два друга» Жаргал, «Баянгол» Хандама, Н.Балданогой «Рыбаки Байкала» Хатуунай, Х. Намсараевай «Тайшаагай ташуур» Долгор хатан, А. Корнейчугай «Платон Кречет» Христина Архиповна, А. Островскийн «Гроза» Варвара, В. Халматовай «Семья Базара» Бальжит болон бусад рольнуудынь харагшадай һанаанда бүхөөр хадуугданхай.
Гендуновагай наадаһан Пиглайел харахаяа харагшад хэды удаа «Будамшуу» спектакльда зорижо ерэдэг һэн.
Хэдэн олон жэлнүүдэй туршада буряадай эгээ суутай актриса байхаһаа гадуур Найдан Дашинамжиловна Гендунова олониитын ажал ябуулагша юм һэн. 1955 ондо Буряад-Монголой АССР Верховно Соведэй депутадаар һунгагдаа.
«Пора таёжного подснежника» (Свердловско киностуди, 1958), «Захар Беркут» (Киевскэ киностуди, 1971), «Прощание с Матёрой» (1979, реж. Л. Шепитько) гэһэн кинонуудта наадаһан.
РСФСР-эй габьяата зүжэгшэн А.С.Ильин нүхэртэеэ хамта нэгэшье үни удаан гастрольнуудһаа арсангүй, зургаан үхибүүдые ехэ болгоо. 1966 ондо актриса наһанайнгаа амаралтада гарабашье, харин театраа орхёогүй. 1976 ондо Москва хотодо театрайнгаа гастрольдо багахан рольнуудые гүйсэдхэн хабаадалсаа.
Актрисын үетэдэй тэмдэглэһээр, Найдан Гендунова өөрынгөө һүүлшын үдэрнүүд хүрэтэр хүл хүнгэн, толгой сэлмэг, һонор ухаатай, буурашагүй шог зугаатай ябаһан.
Литература:
1. «Народные зүжэгшэны СССР и России — гордость земли бурятской» (Авт. и сост. Н.А. Гончикова, ред. В.Б. Прокопьев, Улан-Удэ, 2007)