Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Галмандах Баттулга
Буряад Уласай Засагай Газарай Хүндэтэ үргэмжэ (2014)
Буряад Уласай Засагай Газарай соёл, урлалай талаар Гүрэнэй шагналтан (2016)
Буряад Уласай Хүндэтэ үргэмжэ (2018)
Галмандахын Баттулга Монгол орондо, Азиин зүрхэн болохо Улаан-Баатар хотодо түрэһэн юм. Тэрэнэй бага наһан үдэр һүнигүй үргэлжэ нэгэ ехэ хүгжэм доро үнгэрһэн юм байгаа. Тэрэнэй эсэгэ Лувсанцэрэнгийн Галмандах Монголдоо мэдээжэ хүгжэм зохёогшо. Л. Галмандах 1 000 гаран дуунуудай, хэдэн кинофильмнүүдэй хүгжэм зохёоһон байдаг. Сүүдхын бүхы 24 саг соо ажаллажа байдаг хүн юм. Эмшэн болохо зорилготой ургажа ябаһан Баттулга үргэлжэ дуулалдажа, хүжэмдэжэ байһашуулые тоодогшьегүй байтараа, нэгэтэ «Guns’N’Roses» бүлгэмэй хүгжэм шагнажархёод, хүбүүхэниие хүгжэмэй шэди эзэлжэ захалаа бэлэй.
Мүнөө Галмандахын Баттулга — бэлигтэй хүгжэмшэн, хүгжэмэй олон зэмсэгүүд дээрэ һаадгүй һайнаар наадажа шададаг, илангаяа морин хуур дээрэ наадажа дүршэһэн хүгжэмшэн гээшэ. Хүгжэм шэмэглэдэг нэгэ мэргэжэлтэй, наадан соогоо хүгжэмөө шэмэглэхэ шэдитэй хүн юм.
Тиихэдэ, найман наһатайдаа анха түрүүшынхиеэ гитара гартаа абаһан байдаг, ахань тэрээн дээрэ наадахые заажа, бага багаар хүгжэм гээшэтэй танилсуулжа эхилһэн юм. Ехэ хүнүүдэй наададаг гитара дээрэ наадаха гээшэнь үхибүүндэ хүндэ байгаа. Тиибэшье үсэд зантай байһанаа эндэ харуулаа, тэрэ гитара дээрэ наадаха оньһыень ойлгожо абаа. Багынгаа үсэд зан мүнөөшье табяагүй хүн юм. Баттулга тэрэ сахилгаан хүгжэмһөөнь мүнөө хүрэтэр, эсэгынгээ туһалаагүй һаа, һаланшьегүй байхадаа болохо байгаа. Энэ үедэ «Fire» гэжэ хүгжэмэй сахилгаан бүлгэмдэ наадажа байгаа. Һүниин Улаан-Баатараар, сэнгэлгын газарнуудаар үглөөгүүр болотор наадажа ерээд, үдэрөө унтажа үнгэргэдэг болоод байгаа. Нэгэтэ абань, Соёлой дээдэ һургуулиин хажуугаар үнгэржэ ябатараа, хүбүүгээ үнэн харгыдань оруулһан байдаг. Хэды соо һүниеэ дүүрэн хүгжэмдөөд, үдэрөө дүүрэн унтажа байха юм. Өөрөө энэ һургуули түгэсхэһэн байгаа. Тэрэ һургуулида орожо, хөөрэжэ, харуулжа үгэһэн, тиигэжэ Баттулгын бодол эрид хубилһан юм. Мэргэжэлтэ хүгжэм гүйсэдхэгшэ болохо эрмэлзэл ерэнэ. Тэрэ мүртөө монголой арадай хүгжэмэй юртэмсэ өөртөө нээжэ захална. Морин хуур нэгэтэ гартаа абаад лэ,.. хүгжэмэй энэ зэмсэгэй гайхамшагта абяанда хэзээшье һалахагүйгөөр дурлаа бэлэй.
2005 ондо Баттулга Буряад орон ерэнэ. Эндэхи байдал тухайлхаһаа бэшэ һайн мэдэхэгүй, ород хэлэгүй хүн ерэһэн юм. «Эгээл гайхалтайнь гэхэдэ — намтай аб адли хүнүүдэй олониие анхараа бэлэйб» — гэжэ Баттулга 8 жэл үнгэрһэн хойно хөөрэһэн байдаг. Мүнөө болоод байхада ород хэлэндээ бэрхэ болонхой, алишье талаараа эндэхи буряадуудһаа балай илгараадшье орхиногүйл даа. Хүгжэмдэ дуратайшуулда Азиин дэлхэй дээрэ эрхим гэжэ тоологдодог хүгжэмые ойлгуулха гэжэ оролдожо ябана ха юм даа. «Зүүн-Сибиириин соёл урлалай ехэ һургуулиин профессор Олег Владимирович Огнев дуу хатарай үндэһэн „Байгал“ театр хоёртой харилсалга минии хуби заяанда, зохёохы ажалда тон ехэ олзо, нэмэри болоһон байна» — гэжэ Баттулга хөөрэдэг. Оросой Холбооной габьяата ажал ябуулагша Олег Огнев баттулгада жэшээтэ хүгжэм гээшые ойлдгуулһан, хүгжэмэй шуулга хүтэлхэ мэргэжэлдэ һургаһан байха юм.
«Байгал» театртай 2006 оной үбэл танилсаһан юм. Сагаалган дүтэлжэ байгаа. Эгээ энэ үедэ театрай ехэнхи зүжэгшэд Голландида нүүдэл тоглолтодо байгаа, тиихэдээ хуур дээрэ наададаг хадань Баттулгыешье абажа ошоһон байгаа. Энэ түрүүшын тоглолтоһоо тэрэнэй хуби заяан театрай ажабайдалтай нягта холбоотой боложо, 2012 ондо театрай хүгжэмэй талаар хүтжэлбэрилэгшэ болоо бэлэй. Байгалай эрьедэ арадуудые эбтэнь оруулжа түбхинүүлһэн һайхан инаг дуран тухай «Баргуужан-Түхэмэй сууряан» гэжэ зүжэгэй хүгжэмые сүм бэшэжэ гараһан байдаг. Буряад морин хуур, монгол хуучир, казах тобшуур, тыва игил гэһэн хүгжэмэй зэмсэгүүд дабтагдашагүй гоё аялгаараа урда сагай энэ домогые хөөрэнэ. Залуу хүгжэм зохёогшын бэшэһэн хүгжэм харагшые оршон байдалһаань хэдэн галаб саанахи ажабайдалда абаашана. Энээн дээрэнь шуулгын хүгжэмшэдэй бэлиг нэмэри болоно. Түбшэн даруу абаритай, хүгжэмшэдөөшье, хөөрэлдэжэ һууһан хүнөөшье этигүүлхэ шадалтай хүн юм. Хүгжэмэй зэмсэгүүдэй арга шадалые һайн мэдэдэг, тухайлдаг баттулга арадай хүгжэмэй оршондол ажамидаржа байдаг хүн гээшэ. Олон үгэгүй, даруу абаритай, заримдаа бэеэ һула табижа амарангаа, зохёохы замайнгаа эхиндэ наадажа байһан сахилгаан хүгжэмөө шагнаха дуратай юм. Арадайнгаа хүгжэмэй арга шадалые зүбөөр сэгнэжэ, дэлхэйн эрхим хүгжэмэй тоодо оруулжа сэгнэдэг, тиихэдээ олон һайхан аялга хүгжэм зохёожо, арад зондоо бэлэглэхэ бодолоо орхингүй алба хэжэ ябадаг урлалай түрүү гээшэл даа. Үшөө тиихэдэ морин хуурай, ятагын, иочиной абяан дэлхэй дүүрэн зэдэлжэ байһай гэжэ үнэн зүрхэнһөө оролдожо, хүсэжэ ябадаг юм.
Буряад Уласай Засагай Газарай соёл, урлалай талаар Гүрэнэй шагналтан (2016)
Буряад Уласай Хүндэтэ үргэмжэ (2018)
Галмандахын Баттулга Монгол орондо, Азиин зүрхэн болохо Улаан-Баатар хотодо түрэһэн юм. Тэрэнэй бага наһан үдэр һүнигүй үргэлжэ нэгэ ехэ хүгжэм доро үнгэрһэн юм байгаа. Тэрэнэй эсэгэ Лувсанцэрэнгийн Галмандах Монголдоо мэдээжэ хүгжэм зохёогшо. Л. Галмандах 1 000 гаран дуунуудай, хэдэн кинофильмнүүдэй хүгжэм зохёоһон байдаг. Сүүдхын бүхы 24 саг соо ажаллажа байдаг хүн юм. Эмшэн болохо зорилготой ургажа ябаһан Баттулга үргэлжэ дуулалдажа, хүжэмдэжэ байһашуулые тоодогшьегүй байтараа, нэгэтэ «Guns’N’Roses» бүлгэмэй хүгжэм шагнажархёод, хүбүүхэниие хүгжэмэй шэди эзэлжэ захалаа бэлэй.
Мүнөө Галмандахын Баттулга — бэлигтэй хүгжэмшэн, хүгжэмэй олон зэмсэгүүд дээрэ һаадгүй һайнаар наадажа шададаг, илангаяа морин хуур дээрэ наадажа дүршэһэн хүгжэмшэн гээшэ. Хүгжэм шэмэглэдэг нэгэ мэргэжэлтэй, наадан соогоо хүгжэмөө шэмэглэхэ шэдитэй хүн юм.
Тиихэдэ, найман наһатайдаа анха түрүүшынхиеэ гитара гартаа абаһан байдаг, ахань тэрээн дээрэ наадахые заажа, бага багаар хүгжэм гээшэтэй танилсуулжа эхилһэн юм. Ехэ хүнүүдэй наададаг гитара дээрэ наадаха гээшэнь үхибүүндэ хүндэ байгаа. Тиибэшье үсэд зантай байһанаа эндэ харуулаа, тэрэ гитара дээрэ наадаха оньһыень ойлгожо абаа. Багынгаа үсэд зан мүнөөшье табяагүй хүн юм. Баттулга тэрэ сахилгаан хүгжэмһөөнь мүнөө хүрэтэр, эсэгынгээ туһалаагүй һаа, һаланшьегүй байхадаа болохо байгаа. Энэ үедэ «Fire» гэжэ хүгжэмэй сахилгаан бүлгэмдэ наадажа байгаа. Һүниин Улаан-Баатараар, сэнгэлгын газарнуудаар үглөөгүүр болотор наадажа ерээд, үдэрөө унтажа үнгэргэдэг болоод байгаа. Нэгэтэ абань, Соёлой дээдэ һургуулиин хажуугаар үнгэржэ ябатараа, хүбүүгээ үнэн харгыдань оруулһан байдаг. Хэды соо һүниеэ дүүрэн хүгжэмдөөд, үдэрөө дүүрэн унтажа байха юм. Өөрөө энэ һургуули түгэсхэһэн байгаа. Тэрэ һургуулида орожо, хөөрэжэ, харуулжа үгэһэн, тиигэжэ Баттулгын бодол эрид хубилһан юм. Мэргэжэлтэ хүгжэм гүйсэдхэгшэ болохо эрмэлзэл ерэнэ. Тэрэ мүртөө монголой арадай хүгжэмэй юртэмсэ өөртөө нээжэ захална. Морин хуур нэгэтэ гартаа абаад лэ,.. хүгжэмэй энэ зэмсэгэй гайхамшагта абяанда хэзээшье һалахагүйгөөр дурлаа бэлэй.
2005 ондо Баттулга Буряад орон ерэнэ. Эндэхи байдал тухайлхаһаа бэшэ һайн мэдэхэгүй, ород хэлэгүй хүн ерэһэн юм. «Эгээл гайхалтайнь гэхэдэ — намтай аб адли хүнүүдэй олониие анхараа бэлэйб» — гэжэ Баттулга 8 жэл үнгэрһэн хойно хөөрэһэн байдаг. Мүнөө болоод байхада ород хэлэндээ бэрхэ болонхой, алишье талаараа эндэхи буряадуудһаа балай илгараадшье орхиногүйл даа. Хүгжэмдэ дуратайшуулда Азиин дэлхэй дээрэ эрхим гэжэ тоологдодог хүгжэмые ойлгуулха гэжэ оролдожо ябана ха юм даа. «Зүүн-Сибиириин соёл урлалай ехэ һургуулиин профессор Олег Владимирович Огнев дуу хатарай үндэһэн „Байгал“ театр хоёртой харилсалга минии хуби заяанда, зохёохы ажалда тон ехэ олзо, нэмэри болоһон байна» — гэжэ Баттулга хөөрэдэг. Оросой Холбооной габьяата ажал ябуулагша Олег Огнев баттулгада жэшээтэ хүгжэм гээшые ойлдгуулһан, хүгжэмэй шуулга хүтэлхэ мэргэжэлдэ һургаһан байха юм.
«Байгал» театртай 2006 оной үбэл танилсаһан юм. Сагаалган дүтэлжэ байгаа. Эгээ энэ үедэ театрай ехэнхи зүжэгшэд Голландида нүүдэл тоглолтодо байгаа, тиихэдээ хуур дээрэ наададаг хадань Баттулгыешье абажа ошоһон байгаа. Энэ түрүүшын тоглолтоһоо тэрэнэй хуби заяан театрай ажабайдалтай нягта холбоотой боложо, 2012 ондо театрай хүгжэмэй талаар хүтжэлбэрилэгшэ болоо бэлэй. Байгалай эрьедэ арадуудые эбтэнь оруулжа түбхинүүлһэн һайхан инаг дуран тухай «Баргуужан-Түхэмэй сууряан» гэжэ зүжэгэй хүгжэмые сүм бэшэжэ гараһан байдаг. Буряад морин хуур, монгол хуучир, казах тобшуур, тыва игил гэһэн хүгжэмэй зэмсэгүүд дабтагдашагүй гоё аялгаараа урда сагай энэ домогые хөөрэнэ. Залуу хүгжэм зохёогшын бэшэһэн хүгжэм харагшые оршон байдалһаань хэдэн галаб саанахи ажабайдалда абаашана. Энээн дээрэнь шуулгын хүгжэмшэдэй бэлиг нэмэри болоно. Түбшэн даруу абаритай, хүгжэмшэдөөшье, хөөрэлдэжэ һууһан хүнөөшье этигүүлхэ шадалтай хүн юм. Хүгжэмэй зэмсэгүүдэй арга шадалые һайн мэдэдэг, тухайлдаг баттулга арадай хүгжэмэй оршондол ажамидаржа байдаг хүн гээшэ. Олон үгэгүй, даруу абаритай, заримдаа бэеэ һула табижа амарангаа, зохёохы замайнгаа эхиндэ наадажа байһан сахилгаан хүгжэмөө шагнаха дуратай юм. Арадайнгаа хүгжэмэй арга шадалые зүбөөр сэгнэжэ, дэлхэйн эрхим хүгжэмэй тоодо оруулжа сэгнэдэг, тиихэдээ олон һайхан аялга хүгжэм зохёожо, арад зондоо бэлэглэхэ бодолоо орхингүй алба хэжэ ябадаг урлалай түрүү гээшэл даа. Үшөө тиихэдэ морин хуурай, ятагын, иочиной абяан дэлхэй дүүрэн зэдэлжэ байһай гэжэ үнэн зүрхэнһөө оролдожо, хүсэжэ ябадаг юм.