Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Пурбуева Дулмацырен
- Буряадай гүрэнэй филармониин (1986 онhоо) дуушан
- Буряад Уласай (2003) арадай дуушан
- Оросой Холбооной Соёлой яаманай Хүндэлэлэй тэмдэгтэ (2007) хүртэгшэ
Бүхэдэлхэйн камерна бүтээлнүүдэй бэлигтэй гүйсэдхэгшэ, буряадай хүгжэм зохёогшодой дуунуудые дэлгэрүүлэгшэ Дулмацырен Тобоевна Пурбуева 1957 оной мартын 15-да Шэтэ можын Тугшан тосхондо түрэhэн.
1978 ондо Улаан-Үдын хүгжэмэй тусхай дунда hургуулида РСФСР-эй габьяата дуушан В. Д. Лыгденовагай дуунай таhаг дүүргээд, Буряадай гүрэнэй дуу, хатарай «Байгал» хамтаралай дуушанаар Дулма ороhон юм. Түрүүшээр эхэнэрнүүдэй дуунай бүлэгтэ дуулаа. Тииhээр тэрээндэ хамтаралайнгаа үгэhэн концертнуудта гансааран (гослон) дуулаха арга олгоо hэн. Наадаараа «Байгал» хамтаралтаяа сугтаа залуу дуушан Ураал, Баруун Сибирь, Ара Кавказ ба Дунда Азиин газар нютагуудаар hайса ябаhан.
1979 ондо Дулма Пурбуева М. П. Мусоргскиин нэрэмжэтэ Ураалай гүрэнэй консерваторидо орожо, СССР-эй арадай дуушан, Россиин эрхим камерна дуушадай нэгэн, профессор В. М. Баевагай таhагта hуралсаhаниинь, багшань шабияа нарин үзэлдэ дадхаажа, дуунай ёhо гуримуудые нягта ойлгосо тэрээндээ олгоо. Тэрэнэй ударидалга доро Д. Т. Пурбуева хүнгэн хүгжэмэй онсо шэнжэнүүдые, хамаг нюусануудые өөртөө нээhэн. 1986 ондо тэрэ консерваториёо гослон дуулалга гэhэн мэргэжэлээр түгэсхэжэ, Буряадай гүрэнэй филармонидо орожо, гансааран дууладаг дуушанаар хүдэлөө.
Д. Т. Пурбуевагай hайхан тембртэй хоолойнь (уянгата сопрано) сэбэр аялгаар жэрьежэ, дээгүүр ниидэлгэтэй абяатай, зөөлэхэн маягтай гүйсэдхэлгэнь эльгэ жэгнэмэ өөрсэхэн. Филармонидо хүдэлhэн жэлнүүдэй туршада дуушан баян үргэн репертуар энжэлээ. Янзын удха шанартай концертнүүдтээ тэрэ Глинкын, Даргомыжскын, Рахманиновай, Чайковскиин, Прокофьевой, Свиридовэй романснуудые болон Листын, Бизегэй, Вилла-Лобосой дуунуудые, мүн урданай ород романснуудые, Совет хүгжэм зохёогшодой дуунуудые гүйсэдхэдэг hэн. Аргагүй дуратайгаар А. Андреевэй, Ю. Ирдынеевэй, П. Дамирановай дуунуудые гүйсэдхэхэ, мүн Б. Цырендашивай романс-дуунууд тэрэнэй сэдьхэлдэ онсо мэдэрэл түрүүлдэг байгаа.
Филармониин хүгжэмтэ лекториин гослон дуулагшын урда хүүгэд ба залуушуулые хүгжэмдэ ба гоё hайханда hургаха зорилго табигдажа, хүүгэдэй сэсэрлигүүдэй багашуулай, дунда hургуулиин hурагшадай, тусхай дунда ба дээдэ hургуулинуудай оюутадай урда дуушан ото аялга дуугаа дэлгэжэ ябаа. «А. С. Пушкин хүгжэм соо», «А. Блок ба хүгжэм», «Ородой классическа романс», «Хүгжэмтэ шэрэ будагаар яагаад зурадаг тухай», «Шэдитэ нотонууд», «Хөөрыш, хүгжэм, онтохо», «К. Чуковскийн ба С. Маршагай шүлэгүүд хүгжэм соо» гэхэ мэтэ лекци-концертнуудта тэрэ hайса хабаадаhан юм. Тус лекториин үшөө нэгэ түхэл аргада хүүгэдтэ зорюулагдаhан хүгжэмтэ зүжэгүүд, оперонууд болоо hэн. Тиин дуушан өөрынгөө дуунай шадабари харуулхаhаа гадна, хүүгэдэй оперонуудта зүжэгшэнэй hонирхолтой наадые В. Усовичэй «Тэхэ тухай онтохон», М. Баскын «Үнгэтэ hүмбэй», М. Красевай «Топтыгин ба үнэгэн», «Гурбан баабгай» гэхэ мэтэ оперонуудта элсүүлээ.
Дулма Пурбуева концерт табидаг бригадын бүридэлдэ Буряад республикынгаа бүхы аймагуудаар ябажа, хүдөө ажахын ажалшадай урда «Түрэл нютагайм дуунууд», «Мартагдашагүй харгынууд», «Дурлангүй яахабиб тоонто дайдадаа» гэhэн темэнүүдтэй дуу, наадануудые дэлгээлсэhэн габьяатай.
Пурбуева Ч. Павловай нэрэмжэтэ буряад арадай хүгжэмтэ тоглуурнуудай шуулгатай эдэбхи абьяас ехэтэйгээр суг хүдэлhэн. Радиогой жасада тэрэнэй классическа бүтээлнүүдые, буряадай хүгжэм бэшэгшэдэй дуунуудые ба романснуудые гүйсэдхэлгынь буулгабаринууд бии юм. Дуушанай зохёохы замда зорюулhан радиодамжуулга (зохёогшонь ба хинан гаргагшань Э. Л. Родионова) зэдэлhэн байна.
Гослон дуулаhан концертнуудтаа гүйсэдхэhэн дуунуудайнь үлхөө: «Үнгэрhэн үдэрнүүдэй шэди», «И. С. Бахай кантатануудhаа ааринууд», мүн «М. П. Мусоргскийн «Хүүгэдэй», «М. И. Глинкын романснууд», «Аве Мария» г. м. шагнагшадай халуун дурынь буляагаа. Дулма Пурбуевагай гүйсэдхэhэн хүнгэн хүгжэмтэ дуунууд ходол өөрсөөр, бодомжолготойгоор бүтээгдэдэг. Тэрэ дуунуудаа гүйсэдхэхэдөө, хүгжэмэй шэрэ будагай хамаг hайхан үнгэ будагуудые уран наряар буйлуулан, хүнэй досоохи гүн далайн долгилоон, мэдэрэлнүүдэй бурьялаан хүгжэмэй аялга ба шүлэгүүдэй мүрнүүд соо элсэгдэнхэй байhыень дадхаан элирүүлдэг дуушан.
«Ренессанс» хамтаралтай сугтаа бэлдэhэн «Хуушанай урашуулай хүгжэм» гэжэ нэрлэhэн концертнэ түсэбөө бэелүүлжэ, үсөөн гүйсэдхэгдэдэг Скарлаттиин, Глюгэй, Перселлын, Перголезиин, Палестринын миниатюрануудые дуулаhан ушарынь дуушанда тон ехэ амжалта асараа. Д. Т. Пурбуева «Ренессанс» хамтаралтай сугтаа театрай Үдэртэ зорюулагдажа, Екатеринбург хотодо үнгэрhэн «Дурна-Урна: соёлнуудай хэлсээн» гэhэн уласхоорондын фестиваль-нааданда хабаадаhан.
Дуушанай Эрхүүдэ, Ангарскда, Шэтэдэ, Петровск-Забайкальскда, Екатеринбургда, Якутскда, Улаан-Баатарта, Усть-Ордагай ба Агын автономито тойрогуудта концерт-наадаа дэлгэhэниинь, ехэ амжалта тэрээндэ асарhан.
Зохёохы амжалтануудайнгаа ба үндэр мэргэжэлэйнгээ түлөө дуушан Оросой Холбооной Соёлой яаманай зүгhөө Хүндэлэлэй тэмдэгтэ (2007), «Буряад Республикын габьяата зүжэгшэн» (1997), «Буряад Республикын арадай зүжэгшэн» (2003) гэhэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртэнхэй. Тэрэ — ажалай ветеран.
Хэрэглэгдэhэн зохёолнууд:
1. Санжиева Л. Н. «Шэнэ уулзалганууд хyлеэнэ», Буряад Үнэн, 1996, июлиин 10
2. Цибудеева Н. Ц. Концертээр тойролго Саха — Буряад — Монгол hонирхолтой байхань дамжаггүй// Хотын hонин, 2001, июлиин 18, н.15
3. Цибудеева Н. Ц. Тайзан дээрэ — дуунай дээдэ гарай урашуул (концертээр тойролго Саха — Ага — Шэтэ — Буряад — Монгол) // Буряад орон, 2001, декабриин 21, н.7 // Хотын hонин, 2001, декабриин 5, н. 15
4. Ринчинова Н. Л. Дуулаhан ното бүреэр амидарнаб// Правда Бурятии, 2007, октябриин 20, н. 8
1978 ондо Улаан-Үдын хүгжэмэй тусхай дунда hургуулида РСФСР-эй габьяата дуушан В. Д. Лыгденовагай дуунай таhаг дүүргээд, Буряадай гүрэнэй дуу, хатарай «Байгал» хамтаралай дуушанаар Дулма ороhон юм. Түрүүшээр эхэнэрнүүдэй дуунай бүлэгтэ дуулаа. Тииhээр тэрээндэ хамтаралайнгаа үгэhэн концертнуудта гансааран (гослон) дуулаха арга олгоо hэн. Наадаараа «Байгал» хамтаралтаяа сугтаа залуу дуушан Ураал, Баруун Сибирь, Ара Кавказ ба Дунда Азиин газар нютагуудаар hайса ябаhан.
1979 ондо Дулма Пурбуева М. П. Мусоргскиин нэрэмжэтэ Ураалай гүрэнэй консерваторидо орожо, СССР-эй арадай дуушан, Россиин эрхим камерна дуушадай нэгэн, профессор В. М. Баевагай таhагта hуралсаhаниинь, багшань шабияа нарин үзэлдэ дадхаажа, дуунай ёhо гуримуудые нягта ойлгосо тэрээндээ олгоо. Тэрэнэй ударидалга доро Д. Т. Пурбуева хүнгэн хүгжэмэй онсо шэнжэнүүдые, хамаг нюусануудые өөртөө нээhэн. 1986 ондо тэрэ консерваториёо гослон дуулалга гэhэн мэргэжэлээр түгэсхэжэ, Буряадай гүрэнэй филармонидо орожо, гансааран дууладаг дуушанаар хүдэлөө.
Д. Т. Пурбуевагай hайхан тембртэй хоолойнь (уянгата сопрано) сэбэр аялгаар жэрьежэ, дээгүүр ниидэлгэтэй абяатай, зөөлэхэн маягтай гүйсэдхэлгэнь эльгэ жэгнэмэ өөрсэхэн. Филармонидо хүдэлhэн жэлнүүдэй туршада дуушан баян үргэн репертуар энжэлээ. Янзын удха шанартай концертнүүдтээ тэрэ Глинкын, Даргомыжскын, Рахманиновай, Чайковскиин, Прокофьевой, Свиридовэй романснуудые болон Листын, Бизегэй, Вилла-Лобосой дуунуудые, мүн урданай ород романснуудые, Совет хүгжэм зохёогшодой дуунуудые гүйсэдхэдэг hэн. Аргагүй дуратайгаар А. Андреевэй, Ю. Ирдынеевэй, П. Дамирановай дуунуудые гүйсэдхэхэ, мүн Б. Цырендашивай романс-дуунууд тэрэнэй сэдьхэлдэ онсо мэдэрэл түрүүлдэг байгаа.
Филармониин хүгжэмтэ лекториин гослон дуулагшын урда хүүгэд ба залуушуулые хүгжэмдэ ба гоё hайханда hургаха зорилго табигдажа, хүүгэдэй сэсэрлигүүдэй багашуулай, дунда hургуулиин hурагшадай, тусхай дунда ба дээдэ hургуулинуудай оюутадай урда дуушан ото аялга дуугаа дэлгэжэ ябаа. «А. С. Пушкин хүгжэм соо», «А. Блок ба хүгжэм», «Ородой классическа романс», «Хүгжэмтэ шэрэ будагаар яагаад зурадаг тухай», «Шэдитэ нотонууд», «Хөөрыш, хүгжэм, онтохо», «К. Чуковскийн ба С. Маршагай шүлэгүүд хүгжэм соо» гэхэ мэтэ лекци-концертнуудта тэрэ hайса хабаадаhан юм. Тус лекториин үшөө нэгэ түхэл аргада хүүгэдтэ зорюулагдаhан хүгжэмтэ зүжэгүүд, оперонууд болоо hэн. Тиин дуушан өөрынгөө дуунай шадабари харуулхаhаа гадна, хүүгэдэй оперонуудта зүжэгшэнэй hонирхолтой наадые В. Усовичэй «Тэхэ тухай онтохон», М. Баскын «Үнгэтэ hүмбэй», М. Красевай «Топтыгин ба үнэгэн», «Гурбан баабгай» гэхэ мэтэ оперонуудта элсүүлээ.
Дулма Пурбуева концерт табидаг бригадын бүридэлдэ Буряад республикынгаа бүхы аймагуудаар ябажа, хүдөө ажахын ажалшадай урда «Түрэл нютагайм дуунууд», «Мартагдашагүй харгынууд», «Дурлангүй яахабиб тоонто дайдадаа» гэhэн темэнүүдтэй дуу, наадануудые дэлгээлсэhэн габьяатай.
Пурбуева Ч. Павловай нэрэмжэтэ буряад арадай хүгжэмтэ тоглуурнуудай шуулгатай эдэбхи абьяас ехэтэйгээр суг хүдэлhэн. Радиогой жасада тэрэнэй классическа бүтээлнүүдые, буряадай хүгжэм бэшэгшэдэй дуунуудые ба романснуудые гүйсэдхэлгынь буулгабаринууд бии юм. Дуушанай зохёохы замда зорюулhан радиодамжуулга (зохёогшонь ба хинан гаргагшань Э. Л. Родионова) зэдэлhэн байна.
Гослон дуулаhан концертнуудтаа гүйсэдхэhэн дуунуудайнь үлхөө: «Үнгэрhэн үдэрнүүдэй шэди», «И. С. Бахай кантатануудhаа ааринууд», мүн «М. П. Мусоргскийн «Хүүгэдэй», «М. И. Глинкын романснууд», «Аве Мария» г. м. шагнагшадай халуун дурынь буляагаа. Дулма Пурбуевагай гүйсэдхэhэн хүнгэн хүгжэмтэ дуунууд ходол өөрсөөр, бодомжолготойгоор бүтээгдэдэг. Тэрэ дуунуудаа гүйсэдхэхэдөө, хүгжэмэй шэрэ будагай хамаг hайхан үнгэ будагуудые уран наряар буйлуулан, хүнэй досоохи гүн далайн долгилоон, мэдэрэлнүүдэй бурьялаан хүгжэмэй аялга ба шүлэгүүдэй мүрнүүд соо элсэгдэнхэй байhыень дадхаан элирүүлдэг дуушан.
«Ренессанс» хамтаралтай сугтаа бэлдэhэн «Хуушанай урашуулай хүгжэм» гэжэ нэрлэhэн концертнэ түсэбөө бэелүүлжэ, үсөөн гүйсэдхэгдэдэг Скарлаттиин, Глюгэй, Перселлын, Перголезиин, Палестринын миниатюрануудые дуулаhан ушарынь дуушанда тон ехэ амжалта асараа. Д. Т. Пурбуева «Ренессанс» хамтаралтай сугтаа театрай Үдэртэ зорюулагдажа, Екатеринбург хотодо үнгэрhэн «Дурна-Урна: соёлнуудай хэлсээн» гэhэн уласхоорондын фестиваль-нааданда хабаадаhан.
Дуушанай Эрхүүдэ, Ангарскда, Шэтэдэ, Петровск-Забайкальскда, Екатеринбургда, Якутскда, Улаан-Баатарта, Усть-Ордагай ба Агын автономито тойрогуудта концерт-наадаа дэлгэhэниинь, ехэ амжалта тэрээндэ асарhан.
Зохёохы амжалтануудайнгаа ба үндэр мэргэжэлэйнгээ түлөө дуушан Оросой Холбооной Соёлой яаманай зүгhөө Хүндэлэлэй тэмдэгтэ (2007), «Буряад Республикын габьяата зүжэгшэн» (1997), «Буряад Республикын арадай зүжэгшэн» (2003) гэhэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртэнхэй. Тэрэ — ажалай ветеран.
Хэрэглэгдэhэн зохёолнууд:
1. Санжиева Л. Н. «Шэнэ уулзалганууд хyлеэнэ», Буряад Үнэн, 1996, июлиин 10
2. Цибудеева Н. Ц. Концертээр тойролго Саха — Буряад — Монгол hонирхолтой байхань дамжаггүй// Хотын hонин, 2001, июлиин 18, н.15
3. Цибудеева Н. Ц. Тайзан дээрэ — дуунай дээдэ гарай урашуул (концертээр тойролго Саха — Ага — Шэтэ — Буряад — Монгол) // Буряад орон, 2001, декабриин 21, н.7 // Хотын hонин, 2001, декабриин 5, н. 15
4. Ринчинова Н. Л. Дуулаhан ното бүреэр амидарнаб// Правда Бурятии, 2007, октябриин 20, н. 8