Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Тангатова Должин
- Буряадай гүрэнэй Ажалай Улаан тугай орденто Х. Намсараевай нэрэмжэтэ академическэ драмын театрай зүжэгшэн
- «Буряад үнэн» хэблэлэй байшангай эмхидхэдэг «Буряадай түрүү хүнүүд» гэһэн очеркнуудай урилдаанда эрхимлэжэ, «Буряадай түрүү хүн» гэһэн солодо хүртэгшэ (2010)
- Оросой Холбооной габьяата зүжэгшэн (2013)
Должин Жаргаловна Тангатова Ленинградай гүрэнэй театрай, хүгжэмэй болон кинематографиин дээдэ һургуули дүүргээд, 1988 онһоо театрта хүдэлнэ.
Монгол драматург С. Жаргалсайханай «Галаб эрьехын урда» гэһэн зүжэгтэ эгээл түрүүшынь болохо Алтанай дүрэ гүйсэдхөөд, «1989 оной театрай хаһын түрүүшын эрхим дүрэ» гэжэ тэмдэглэгдэһэн юм.
«Король Лир» гэжэ зүжэгтэ Корделиин, тиихэдэ Д. Эрдынеевэй «Бальжан хатан» гэһэн зүжэгтэ Зэлмэ хатанай дүрэ гүйсэдхэһэнэйнгөө түлөө Буряадай театрай ажал ябуулагшадай холбооной эмхидхэн байгуулһан «Жэлэй эрхим эхэнэр хүнэй дүрэ» гэһэн шэглэлээр илагша боложо тодорһон байна.
Хэды олон хүнүүдэй хуби заяан, абари зан наадаһан зүжэгүүдтэнь харуулагдаа гээшэб. Жэшээлхэдэ, Д. Батожабайн «Төөригдэһэн хуби заяан» гэһэн зүжэгтэ Жалма, Тикамацугай «Тэнгэриин гүльмэ томоһон олтирогто инаг хоёрой амяа хорлолго» гэһэн зүжэгтэ Кохару, К. Гоцциин " Хаан-буга" гэжэ зүжэгтэ Кларите, тиихэдэ Акутагавын «Тэнэг хүнэй абарал гуйлга» гэһэн зүжэгтэ хатан абгай боложо наадаһан байна.
Д Тангатовагай наадаһан эхэнэрнүүдэй гол шэнжэнь хадаа үнэн сэхэ сэдьхэл. Зүжэгшэниие гое һайхан эхэнэрнүүдэй, хатадай дүрэ наадахадаа таараха гэжэ һанахада, тэрэ жэгтэй һонин, онсо шэнжэтэй, мүн энеэдэтэй зүжэгүүдтэ наадаһан байдаг. Д. Дылгыровэй «Хүдөөгэй минии хүйхэрнүүд» гэжэ зүжэгтэ хадхуу хорон хэлэтэй, абааштай, олон хүүгэдтэй Жалмые, Б-М. Пурубуевай «Наймаа найман хүлтэй» зүжэгтэ тоомгүй аашатай Сержуниин, Д. Сультимовай «Амиды зула» гэжэ үльгэр-зүжэгтэ Орбондой баянай һамган Обоодой боложо наадахадаа, бэеын нугархай хүдэлэсөөр газаа талаһаа дүрэ бэелүүлдэг урлалай баян шадабаритай байһанаа харуулаа.
С. Эрдэнын «Хойто наһандаа уулзахабди» гэһэн зүжэгтэ маршал Чойбалсанай һамган Бортолгойе наадахадаа, хуби заяанайнь, абари зангайнь эршэмтэй, түгшүүрилтэй үйлэнүүдые үнэншэмэ зүбөөр харуулжа шадаа. Татагад гэһэн хүдэлсэ, түргэн зан, ордоһотой энеэдэн тэрэ эхэнэрэй угаа ехэ сүхэрэл, тогтууригүй байдал харуулна.
«Япон Долгор» гэжэ Б. Эрдынеевай зүжэгтэ Эржэн Гомбоева боложо наадаа, тэрэнь ехэ һонин хүдэлмэри болоо, 2007 ондо Д. Мэндсайханай «Эхэ» гэжэ зүжэгтэ Лариса Егороватай хамта эхын гол роль гүйсэдхөө. Энэ эршэмтэй үйлөөр дүүрэн дүрэ гүйсэдхэхын тула бүхы шадалаа гарган хүдэлхэ эрилтэ табиһан байна. Д. Тангатова бэлигээрээ, мэргэжэлэйнгээ шадабаряар юундэ түрэһэн үхибүүдээ газаалдаг байһанаа харагшадта ойлгуулжа шадана, харин басаганиинь эхэеэ үриеэ хаядаг хүхы шубуунтай зэргэсүүлнэ. Түрэһэн үхибүүдтээ хэды дуратайшье һаа, дуратайгаа ехэ харуулангүй, үргэһэн үншэн үхибүүгээ гомдохоохогүй, илгахагүй гэжэ үлүү хайратайгаар хандадаг эхэ хүнэй зүрхэ сэдьхэл тэдэнэй хоорондо тэнсүүриеэ олохо һэдэлгэтэйгээр ямараар зобоно, тулина гээшэб даа. Үхибүүдэй хоорондын хүндэ харилсаанһаа, ойлголсоогүй байдалһаа боложо эхэ хохидожо, ами наһантаяа хахасана. Энэ дүрэ Д. Тангатова үнэншэмөөр гүйсэдхэжэ шадаа.
2010 ондо найруулагша В. И Кондратьев хитад драматург Цао Юйин «Залинта аадар» гэжэ зүжэг табиһан байгаа. 1950-дахи онуудай эхеэр энэ зүжэг буряад драмын театрта табигдаһан байдаг. Тиихэдэ «Тайфун» гэжэ нэрлэгдэһэн байгаа. Москвада соёл болон урлалай хоёрдохи Арбан хоногой үедэ харуулагдаһан юм. Д. Тангатова шиидхэгдэшэгүй шанга зүришэлдөөтэй Лу Шипин гэжэ эхын роль гүйсэдхөө, тиихэдэ Д. Сультимовай «Эртын хабар» гэжэ зүжэгтэ Бутид, Н. Шабаевай «Гэртээ байдаг болохомни» гэжэ зүжэгтэ Дарима гэжэ дүрэ наадаһаниинь мартагдашагүй. Үйлэ бүхэнэй үзэгдэлнүүдые үнэн сэхээр тайлбарилжа элдэб аад, олон ондоо абари зантай хүнүүдые харуулжа шададаг зүжэгшэнэй бэлиг шадабари сэгнэмээр.
Дууладаг, хатардаг Должин Жаргаловна ехэ дуратайгаар, бүхы бэлигээ элсүүлжэ, хүүгэдэй зүжэгүүдтэ наададаг: Г. Башкуевай «Али-Баба, 40 дээрмэшэд ба нэгэ эрдэмтэ тоти шубуун» гэжэ зүжэгтэ Динара, Э. Жалцановай «По следу снежного барса» — Үнэгэн, «Белоснежка и семь гномов» соо Хатан, «Малыш и Карлсон» соо Мама, Д. Сультимовай «Амиды зула» гэжэ зүжэгтэ Обоодэй боложо наадаа һэн.
Должин Жаргаловна түрэл театртайгаа Монгол орондо уласхоорондын фестивальнуудта хабаадаһан байна. Тэндэ Б. Гавриловай «Чингисхан» гэжэ зүжэгтэ Хулан хатан боложо наадаа; Франциин Ницца хотодо, Белоруссиин Брест хотодо «Түрын дүхэриг» гэжэ зүжэгтэ басагадай нэгэн боложо наадаа.
Можо нютагууд хороондын «Сибирский транзит» гэжэ нэрлэгдэһэн фестивальнуудта Эрхүү, Красноярск хотодо хабаадажа, Б. Брехтын «Трехгрошевая опера» гэжэ зүжэгтэ Лондоной үгытэйшүүлэй хаан Джонатан Пичемэй хатан Сельмын роль гүйсэдхөө.
2013 ондо И. Друцын «Залуугаймнай шубууд» гэжэ зүжэгтэ гол нюур Долгор хээтэйн нютагай эхэнэр Хорлын дүрэ гүйсэдхөө. Дайнай үедэ хани нүхэртнай һураггүй үгы болоо гэһэн мэдээ абана. Үхибүүдээ гансаараа туйлажа, хүл дээрэнь гаргана. Дайн дүүрээд, нилээд олон жэл үнгэрөөшье һаань, нүхэрөө хүлеэһэн, бусаха гэжэ найдаһан зандаа байгаа, алуулаа гэжэ этигэнэгүй. Энэ зүжэгтөө сэдьхэлэй доһолхоор, харагшадай уярмаар наадана.
Должин Свердловско киностудиин буулгаһан «Нет чужой земли» зүжэгтэ Николай Бестужевай дурлаһан Анаа гэжэ эхэнэрэй дүрэ бэелүүлээ. Ород, буряад хэлэ жэгдэ һайнаар мэдэхэ зүжэгшэн театрайнгаа тоглолтонуудые хүтэлдэг.
Монгол драматург С. Жаргалсайханай «Галаб эрьехын урда» гэһэн зүжэгтэ эгээл түрүүшынь болохо Алтанай дүрэ гүйсэдхөөд, «1989 оной театрай хаһын түрүүшын эрхим дүрэ» гэжэ тэмдэглэгдэһэн юм.
«Король Лир» гэжэ зүжэгтэ Корделиин, тиихэдэ Д. Эрдынеевэй «Бальжан хатан» гэһэн зүжэгтэ Зэлмэ хатанай дүрэ гүйсэдхэһэнэйнгөө түлөө Буряадай театрай ажал ябуулагшадай холбооной эмхидхэн байгуулһан «Жэлэй эрхим эхэнэр хүнэй дүрэ» гэһэн шэглэлээр илагша боложо тодорһон байна.
Хэды олон хүнүүдэй хуби заяан, абари зан наадаһан зүжэгүүдтэнь харуулагдаа гээшэб. Жэшээлхэдэ, Д. Батожабайн «Төөригдэһэн хуби заяан» гэһэн зүжэгтэ Жалма, Тикамацугай «Тэнгэриин гүльмэ томоһон олтирогто инаг хоёрой амяа хорлолго» гэһэн зүжэгтэ Кохару, К. Гоцциин " Хаан-буга" гэжэ зүжэгтэ Кларите, тиихэдэ Акутагавын «Тэнэг хүнэй абарал гуйлга» гэһэн зүжэгтэ хатан абгай боложо наадаһан байна.
Д Тангатовагай наадаһан эхэнэрнүүдэй гол шэнжэнь хадаа үнэн сэхэ сэдьхэл. Зүжэгшэниие гое һайхан эхэнэрнүүдэй, хатадай дүрэ наадахадаа таараха гэжэ һанахада, тэрэ жэгтэй һонин, онсо шэнжэтэй, мүн энеэдэтэй зүжэгүүдтэ наадаһан байдаг. Д. Дылгыровэй «Хүдөөгэй минии хүйхэрнүүд» гэжэ зүжэгтэ хадхуу хорон хэлэтэй, абааштай, олон хүүгэдтэй Жалмые, Б-М. Пурубуевай «Наймаа найман хүлтэй» зүжэгтэ тоомгүй аашатай Сержуниин, Д. Сультимовай «Амиды зула» гэжэ үльгэр-зүжэгтэ Орбондой баянай һамган Обоодой боложо наадахадаа, бэеын нугархай хүдэлэсөөр газаа талаһаа дүрэ бэелүүлдэг урлалай баян шадабаритай байһанаа харуулаа.
С. Эрдэнын «Хойто наһандаа уулзахабди» гэһэн зүжэгтэ маршал Чойбалсанай һамган Бортолгойе наадахадаа, хуби заяанайнь, абари зангайнь эршэмтэй, түгшүүрилтэй үйлэнүүдые үнэншэмэ зүбөөр харуулжа шадаа. Татагад гэһэн хүдэлсэ, түргэн зан, ордоһотой энеэдэн тэрэ эхэнэрэй угаа ехэ сүхэрэл, тогтууригүй байдал харуулна.
«Япон Долгор» гэжэ Б. Эрдынеевай зүжэгтэ Эржэн Гомбоева боложо наадаа, тэрэнь ехэ һонин хүдэлмэри болоо, 2007 ондо Д. Мэндсайханай «Эхэ» гэжэ зүжэгтэ Лариса Егороватай хамта эхын гол роль гүйсэдхөө. Энэ эршэмтэй үйлөөр дүүрэн дүрэ гүйсэдхэхын тула бүхы шадалаа гарган хүдэлхэ эрилтэ табиһан байна. Д. Тангатова бэлигээрээ, мэргэжэлэйнгээ шадабаряар юундэ түрэһэн үхибүүдээ газаалдаг байһанаа харагшадта ойлгуулжа шадана, харин басаганиинь эхэеэ үриеэ хаядаг хүхы шубуунтай зэргэсүүлнэ. Түрэһэн үхибүүдтээ хэды дуратайшье һаа, дуратайгаа ехэ харуулангүй, үргэһэн үншэн үхибүүгээ гомдохоохогүй, илгахагүй гэжэ үлүү хайратайгаар хандадаг эхэ хүнэй зүрхэ сэдьхэл тэдэнэй хоорондо тэнсүүриеэ олохо һэдэлгэтэйгээр ямараар зобоно, тулина гээшэб даа. Үхибүүдэй хоорондын хүндэ харилсаанһаа, ойлголсоогүй байдалһаа боложо эхэ хохидожо, ами наһантаяа хахасана. Энэ дүрэ Д. Тангатова үнэншэмөөр гүйсэдхэжэ шадаа.
2010 ондо найруулагша В. И Кондратьев хитад драматург Цао Юйин «Залинта аадар» гэжэ зүжэг табиһан байгаа. 1950-дахи онуудай эхеэр энэ зүжэг буряад драмын театрта табигдаһан байдаг. Тиихэдэ «Тайфун» гэжэ нэрлэгдэһэн байгаа. Москвада соёл болон урлалай хоёрдохи Арбан хоногой үедэ харуулагдаһан юм. Д. Тангатова шиидхэгдэшэгүй шанга зүришэлдөөтэй Лу Шипин гэжэ эхын роль гүйсэдхөө, тиихэдэ Д. Сультимовай «Эртын хабар» гэжэ зүжэгтэ Бутид, Н. Шабаевай «Гэртээ байдаг болохомни» гэжэ зүжэгтэ Дарима гэжэ дүрэ наадаһаниинь мартагдашагүй. Үйлэ бүхэнэй үзэгдэлнүүдые үнэн сэхээр тайлбарилжа элдэб аад, олон ондоо абари зантай хүнүүдые харуулжа шададаг зүжэгшэнэй бэлиг шадабари сэгнэмээр.
Дууладаг, хатардаг Должин Жаргаловна ехэ дуратайгаар, бүхы бэлигээ элсүүлжэ, хүүгэдэй зүжэгүүдтэ наададаг: Г. Башкуевай «Али-Баба, 40 дээрмэшэд ба нэгэ эрдэмтэ тоти шубуун» гэжэ зүжэгтэ Динара, Э. Жалцановай «По следу снежного барса» — Үнэгэн, «Белоснежка и семь гномов» соо Хатан, «Малыш и Карлсон» соо Мама, Д. Сультимовай «Амиды зула» гэжэ зүжэгтэ Обоодэй боложо наадаа һэн.
Должин Жаргаловна түрэл театртайгаа Монгол орондо уласхоорондын фестивальнуудта хабаадаһан байна. Тэндэ Б. Гавриловай «Чингисхан» гэжэ зүжэгтэ Хулан хатан боложо наадаа; Франциин Ницца хотодо, Белоруссиин Брест хотодо «Түрын дүхэриг» гэжэ зүжэгтэ басагадай нэгэн боложо наадаа.
Можо нютагууд хороондын «Сибирский транзит» гэжэ нэрлэгдэһэн фестивальнуудта Эрхүү, Красноярск хотодо хабаадажа, Б. Брехтын «Трехгрошевая опера» гэжэ зүжэгтэ Лондоной үгытэйшүүлэй хаан Джонатан Пичемэй хатан Сельмын роль гүйсэдхөө.
2013 ондо И. Друцын «Залуугаймнай шубууд» гэжэ зүжэгтэ гол нюур Долгор хээтэйн нютагай эхэнэр Хорлын дүрэ гүйсэдхөө. Дайнай үедэ хани нүхэртнай һураггүй үгы болоо гэһэн мэдээ абана. Үхибүүдээ гансаараа туйлажа, хүл дээрэнь гаргана. Дайн дүүрээд, нилээд олон жэл үнгэрөөшье һаань, нүхэрөө хүлеэһэн, бусаха гэжэ найдаһан зандаа байгаа, алуулаа гэжэ этигэнэгүй. Энэ зүжэгтөө сэдьхэлэй доһолхоор, харагшадай уярмаар наадана.
Должин Свердловско киностудиин буулгаһан «Нет чужой земли» зүжэгтэ Николай Бестужевай дурлаһан Анаа гэжэ эхэнэрэй дүрэ бэелүүлээ. Ород, буряад хэлэ жэгдэ һайнаар мэдэхэ зүжэгшэн театрайнгаа тоглолтонуудые хүтэлдэг.