Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Аюшеев Сергей
- Буряадай Гүрэнэй дуун болон хатарай үндэhэн «Байгал» театрай хатаршан (1975 онhоо эхилжэ)
- Ородой Холбооной Уласай габьяата зүжэгшэн
- Буряадай арадай хатар гүйсэдхэгшэдэй мүрысөөндэ илагша (Улаан-Yдэ, 1992)
- Ородой Холбооной арадай хатар гүйсэдхэгшэдэй мүрысөөндэ илагша (Самара, 1993)
- «Ородой үбэл» гэhэн ехэ нааданда илагша (Москва, 1994)
- Хатар найруулан табигша
Сергей Эрдынеевич Аюшеев 1955 оной январиин 15-да Хяагтын аймагай Сагаан-Шулуутай нютагта колхознигуудай гэр бүлэдэ түрэhэн юм. 1972 ондо Шараголой дунда hургуули дүүргээд, Улаан-Yдэ хотын соёлой дунда мэргэжэлэй hургуулиин хатарай таhагта ороhон юм. Һургуулида hуража байхадаа, тэрээндэ хатарха hанаан бодол түрэhэн байна. Саанаhаа үгтэhэн уян нугархай бэе, сэмсэгэр хурса шэг шарай, мэргэжэлтэ хүдэлсын оньhон, ажалша зангынь, мэргэжэлдээ дурланхайнь — эдэ бүгэдынгөө ашаар тэрэ 1975 ондо hургуулияа дүүргэhэнэй удаа «Байгал» гэhэн дуун болон хатарай суута хамтаралда (мүнөө «Байгал» театр) орожо, театрай хатарай hалбариие баяжуулна, тиихэдэ ВСГАКиИ-да мүн лэ хатарай hалбарида ажаллаха аргатай байгаа.
Тэрэнэй гүйсэдхэhэн ялас гэмэ энэдхэг, казах, хальмаг, башкир, буряад, ород гээд лэ бүхы дэлхэйн арадуудай хатарнуудые хүнүүд зүрхөө бясуулан харадаг байгаа. «Байгал» хамтаралай алтан жасада ороhон олон хатаршадай хабаадалгатай «Ононой эрьедэ», «Моришод», «Шэмээшэг», «Наадан», «Уянгата ород» гэhэн хатарнууд соо тэрэ гол хатаршаниинь болодог бэлэй.
Сергей Аюшеев СССР-эй бүхы нютагуудаар ябаhан, зүжэгшэн нэгэнтэ бэшэ Чернобылиин АЭС-тэ хүрэhэн байха юм.
С. Э. Аюшеевэй хатарнууд хододоо сэдьхэлэй байдал дүүрэн харуулhан, хатарайнгаа зурагаар дээгүүр хэмжээнэй, уран хурса маягаараа илгардаг гэжэ тэмдэглэгдэдэг. Монголдо (1984, 1990), Сингапур, Малайзида (1994), Турци, Ирагта (1995) үнгэрhэн уласхоорондын ехэ наадануудта тэрэнэй ялас гэмэ онсолиг түхэл, гүйсэдхэхэ дүй дүршэлынь үндэр дээгүүр сэгнэгдэhэн юм. Япониин, Хитадай, Голландиин, Бельгиин харагшад тэрэнэй хатарнуудые халуун альга ташалгаараа угтан абадаг һэн.
С. Э. Аюшеев хоёр удаа Москвада (1983, 1996), Новосибирскдэ (1987), Киевтэ (1993) үнгэрhэн Буряад ороной соёлой үдэрнүүдтэ, Москва хотын анхан байгуулhаар 850 жэлэй баярта зорюулhан тоглолтонуудта эдэбхитэйгээр хабаадаhан юм.
Сергей Эрдынеевич «Байгал» дуун болон хатарай театрай эгээл ахамад, габьяата хатаршадай нэгэн болоно. Театрта хүдэлхэдөө, тэрэнэй хатар найруулан табиха бэлигынь тодорон гараа. Тэрэнэй буряад аман зохёолhоо эхитэй хатарнууд, «Сурхарбаан», «Ургы» гэжэ басагадай хатар, «Жороо» ганса хүнэй хатарха хатар, буряад ёохор болон бусад хатарнуудынь харагшадай зүрхэ сэдьхэл үнинэй эзэлэнхэй.
Анхандаа өөрөө ВСГАКиИ-иин хатарай hалбари ажалдаа таhалдангүй дүүргэhэншье hаа, мүнөө дээрээ ажалай ветеран болонхой, оюутадта бүхы шадабарияа, дүй дүйршэлөө дамжуулна. 2008 ондо Улаан-Yдэ хотын хүүгэдэй болон залуушуулай зохёохы байшанда «Сэргэ» гэжэ үхибүүдэй хатарай ансамбль байгуулhан юм. Тэрэнэй шабинарынь, мэдээжэ мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, илагшад болоhон байна. 2009 ондо уласхоорондын хатарай бүлгэмүүдэй мүрысөөндэ театрай хатарай бүлгэм Дээдэ шагналда хүртэhэн байна. 2010 ондо можо нютагууд хоорондын «Терпсихорын баалда» гэhэн мүрысөөндэ хоёрдохи hуури эзэлээ, 2011 ондо эдир хатаршадынь Москвада нэгэдэхи шагналда хүртэhэн байна. 29-дэхи hургуулиин hурагшад, баhал Аюшеевэй шабинар Дарима Цыбикова Алина Мао хоёр 1-дэхи, 2-дохи шагналнуудта хүртөө.
Уралалда урбадаггүй, «Байгал» хамтаралда баян дүй дүршэлтэй болоhон, хүгжэhэн зүжэгшэн өөрынгөө дураар 1997 ондо эмхидхэhэн аха захатанай бүлэгэй тоглолтын түсэл дээрэ хүдэлнэ.
Буряад заншалта хатарай маяг, мүнөө үеын хүдэлсэ оруулжа байжа, шэнэ хатар зохёон табиха ажал руу шунан оронхой.
Зүжэгшын бэлигэй үшөө нэгэ онсо тала тухай хэлэбэл — хөөмэй дуун. Сергей Аюшеев Улаан-Баатарта хөөмэй дуунай мэдээжэ багша Отсүрэндэ хэшээл гараhан юм. Тэрэ hүрөөтэйгөөр, ехэ шадамараар буряад арадай урданай магтаал дуунуудые гүйсэдхэдэг. Буряад арадай «Тори», «Алтайн магтаал», «Дүнжэн гурба», «Минии Буряад» болон бэшэшье дуунуудые дуулахадань, ондоогоор, уран хурсаар зэдэлдэг. Хөөмэй дуун — зүжэгшын хоёрдохи мэргэжэлынь болоол даа. Олон тоото Ородой Холбооной хэмжээнэй, Буряадай, уласхоорондын мүрысөөнүүдтэ, ехэ наадануудта хабаадажа абаhан шагналнуудынь, Хүндэлэлэй тэмдэгүүд Сергей Аюшеевэй дүй дүршэлтэ шадабаритайень гэршэлнэ.
С. Э. Аюшеевтэ мэргэжэлтэ хатарай уралалда оруулhан габьяа болон үндэр амжалтануудай түлөө 1992 ондо Буряад Уласай габьяата зүжэгшын, 1996 ондо Буряад Уласай арадай зүжэгшын, 2002 ондо Ородой Холбооной Уласай габьяата зүжэгшын нэрэ зэргэнүүд олгогодоhон байна. Ажалай болон зохёохы замынь уласхоорондын, Оросой, республикын хэмжээнэй олон шагналнуудаар, Хүндэлэлэй тэмдэгүүдээр гэршэлэгдэнхэй. С. Э. Аюшеевэй 50 наhанайнь, зохёохы замайнь 30 жэлэй ойн баяртай дашарамдуулан, Арадай Хурал Хүндэлэлэй тэмдэгээр шагнаhан юм.
2002 оной сентябрь hараhаа Сергей Эрдынеевич Аюшеев Буряадай гүрэнэй дуу хүгжэмэй байшанда «Сэлэнгэ» хамтаралай уран hайханай хүтэлбэрилэгшөөр ажаллана.
Цыпилма Аюшеева нүхэрынь «Байгал» театртаа дуушан, уласахоорондын олон тоото мүрысөөнүүдтэ илагша, Буряад Уласай арадай зүжэгшэн.
Тэдэнэй хүбүүн Саян, 1984 ондо түрэhэн, аба эжыдээ адли зохёохы харгыгаар дабшана. 2001 ондо Буряадай дуу хүгжэмэй байшангай эмхидхэhэн Словени, Германяар ябажа тоглолтонуудта хабаадаа. 2002 ондо Буряадай дунда мэргэжэлэй хатарай hургуули дүүргээ. Оюутан ябахадаа Тайвань ошожо ерэhэн юм. Һургуулияа дүүргээд, хоёр жэлэй туршада Буряадай гүрэнэй оперо болон баледэй академическэ театрта хатарай зүжэгшэнөөр хүдэлөө. 2004 ондо шалгалта гаража, Москвагай Имперскэ ородой хатарай бүридэлдэ ороо. Тус бүлэгтэй ОАЭ, Кипр, Греци, Шэнэ Зеланди, Финлянди гүрэнүүдээр ябаа. Саян — Санкт-Петербургда болоhон можо нютагууд хоорондын хатарай зүжэгшэдэй мүрысөөндэ илагша. Мүнөө тэрэ СССР-эй арадай зүжэгшэн Г. Ц. Цыдынжаповай нэрэмжэтэ Буряадай Гүрэнэй оперо болон баледэй академическэ театрай хатарай зүжэгшэн.
Эрдэни одхон хүбүүниинь 1989 ондо түрөө, 2007 ондо 65-дахи hургуули дүүргээ, «Локомотивой» суглуулагдамал командада наадаа. Мүнөө Хитадай Хүх-Хотодо эмнэлгын ехэ hургуулиин оюутан.
Тэрэнэй гүйсэдхэhэн ялас гэмэ энэдхэг, казах, хальмаг, башкир, буряад, ород гээд лэ бүхы дэлхэйн арадуудай хатарнуудые хүнүүд зүрхөө бясуулан харадаг байгаа. «Байгал» хамтаралай алтан жасада ороhон олон хатаршадай хабаадалгатай «Ононой эрьедэ», «Моришод», «Шэмээшэг», «Наадан», «Уянгата ород» гэhэн хатарнууд соо тэрэ гол хатаршаниинь болодог бэлэй.
Сергей Аюшеев СССР-эй бүхы нютагуудаар ябаhан, зүжэгшэн нэгэнтэ бэшэ Чернобылиин АЭС-тэ хүрэhэн байха юм.
С. Э. Аюшеевэй хатарнууд хододоо сэдьхэлэй байдал дүүрэн харуулhан, хатарайнгаа зурагаар дээгүүр хэмжээнэй, уран хурса маягаараа илгардаг гэжэ тэмдэглэгдэдэг. Монголдо (1984, 1990), Сингапур, Малайзида (1994), Турци, Ирагта (1995) үнгэрhэн уласхоорондын ехэ наадануудта тэрэнэй ялас гэмэ онсолиг түхэл, гүйсэдхэхэ дүй дүршэлынь үндэр дээгүүр сэгнэгдэhэн юм. Япониин, Хитадай, Голландиин, Бельгиин харагшад тэрэнэй хатарнуудые халуун альга ташалгаараа угтан абадаг һэн.
С. Э. Аюшеев хоёр удаа Москвада (1983, 1996), Новосибирскдэ (1987), Киевтэ (1993) үнгэрhэн Буряад ороной соёлой үдэрнүүдтэ, Москва хотын анхан байгуулhаар 850 жэлэй баярта зорюулhан тоглолтонуудта эдэбхитэйгээр хабаадаhан юм.
Сергей Эрдынеевич «Байгал» дуун болон хатарай театрай эгээл ахамад, габьяата хатаршадай нэгэн болоно. Театрта хүдэлхэдөө, тэрэнэй хатар найруулан табиха бэлигынь тодорон гараа. Тэрэнэй буряад аман зохёолhоо эхитэй хатарнууд, «Сурхарбаан», «Ургы» гэжэ басагадай хатар, «Жороо» ганса хүнэй хатарха хатар, буряад ёохор болон бусад хатарнуудынь харагшадай зүрхэ сэдьхэл үнинэй эзэлэнхэй.
Анхандаа өөрөө ВСГАКиИ-иин хатарай hалбари ажалдаа таhалдангүй дүүргэhэншье hаа, мүнөө дээрээ ажалай ветеран болонхой, оюутадта бүхы шадабарияа, дүй дүйршэлөө дамжуулна. 2008 ондо Улаан-Yдэ хотын хүүгэдэй болон залуушуулай зохёохы байшанда «Сэргэ» гэжэ үхибүүдэй хатарай ансамбль байгуулhан юм. Тэрэнэй шабинарынь, мэдээжэ мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, илагшад болоhон байна. 2009 ондо уласхоорондын хатарай бүлгэмүүдэй мүрысөөндэ театрай хатарай бүлгэм Дээдэ шагналда хүртэhэн байна. 2010 ондо можо нютагууд хоорондын «Терпсихорын баалда» гэhэн мүрысөөндэ хоёрдохи hуури эзэлээ, 2011 ондо эдир хатаршадынь Москвада нэгэдэхи шагналда хүртэhэн байна. 29-дэхи hургуулиин hурагшад, баhал Аюшеевэй шабинар Дарима Цыбикова Алина Мао хоёр 1-дэхи, 2-дохи шагналнуудта хүртөө.
Уралалда урбадаггүй, «Байгал» хамтаралда баян дүй дүршэлтэй болоhон, хүгжэhэн зүжэгшэн өөрынгөө дураар 1997 ондо эмхидхэhэн аха захатанай бүлэгэй тоглолтын түсэл дээрэ хүдэлнэ.
Буряад заншалта хатарай маяг, мүнөө үеын хүдэлсэ оруулжа байжа, шэнэ хатар зохёон табиха ажал руу шунан оронхой.
Зүжэгшын бэлигэй үшөө нэгэ онсо тала тухай хэлэбэл — хөөмэй дуун. Сергей Аюшеев Улаан-Баатарта хөөмэй дуунай мэдээжэ багша Отсүрэндэ хэшээл гараhан юм. Тэрэ hүрөөтэйгөөр, ехэ шадамараар буряад арадай урданай магтаал дуунуудые гүйсэдхэдэг. Буряад арадай «Тори», «Алтайн магтаал», «Дүнжэн гурба», «Минии Буряад» болон бэшэшье дуунуудые дуулахадань, ондоогоор, уран хурсаар зэдэлдэг. Хөөмэй дуун — зүжэгшын хоёрдохи мэргэжэлынь болоол даа. Олон тоото Ородой Холбооной хэмжээнэй, Буряадай, уласхоорондын мүрысөөнүүдтэ, ехэ наадануудта хабаадажа абаhан шагналнуудынь, Хүндэлэлэй тэмдэгүүд Сергей Аюшеевэй дүй дүршэлтэ шадабаритайень гэршэлнэ.
С. Э. Аюшеевтэ мэргэжэлтэ хатарай уралалда оруулhан габьяа болон үндэр амжалтануудай түлөө 1992 ондо Буряад Уласай габьяата зүжэгшын, 1996 ондо Буряад Уласай арадай зүжэгшын, 2002 ондо Ородой Холбооной Уласай габьяата зүжэгшын нэрэ зэргэнүүд олгогодоhон байна. Ажалай болон зохёохы замынь уласхоорондын, Оросой, республикын хэмжээнэй олон шагналнуудаар, Хүндэлэлэй тэмдэгүүдээр гэршэлэгдэнхэй. С. Э. Аюшеевэй 50 наhанайнь, зохёохы замайнь 30 жэлэй ойн баяртай дашарамдуулан, Арадай Хурал Хүндэлэлэй тэмдэгээр шагнаhан юм.
2002 оной сентябрь hараhаа Сергей Эрдынеевич Аюшеев Буряадай гүрэнэй дуу хүгжэмэй байшанда «Сэлэнгэ» хамтаралай уран hайханай хүтэлбэрилэгшөөр ажаллана.
Цыпилма Аюшеева нүхэрынь «Байгал» театртаа дуушан, уласахоорондын олон тоото мүрысөөнүүдтэ илагша, Буряад Уласай арадай зүжэгшэн.
Тэдэнэй хүбүүн Саян, 1984 ондо түрэhэн, аба эжыдээ адли зохёохы харгыгаар дабшана. 2001 ондо Буряадай дуу хүгжэмэй байшангай эмхидхэhэн Словени, Германяар ябажа тоглолтонуудта хабаадаа. 2002 ондо Буряадай дунда мэргэжэлэй хатарай hургуули дүүргээ. Оюутан ябахадаа Тайвань ошожо ерэhэн юм. Һургуулияа дүүргээд, хоёр жэлэй туршада Буряадай гүрэнэй оперо болон баледэй академическэ театрта хатарай зүжэгшэнөөр хүдэлөө. 2004 ондо шалгалта гаража, Москвагай Имперскэ ородой хатарай бүридэлдэ ороо. Тус бүлэгтэй ОАЭ, Кипр, Греци, Шэнэ Зеланди, Финлянди гүрэнүүдээр ябаа. Саян — Санкт-Петербургда болоhон можо нютагууд хоорондын хатарай зүжэгшэдэй мүрысөөндэ илагша. Мүнөө тэрэ СССР-эй арадай зүжэгшэн Г. Ц. Цыдынжаповай нэрэмжэтэ Буряадай Гүрэнэй оперо болон баледэй академическэ театрай хатарай зүжэгшэн.
Эрдэни одхон хүбүүниинь 1989 ондо түрөө, 2007 ондо 65-дахи hургуули дүүргээ, «Локомотивой» суглуулагдамал командада наадаа. Мүнөө Хитадай Хүх-Хотодо эмнэлгын ехэ hургуулиин оюутан.