Очирова Бальжит

Очирова Бальжит Батоевна 1950 оной ноябриин 26-да Агын тойрогой Согто-Хангил нютагта түрэһэн. «Би захагүй үргэн Агын талын басагамби, тэндээ би хамтын ажахыдашье, номой сандашье хүдэлһэн хүм», — гэжэ тэрэ өөрынгөө намтар соо бэшэһэн байдаг. Бальжадай зүжэгшэнэй мэргэжэл тээшэ эжэлүүдгүй татуулдаг байһаниинь бүри бага наһанһаань харагдажа эхилээ һэн. Һургуулида һураха үедөө һургуулиингаа уран һайханай харалгануудта эдэбхитэйгээр хабаадажа, дууладаг, хатардаг, илангаяа багахан зүжэгүүдтэ наадаха дуратай бэлэй. Нэгэ сагта ВСГИК-эй оюутан Эрдэм Зундыев Агын арадай театрта Цэрэн Шагжинай «Будамшуу» гэжэ зүжэг табихаяа ерэбэ. Тэрэ зүжэгтэ Бальжад Пиглайн ролиие эрхим һайнаар наадажа, тэдэнэр Шэтэ можын харалганда түрүүшын һуурида гараа һэн. Зүгөөр эдир зүжэгшэн бодото тайзан дээрэ гарахаяа үнэн зүрхэнһөө хүсэжэ байгаа. Оло дахин тэрэ буряадай театрай Агын тойрогоор гастрольдо ябахадань, хүхюу хүнгэн Сэрэмжээ Уладаевагай А. Гайдарай «Р.В.С.» зүжэгтэ наадахые харахадаа, тон ехээр һайхашаагаа, мүн Мустай Каримай «Айгуль» гэһэн уянгата драмые мартагдашагүйгөөр зүрхэ сэдьхэлдээ хадуун абаһан байгаа.

Ерээдүйнгээ мэргэжэл шэлэхэ үедэнь театрай директор Ц. Балбаров ба гол зүжэгшэдэй нэгэн Г. Бутуханов гэгшэд Бальжадай наадые һайнаар сэгнэжэ, зүб мүрынь олголсоһон. Тиимэһээ һургуулияа дүүргэһээр лэ Бальжад халташье маргангүй Алас Дурнын соёл уралалай дээдэ һургуулида ороһон юм.

«Зүжэгшэнэй уран шадабари» гэһэн хэшээл минии тон дуратай хэшээл һэн. Юрэдөө һуралсалаймнай бүхы зүйлнүүдынь һонирхолтой байгаа!« — гэжэ тэрэ оюутан байһан жэлнүүд тухайгаа дурсаһан байдаг. Бальжад бултанда гансата өөгшөөгдөө. Найруулан табилгын, уран дүршэлэй, тайзан дээрэ үгэ хэлэлгын, дуунай, тайзан дээрэ хүдэлсын, хатарай ба фехтованиин хэшээлэй багшанарынь Бальжадай ба тэрээнтэй сугтаа һураһан хүбүүд, басагадайнь — мүнөө мэдээжэ зүжэгшэдэй — зориһоноо алдахагүй, эрмэлзэл ехэтэй, зохёохы амжалтатай байхадань аргагүй баясадаг бэлэй. Тэдэ тэрэ үеын залуушуул гэбэл: Олег Бабуев, Доржо Сультимов, Сергей Бальжанов, Дамбадугар Бочиктоев, Содном Хажитов, Чимит Ринчинов, Любовь Цыдыпова, Елена Дамбаева, Дарима Дамдинова, Иван Цыбикжапов ба бэшэн. Зүжэгшэн болохо хүсэлынь 1975 ондо бэелүүлэгдээ һэн. Театрта ороходоо, тэрэ нэгэдэхи буряад студиин тоодо хүдэлжэ эхилээ.
Залуу зүжэгшэн театрай репетуарта шэлжэхэдээ, олоной харилсаата, өөрсэ абарита дүрэнүүдые байгуулан гүйсэдхөө. Хүдэлһэн саг соонь янза бүриин уянгаташье, зүрилдөөтэшье рольнууд байгуулагдаа. Тон дуратайгаар эльгэлдэг рольнуудайнь нэгэн — Т. Миннулинай «Үлгын дуун» соохи Гульфинын, үри бэедээ энхэрэл, дураар халиһан эхэнэрэй дүрэ. Тус ролиингоо түлөө зүжэгшэн театрай ажал ябуулагшадай Холбооной ба Буряад Республикын соёлой яаманай зүгһөө «Эхэнэрэй эрхим роль» гэһэн шагналда хүртөө һэн.

Бальжад Батоевнагай буряад болон монгол драматургнуудай: Д. Батожабайн, Б-М. Пурбуевай, Д.Д ылгыровай, А. Ангархаевай, Б. Эрдынеевэй, Ч. Ойдобой зүжэгүүд соо бүтээһэн дүрэнүүдынь гайхал түрүүлмэ.
Ч. Ойдобой монгол арадай аман үгын аялгаар бэшэгдэһэн «Далан худалч» («Хараа бараагүй Сэнгэ») гэһэн шог зугаата зүжэг соо Бальжад Батуевна өөрынгөө гол рольнуудай нэгэн — Пагмын роль гүйсэдхөө. Тэрэнь шогтой, ёгтотой, зохёогшын хүнүүдэй хомхой сэдьхэлые, охорхон ухаае элирүүлхэ гэһэн зүйл. Уянгата шог зугаатай зүжэгһөө ёгто шорон найруулга руу оролгон зүжэгшэнэй зохёохы добжоонойнгоо нэгэ табсангаар дээшэлһые гэршэлнэ бшуу. Манай урда Пагма — һэшхэлгүй наймаашан, тэрэ өөрыгөө бариишатуулхын тула энэ гэжэ аршалха хамгаалха хүгүй үншэн басагые баян хүпеэстэ худалдажархихаяа забдана.

Бальжад Очировагай наадаһан А. Вампиловай, Ч. Айтматовай, В. Шукшинэй, А. Арбузовай, С. Лобозеровай, Г. Башкуевай зүжэгүүд соохи олон рольнуудынь тэрэнэй зохёохы амжалтанууд гэжэ нэрлэмээр. Мүн тэрэ «хамтаран, бүлэгөөрөө наадагшадай» зүжэгшэн гэхээр: тайзан дээрэ сугтаа зүжэглэжэ байһан зониинь ойрохи суг наадажа байгшынгаа һэргэг һонор, анхаралтай байбалынь, тон үндэрөөр сэгнэхэ гээшэл.

Һүүлшын үедэ зүжэгшэн Б-М. Пурбуевай гурбан хубиһаа бүридэһэн «Эрьехэ наран» гэһэн зүжэгтэ Дулгарай роль ялас гэмэ хурсаар гүйсэдхөө. Тус зүжэг гансашье Улаан-Үдэдэ бэшэ, мүн гастрольдо гарахадань Агын, Буряадай аймагуудаар тон халуунаар угтагдаа. Дулгар болбол манай үеын хүн, эхэ эсэгэтэй, ойронь үбгэн басаган хоёрынь. Зүжэгэй түрүүшын хубида тэрэ гэр бүлэ, ажалаа тойрон забдагүй. Харагша сэдьхэлээ хүдэлгэн тэрэнэй: айлай эзэн эхэнэрэй, эхын, түрэһэн басаганай ажабайдалдань тохёолдоһон хүндэ сагуудые даангүй, аалиханаар доошоо унажа байһые адаглан харана, хоёрдохи, гурбадахи хубинуудта тэрэ байдалай урасхалаар нэгэшье тэмсэлгүйгөөр, хүн шанараа алдаһаар, уруудаһаар уруудана.

Архи ба архидалган — мүнөө үеын байдалай ташуур, хүгшэн залуугүй, эрэ эмэгүй бултадаа архидана — тэрээнһээ гэр бүлын, олониитын ёһо журамай хэмжүүр баллагдана. Архиншада хэншье хэрэггүй: эхэ, гэр бүлэ, үри бэе, аша гушашье. Зүжэгшэнэй үндэр дүршэл, халуун сэдьхэл харагшадта мэдэрэгдэн, тэрэнэй зураглан наадаһан дүрэдэнь үнэншэжэ, үрэ зүрхөө хүдэлгэн хайрлаха юм. Зүжэгэй гурбадахи хубида Дулгарай дороһоо хүл дээрээ бодохоео хүсэлэн, бэеэ гартаа абажа, хүн дүрсөө дүрсэлхэ һэдэлгэ хэжэ байхадань, харагшад һанаа амаран баясанад. Бальжад Батоевна ба зүжэгтэ хабаадаһан бүхы зүжэгшэдэй наадан театрай захиралай зүгһөө тусхай зарлигаар тэмдэглэгдээ, илангаяа харагшадай халуун альга ташалгань хэдынэй сагта зүжэгшэндэ хайрлаһан тон ехэ шагнал гэхээр ха юм.

Бальжад Очировна У. Шекспирэй «Максар. Шуһата тала» зүжэгэй эхиндэ шолмос эхэнэрэй рольдо наадаа. Гурбан эльбэшэ золиг эхэнэрнүүд, талын хии үзэгдэлнүүд: хүгшэниинь (Б. Очирова, залуунь (Н. Мунконова) ба эгээл эдирынь (Д. Цыденова) гэгшэд үзэл тухай яринад, эльбэ жадхаа үйлэдэнэд, бөөгэй онго харуулан, ута хамсынуудаа мушхаруулан эрьелдэжэ, эди шэдитэ һүнэһэдые дууданад. Шолмосой жадхада абтаһан Максар-Макбет Сагаан хааниие алажа, хаан шэрээ эзэлхэеэ һэдэнэ. Зүжэгэй ябаса соо шолмосой зүн бэлигэй үгэнүүд бултадаа бэелэгдэнэ.

Балжадай амплуа «олонтой харилсаата ба өөрсэ абарита» гээд онсолмоор. Эхэнэрнүүдэй олон янзын дүрэнүүдые байгуулһаар, тэрэнэй уран дүршэл бүрилдэн хүгжөө. Бальжад Батоевна алдарта Буряад театрайнгаа тайзан дээрэ аяар 30 гаран жэлэй туршада амжалта түгэс ажаллажа гараа.