Хоёр тоо

    Хоёр тооһоо эхилжэ, юумэ тоолохо аргатай болонобди. Алтан дэлхэйдэхи олон юумэн хоёрлоһон заяатай. Эхэ дэлхэй – эсэгэ тэнгэри; үдэр – һүни; һара – наран; зүүн – баруун; эрэ – эмэ; дээдэ – доодо гэһэн юумэнэй хоёр ондоо талые тэмдэглэһэн үгэнүүдэй жэшээ хизааргүй. Эдээн тухай иимэ таабари бии юм: «Эсэгын зургаан хүбүүд ябана. Хоёр хоёроороо нүхэсэһэн: хоёрынь байгааша, хоёрынь ябааша, хоёрынь андалдааша» (газар тэнгэри, һара наран, үдэр һүни). 

    «Эсэгэ огторгой, эхэ газар хоёр ушараа һаа, жэмэс бүгэдэ ургаха. Нара – эмэ, һара – эрэ, эдэ хоёрой үдэр бүри эрьехэдэ, дүрбэн саг, найман үе элитэ үзэгдэнэ. Гал уһан хоёр суглараа һаа, ургаха юумэн саг соогоо гараха. Эрэ эмэ хоёрой зохилдон ушараа һаа, хүбүүд, басагад түрэхэ» (Намжилон, 2001, 72). Эндэ бэе бэетэеэ таараһан хоёр юумэн дэлхэй дээрэ тон олон гэгдэнэ. 

    Хоёр тоо аман зохёол дээрэ тодорхойгоор шэнжэлээд үзэе. 

    «Гансаһаа газар дүүрэхэ, хоёрһоо хушуу дүүрэхэ» гэһэн үгэ бии. Хушуун үри гэхэдээ, хүбүүн басаган хоёр гэжэ ойлгонобди. Ганса үри барюубшагүй гэдэг ёһоор айл болоһон залуу айлые иигэжэ үреэдэг: «Хоймор дээрээ хоёр хушуун үрэ үдхэ, хотон дээрээ табан хушуу мал үдхэ». Хоёр хушуун үриие Яруунын буряадууд үхэрэй хоёр эбэр мэтэ нэгэ жэгдэ, наһан соогоо бэе бэеэ дүнгэжэ ябадаг гэдэг. Эхэнэр түрэһэн уялгаяа поэтесса Шуя-Ханда Базарсадуева иимээр харана: «Хушуун үриие хотондоо асарһан, хүлыень дүнгэжэ хүн болгоохо». Үльгэрлэбэл, Харалтуур хаан «хоёр хушуун үриин нэгыень мартажа, ама гараһан байнаб» гэжэ шанална. Тиихэдэнь хүбүүнэй һүлдэ хайрлаһан үбгэжөөл иимэ харюу үгэнэ:
    «Хүбшэ нугалха хүбүүнэй һүлдэ, 
    Хүрьһэ тиирэхэ хүлэгэй хэшэг үгтэбэ. 
    Хүтэл хотоймо хүргүүлхэ, 
    Хүнэй газарта жаргаха, 
    Хүүгэнэй һүлдэ олдобогүй» 
      (Намсараев, 1988, 3, 113 н.).

    «Хоёр могой бэдэрээд, хорин шагай гээбэ». Бага юумээр хизаарлахада дээрэ гэһэн удхатай болоно. 

    «Хорхойдо хорогүй, хоёр заяандаа нүгэлгүй» гэжэ сагаан сэдьхэлтэй хүниие хэлэдэг. Хоёр заяандаа гэхэдээ, энэ наһан соогоо хэһэн үйлэ хойто наһанай байдал баталдаг. 

    «Хороной хорондо, хоёрой нэгэндэ» һанаһанаа хүсэлдүүлжэ абая гэдэг. 

    Таабаринуудые хаража үзэхэдэ, хоёр хоёроороо байһан юумэн үлзытэй гэгдэнэ: «Нэгэ эсэгын хүбүүд байгаад, нэгэниинь хаб хара, нэгэниинь саб сагаан» (үдэр, һүни). «Хоёр һайхан басагад хорёогоор дүүрэн хонитой» (наран, һара, мүшэд). «Хүнды модон хонолготойб, хоёр сумаа хүнэһэтэйб» (үлгы, үхибүүн хүхөө хүхэнэ). 

    Хоёр хун шубуу, хоёр ангир гэхэ мэтэ шубуудые буудабал, муу ёротой гэдэг. 

    Буряад хэлэн баян, буряад зон үгэнүүдээ дабхарлан, хоёр болгожо хэлэхэдээ гоё һайхан шэнжэ оруулнабди гэжэ һанадаг. Хоёр дабхар хүнэй нэрэнүүд, газарай нэрэнүүд г.м. олон даа. Мүнхэ-Жаргал, Наран-Сэсэг, Улаан-Үдэ, Хара-Шэбэр г.м.